حسن بن علی صیرفی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
(صفحه‌ای تازه حاوی «{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = | پرسش مرتبط = }} == آشنایی اجمالی == الحسن بن علی الصیرفی<ref>جامع الرواة، ج۱، ص۲۱۲، ش۱۶۹۵؛ منهج المقال (تعلیقه وحید)، ج۴، ص۱۰۶، ش۴۸۱؛ تنقیح المقال، ج۲۰، ص۱۸۷، ش۵۴۶۲؛ مستدرکات علم رجال الحد...» ایجاد کرد) |
بدون خلاصۀ ویرایش برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی |
||
| خط ۱۲: | خط ۱۲: | ||
==دیدگاه بزرگان درباره عنوان تهذیب الأحکام== | ==دیدگاه بزرگان درباره عنوان تهذیب الأحکام== | ||
همان‌گونه که گذشت، نام راوی در سند کتاب تهذیب الأحکام همخوان با سند [[کتاب الکافی]] نیست، از این رو همین [[رجالیان]] همدوران، به بیان نظر خود درباره آن پرداخته‌اند.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۷ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۷، ص 180.</ref> | همان‌گونه که گذشت، نام راوی در سند کتاب تهذیب الأحکام همخوان با سند [[کتاب الکافی]] نیست، از این رو همین [[رجالیان]] همدوران، به بیان نظر خود درباره آن پرداخته‌اند. | ||
[[آیت الله خویی]] [[اختلاف]] میان [[الکافی]] و [[تهذیب الأحکام]] در نام [[راوی]] را یاد کرده و عنوان الکافی را درست دانسته و می‌نویسد: {{عربی|و الصحیح ما فی الکافی الموافق للنسخة المخطوطة من التهذیب و الوافی و الوسائل}}<ref>معجم رجال الحدیث، ج۶، ص۷۲، ش۳۰۲۴.</ref>. | |||
[[آیت‌الله]] [[سید موسی شبیری زنجانی]] نیز رأیی همسان با وی داشته و در زیرنویس [[حدیث]] الکافی [[مصحف]] بودن عنوان در سند تهذیب الأحکام را یادآور شده و می‌نویسد: {{عربی|و فی التهذیب الحسین و هو المصحف}}. | |||
برخی دیگر نیز مصحف بودن نام راوی در تهذیب الأحکام را پذیرفته و عنوان الکافی را درست دانسته‌اند <ref>تنقیح المقال، ج۲۲، ص۳۳۳، ش۶۳۳۸: {{عربی|جاء فی التهذیب ۵/ ۱۴۹ حدیث ۴۹۰، بسنده:.. عن محمد بن أبیعمیر، عن الحسین بن علی الصیرفی... و لکن فی الکافی ۴/ ۴۳۵ باب السعی بین الصفا والمروة حدیث ۸ بالسند و المتن المتقدم، إلا أن فیه: الحسن، بدل الحسین، و هو الصحیح، و الحسن هو: الحسن بن شاذان المترجم فی المتن، فراجع}}. | |||
الموسوعة الرجالیه، تبریزی، ج۴، ص۱۳۸ - ۱۳۹، ح۹۴۷۵: {{عربی|رواه فی التهذیب ۵: ۱۴۹، الرقم: ۴۹۰، إلا أن فیه: الحسین بن علی الصیرفی، و الصحیح ما فی الکافی الموافق للوافی و الوسائل و النسخة المخطوطة من التهذیب (خ ۱۴: ۲۹۰) أقول: المذکور فی التهذیب ۷: ۱۰۹، الرقم: ۴۶۶ و ۲: ۳۱، الرقم: ۹۲، و الإستبصار ۳: ۹۷، الرقم: ٣٣٣ هو روایة ابن أبیعمیر عن علی الصیرفی، رواه فی تفسیر العیاشی ۱: ۷۰، الرقم: ١٣٣ عن بعض أصحابه عنه{{ع}}}}.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۷ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۷، ص 180-181.</ref> | |||
==بررسی== | |||
شرح حال [[الحسن بن علی الصیرفی]] در کتب [[تراجم]] یاد نشده؛ ولی می‌‌توان برای [[شناخت]] نام درست وی از چهار نکته [[یاری]] جست: | |||
#در بیشتر [[منابع حدیثی]] که پیشتر گذشت، نام راوی الحسن بن علی الصیرفی گزارش شده است. | |||
#[[شیخ طوسی]] رحمه الله این [[روایت]] را از [[کتاب الکافی]] دریافت و در تهذیب الأحکام آن را گزارش کرده است، از این‌رو کتاب تهذیب الأحکام منبع فرعی این روایت و الکافی منبع اصلی آن است و چون قرینه‌ای بر [[درستی]] عنوان در منبع فرعی نیست، عنوان در منبع اصلی که [[الحسن]] است، مقدّم و برگزیده است. | |||
#[[کتاب الکافی]] در میان کارشناسان فنّ [[رجال]] به اضبط بودن شناخته شده و به سخن دیگر، در سنجش با دیگر [[کتب حدیثی]]، از تصحیف، [[تحریف]] و کاستی‌ها دورتر، و متن و سند روایاتش استوارتر است و این ویژگی بر [[ارزش]] و پذیرفتگی [[الکافی]] افزوده و مایه پیشی گرفتنش بر دیگر کتب [[روایی]] است. برآمد چنین جایگاهی [[اطمینان]] بیشتر به عنوان [[راوی]] [[الحسن بن علی]] الصیرفی در سند این کتاب است. | |||
#در [[منابع حدیثی]] و رجالی از عنوان الحسین بن علی الصیرفی یاد نشده؛ ولی خواهد آمد که الحسن بن علی الصیرفی در سند چند [[حدیث]] قرار گرفته است.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۷ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۷، ص 181-182.</ref> | |||
==شرح حال راوی== | |||
شرح حال راوی در [[کتب رجالی]] گزارش نشده؛ ولی نام وی در سند سه [[روایت]] دیده می‌شود: | |||
#{{متن حدیث|فُرَاتٌ قَالَ حَدَّثَنِي جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْأَزْدِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدٌ يَعْنِي ابْنَ الْحُسَيْنِ الصَّائِغِ قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ الصَّيْرَفِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْبَزَّازِ عَنْ فُرَاتِ بْنِ أَحْنَفَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} قَالَ: قُلْتُ [لَهُ] جُعِلْتُ فِدَاكَ لِلْمُسْلِمِينَ عِيدٌ أَفْضَلُ مِنَ الْفِطْرِ وَ الْأَضْحَى وَ يَوْمِ الْجُمُعَةِ وَ يَوْمِ عَرَفَةَ قَالَ فَقَالَ لِي نَعَمْ أَفْضَلُهَا وَ أَعْظَمُهَا وَ أَشْرَفُهَا عِنْدَ اللَّهِ مَنْزِلَةً وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي أَكْمَلَ اللَّهُ فِيهِ الدِّينَ وَ أَنْزَلَ عَلَى نَبِيِّهِ {{متن قرآن|الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا}}<ref>امروز دینتان را کامل و نعمتم را بر شما تمام کردم و اسلام را (به عنوان) آیین شما پسندیدم سوره مائده، آیه ۳.</ref> قَالَ قُلْتُ وَ أَيُّ يَوْمٍ هُوَ قَالَ فَقَالَ لِي إِنَّ أَنْبِيَاءَ بَنِي إِسْرَائِيلَ كَانُوا إِذَا أَرَادَ أَحَدُهُمْ أَنْ يَعْقِدَ الْوَصِيَّةَ وَ الْإِمَامَةَ لِلْوَصِيِّ مِنْ بَعْدِهِ فَفَعَلَ ذَلِكَ جَعَلُوا ذَلِكَ الْيَوْمَ عِيداً وَ إِنَّهُ الْيَوْمُ الَّذِي نَصَبَ فِيهِ رَسُولُ اللَّهِ صعَلِيّاً لِلنَّاسِ عَلَماً وَ أُنْزِلَ فِيهِ مَا أُنْزِلَ وَ كَمَلَ [أُكْمِلَ] فِيهِ الدِّينُ وَ تَمَّتْ فِيهِ النِّعْمَةُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ قَالَ قُلْتُ وَ أَيُّ يَوْمٍ هُوَ فِي السَّنَةِ قَالَ فَقَالَ لِي إِنَّ الْأَيَّامَ تَتَقَدَّمُ وَ تَتَأَخَّرُ فَرُبَّمَا كَانَ يَوْمَ السَّبْتِ وَ الْأَحَدِ وَ الْإِثْنَيْنِ إِلَى آخِرِ الْأَيَّامِ [السَّبْعَةِ] قَالَ قُلْتُ فَمَا يَنْبَغِي لَنَا أَنْ نَعْمَلَ فِي ذَلِكَ الْيَوْمِ قَالَ هُوَ يَوْمُ عِبَادَةٍ وَ صَلَاةٍ وَ شُكْرٍ لِلَّهِ [تَعَالَى] وَ حَمْدٍ لَهُ وَ سُرُورٍ لِمَا مَنَّ اللَّهُ بِهِ عَلَيْكُمْ مِنْ وَلَايَتِنَا وَ إِنِّي أُحِبُّ لَكُمْ أَنْ تَصُومُوهُ [تَصُومُوا]}}<ref>تفسیر فرات الکوفی، ص۱۱۷ - ۱۱۸، ح۱۲۳.</ref>. | |||
#{{متن حدیث|حَدَّثَ أَبُو مُحَمَّدٍ هَارُونُ بْنُ مُوسَى رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ قَالَ حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِكٍ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي الْحَسَنِ الصَّائِغِ قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ الصَّيْرَفِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} قَالَ: إِذَا أَصَابَكَ الْأَرَقُ فَقُلْ سُبْحَانَ اللَّهِ ذِي الشَّأْنِ دَائِمِ السُّلْطَانِ عَظِيمِ الْبُرْهَانِ {{متن قرآن|كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ}}<ref>او هماره در کاری است سوره الرحمن، آیه ۲۹.</ref>}}<ref>فلاح السائل، ص۲۸۳ - ۲۸۴.</ref>. | |||
#{{متن حدیث|رُوِيَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الصَّيْرَفِيِّ، عَنْ صَالِحِ بْنِ سَهْلٍ، قَالَ:، كُنْتُ أَقُولُ فِي أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} بِالرُّبُوبِيَّةِ، فَدَخَلْتُ عَلَيْهِ فَلَمَّا نَظَرَ إِلَيَّ قَالَ: يَا صَالِحُ إِنَّا وَ اللَّهِ عَبِيدٌ مَخْلُوقُونَ لَنَا رَبٌّ نَعْبُدُهُ وَ إِنْ لَمْ نَعْبُدْهُ عَذَّبَنَا}}<ref>رجال الکشی، ص۳۴۱، ش۶۳۲.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۷ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۷، ص 182-184.</ref> | |||
==بررسی و تحقیق== | |||
سند یادشده در [[تفسیر کنز الدقائق]] در دیگر [[کتب حدیثی]] دیده نمی‌شود و عنوان مورد گفتوگو تنها در سند سه [[روایت]] پیشین آمده است. | |||
برای [[شناسایی]] الحسن بن علی الصیرفی در سند مورد بحث، دو احتمال می‌رود: | |||
'''احتمال یکم:''' | |||
[[راوی]]، [[متحد]] است با [[الحسن بن علی بن أبی عثمان قمی]] معروف به «سجادة» که گاه از او با عنوان [[الحسن بن علی بن أبی عثمان]] و گاه سجادة یاد شده و شیخ او را از [[اصحاب]] [[ابی جعفر الثانی]] [[امام جواد]] و [[ابی الحسن الثالث]] [[امام هادی]]{{عم}} شمرده است<ref>رجال الطوسی، ص۳۷۵، (ش ۵۵۴۸) و ۳۸۵، (ش۵۶۷۵).</ref>. | |||
دو نکته پدیدآور احتمال پیشین است: | |||
#[[اتحاد راوی]] و مروی عنه: [[حسن بن علی الصیرفی]] و [[حسن بن علی بن ابی عثمان]] (سجادة) هر دو از شاگردان [[حدیثی]] [[محمد بن ابی حمزه ثمالی]] و [[صالح بن سهل الهمدانی]] هستند. | |||
[[روایت]] الحسن بن علی الصیرفی از محمد بن ابی حمزة: {{متن حدیث|حَدَّثَ أَبُو مُحَمَّدٍ هَارُونُ بْنُ مُوسَى رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ قَالَ حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِكٍ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي الْحَسَنِ الصَّائِغِ قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ الصَّيْرَفِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} قَالَ: إِذَا أَصَابَكَ الْأَرَقُ فَقُلْ سُبْحَانَ اللَّهِ ذِي الشَّأْنِ دَائِمِ السُّلْطَانِ عَظِيمِ الْبُرْهَانِ {{متن قرآن|كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ}}<ref>او هماره در کاری است سوره الرحمن، آیه ۲۹.</ref>}}<ref>فلاح السائل، ص۲۸۳ - ۲۸۴.</ref>. | |||
روایت حسن بن علی بن أبی عثمان معروف به سجادة از محمد بن أبی حمزة: {{متن حدیث|حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ مَاجِيلَوَيْهِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى الْعَطَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ قَالَ حَدَّثَنِي أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الرَّازِيُّ عَنْ سِجَادَةَ وَ اسْمُهُ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ أَبِي عُثْمَانَ وَ اسْمُ أَبِي عُثْمَانَ حَبِيبَّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ وَهْبٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}}قال تَبِعَ حَكِيمٌ حَكِيماً سَبْعَمِائَةِ فَرْسَخٍ فِي سَبْعِ كَلِمَاتٍ فَلَمَّا لَحِقَ بِهِ قَالَ لَهُ يَا هَذَا مَا أَرْفَعُ مِنَ السَّمَاءِ وَ أَوْسَعُ مِنَ الْأَرْضِ وَ أَغْنَى مِنَ الْبَحْرِ وَ أَقْسَى مِنَ الْحَجَرِ وَ أَشَدُّ حَرَارَةً مِنَ النَّارِ وَ أَشَدُّ بَرْداً مِنَ الزَّمْهَرِيرِ وَ أَثْقَلُ مِنَ الْجِبَالِ الرَّاسِيَاتِ فَقَالَ لَهُ يَا هَذَا الْحَقُّ أَرْفَعُ مِنَ السَّمَاءِ وَ الْعَدْلُ أَوْسَعُ مِنَ الْأَرْضِ وَ غِنَى النَّفْسِ أَغْنَى مِنَ الْبَحْرِ وَ قَلْبُ الْكَافِرِ أَقْسَى مِنَ الْحَجَرِ وَ الْحَرِيصُ الْجَشِعُ أَشَدُّ حَرَارَةً مِنَ النَّارِ وَ الْيَأْسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ أَشَدُّ بَرْداً مِنَ الزَّمْهَرِيرِ وَ الْبُهْتَانُ عَلَى الْبَرِيءِ أَثْقَلُ مِنَ الْجِبَالِ الرَّاسِيَاتِ}}<ref>الخصال، ج۲، ص۳۴۸، ح۲۱.</ref>؛ | |||
{{متن حدیث|وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي عُثْمَانَ وَ أَبُو عُثْمَانَ اسْمُهُ عَبْدُ الْوَاحِدِ بْنُ حَبِيبٍ قَالَ زَعَمَ لَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ الدُّهْنِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} قَالَ: صَلَاةُ اللَّيْلِ تُحَسِّنُ الْوَجْهَ وَ تُذْهِبُ الْهَمَّ وَ تَجْلُو الْبَصَرَ}}<ref>تهذیب الأحکام، ج۲، ص۱۲۱ - ۱۲۲، ح۲۲۹.</ref>؛ {{متن حدیث|عَنْهُ عَنْ حَسَنِ بْنِ أَبِي عُثْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} أَطْعِمُوا صِبْيَانَكُمُ الرُّمَّانَ فَإِنَّهُ أَسْرَعُ لِشَبَابِهِمْ}}<ref>المحاسن، ج۲، ص۵۴۶، ح۸۶۰.</ref>. | |||
[[روایت]] [[الحسن بن علی الصیرفی]] از [[صالح بن سهل]]: {{متن حدیث|رُوِيَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الصَّيْرَفِيِّ، عَنْ صَالِحِ بْنِ سَهْلٍ، قَالَ:، كُنْتُ أَقُولُ فِي أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} بِالرُّبُوبِيَّةِ، فَدَخَلْتُ عَلَيْهِ فَلَمَّا نَظَرَ إِلَيَّ قَالَ: يَا صَالِحُ إِنَّا وَ اللَّهِ عَبِيدٌ مَخْلُوقُونَ لَنَا رَبٌ نَعْبُدُهُ وَ إِنْ لَمْ نَعْبُدْهُ عَذَّبَنَا}}<ref>رجال الکشی، ص۳۴۱، ش۶۳۲.</ref>. | |||
روایت الحسن بن علی بن أبی عثمان از صالح بن سهل: {{متن حدیث|حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ قَالَ: حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِكٍ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ الصَّائِغُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي عُثْمَانَ عَنْ صَالِحِ بْنِ سَهْلٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: {{متن قرآن|نُورُهُمْ يَسْعَى بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَبِأَيْمَانِهِمْ}}<ref>فروغ آنان پیشاپیش و در سوی راستشان می‌شتابد سوره تحریم، آیه ۸.</ref>، قَالَ أَئِمَّةُ الْمُؤْمِنِينَ نُورُهُمْ يَسْعَى بَيْنَ أَيْدِيهِمْ- وَ بِأَيْمَانِهِمْ حَتَّى يَنْزِلُوا مَنَازِلَهُمْ}}<ref>تفسیر القمی، ج۲، ص۳۷۸.</ref>. | |||
[[شاگرد]] [[حدیثی]] الحسن بن علی الصیرفی و الحسن بن علی بن أبی عثمان در برخی از [[روایات]] یادشده، [[محمد بن الحسین الصائغ]] است. | |||
۲. در [[کتاب المحاسن]] [[ابن أبی عمیر]] در یک مورد از سجادة روایت کرده است: {{متن حدیث|عَنْهُ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ سِجَادَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ بْنِ الْوَلِيدِ التَّمِيمِيِّ الْبَصْرِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ فُرَاتَ الْأَزْدِيِّ عَنْ زَيْدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ آبَائِهِ{{عم}} قَالَ: نَهَى رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} أَنْ يُقْطَعَ اللَّحْمُ عَلَى الْمَائِدَةِ بِالسِّكِّينِ}}<ref>المحاسن، ج۲، ص۴۷۱، ح۴۶۵.</ref>. | |||
در [[اسناد]] کتب [[شیعه]]، حسن بن علی بن أبی عثمان قمی با [[لقب]] سجادة شناخته شده است و احتمال اتحادش با الحسن بن علی الصیرفی داده می‌شود. | |||
'''احتمال دوم:''' | |||
[[اتحاد]] حسن بن علی صیرفی است با [[الحسن بن علی الخزاز الوشّاء]] که چند قرینه، این احتمال را [[همراهی]] می‌کنند: | |||
#[[فیض کاشانی]] «الحسن بن علی الصیرفی» را با «الحسن بن علی الوشّاء» [[متحد]] دانسته و به جای یادکرد عنوان [[راوی]]، به کلمه الوشّاء بسنده کرده است: {{عربی|العدة عن أحمد عن معاویة بن حکیم عن ابن أبی عمیر عن الوشّاء عن بعض أصحابنا قال: سئل أبو عبد الله{{ع}}...}}<ref>الوافی، ج۱۳، ص۹۳۱، ح۱۳۴۷۲.</ref>. | |||
#شرح احوال حسن بن علی وشّاء در [[رجال نجاشی]]: {{عربی|الحسن بن علی بن زیاد الوشّاء بجلی کوفی، قال أبو عمرو: و یکنی بأبی محمد الوشّاء و هو ابن بنت إلیاس الصیرفی، خزاز}}<ref>رجال النجاشی، ص۳۹، ش۸۰.</ref>. از عبارت [[نجاشی]] آشکار می‌گردد که صیرفی [[شغل]] و پیشه جدّ حسن [[وشاء]] بوده و در [[روایت]] مذکور، یا به پشتوانه جایگاه [[الیاس]] (جدّ [[مادری]] وشّاء) وصف خود وشّاء قرار گرفته؛ یا در عنوان مورد بحث، عبارت [[ابن بنت الیاس]] قبل از الصیرفی افتاده است. البته حسن بن علی بن أبیعثمان در هیچ‌یک از [[منابع حدیثی]] یا رجالی با پسوند الصیرفی یاد نشده است. | |||
#[[حسن بن علی وشّاء]] دو بار با عنوان [[أبی محمد الصیرفی]]<ref>نجاشی، هنگام شرح حال حسن بن علی وشّاء در کتاب رجال خود (ص۳۹، ش۸۰) به گزارش از جناب کشّی کنیه او را ابو محمد نوشته است: {{عربی|الحسن بن علی بن زیاد الوشّاء بجلی کوفی، قال أبو عمرو: و یکنی بأبی محمد الوشّاء و هو ابن بنت إلیاس الصیرفی خزاز}}.</ref> این چنین در سند [[الغیبة]] [[شیخ طوسی]] یاد شده است: {{متن حدیث|وَ حَدَّثَنِي أَبُو مُحَمَّدٍ الصَّيْرَفِيُّ عَنْ عَبْدِ الْكَرِيمِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ كَأَنِّي بِابْنِي هَذَا يَعْنِي أَبَا الْحَسَنِ{{ع}} قَدْ أَخَذَهُ بَنُو فُلَانٍ فَمَكَثَ فِي أَيْدِيهِمْ حِيناً وَ دَهْراً...}}<ref>کتاب الغیبه، طوسی، ص۵۴. روایت دوم در ص۴۶-۴۷: {{متن حدیث|وَ حَدَّثَنِي أَبُو مُحَمَّدٍ الصَّيْرَفِيُّ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ ضُرَيْسٍ الْكُنَاسِيِّ عَنْ أَبِي خَالِدٍ الْكَابُلِيِّ قَالَ سَمِعْتُ عَلِيَّ بْنَ الْحُسَيْنِ{{ع}} وَ هُوَ يَقُولُ إِنَّ قَارُونَ كَانَ يَلْبَسُ الثِّيَابَ الْحُمْرَ وَ إِنَّ فِرْعَوْنَ كَانَ يَلْبَسُ السُّودَ وَ يُرْخِي الشُّعُورَ فَبَعَثَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مُوسَى{{ع}}...}}.</ref>. حسن بن علی وشّاء در [[کتب حدیثی]] با عناوین گوناگون، چندین [[حدیث]] از [[عبدالکریم بن عمرو]] (معروف به کرام) گزارش کرده است<ref>چند نمونه: أ. المحاسن، ج۱، ص۹۰، ح۴۰: {{متن حدیث|عَنْهُ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ كَرَّامٍ الْخَثْعَمِيِّ عَنْ أَبِي الصَّامِتِ عَنْ مُعَلَّى بْنِ خُنَيْسٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} يَا مُعَلَّى!...}}. ب. الکافی، ج۱، ص۳۰۶، ح۴: {{عربی|الحسین بن محمد عن معلی بن محمد عن الحسن بن علی الوشّاء عن عبدالکریم بن عمرو عن ابن أبییعفور قال: سمعت أبا عبد الله{{ع}} یقول:...}} و ص۳۶۸، ح۵: {{عربی|الحسین بن محمد عن معلی بن محمد عن الحسن بن علی الخزاز عن عبدالکریم بن عمرو الخثعمی عن الفضیل بن یسار عن أبیجعفر{{ع}} قال:...}}.</ref>. | |||
#در [[روایت]] کتاب [[اثبات]] الوصیة، از حسن بن علی وشّاء با عنوان [[ابن بنت الیاس]] الصیرفی یاد شده است؛ در این حدیث، حسن وشّاء داستان گرایشش به [[مذهب تشیع]] به [[معجزه امام]] [[رضا]]{{ع}} را گزارش کرده و در بخشی از آن چنین آمده است: {{عربی|... قُلْتُ فِي نَفْسِي مَتَى أَنَا أَصِلُ إِلَى هَذَا وَ أَنَا مُتَفَكِّرٌ وَ قَدْ طَالَ قُعُودِي وَ هَمَمْتُ بِالانْصِرَافِ إِذْ خَرَجَ خَادِمٌ يَتَصَفَّحُ الْوُجُوهَ وَ يَقُولُ أَيْنَ ابْنُ ابْنَةِ إِلْيَاسَ الصَّيْرَفِيُّ فَقُلْتُ هَا أَنَا ذَا فَأَخْرَجَ مِنْ كُمِّهِ دَرَجاً وَ قَالَ هَذَا جَوَابُ مَسَائِلِكَ وَ تَفْسِيرُهَا...}}<ref>اثبات الوصیه، ص۲۱۴.</ref>. | |||
#[[الحسن بن علی]] الصیرفی در روایت [[تفسیر کنز الدقائق]] با یک واسطه از [[امام صادق]]{{ع}} روایت نقل کرده و حسن وشّاء نیز [[روایات]] فراوانی با یک واسطه از امام صادق{{ع}} گزارش کرده<ref>المحاسن، ج۲، ص۵۸۲، (ح۶۳) و ۶۴۰، (ح ۱۵۰)؛ بصائر الدرجات، ج۱، ص۱۴۳، (ح ۶) و ۱۷۲، (ح۵)؛ الکافی، ج۱، ص۳۲، (ح۳) و ج۲، ص۵۷، (ح۲)، ۹۳، (ح۲۵)، ۱۰۱، (ح۱۰)، ۱۲۲، (ح ۴)، ۳۵۷، (ح۳)، ۴۹۹، (ح۳)، ۵۰۹، (ح۲)، ۵۵۴، (ح۲) و ج۴، ص۱۲۹، (ح۶) و ۲۳۱، (ح۶).</ref>، از این رو هر دو در یک رده از طبقه [[راویان]] یعنی طبقه ششم هستند. | |||
#موضوع [[روایت]] در [[حدیث]] [[تفسیر کنز الدقائق]] درباره مسائل [[حج]] است و حسن [[وشّاء]] [[روایات]] فراوانی در همین مورد نقل کرده است<ref>مانند الکافی، ج۴، ص۲۳۱، (ح۶)، ۳۶۲، (ح۳)، ۳۸۴، (ح۴) و ۴۱۶، (ح۵).</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۷ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۷، ص 184-190.</ref> | |||
==دیدگاه بزرگان== | |||
نام [[راوی]] در آثار برخی از بزرگان رجالی یاد شده و آشکارا به [[اتحاد]] او با حسن وشاء [[رأی]] داده‌اند؛ مانند [[وحید بهبهانی]]، [[محقق اردبیلی]]، [[علامه مامقانی]]، و [[محقق نمازی]]<ref>منهج المقال (تعلیقه وحید)، ج۴، ص۱۰۶، ش۴۸۱: {{عربی|الحسن بن علی الصیرفی: هو ابن علی بن زیاد المتقدم}}؛ جامع الرواة، ج۱، ص۲۱۲، ش۱۶۹۵: {{عربی|الحسن بن علی الصیرفی؛ هو ابن زیاد الوشّاء المتقدم مح. عنه محمد بن أبیعمیر فی الکافی فی باب السعی بین الصفا والمروة}}؛ تنقیح المقال، ج۲۰، ص۱۸۷، ش۵۴۶۲: {{عربی|الحسن بن علی الصیرفی هو: ابن علی بن زیاد الوشّاء المتقدم}}؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۲، ص۴۵۸، ش۳۷۷۷: {{عربی|الحسن بن علی الصیرفی: هو ابن زیاد الوشّاء المذکور}}.</ref>؛ ولی [[آیت‌الله خویی]] [[اتحاد]] صیرفی با الوشّاء را نپذیرفته و می‌نویسد: {{عربی|الحسن بن علی الصیرفی: هو ابن زیاد الوشّاء المتقدم، ذکره المیرزا فی الوسیط؛ و لکنه لم یثبت، فإن الوشّاء لم یکن صیرفیا و لا أبوه و إنما الصیرفی هو إلیاس و هو جده من جهة أمه}}<ref>معجم رجال الحدیث، ج۶، ص۷۲، ش۳۰۲۴.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۷ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۷، ص 190.</ref> | |||
==بررسی و تحقیق== | |||
اتحاد [[حسن بن علی الصیرفی]] با [[الحسن بن علی بن زیاد الخزّاز الوشّاء]] بعید به نظر نمی‌رسد، به سه دلیل: | |||
#قرائن بیشتری، احتمال دوم را [[همراهی]] می‌کنند. | |||
#ابن أبی عثمان [[سجاده]] نه در [[منابع رجالی]] به الصیرفی شناسانده شده، نه در [[منابع حدیثی]]، نه خود او این وصف را داراست، نه پدرش. | |||
#روایت ابن أبیعمیر از سجادة، که پیشتر از [[المحاسن]] نقل گردید و روشن و بی‌مناقشه نیست و [[استدلال]] به آن، دشوار است؛ زیرا با اینکه سند یاد شده در [[بحار الأنوار]] نیز مانند سند المحاسن آمده<ref>بحار الأنوار، ج۶۳، ص۷۱، ح۶۵.</ref>، در [[وسائل الشیعه]] عبارت عن سجادة در میانه سند نیست و ابن أبیعمیر بی‌واسطه از محمد بن [[عمر بن الولید]] تمیمی گزارش کرده است< ref>وسائل الشیعه، ج۲۴، ص۴۰۳، ح۳۰۸۹۴.</ref>. | |||
بر این پایه، این [[راوی]]، با [[الحسن بن علی الوشّاء]] [[متحد]] است .<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۷ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۷، ص 191.</ref> | |||
== منابع == | == منابع == | ||