ختم نبوت در معارف و سیره علوی: تفاوت میان نسخه‌ها

همچنین آن حضرت، [[قرآن کریم]] را کتابی می‌داند که شگفتی‌هایش پایان نمی‌پذیرد و با خواندن و شنیدن پیاپی، کهنگی نمی‌گیرد و در جایی دیگر در این باره می‌فرماید: «[[قرآن]]، دریایی است که بردارندگان آب، آن را خشک نگردانند و چشمه‌ساری است که آب کشندگان، آب آن را به ته نرسانند»<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۹۸، ص۲۳۴.</ref>. بر این اساس، سر اصلی [[خاتمیت]] را باید در محتوای این [[دین الهی]] و [[استعداد]] پایان ناپذیرش برای [[کشف]] و [[استنباط]]، پی جست؛ نه [[رشد عقل]] و [[شکوفایی دانش]] بشری. [[پیشرفت]] [[علمی]] و [[فرهنگی]]، هر چند می‌تواند [[آدمیان]] را برای پذیرش و صیانت از [[دین]] جاویدان [[الهی]] آماده سازد، نمی‌تواند یگانه محور و یا محور بنیادین خاتمیت تلقی گردد. اگر در تحلیل این پدیده درون [[دینی]] به یافته‌های [[ذهنی]] خود بسنده کنیم، راه به جایی نمی‌بریم و نتیجه آن می‌شود که یکی، [[جشن]] تولد [[عقل]] استقرایی و آزادی‌اش را همزمان با [[بعثت]] [[رسول خدا]]{{صل}} برپا می‌کند و دیگری، چون در فضای [[تفکر شیعی]] می‌اندیشد، تولد عقل را در این [[زمان]] زودرس می‌داند و آن را دویست و پنجاه سال دیرتر، جشن می‌گیرد. از این رو، تلاش ما بر این است که با [[استمداد]] از [[متون دینی]]، به ویژه [[سخنان امام علی]]{{ع}}، [[شناختی]] هرچند اندک از [[راز]] [[ختم نبوت]] به دست آوریم.<ref>[[حسن یوسفیان|یوسفیان]] و [[احمد حسین شریفی|شریفی]]، [[بعثت و نبوت (مقاله)| مقاله «بعثت و نبوت»]]، [[دانشنامه امام علی ج۳ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۳]] ص ۶۹.</ref>.

چنان که از سخنان امام علی{{ع}} به دست می‌آید، [[ختم نبوت]] به معنای [[انقطاع]] خبرهای [[وحیانی]] و [[پیام‌های آسمانی]] است، نه پایان یافتن هرگونه [[ارتباط با غیب]] و بهره‌مندی از فیض‌های [[معنوی]] و [[کشف و شهود]] و [[الهامات]] سبحانی. [[امام علی]]{{ع}} در این باره می‌فرماید: «و همواره [[خدا]] را که بخشش‌های او بی‌شمار است و نعمت‌هایش بسیار، در پاره‌ای از [[روزگار]] پس از پاره‌ای دیگر و در زمانی میان آمدن دو [[پیامبر]]، بندگانی است که از راه [[اندیشه]] با آنان در [[راز]] است و از طریق [[خرد]] دمساز»<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۲۲، ص۲۵۵.</ref>. روایتی بسیار نغز و پرمغز از [[پیامبر اکرم]]{{صل}} در این باره نقل است؛ بدین مضمون: «بی‌گمان [[خداوند]] را بندگانی است که پیامبر نیستند، اما [[پیامبری]] به حال آنان [[غبطه]] می‌خورد»<ref>ابن عربی، محیی الدین، الفتوحات المکیه، ج۱۳، ص۱۳۷، ف ۱۰۹؛ ملاصدرا، الشواهد الربوبیه، ص۳۷۷.</ref>. معنای آشکار این سخنان آن است که از نظر [[اسلام]] هرچند باب [[نبوت]] بسته شده است، باب [[الهام]] و [[اشراق]] هرگز بسته نشده و نخواهد شد. اصولاً یکی از [[اهداف بعثت پیامبران]] این بوده است که [[بشر]] را در این راه [[یاری]] رسانند<ref>ر.ک: مطهری، مرتضی، ختم نبوت، ص۳۲.</ref> و راه صحیح [[عرفان]] و [[شهود]] را بنمایانند. [[قرآن کریم]] از انسان‌هایی یاد می‌کند که هر چند پیامبر نیستند، همدم و هم‌سخن فرشتگانند<ref>ر.ک: قصص، آیه ۷؛ مریم آیات ۲۱ - ۱۶؛ آل عمران، آیه ۴۵.</ref>. بنابر [[روایات]] [[قطعی]]، [[حضرت زهرا]]{{س}} نیز با [[فرشتگان]] هم‌سخن بوده و حتی بزرگ‌ترین [[فرشته]] [[الهی]]، [[جبرائیل]] [[امین]]، بر آن حضرت وارد می‌شده است<ref>ر.ک: علامه امینی، فاطمة الزهراء، ص۷۳-۶۸.</ref>. با این همه، الهام و کشف و شهود دارای مراتب فراوانی است و نمی‌توان [[تجربه دینی]] انسان‌های عادی را هم‌پای [[وحی پیامبران]] دانست و از بسط [[تجربه]] [[نبوی]] سخن گفت.

چنان‌که گذشت، راز اصلی ختم [[نبوت تشریعی]]، در محتوای این [[دین الهی]] نهفته است. رکن اصلی [[خاتمیت اسلام]]، قرآن کریم است که همچون [[کتاب تکوینی]] خداوند ([[طبیعت]])، استعدادی پایان ناپذیر برای تحقیق و [[کشف]] و [[استنباط]] دارد. «هرچه بینش‌ها وسیع‌تر و عمیق‌تر می‌گردد و تحقیقات و مطالعات بیش‌تر انجام می‌گیرد، [[راز]] جدیدتری به دست می‌آید»<ref>ر.ک: مطهری، مرتضی، ختم نبوت، ص۷۵ - ۷۲؛ همو، خاتمیت، ص۱۶۴ - ۱۶۰.</ref>. برخی کسان که از [[خاتمیت]]، آن تحلیل‌های پیشین را به دست می‌دهند، بر این باورند که اگر [[پیامبر اکرم]]{{صل}} عمری طولانی‌تر می‌داشت. [[قرآن]] بیش‌تر از قرآن کنونی می‌شد؛ ولی<ref>سروش، عبدالکریم، بسط تجربه نبوی، ص۲۰.</ref>سخن [[امیرمؤمنان]]{{ع}} درباره [[قرآن کریم]]، بر این [[پندار]]، خط بطلان می‌کشد و چنین برداشتی از خاتمیت را رد می‌کند.

این قرآن [[فرمان]] دهنده است و بازدارنده؛ خاموش است و گوینده؛ [[حجت خدا]] است بر آفریدگانش که بدان [[پیمان]] گرفته از ایشان، و همگان را نهاده است در گرو آن. [[نور]] - [[هدایت]] - خود را با قرآن تمام گرداند و [[دین]] خود را بدان به کمال رساند، و [[جان]] [[پیامبر]] خویش را هنگامی ستاند که از رساندن احکامی که موجب [[رستگاری]] [[آفریدگان]] است، فارغ ماند. پس [[خدا]] را چنان بزرگ دارید که خود بزرگ داشته. چه او چیزی از دین خویش را از شما پنهان نداشته و آن‌چه را از آن [[خشنود]] باشد یا نپسندد وانگذاشته، جز آن‌که برای آن نشانی نهاده است آشکارا، و آیتی محکم و معنای آن هویدا تا [[مردم]] را از آن‌چه نخواهد باز دارد و یا بدان‌چه رضای او هست، بخواند<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۸۳، ص۱۹۴.</ref>.

به دلیل این سهم بنیادین امامان معصوم{{ع}} در [[تفسیر]] و [[تبیین حقایق]] قرآنی است که [[امام علی]]{{ع}} آنان را «اساس و پایه [[دین]] و ستون [[یقین]]»<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲، ص۹.</ref> می‌خواند و وجودشان را مایه «[[حیات]] [[دانش]] و هلاک [[نادانی]]»<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۳۹، ص۲۶۸.</ref> می‌داند و از آنان به عنوان «ستون اسلام و [[مرجع]] [[تشخیص حق]]»<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۳۹، ص۲۶۸.</ref> یاد می‌کند.

معرفی [[عقل]] به عنوان منبعی از منابع دین، در کنار [[کتاب و سنت]]، و پای فشردن بر [[حجیت]] و محوریتش، رکن دیگر خاتمیت را محقق کرده است. اهمیت و [[منزلت]] عقل در [[معارف دینی]]، از امتیازات بی‌نظیر اسلام در مقایسه با دیگر [[ادیان]] است. تنها در [[قرآن کریم]] بیش از سیصد [[آیه]]، [[انسان]] را به [[تفکر]] و [[تدبر در آیات]] انفسی و آفاقی [[خداوند]] فرا می‌خوانند<ref>ر.ک: المیزان، ج۵، ص۲۵۵.</ref>. این نکته نشان می‌دهد که [[احکام]] و [[معارف اسلامی]]، با عقل و [[فطرت بشری]] همراه و هماهنگند و به همین دلیل، برای همیشه [[نیاز بشر به دین]] آسمانی را برآورده‌اند. آری، [[کمال دین]] به معنای برخورداری از پاسخ‌های آماده و از پیش طراحی شده برای همه مسائل [[علمی]] و عملی نیست؛ بلکه به معنای ارائه راه و ابزار است که با [[استمداد]] از آنها بتوان در هر موردی [[حکم خداوند]] را به دست آورد. از این رو است که در [[روزگار غیبت]]، [[استمرار]] [[اجتهاد]] و به تعبیر [[امام علی]]{{ع}}، {{متن حدیث|تَصْيِيرِ كُلِّ فَرْعٍ إِلَى أَصْلِهِ‌}}<ref>نهج البلاغه، خطبه ۸۷، ص۶۹.</ref> و [[ولایت]] [[فقیهان]] [[پرهیزگار]] و درست اندیش، ارکان [[خاتمیت]] را سامان می‌دهد و نبود [[کاستی]] در [[شریعت]] را در همه زمان‌ها و نسبت به همه مسائل تضمین می‌کند.

== منابع ==