توقیع امام مهدی: تفاوت میان نسخه‌ها

== معنای [[توقیع]] ==

* [[توقیع]] در لغت، به معنای [[نامه]] را نشان کردن و [[نوشتن]] عبارتی در ذیل [[نامه]] و نوشته است؛ همچنین به پاسخ‏‌های نوشته شدۀ بزرگان و دولت‌مردان به [[پرسش‏ها]] و درخواست‏های نوشتاری که از ایشان شده نیز گفته می‏‌شود<ref>تاج العروس‌، ج ۵، ص۵۴۹؛ دهخدا، علی اکبر، لغت‏نامه، ج ۵، ص ۷۱۴۵؛ فرهنگ معین، ج ۱، ص ۱۱۶۹.</ref>.<ref>ر. ک: [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۱۴۳ ـ ۱۴۸؛ [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۲۱۰.</ref>

* از بررسی نوشته‏‌های [[تاریخی]] به دست می‏‌آید، از زمان‏‌های دور بین [[حاکمان]] و [[فرمانروایان]]، [[توقیع‌‏نویسی]] رواج داشته و موارد فراوانی از [[توقیعات]] آنها در متن‌‏های [[تاریخی]] ثبت و ضبط شده است. افزون بر موارد پیشین، در [[منابع روایی]]، [[فقهی]] و [[تاریخی]] [[شیعه]] نیز سخن از [[توقیع]] به چشم می‌‏خورد. [[توقیع]] در این کتاب‌‏ها به طور عمده، به قسمتی از نوشته‏‌های [[پیشوایان دینی]] {{ع}} اطلاق شده است که برای [[پیروان]] خود نوشته‌‏اند. امروزه به سبب کاربرد بیشتر [[توقیعات]] در منابع [[مهدویت]]، هنگامی که سخن از "[[توقیع]]" به میان می‌‏آید، [[ذهن]] به [[توقیعات]] واپسین [[پیشوای معصوم]]، [[حضرت مهدی]] {{ع}}‏ منصرف می‏‌شود؛ اما از [[امامان]] دیگر {{ع}} نیز نوشته‏‌هایی با عنوان [[توقیع]] صادر شده است<ref>الکافی، ج ۱، ص ۱۴۵، ح ۴؛ کشف الغمة، ج ۳، ص ۳۶.</ref>.

== چگونگی صدور توقیعات‏==

* درباره چگونگی صادر شدن [[توقیعات]] از سوی [[حضرت مهدی]] {{ع}}‏، [[آگاهی]] روشنی در دست نیست؛ اما بدون [[شک]]، بسیاری از این [[توقیعات]]، به گونه‌‏ای غیر متعارف صادر شده است؛ به گونه‏‌ای که می‌‏توان گفت: صدور آنها به نحو عادی و از شخص معمولی صورت نگرفته است. در [[روزگار غیبت]] صغری [[شیعیان]] به واسطۀ چهار [[نایب خاص]] با [[امام]] {{ع}} در ارتباط بودند و مسائل خویش را مطرح می‌ساختند و حاجت‌های خود را می‌خواستند. [[نواب]] سؤال‌های [[شیعیان]] را به [[حضرت مهدی]] {{ع}} تقدیم می‌کرده‌اند. [[امام]] {{ع}} به پاره‌ای از سؤال‌ها به صورت کتبی پاسخ می‌داده و به برخی دیگر به صورت شفاهی. [[نواب]] نیز گاهی پاسخ‌های شفاهی [[امام]] {{ع}} را می‌نوشته‌اند و به صورت کتبی به [[مردم]] می‌داده‌اند. گاه [[امام]] {{ع}} بنابر مصالحی، به برخی سؤال‌ها پاسخ نمی‌گفته است؛ برخی از [[توقیعات]] نیز بدون اینکه در پاسخ به پرسشی باشد، صادر شده است<ref>ر. ک: [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۲۱۰-۲۱۱؛ [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۱۴۳ ـ ۱۴۸؛ [[عباس حیدرزاده|حیدرزاده، عباس]]، [[فرهنگنامه آخرالزمان (کتاب)|فرهنگنامه آخرالزمان]]، ص۱۸۳</ref>.  

* [[توقیعات امام زمان]] {{ع}} موضوعات گسترده و گوناگونی را در بردارند: [[اعتقادی]]، [[اخلاقی]]، [[سیاسی]]، [[فقهی]]، امور [[تربیتی]] و برنامه‌‏های [[زندگی فردی]] و [[اجتماعی]] و.... [[امام]] {{ع}} در [[توقیعات]] [[مبارک]] خویش، [[وظایف]] گوناگون [[شیعیان]] را در عصر غیبت‌ کبری به تصویر کشیده است. در یکی از مهم‌ترین [[توقیعات]] دربارۀ [[رهبری]] [[شیعیان]] [[هنگام غیبت]] کبری آمده است: «در حوادثی که پیش روی شما است، به [[راویان حدیث]] ما [[رجوع]] کنید. آنان [[حجت]] من بر شمایند و من [[حجت]] خدایم»<ref>{{متن حدیث|وَ أَمَّا الْحَوَادِثُ الْوَاقِعَةُ فَارْجِعُوا فِیهَا إِلَی رُوَاةِ حَدِیثِنَا فَإِنَّهُمْ حُجَّتِی عَلَیْکُمْ وَ أَنَا حُجَّةُ اللَّهِ عَلَیْهِم‏}}؛ الاحتجاج‌، ج ۲- ۱، ص۴۷۰.</ref>.  

* همچنین [[توقیع]] برای "[[علی بن محمد سمری]]" از معروف‌ترین [[توقیعات]] است که [[حضرت]]، آغاز [[غیبت کبری]] را اعلام می‌کند. برخی از [[ادعیه]] و [[زیارات]] نیز در [[توقیعات]] آمده‌اند؛ از جمله [[زیارت آل یاسین]] و دعای [[عصر غیبت]]<ref>ر. ک: [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۲۱۲.</ref>.

* در متن [[توقیعات]] موارد فراوانی از کرامت‌های [[حضرت مهدی]] {{ع}} به چشم می‏‌خورد که بیشتر به صورت آگاهی‌‏بخشی غیبی از [[حوادث آینده]]، اتفاقات پنهانی، شفای بیماران و مانند آن است. در ماجرایی [[حضرت مهدی]] {{ع}}‏ با صدور توقیعی، [[شیعیان]] را از [[زیارت کربلا]] و [[کاظمین]] بر حذر داشت. پس از چند ماه، دانسته شد [[خلیفه]] در آن موقع، [[دستور]] داده بود هرکس به [[زیارت]] رود در کمینش‏ باشند و او را دستگیر کنند<ref>کافی، ج ۱، ص ۵۲۵، ح ۳۱.</ref>.

* نگاهی گذرا به مجموع [[توقیعات]] می‌رساند [[امام غایب]] به [[هدایت]] راه‌جویان، [[تربیت نفوس]]، معرفی [[نواب اربعه]]، [[افشاگری]] مدعیان کاذب [[نیابت]]، [[گشایش]] کار درماندگان و [[گرفتاران]]، حل معضلات [[علمی]] و [[دینی]] دانش‌طلبان پرداخته است و [[حضرت]] بر ضمایر اشراف داشته، قصد و [[نیت]] اشخاص را می‌داند و از پسر یا دختر بودن مولود و روز [[مرگ]] افراد خبر داده و از [[حلال]] یا [[حرام]] بودن [[مالی]] که به حضورش تقدیم شده خبر می‌دهد. اینها همه، اندکی از تجلیات [[مقام ولایت]] است که از آینه [[توقیعات]] نمایان شده است<ref>ر. ک: [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص ۲۳۳.</ref>.

* برخی معتقدند کاتب [[توقیعات]] خود [[حضرت]] بوده است و حتی خط‍‌ مبارکش میان [[خواص اصحاب]] و علمای وقت معروف بوده و آن را به خوبی می‌شناختند. مثلاً [[شیخ صدوق]] می‌گفت: توقیعی که به خط‍‌ [[امام زمان]] برای پدرم صادر شده بود، اکنون نزد من موجود است<ref>انوار نعمانیه، ج ۳، ص ۲۴.</ref>. لکن قراینی وجود دارد که [[توقیعات]] به خط‍‌ خود [[امام]] نبوده است، بلکه [[امام حسن عسکری]] {{ع}} کاتب مخصوصی داشته که تا زمان [[عثمان بن سعید]] و [[محمد بن عثمان]] زنده و متصدی [[نوشتن]] [[توقیعات]] بوده است. به ‌هرحال ممکن است برخی [[توقیعات]] با خط‍‌ [[مبارک]] خود [[امام]] صادر شده باشد و برخی دیگر با [[املای امام]] و کتابت دیگری صادر شده باشد و این هیچ خللی از اینکه [[توقیعات]] از طرف [[حضرت بقیة الله]] است، وارد نمی‌سازد علاوه بر اینکه [[توقیعات]]، فقط به وسیله [[نواب خاص]] صادر می‌‏شد و حتی وکیل‌‏های آن [[حضرت]]، پاسخ نامه‏‌ها را از ایشان دریافت می‌‏کردند<ref>ر. ک: [[ابراهیم امینی|امینی، ابراهیم]]، [[دادگستر جهان (کتاب)|دادگستر جهان،]] ص ۱۳۴.</ref>.

* بیشتر [[دانشمندان شیعه]] بر این باورند [[امام]] {{ع}} در عصر [[غیبت کبری]] نیز نامه‌هایی به بزرگان [[شیعه]] نوشته است. [[شیخ طبرسی]] دو [[نامه]] از آن [[حضرت]] به [[شیخ مفید]] را ذکر کرده که این [[نامه‌ها]] را شخص معتمدی به [[شیخ مفید]] رسانیده است؛ ولی نام او در [[روایت]] نیامده است<ref>ر. ک: [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۲۱۱.</ref>.  

* برخی در این نوشته‌‏ها تردید کرده‏‌اند زیرا آنها پس از [[گذشت]] صد سال از [[وفات]] [[شیخ مفید]] [[نقل]] شده‌اند و [[شاگردان]] او با اینکه نگارش‌‏های فراوانی داشته‌اند هرگز به این [[توقیعات]] مهم اشاره نکرده‌‏اند. افزون بر آن، خود [[شیخ مفید]] نیز در آثار فراوان خود، هیچ اشاره‌‏ای به این نامه‌‏ها نکرده است و پیش‌‏بینی این [[توقیعات]] از [[حوادث آینده]] [[دلیل]] بر [[درستی]] آن نخواهد بود؛ زیرا آنچه به دست ما رسیده است پس از حوادث بوده که امکان [[جعل]] آنها وجود دارد<ref>ر. ک: گروهی از نویسندگان، چشم‏به‏راه مهدی {{ع}}، ص ۹۸؛ ر. ک: نجم الدین طبسی، سفارت و نیابت خاصه، فصلنامه انتظار، ش ۱۸، ص ۱۵۲؛ [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۲۱۱.</ref>.

* البته برخی نوشته‌‏هایی که این روزها به عنوان دست‏‌نوشته آن [[حضرت]] ارائه می‏‌شود، هیچ پایه و اساسی ندارد و احتمالا این [[کارها]]، از طرف [[دشمنان]] برای مخدوش ساختن چهرۀ تابناک [[شیعه]] انجام می‌‌شود<ref>.ر. ک: [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۱۴۳ ـ ۱۴۸.</ref>.

[[توقیع]] به معنای نشان نهادن بر یک نوشته است که با [[امضا]]، [[تأیید]] یا رد و [[نوشتن]] پاسخ بر آن حاصل می‌آید<ref>دهخدا، لغت‌نامه، ص۱۱۳۲.</ref>. در [[فرهنگ شیعه]]، توقیع به معنای [[مکاتبات]]، یادداشت‌ها و دستورهای [[ائمه]]{{عم}}، به ویژه امام زمان{{ع}} اطلاق شده است<ref>برای اطلاع بیشتر: ر.ک: دانشنامه جهان اسلام، ج۸، مدخل توقیع (۳)، ص۵۷۷ - ۵۸۸.</ref>. به [[روزگار غیبت]] صغرا سخن از [[توقیعات]] فراوانی است که گاه در پی [[پرسش]] [[شیعیان]]، گاه به سبب بروز حادثه، گاه برای [[راهنمایی]] بدون سابقه قبلی در [[جامعه]] [[امامیه]] نشر می‌یافتند. عموم این توقیعات در دوران [[وکالت]] [[محمد بن عثمان]] و [[حسین بن روح نوبختی]] بروز ظاهری یافته‌اند که شاید به دلیل طولانی بودن [[روزگار]] این دو [[سفیر]] نسبت به [[نائب اول]] و چهارم امری دور از [[انتظار]] نباشد. شیعیان از روی خط، [[مُهر]] و نام و نشان [[نامه]] [[صحت]] آن را بررسی می‌کردند<ref>کلینی، کافی، ج۱، ص۵۱۳؛ طوسی، الغیبة، ص۳۵۶.</ref> و در مواردی از صحت صدور آن از [[ناحیه مقدسه]] استفسار می‌کردند<ref>کشی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۱۶.</ref>. توقیعات صادرشده در پاسخ [[پرسش‌های دینی]] و مذهبی [[عالمان عصر غیبت]] صغرا<ref>برای آگاهی بیشتر: ر.ک: محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی{{ع}}، ج۴، ص۱۳۰.</ref>، توقیعات حاوی [[روشنگری]] در مسئلۀ [[خیانت]] و [[انحراف]] در [[سازمان وکالت]]<ref>کشی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۱۶.</ref>، [[توقیع]] [[تعزیت]] به محمد بن عثمان در عزای [[پدر]]<ref>صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص۵۱۰؛ طوسی، الغیبة، ص۳۶۱.</ref>، توقیع راهنمایی [[محمد بن ابراهیم بن مهزیار اهوازی]] به [[جانشینی]] محمد بن عثمان برای پدر<ref>طوسی، الغیبة، ص۳۶۲.</ref> و توقیع فرارسیدن [[غیبت تامه]]، خطاب به [[علی بن محمد سمری]]<ref>صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص۵۱۶؛ طوسی، الغیبة، ص۳۹۵.</ref>، از مشهورترین توقیعات [[دوران غیبت صغرا]] به شمار می‌آیند که هرکدام روشنگر مسیر حساس و پر حادثه فراروی شیعیان می‌شدند.<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش دوم ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش دوم ج۲]] ص ۲۹۴.</ref>