زکات: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط

| موضوع مرتبط = زکات

| عنوان مدخل  = زکات

| مداخل مرتبط = [[زکات در لغت]] - [[زکات در قرآن]] - [[زکات در نهج البلاغه]] - [[زکات در فقه سیاسی]] - [[زکات در معارف دعا و زیارات]] - [[زکات در معارف و سیره نبوی]] - [[زکات در معارف و سیره علوی]] - [[زکات در معارف و سیره سجادی]] - [[زکات در فقه اسلامی]] - [[زکات در جامعه‌شناسی اسلامی]] - [[زکات در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]]

| پرسش مرتبط  =  

}}

در اهمیت زکات همین بس که یکی از [[ارکان اسلام]] به‌شمار آمده و در کنار [[نماز]] و [[امر به معروف و نهی از منکر]] از جمله ویژگی‌های [[صالحان]] در زمان حکومتشان بیان شده است<ref>{{متن قرآن|الَّذِينَ إِن مَّكَّنَّاهُمْ فِي الأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنكَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الأُمُورِ }}؛ سوره حج، آیه ۴۱</ref>.<ref>[[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 440-441.</ref>

در میان همه [[پیروان]] [[شرایع الهی]] و [[جوامع بشری]] [[پرداخت زکات]] یا اموالی همانند آن برای تأمین [[زندگی]] [[فقرا]] یا دیگر نیازهای ضروری [[جامعه]] رایج بوده است. بر اساس روایتی، [[آدم]] {{ع}} و فرزندانش نخستین کسانی بودند که از سوی [[خداوند]] [[مأمور]] به پرداخت زکات شدند؛ با این تفاوت که خداوند زکات را برای شخص آدم {{ع}} [[تزکیه نفس]] با خواندن ۱۰ رکعت [[نماز]] و برای فرزندانش [[اخراج]] بخشی از [[اموال]] آنان و دادن آن به فقرا قرار داد<ref>بحارالانوار، ج ۹۳، ص۱۰؛ مستدرک الوسائل، ج ۷، ص۱۱؛ جامع احادیث الشیعه، ج ۸، ص۱۱.</ref>. در برخی متون [[کتاب مقدس]] نیز از زکات یاد شده است؛ از جمله در گفتاری از [[تورات]] آمده است که در آخر هر سال، [[عُشر]] محصول خود را بیرون آورده تا افراد [[غریب]] و [[یتیم]] و بیوه‌زنان از آن خورده و [[سیر]] شوند تا خداوند به همه [[اعمال]] شخص [[برکت]] دهد<ref>کتاب مقدس، تثنیه، ۱۴: ۲۸ - ۲۹.</ref>. در [[انجیل لوقا]] نیز به نقل از [[حضرت عیسی]] {{ع}} آمده است که آن [[حضرت]] از خارج کردن یک دهم از همه اموال خود سخن به میان آورده است<ref>کتاب مقدس، لوقا، ۱۸: ۱۲.</ref>.

== زکات در [[قرآن]] ==

[[تشریع]] زکات در [[اسلام]] به دو مرحله تقسیم شده است: مرحله نخست، از آغاز بعثت تا [[سال هشتم هجری]] است. در این سال‌ها که زکات هنوز، صورت [[مالیات]] قانونی نداشت، [[مسلمانان]] با اتکا بر انگیزه‌های [[ایمانی]] و در حد [[اعتدال]]، به تناسب [[توانمندی]] خویش، زکات [[مال]] خود را می‌پرداختند. در خلال این سال‌ها، [[پیامبر]] با [[اعمال]] چنین سیاستی، افزون بر آن‌که منابع [[مالی]] [[حکومت]] خود را تأمین کرد، بستر نهادی بسیار [[کارآمدی]] را نیز برای اعمال [[قانون زکات]] فراهم ساخت. در سال هشتم هجری، در حالی که پایه‌های حکومت اسلام در [[جزیرة العرب]] تثبیت شده بود و [[جامعه]] مسلمانان به تدریج مختصات مدنی خود را تکمیل می‌کرد، مرحله دوم از تشریع زکات با نزول آیه زیر بر پیامبر آغاز شد: {{متن قرآن|خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِمْ بِهَا وَصَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلَاتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ}}<ref>«از دارایی‌های آنان زکاتی بردار که با آن آنها را پاک می‌داری و پاکیزه می‌گردانی و برای آنها (به نیکی) دعا کن که دعای تو (مایه) آرامش آنان است و خداوند شنوایی داناست» سوره توبه، آیه ۱۰۳.</ref>.

افزون بر این، [[قرآن کریم]] در حدود ۲۷ آیه، زکات را با [[نماز]] که پس از توحید مهم‌ترین و نخستین تکلیف عملی [[بشر]] در [[دنیا]]<ref> الکافی، ج ۲، ص۱۷ - ۱۸؛ وسائل الشیعه، ج ۱، ص۱.</ref> و نخستین عمل مورد سؤال در [[قیامت]]<ref> الکافی، ج ۳، ص۲۶۸؛ من لا یحضره‌الفقیه، ج ۱، ص۲۰۸؛ مستدرک الوسائل، ج ۳، ص۲۸.</ref> است یاد کرده است: {{متن قرآن|وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ }}<ref>«و نماز را برپا دارید و زکات بدهید» سوره بقره، آیه ۴۳.</ref>.<ref>[[محمود سرمدی|سرمدی، محمود]]، [[آیه زکات (مقاله)|مقاله «آیه زکات»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|دانشنامه معاصر قرآن کریم]].</ref>

== [[حکمت‌ها]] و آثار [[تشریع]] زکات ==

# [[امتحان]] [[مؤمنان]]: یکی از اهداف تشریع زکات، امتحان [[بندگان]] و در نتیجه [[شناخت]] و جدایی صف مؤمنان از دیگران است<ref>سوره آل عمران، آیه ۱۸۶.</ref>.

# رفع [[حاجت]] [[نیازمندان]] و [[حکومت]]: از دیگر [[حکمت‌ها]] و آثار [[تشریع]] زکات، رفع حاجت نیازمندان از جمله [[فقیران]]، [[مسکینان]]، برای [[آزادی بردگان]]، [[ادای دین]] بدهکاران و کمک به کسانی است که در راه مانده‌اند<ref>سوره توبه، آیه ۶۰.</ref>.

# [[تزکیه]] و [[تطهیر]] [[نفوس]] و [[اموال]]: یکی از [[حکمت‌ها]] و آثار تشریع زکات، تزکیه و تطهیر نفوس زکات‌دهندگان است<ref>سوره توبه، آیه ۱۰۳.</ref> [[پرداخت زکات]] سبب پاکسازی [[نفس انسان]] از [[رذایل اخلاقی]] همچون [[دنیادوستی]] و [[بخل]] است<ref>التفسیر الکبیر، ج ۱۶، ص۱۰۱؛ الامثل، ج ۶، ص۲۰۰ - ۲۰۱.</ref>.

# [[رشد]] اموال: خداوند کمبود ظاهری هرگونه [[انفاق]] از جمله پرداخت زکات را جبران می‌کند<ref>سوره سبأ، آیه ۳۹.</ref> و [[مال]] هزینه شده را کامل به انفاق کننده باز می‌گرداند<ref>سوره بقره، آیه ۲۷۲.</ref>.

# [[امنیت]] و حفظ جان‌ها: از دیگر اهداف و آثار پرداخت زکات، [[برقراری امنیت]] در [[جامعه]] و [[حفظ]] جان‌هاست<ref>سوره بقره، آیه ۱۹۵.</ref>.

# [[پوشش]] و [[آمرزش گناهان]]: از دیگر آثار و [[برکات]] زکات، [[تکفیر]] [[گناهان]] است<ref>سوره مائده، آیه ۱۲.</ref>.

# برخورداری از [[رحمت الهی]]: پرداخت زکات همراه با اقامه نماز و [[اطاعت از پیامبر]] {{صل}} سبب برخورداری از [[رحمت خداوند]] می‌گردد<ref>سوره نور، آیه ۵۶.</ref>.

# برخورداری از [[هدایت الهی]]: [[قرآن کریم]] برای مؤمنانی که [[اهل نماز]] و [[پرداخت زکات]] و [[ایمان به آخرت]] باشند، مایه [[هدایت]] و [[بشارت]] است<ref>سوره بقره، آیه ۹۷.</ref>.

# [[همراهی]] و [[یاری]] [[خداوند]]: خداوند با مؤمنانی که [[اهل]] [[اقامه نماز]] و [[پرداخت زکات]] باشند همراه<ref>سوره مائده، آیه ۱۲.</ref> و بهترین [[سرپرست]] و [[پشتیبان]] آنان است<ref>سوره حج، آیه ۷۸.</ref>.

# [[رستگاری]]: [[قرآن کریم]] تنها [[مؤمنان]] خاص از جمله [[اهل تقوا]] و پرداخت کنندگان زکات را [[رستگار]] دانسته است<ref>سوره اعراف، آیه ۱۵۶.</ref>.<ref>[[محمود سرمدی|سرمدی، محمود]]، [[آیه زکات (مقاله)|مقاله «آیه زکات»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|دانشنامه معاصر قرآن کریم]].</ref>

== پیامدهای ترک زکات ==

زکات ندادن و بی‌اعتنایی به آن، آثار و پیامدهای فراوانی دارد. این پیامدها بیشتر دامنگیر خود مانعان زکات می‌شوند، برخی از این پیامدها عبارت‌اند از:

# [[نفاق]]: ترک زکات از سوی [[مسلمان]] و [[انکار]] آن سبب ایجاد نفاق در [[قلب]] از سوی [[خداوند]] می‌گردد<ref>سوره توبه، آیه ۷۵.</ref>.

# [[عذاب اخروی]]: در [[آیات]] {{متن قرآن|قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ يُوحَى إِلَيَّ أَنَّمَا إِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَاسْتَقِيمُوا إِلَيْهِ وَاسْتَغْفِرُوهُ وَوَيْلٌ لِلْمُشْرِكِينَ}}<ref>«بگو: من تنها بشری همانند شمایم، به من وحی می‌شود که خدای شما خدایی یگانه است پس به او رو آورید و از او آمرزش بخواهید و وای بر مشرکان!» سوره فصلت، آیه ۶.</ref>، {{متن قرآن|الَّذِينَ لَا يُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ كَافِرُونَ}}<ref>«همان کسانی که زکات نمی‌پردازند و اینانند که منکر جهان واپسین‌اند» سوره فصلت، آیه ۷.</ref> [[مشرکان]] به سبب ترک زکات و [[انکار]] [[آخرت]] به [[عذاب]] [[تهدید]] شده‌اند. در آیه‌ای دیگر همین تهدید درباره نمازگزارانی آمده که در [[نماز]] [[ریا]] کرده و از دادن «ماعون» خودداری می‌کنند<ref>[[محمود سرمدی|سرمدی، محمود]]، [[آیه زکات (مقاله)|مقاله «آیه زکات»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|دانشنامه معاصر قرآن کریم]].</ref>.

شرایط وجوب زکات: [[بلوغ]]؛ [[عقل]]؛ حرّ بودن؛ مالک بودن؛ متمکّن بودن از [[تصرف]] در [[مال]] متعلّق زکات و به حد نصاب رسیدن، هر یک از موضوعات متعلّق زکات، نصابی دارد که با رسیدن به آن، زکات واجب می‏‌شود<ref>العروة الوثقی، ج ۴، ص۱۰.</ref>.