حسن بن علی بن ولید فسوی: تفاوت میان نسخه‌ها

نام راوی [[الحسن بن علی بن الولید بن النعمان الفسوی الفارسی]] است. [[کنیه]] او «أبوجعفر» و از [[اهل]] شهرستان فسا در استان فارس است. این راوی، پس از چند سال [[زندگی]] در زادگاه خود به [[شهر]] [[بغداد]] [[سفر]] کرده و در همانجا ماندگار شد و به کار [[نشر حدیث]] پرداخت. وی به الخطیب ملقّب شده و او را به «الکرابیسی» یعنی کرباس فروش نیز می‌شناسند.

 

در منابع و کتب [[شیعه]]، به نام راوی اشاره‌ای نشده ولی در برخی کتب [[تاریخی]] و رجالی [[اهل تسنن]] به شرح حال وی پرداخته‌اند:

#[[خطیب بغدادی]]: {{عربی|الحسن بن علی بن الولید، أبو جعفر الفارسی الفسوی، سکن بغداد و حدث بها}}<ref>تاریخ بغداد، ج۷، ص۳۸۴، ش۳۸۹۳.</ref> نیز در کتاب الکفایة او را با [[لقب]] الخطیب یاد کرده است<ref>الکفایة فی علم الروایه، ص۲۲۹.</ref>.

#[[دارقطنی]]: {{عربی|الحسن بن علی بن الولید الکرابیسی أبوجعفر الفسوی}}<ref>سؤالات الحاکم، ص۱۱۲، ش۸۱.</ref>.

#[[ابن جوزی]] نام وی را از اکابر و بزرگانی آورده که در سال ۲۹۶ [[وفات]] کردهاند: {{عربی|الحسن بن علی بن الولید أبو جعفر الفارسی الفسوی،... سکن بغداد و حدث بها}}<ref>المنتظم، ج۱۳، ص۸۳، ش۲۰۲۸.</ref>.

#[[ذهبی]]: {{عربی|الحسن بن علی بن الولید أبوجعفر الفارسی الفسوی، نزیل بغداد،...}}<ref>تاریخ الإسلام، ج۲۲، ص۱۲۸.</ref>.

#[[سمعانی]]، نسب شناس سنّی مذهب، در بازگفت عنوان الفسوی و چگونگی خوانش آن: {{عربی|الفسوی: بفتح الفاء و السین. هذه النسبة إلی فسا و هی بلدة من بلاد فارس یقال لها بسا، خرج منها جماعة کثیرة من العلماء و الرحّالین}}<ref>الأنساب، سمعانی، ج۱۰، ص۲۲۲.</ref>؛ نیز درباره وصف الکرابیسی: {{عربی|الکرابیسی: هذه النسبة إلی بیع الثیاب...}}<ref>الأنساب، سمعانی، ج۱۱، ص۵۷؛ اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۳، ص۸۸: {{عربی|الکرابیسی بفتح أوله و الراء و بعد الألف باء موحدة ثم یاء تحتها نقطتان و سین مهملة هذه النسبة إلی بیع الکرابیس و هی الثیاب و عرف به جماعة...}}؛ معجم البلدان، ج۴، ص۲۶۰ - ۲۶۱: {{عربی|فسا: بالفتح، و القصر، کلمة عجمیة، و عندهم بسا، بالباء، و کذا یتلفظون بها و أصلها فی کلامهم الشمال من الریاح: مدینة بفارس أنزه مدینة بها فیما قیل؛ بینها و بین شیراز أربع مراحل}}.</ref>.

 

در [[منابع حدیثی]]، [[تفسیری]] و [[تاریخی]] از این [[راوی]] با عناوین گوناگونی یاد شده؛ مانند [[الحسن بن علی بن الولید]]<ref>الکافی، ج۴، ص۴۳۳، ح۶.</ref>، [[أبوجعفر الحسن بن علی الفارسی]]<ref>شواهد التنزیل، ج۱، ص۴۶۴، ح۴۹۰.</ref>، [[الحسن بن علی بن الولید الفارسی]]<ref>شواهد التنزیل، ج۱، ص۴۶۷، ح۴۹۴.</ref>، [[أبوجعفر الحسن بن علی بن النعمان الفسوی]]<ref>شواهد التنزیل، ج۱، ص۴۶۷، ح۴۹۵.</ref>، [[الحسن بن علی الفسوی]]<ref>المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۲۹.</ref>، [[الحسن بن علی بن الولید بن النعمان]]<ref>مسند الشهاب، ج۱، ص۴۲۹، ش۷۳۶.</ref>، [[أبوجعفر الحسن بن علی بن الولید بن النعمان الفسوی]]<ref>توضیح المشتبه، ج۱، ص۳۴۰.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۷ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۷، ص 499-500.</ref>

 

{{متن حدیث|... حدثنا أبو القاسم حبیب بن الحسن، ثنا الحسن بن علی الفسوی، ثنا محمد بن معاذ العنبری، ثنا عبدالله بن جعفر، ثنا العلاء بن عبدالرحمن عن أبیه عن أبی هریرة قال: تلا نبی الله{{صل}} هذه الآیة: {{متن قرآن|وَإِنْ تَتَوَلَّوْا يَسْتَبْدِلْ قَوْمًا غَيْرَكُمْ}}<ref>و اگر روی بگردانید گروهی دیگر را جانشین می‌گرداند سوره محمد، آیه ۳۸.</ref> قال وضع النبی{{صل}} یده علی فخذ [[سلمان الفارسی]] قال: هذا و قومه؛ والذی نفسی بیده! لو کان الدین مناطا بالثریا لتناوله [[رجال]] من فرس}}<ref>ذکر أخبار إصبهان، ج۱، ص۳.</ref>.

[[روایات]] حسن فسوی باواسطه از معصوم{{ع}} گزارش شده است؛ نمونهها:

گزارش از [[ابوذر غفاری]]: {{عربی|(حدثنا) أبوجعفر أحمد بن عبید الحافظ بهمدان، ثنا الحسن بن علی الفسوی، ثنا إسحاق بن بشر الکاهلی، ثنا شریک عن قیس بن مسلم عن أبی عبدالله الجدلی عن أبیذر رضی الله عنه}}<ref>المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۲۹.</ref>

[[حسن بن علی]] فسوی از آغاز تا پایان [[قرن سوم هجری]] (۲۰۲ – ۲۹۶) زنده بوده و دوران [[امام جواد]] تا [[امام حسن عسکری]]{{عم}} را [[ادراک]] کرده، پس وی در [[طبقه هفتم راویان]] قرار دارد. [[آیت الله بروجردی]] نیز او را از طبقه هفتم شمرده است<ref>الموسوعة الرجالیه (طبقات رجال الکافی)، ج۴، ص۱۱۱.</ref>.

[[حسن بن علی بن ولید]] از [[راویان]] بسیاری گزارش کرده؛ مانند إسحاق بن [[بشر]] الکاهلی، [[عبیدالله بن عمر]]، أحمد بن [[جمیل]] [[مروزی]]، [[فیض]] بن وثیق الثقفی، [[عبدالجبار]] بن عاصم، [[خالد بن یزید]] العرنی، [[عبدالرحمن]] بن نافع درخت، [[خلف]] بن عبدالحمید السرخسی، بشار بن [[موسی]] الحفاف، [[محمد]] بن عباد بن [[آدم]]، سعید بن سلیمان الواسطی، یحیی بن المقابری، [[إبراهیم بن عبدالله]] الهروی، علی بن الجعد الجوهری، عمرو بن مرزوق، [[إبراهیم بن محمد]] بن عرعرة، [[محمد بن الصباح]] [[البزاز]]، [[خلف]] بن هشام، [[عمرو بن محمد]] الناقد، إبراهیم بن [[مهدی]] المصیصی، [[عثمان]] بن أحمد [[الدقاق]] و أحمد بن حاتم الطویل<ref>المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۲۹؛ السنن الکبری، بیهقی، ج۱، ص۱۷۷؛ فوائد الصواف، ص۶۶؛ المعجم الأوسط، ج۳، ص۳۶۹؛ المعجم الکبیر، ج۲، ص۲۱۵، ج۳، ص۵۱، ش۲۶۵۸؛ ج۶، ص۱۶۲ و ۲۳۹؛ ج۷، ص۷۶ و ۱۰۱؛ ج۸، ص۳۴؛ ج۱۲، ص۸۵ و ۳۰۲؛ ج۱۸، ص۲۳۱؛ طرف حدیث الأسماء الحسنی، ص۱۴۱؛ مسند الشهاب، ج۱، ص۴۲۹، ج۲، ص۲۵ و ۱۰۷؛ الکفایة فی علم الروایه، ص۲۲۹؛ تخریج الأحادیث و الآثار، ج۱، ص۱۷۳؛ الکشف و البیان، ج۹، ص۱۱۲؛ تاریخ بغداد، ج۷، ص۳۸۴، ش٣٨٩٣؛ ذکر أخبار إصبهان، ج۱، ص۷۷.</ref>.

گروهی از روایتگران که از او گزارش کرده‌اند: [[أبوجعفر]] أحمد بن عبید الحافظ، الطبرانی، [[حبیب بن الحسن]]، أبوطاهر [[محمد بن أحمد]] بن عبدالله [[الذهلی]]، محمد بن [[علی بن الحسن]] الصوفی، [[سلیمان]] بن أحمد و أحمد بن [[عبدالرحمن]] بن [[الفضل]] بن [[البختری]] العجلی}}<ref>المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۲۹؛ المعجم الوسیط، ج۳، ص۳۶۹؛ المعجم الصغیر، ج۱، ص۱۲۷؛ المعجم الکبیر، ج۲، ص۲۱۵ و...؛ طرق حدیث الأسماء الحسنی، ص۱۴۱؛ مسند الشهاب، ج۱، ص۲۶۷ و ۴۲۹، ج۲، ص۲۵ و ۱۰۷؛ الکفایة فی علم الروایه، ص۲۲۹؛ تخریج الأحادیث والآثار، ج۱، ص۱۷۳؛ الکشف و البیان، ج۹، ص۱۱۲؛ تاریخ مدینة دمشق، ج۳۹، ص۶۲؛ الأنساب، سمعانی، ج۱۳، ص۳۶۱.</ref>.

[[حسن بن علی]] بن الولید شماری [[روایت]] در [[فضیلت]] [[امیر مؤمنان]]{{ع}} و فرّنشینی آن [[بزرگوار]] گزارش کرده، که پیشتر یاد گردیدند؛ لیکن تنها این گزارشها نشانه [[تشیع]] گزارشگر نیست، چون بسیارند روایتگران [[روایات]] [[فضائل]]؛ ولی همچنان باورشان بر [[حکومت]] شورایی و [[درستی]] جریان برآمده از [[سقیفه]] است و بررسی روایات حسن فسوی نشان می‌دهد او نیز نمونه‌ای از گروه یادشده است.

نشانه‌های عامی بودن حسن بن علی فسوی:

۳. اعتباربخشی به راوی از سوی سنّیانی، همچون [[دارقطنی]] که با عبارت {{عربی|لا بأس به}}<ref>سؤالات الحاکم، ص۱۱۲، ش۸۱. ذهبی نیز در تاریخ الإسلام (ج۲۲، ص۱۲۸) آن را از دارقطنی گزارش کرده است.</ref> او را معتبر معرفی کرده است.

- {{متن حدیث|حدثنا الحسن بن علی الفسوی، ثنا عبدالرحمن بن نافع درخت، ثنا محمد بن مجیب عن وهیب بن الورد المکی عن عطاء بن أبی رباح عن ابن عباس - رضی الله عنهما- قال: قال رسول الله{{صل}}: إن [[الله]] -تعالی- أیدنی بأربعة [[وزراء]] [[نقباء]] قلنا: یا [[رسول الله]]! من هؤلاء الأربع؟ قال: اثنین من [[أهل]] السماء و اثنین من أهل الأرض فقلت من الاثنین من أهل السماء؟ قال [[جبریل]] و [[میکائیل]]. قلنا من الاثنین من أهل الأرض؟ قال: [[أبوبکر]] و [[عمر]]}}<ref>المعجم الکبیر، ج۱۱، ص۱۴۴؛ تاریخ بغداد، ج۴، ص۶۶ - ۶۷. خطیب بغدادی این خبر را ساختگی و دروغ دانسته و فرد متهم در سند، محمد بن مجیب معرفی شده است. سیوطی در کتاب الخصائص الکبری (ج ۲، ص۲۰۰) این خبر را پذیرفته و آن را از ویژگی‌های رسول الله{{صل}} دانسته است و علامه امینی در الغدیر (ج ۵، ص۵۱۰، ش۵۹) پس از یادکرد این خبر، به اعتراف اهل تسنن به موضوع و ساختگی بودن آن اشاره کرده است.</ref>.

- {{عربی|نا أبوالحسین علی بن أحمد بن الأشعث المقریء، نا الحسن بن علی الفارسی نا أبوجعفر أنا أحمد بن عمران الأخنسی، حدثنی محمد بن فضیل و سمعته یقول: أخبرنا عمار بن رزیق عن هشام بن زید عن زید بن علی قال: أبوبکر الصدیق إمام الشاکرین ثم قرأ {{متن قرآن|وَسَيَجْزِي اللَّهُ الشَّاكِرِينَ}}<ref>و خداوند سپاسگزاران را به زودی پاداش خواهد داد سوره آل عمران، آیه ۱۴۴.</ref>}}<ref>تاریخ مدینة دمشق، ج۳۰، ص۳۱۸.</ref>.

حسن فسوی در کتب [[تراجم]] و شرح حال [[راویان]]، مانند [[رجال النجاشی]]، رجال الطوسی و [[رجال الکشی]] یاد نشده و نشانه‌ای بر [[وثاقت]] یا حسن او نیست، از این رو مهمل و [[ضعیف]] شمرده می‌شود. [[دست]] بالا آنکه راوی، [[محبت]] و علاقه‌ای نسبی به گزارش [[فضائل]] [[امیر مؤمنان]]{{ع}} داشته است.