گریه: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۳: | خط ۳: | ||
== مقدمه == | == مقدمه == | ||
«گریه» واکنش [[عاطفی]] در مواجهه با [[مصیبت]] و از شاخصههای [[فرهنگ شیعی]] | «گریه» واکنش [[عاطفی]] در مواجهه با [[مصیبت]] و از شاخصههای فرهنگ شیعی است. [[اشک]] و گریه یا «بکا» یا «دمع»، نشانه رقت [[قلبی]] و [[رفتاری]] طبیعی است که [[انسان]]، به طور ارادی یا غیرارادی، در موقعیتهای خاص هیجانی و عاطفی (تأثر، [[ترس]]، فقدان، [[محبت]] و...) بروز میدهد. یکی از مهمترین موقعیتهایی که معمولاً فرد را به [[گریستن]] وامیدارد، فقدان [[نزدیکان]] یا اشخاص محبوب است. در فرهنگ شیعی، اشک و گریه جایگاه ویژهای دارد و نشانهای از [[ایمان]] فرد، [[خشوع]] در برابر [[خدا]]، بازگشت ([[توبه]]) و [[اقرار]] به [[گناهان]] و ارتباط عاطفی با [[اولیا]] و بزرگان مذهبی به ویژه [[معصومین]] به شمار میرود. موقعیت اقلیتی در [[جهان اسلام]] و محدودیتها و فشارهای [[سیاسی]] و [[اجتماعی]] که به خصوص در قرون اولیه و در حکومتهای [[بنیامیه]] و [[بنیعباس]] علیه [[جامعه]] [[شیعیان]] [[اعمال]] میشد و رخدادهای مصیبتباری که شیعیان و بزرگانشان متحمل شدند، بستری طبیعی برای بروز رفتارهای عاطفی و آمیخته شدن فرهنگ شیعی با مفاهیمی چون «[[رنج]]» و «مصیبت» را فراهم کرد. | ||
[[ | == گریه بر مصیبت [[امام حسین]] {{ع}} == | ||
مهمترین رخداد مصیبت بار در [[تاریخ]] و فرهنگ شیعه، [[واقعه عاشورا]] بوده است. چنانکه از جمله در [[زیارت عاشورا]] بر این نکته تأکید شده است: «به [[راستی]] [[عاشورا]] چه مصیبت بزرگی و چه داغ گرانی بود در [[اسلام]] و در تمام [[آسمانها]] و [[زمین]]». در منابع [[شیعی]]، [[روایات]] متعددی با مضمون [[تشویق]] و [[تحریض]] شیعیان به ذکر مصیبت عاشورا و گریه بر آن نقل شده است. در این روایات، گریه بر [[امام حسین]] {{ع}} عملی ارزشمند و مستوجب [[ثواب]] و فواید [[دنیوی]] و [[اخروی]] فراوانی دانسته شده است. از جمله در روایتی از [[امام صادق]] {{ع}} آمده است که هرکس در مصیبت [[اهل بیت]] بگرید و دیگران - «حتی یک نفر دیگر» - را به گریه وادارد، [[اهل بهشت]] است؛ حتی کسی که «تباکی» کند یعنی حالت گریه و [[سوگواری]] به خود بگیرد. در روایتی از [[امام رضا]] {{ع}} نیز خطاب به یکی از یارانشان آمده است: «ای فرزند شیب! اگر بر چیزی گریان شدی پس بر [[حسین]] گریه کن!... اگر بر حسین بگریی به طوری که اشکهایت بر صورتت جاری شود، [[خداوند]] همه [[گناهان]] تو را از کوچک و بزرگ و کم و زیاد میبخشد». همچنین در [[روایت]] دیگری از همان [[امام]] آمده است: «هرکس [[مصائب]] ما را یادآور شود و بر آنچه نسبت به ما مرتکب شدند بگرید، در درجاتمان در [[روز قیامت]] همراه ما خواهد بود و کسی که یادآور شود مصائب ما را پس بگرید و بگریاند چشمش گریان نخواهد بود، روزی که [[چشمها]] گریاناند. و هرکس بنشیند در [[مجلسی]] که در آن امر ما را زنده نگه میدارند دلش نمیمیرد روزی که [[دلها]] میمیرند». | |||
[[امامان شیعه]] خود نیز به یاد [[واقعه عاشورا]] میگریستند. در روایتی از [[امام صادق]] {{ع}} آمده است که [[امام سجاد]] {{ع}} تا ۲۰ سال بر [[عاشورا]] میگریست؛ تا جایی که [[غلام]] آن حضرت نگران سلامتیاش میشد. از [[امام رضا]] {{ع}} هم نقل شده است که: «[[روز]] [عزای] حسین چشمانمان را زخمی کرده و اشکهامان را جاری کرده است... پس بر مثل حسین باید بگریند گریه کنندگان که همانا گریه بر او [[گناهان بزرگ]] را از بین میبرد». | |||
[[ | در منابع [[شیعی]] از جمله [[کامل الزیارات (کتاب)|کامل الزیارات]] و [[بحارالانوار]] [[روایات]] متعددی نقل شده که قدمت گریه بر [[امام حسین]] {{ع}} را به قبل از عاشورا و حتی قرنها پیش از [[اسلام]] و به [[زمان]] خلقت حضرت آدم {{ع}} برمیگرداند. مطابق این روایات، واقعه عاشورا در [[تاریخ]] [[حیات]] بشری دارای چنان اهمیتی است که [[پیامبران]] از جمله [[نوح]] {{ع}}، [[ابراهیم]] {{ع}}، [[اسماعیل]] {{ع}}، [[موسی]] {{ع}}، [[سلیمان]] {{ع}}، [[زکریا]] {{ع}} و [[عیسی]] {{ع}} و [[اولیای الهی]] از آن باخبر شده و به یاد آن گریستهاند. همچنین در این منابع روایاتی با مضمون [[گریستن]] [[زمین]] و [[آسمان]]، ملایک و همه [[مخلوقات]] در واقعه عاشورا آمده است. از جمله از [[امام علی]] {{ع}} نقل شده است: «همه بر او [امام حسین {{ع}}] میگریند، حتی حیوانات وحشی در بیابانها و ماهیان در دریا و پرندهها در [[آسمان]] و میگریند بر او [[خورشید و ماه]] و [[ستارگان]] و آسمان و [[زمین]] و [[مؤمنین]] از [[انس]] وجن و همه ملائک [[آسمانها]] و زمین و [[رضوان]] و [[مالک]] و [[اهل]] [[عرش]]». همچنین روایاتی با مضمون گریه [[پیامبر اکرم]] {{صل}}، [[امام علی]] {{ع}} و [[حضرت زهرا]] {{س}} بر [[عاشورا]] ذکر شده است. در [[بحارالانوار]] در روایتی از قول پیامبر اکرم {{صل}} بر گریه کنندگان [[امام حسین]] {{ع}} درود خدا فرستاده شده است: {{متن حدیث|صَلَّى اللَّهُ عَلَى الْبَاكِينَ عَلَى الْحُسَيْنِ}}. در روایتی مشهور و منسوب به امام حسین {{ع}} نیز ایشان خود را «[[کشته اشک]]» خوانده است: {{متن حدیث|أَنَا قَتِيلُ الْعَبْرَةِ لَا يَذْكُرُنِي مُؤْمِنٌ إِلَّا اسْتَعْبَرَ}} (من کشته اشکم. مؤمنی مرا یاد نمیکند، مگر اینکه اشکش جاری میشود). | ||
مجموعه این [[روایات]] و [[سیره]] بزرگان و علمای شیعه که تا امروز استمرار دارد، گریه و [[اشک]] بر مصائب اهل بیت را به یکی از ارکان فرهنگ شیعی تبدیل کرده است. همچنانکه تحریک [[عاطفی]] و گریاندن افراد در سوگ [[اهل بیت]]، از گذشته تا امروز، عامل محوری در نگارش و تدوین [[مقاتل]] و نیز سرایش [[مراثی]] و نوحهها بوده است. این محوریت اشک و گریه را از جمله در کاربرد واژههایی نظیر «بکا» و «دمع» در نامگذاری برخی از مقاتل میتوان دید (به عنوان مثال الدمعة الساکبة، [[فیض]] الدموع، دمع السجوم، امواج البکا، طوفان البکا و...). | |||
به نظر میرسد تأکید بسیار [[امامان شیعه]] بر [[فضیلت]] گریه بر امام حسین {{ع}} عکسالعملی بوده است به تلاشهای [[بنیامیه]] برای از یاد بردن عاشورا و ابزاری برای [[هویتبخشی]] و [[حفظ]] انسجام [[جامعه]] [[شیعیان]] در دورانی که تحت [[ظلم]] و فشار بودند. برخی محققان ازجمله [[محمد باقر بهبودی]] و [[مرتضی مطهری]] نیز این تأکید خاص بر گریه در روایات را ناظر به شرایط دوران [[زندگی]] امامان شیعه و وجه [[مبارزاتی]] گریه بر امام حسین {{ع}} در آن دوره دانسته و در تعمیم مدلول این روایات به گریه در همه زمانها و شرایط تردید کردهاند. [[حضرت امام خمینی]] هم تأکید بر گریه و به خصوص تباکی را نشانه اهداف [[سیاسی]] [[شیعه]] دانسته و از تعبیر «گریه سیاسی» برای آن استفاده کرده است. | |||
گریه بر [[اهل بیت]] از موارد [[اختلاف]] بین [[شیعیان]] و [[اهل سنت]] بوده است. در منابع حدیثی اهل سنت، روایاتی با مضمون [[مذمت]] گریه بر میت و [[عزاداری]] آمده است و بسیاری از علمای [[سنی]] با استناد به این [[روایات]]، گریه بر [[مردگان]] را «[[بدعت]]» و [[حرام]] [[شرعی]] میدانند<ref>[[محسن حسام مظاهری|مظاهری، محسن حسام]]، [[فرهنگ سوگ شیعی (کتاب)|مقاله «گریه»، فرهنگ سوگ شیعی]]، ص ۵۱.</ref>. | |||
گریه بر [[اهل بیت]] از موارد [[اختلاف]] بین [[شیعیان]] و [[اهل سنت]] بوده است. در | |||
== منابع == | == منابع == |