تفسیر قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
(←پانویس) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۹: | خط ۹: | ||
== معناشناسی == | == معناشناسی == | ||
[[تفسیر]] در لغت به معنای پرده‌برداری و رفع ابهام بوده و مراد از تفسیر قرآن، تشخیص دادن و روشن کردن مقصود از | [[تفسیر]] در لغت به معنای پرده‌برداری و رفع ابهام بوده و مراد از تفسیر قرآن، تشخیص دادن و روشن کردن مقصود از کلام الله است؛ اما بنابر تعریفی دیگر، [[تفسیر]] دانشی است که چگونگی [[نزول]] [[آیات قرآن]] و [[شئون]] و قصص و اسباب آنها را مشخص میکند و [[مکی و مدنی]] و [[محکم و متشابه]] و [[ناسخ و منسوخ]] و خاص و عام و [[مطلق و مقید]] و [[مجمل و مبین]] و [[حلال و حرام]] و وعد و [[وعید]] و [[امر و نهی]] و... را از [[آیات قرآنی]] نشان می‌دهد<ref>ر.ک: [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۸۵. </ref>. | ||
== تألیف [[تفسیر]] == | == تألیف [[تفسیر]] == | ||
| خط ۲۰: | خط ۲۰: | ||
گرچه از آن تفسیر و خصوصیات آن اطلاعی در دست نیست، ولی عنوان گویای آن است که آیات مربوط به هر قومی را گرد آورده و آنها را در ارتباط با یکدیگر تفسیر و از مجموع آنها نظر قرآن را دربارۀ آن [[قوم]] و ویژگی‌هایشان به‌دست آورده و بیان کرده است. همچنین خبر داده‌اند که وی [[احکام]] القرآنی به [[روایت]] از [[ابن عباس]] داشته است<ref>ابن ندیم، الفهرست، ص۴۱؛ آقا بزرگ تهرانی، الذریعة، ج۱، ص۴۰، رقم ۱۹۲، ص۳۰۰ رقم ۱۵۶۹ آقا بزرگ تهرانی پس از ذکر این کتاب فرموده است: او (محمد بن سائب) نخستین کسی است که احکام القرآن تألیف کرده است نه محمد بن ادریس شافعی متوفای ۲۰۴ آن‌گونه که سیوطی گفته، و حاج خلیفة در کشف الظنون (ج ۱، ص۲۰)، به آن تصریح کرده است.</ref> که از آن نیز می‌توان به‌عنوان [[تفسیر موضوعی]] دیگری که در عصر وی تألیف شده، یاد کرد؛ زیرا هرچند گفته‌اند مطالب آن را از [[ابن عباس]] [[روایت]] کرده است، ولی چون کتاب را به کلبی نسبت داده و از آن وی معرفی کرده‌اند، معلوم می‌شود تألیف آن به دست وی انجام گرفته و چون همه یا بخش زیادی از [[روایات]] و مطالب آن را از ابن عباس نقل کرده، گفته‌اند آن را از ابن عباس روایت کرده است. | گرچه از آن تفسیر و خصوصیات آن اطلاعی در دست نیست، ولی عنوان گویای آن است که آیات مربوط به هر قومی را گرد آورده و آنها را در ارتباط با یکدیگر تفسیر و از مجموع آنها نظر قرآن را دربارۀ آن [[قوم]] و ویژگی‌هایشان به‌دست آورده و بیان کرده است. همچنین خبر داده‌اند که وی [[احکام]] القرآنی به [[روایت]] از [[ابن عباس]] داشته است<ref>ابن ندیم، الفهرست، ص۴۱؛ آقا بزرگ تهرانی، الذریعة، ج۱، ص۴۰، رقم ۱۹۲، ص۳۰۰ رقم ۱۵۶۹ آقا بزرگ تهرانی پس از ذکر این کتاب فرموده است: او (محمد بن سائب) نخستین کسی است که احکام القرآن تألیف کرده است نه محمد بن ادریس شافعی متوفای ۲۰۴ آن‌گونه که سیوطی گفته، و حاج خلیفة در کشف الظنون (ج ۱، ص۲۰)، به آن تصریح کرده است.</ref> که از آن نیز می‌توان به‌عنوان [[تفسیر موضوعی]] دیگری که در عصر وی تألیف شده، یاد کرد؛ زیرا هرچند گفته‌اند مطالب آن را از [[ابن عباس]] [[روایت]] کرده است، ولی چون کتاب را به کلبی نسبت داده و از آن وی معرفی کرده‌اند، معلوم می‌شود تألیف آن به دست وی انجام گرفته و چون همه یا بخش زیادی از [[روایات]] و مطالب آن را از ابن عباس نقل کرده، گفته‌اند آن را از ابن عباس روایت کرده است. | ||
[[تفسیر]] [[الخمسمأة آیة]] را که از آثار [[مقاتل بن سلیمان]] به شمار آورده‌اند<ref>ر. ک: ابن ندیم، الفهرست، ص۲۲۵ (الفن الثانی من المقالة الخامسة)؛ آقا بزرگ تهرانی، الذریعة، ج۴، ص۳۱۵، رقم ۱۳۳۴؛ بغدادی نیز آن را با عنوان تفسیر خمسمأة آیة من القرآن از تألیف‌های مقاتل به شمار آورده است (هدیة العارفین، ج۶، ص۴۷۰).</ref>، دومین [[آیات الاحکام]] و یکی دیگر از تفسیرهای موضوعی [[عصر حضور]] است؛ زیرا برخی که نسخه خطی آن را دیده‌اند<ref>گفته‌اند نسخه‌ای خطی از این تفسیر که در سال ۷۹۲ ه.ق به قلم محمد بن هارون بن محمد جنینی استنساخ شده... در کتابخانۀ بریتانیا نگهداری می‌شود و مرکز پژوهش دانشگاه علوم اسلامی رضوی میکروفیلم نسخه مزبور را تهیه کرده است و تصویر کلیه صفحات آن را در اختیار دارد (ناصحیان، «نخستین تفسیر فقهی»، مجله تخصصی دانشگاه علوم اسلامی رضوی، شماره ۱۴، ص۳۰-۳۱).</ref>، گفته‌اند: [[مقاتل]] در این اثر کوشیده است آیه‌هایی را که در آن امر یا [[نهی]] وجود دارد و بر روا بودن یا ناروایی کاری دلالت میکند، تفسیر کند، وی این‌گونه آیه‌ها را به «شیوه موضوعی» سامان داده است<ref>ناصحیان، «نخستین تفسیر فقهی»، مجله تخصصی دانشگاه علوم اسلامی رضوی، شماره ۱۴، ص۳۱. ناصحیان این تفسیر را نخستین تفسیر فقهی نامیده است، ولی باتوجه به اینکه کلبی نیز پیش از وی آیات الاحکام تألیف کرده، این دومین تفسیر فقهی است.</ref>. | [[تفسیر]] [[الخمسمأة آیة]] را که از آثار [[مقاتل بن سلیمان]] به شمار آورده‌اند<ref>ر.ک: ابن ندیم، الفهرست، ص۲۲۵ (الفن الثانی من المقالة الخامسة)؛ آقا بزرگ تهرانی، الذریعة، ج۴، ص۳۱۵، رقم ۱۳۳۴؛ بغدادی نیز آن را با عنوان تفسیر خمسمأة آیة من القرآن از تألیف‌های مقاتل به شمار آورده است (هدیة العارفین، ج۶، ص۴۷۰).</ref>، دومین [[آیات الاحکام]] و یکی دیگر از تفسیرهای موضوعی [[عصر حضور]] است؛ زیرا برخی که نسخه خطی آن را دیده‌اند<ref>گفته‌اند نسخه‌ای خطی از این تفسیر که در سال ۷۹۲ ه.ق به قلم محمد بن هارون بن محمد جنینی استنساخ شده... در کتابخانۀ بریتانیا نگهداری می‌شود و مرکز پژوهش دانشگاه علوم اسلامی رضوی میکروفیلم نسخه مزبور را تهیه کرده است و تصویر کلیه صفحات آن را در اختیار دارد (ناصحیان، «نخستین تفسیر فقهی»، مجله تخصصی دانشگاه علوم اسلامی رضوی، شماره ۱۴، ص۳۰-۳۱).</ref>، گفته‌اند: [[مقاتل]] در این اثر کوشیده است آیه‌هایی را که در آن امر یا [[نهی]] وجود دارد و بر روا بودن یا ناروایی کاری دلالت میکند، تفسیر کند، وی این‌گونه آیه‌ها را به «شیوه موضوعی» سامان داده است<ref>ناصحیان، «نخستین تفسیر فقهی»، مجله تخصصی دانشگاه علوم اسلامی رضوی، شماره ۱۴، ص۳۱. ناصحیان این تفسیر را نخستین تفسیر فقهی نامیده است، ولی باتوجه به اینکه کلبی نیز پیش از وی آیات الاحکام تألیف کرده، این دومین تفسیر فقهی است.</ref>. | ||
تفسیر موضوعی دیگری که از تألیف آن در [[عصر حضور]] خبر داده‌اند، کتاب [[المصابیح فی ما نزل من القرآن فی اهل البیت]] {{عم}} تألیف [[ابو العباس احمد بن حسن اسفراینی]] متوفای ۲۰۱ ه.ق است<ref>آقا بزرگ تهرانی، الذریعة، ج۲۱، ص۷۸، رقم ۴۰۳۳، نجاشی این کتاب را ذکر کرده و فرموده است: کتابی نیکو و پرفایده می‌باشد (رجال النجاشی، ص۹۳، رقم ۲۳۱).</ref>. برای [[هشام بن محمد بن سائب کلبی]] [[کوفی]] متوفای ۲۰۴ ه.ق نیز کتابی با نام [[تفسیر]] [[الای الذی نزل فی اقوام باعیانهم]] ذکر کرده‌اند<ref>ابن ندیم این کتاب را در شمار کتاب‌هایی که در تفسیر قرآن تألیف شده، آورده است (الفهرست، ص۳۷). آقا بزرگ تهرانی از این کتاب با عنوان {{عربی|تفسیر الای التی نزلت فی اقوام باعیانهم}} یاد کرده است (الذریعه، ج۴، ص۲۳۴، رقم ۱۶۵).</ref>. که آن نیز یکی دیگر از تفسیرهای موضوعی عصر حضور است<ref>[[علی اکبر بابایی|بابایی، علی اکبر]]، [[تاریخ تفسیر قرآن (کتاب)|تاریخ تفسیر قرآن]]، ص۴۳۷-۴۳۸.</ref>. | تفسیر موضوعی دیگری که از تألیف آن در [[عصر حضور]] خبر داده‌اند، کتاب [[المصابیح فی ما نزل من القرآن فی اهل البیت]] {{عم}} تألیف [[ابو العباس احمد بن حسن اسفراینی]] متوفای ۲۰۱ ه.ق است<ref>آقا بزرگ تهرانی، الذریعة، ج۲۱، ص۷۸، رقم ۴۰۳۳، نجاشی این کتاب را ذکر کرده و فرموده است: کتابی نیکو و پرفایده می‌باشد (رجال النجاشی، ص۹۳، رقم ۲۳۱).</ref>. برای [[هشام بن محمد بن سائب کلبی]] [[کوفی]] متوفای ۲۰۴ ه.ق نیز کتابی با نام [[تفسیر]] [[الای الذی نزل فی اقوام باعیانهم]] ذکر کرده‌اند<ref>ابن ندیم این کتاب را در شمار کتاب‌هایی که در تفسیر قرآن تألیف شده، آورده است (الفهرست، ص۳۷). آقا بزرگ تهرانی از این کتاب با عنوان {{عربی|تفسیر الای التی نزلت فی اقوام باعیانهم}} یاد کرده است (الذریعه، ج۴، ص۲۳۴، رقم ۱۶۵).</ref>. که آن نیز یکی دیگر از تفسیرهای موضوعی عصر حضور است<ref>[[علی اکبر بابایی|بابایی، علی اکبر]]، [[تاریخ تفسیر قرآن (کتاب)|تاریخ تفسیر قرآن]]، ص۴۳۷-۴۳۸.</ref>. | ||