خواب در معارف و سیره نبوی: تفاوت میان نسخه‌ها

}}

این [[رفتار]] به ویژه با توجه به [[وجوب]] تهجد و شب‌زنده‌داری بر آن حضرت، بیشتر قابل [[فهم]] و تحلیل خواهد بود؛ چراکه [[توفیق]] تهجد در نیمه و انتهای شب در صورتی فراهم می‌آید که فرد اوایل شب را برای استراحت [[انتخاب]] کند.<ref>[[محمد رضا جباری|جباری، محمد رضا]]، [[سیره اخلاقی پیامبر اعظم - جباری (کتاب)|سیره اخلاقی پیامبر اعظم]]، ص ۹۳.</ref>.

{{متن قرآن|... عَلِمَ أَنْ لَنْ تُحْصُوهُ فَتَابَ عَلَيْكُمْ فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ عَلِمَ أَنْ سَيَكُونُ مِنْكُمْ مَرْضَى وَآخَرُونَ يَضْرِبُونَ فِي الْأَرْضِ يَبْتَغُونَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَآخَرُونَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنْهُ وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَأَقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا وَمَا تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ مِنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ هُوَ خَيْرًا وَأَعْظَمَ أَجْرًا وَاسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ}}<ref>«... او معلوم داشت که شما هرگز آن را نمی‌توانید شمار کرد پس از شما در گذشت؛ اکنون آنچه میسّر است از قرآن بخوانید! او معلوم داشت که برخی از شما بیمار خواهند بود و برخی دیگر در زمین، گام می‌زنند و (روزی خود را) از بخشش خداوند می‌جویند و گروهی دیگر در راه خداوند جنگ می‌کنند بنابراین آنچه میسّر است از آن (قرآن) بخوانید و نماز را بر پا دارید و زکات بپردازید و به خداوند وامی نیکو بدهید و هر نیکی که برای خویش از پیش فرستید پاداش آن را نزد خداوند بهتر و با پاداشی سترگ‌تر خواهید یافت و از خداوند آمرزش بخواهید که خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره مزمل، آیه ۲۰.</ref>

در [[روایت]] [[ابن عباس]] نیز آمده است که پیامبر اکرم{{صل}} در نیمه‌شب یا کمی قبل یا بعد از آن، از خواب برمی‌خاست و پس از قرائت ده آیه آخر [[سوره آل عمران]]، [[وضو]] می‌ساخت و مشغول [[نماز]] می‌شد<ref>{{عربی|عن كريب مولى ابن عباس ان عبدالله بن عباس اخبره انه بات عند ميمونة زوج النبي{{صل}} و هي خالته، قال فاضطجعت في عرض الوسادة و اضطجع رسول الله{{صل}} و اهله في طولها، فنام رسول الله{{صل}} حتى اذا انتصف الليل أو قبله بقليل أو بعده بقليل، استيقظ رسول الله{{صل}} فجلس يمسح النوم عن وجهه، ثم قرء العشر الآيات، خواتيم سورة آل عمران. ثم قام الى شن معلقة فتوضأ منها فأحسن وضوئه، ثم قام يصلي...}}. (ابن حنبل، مسند احمد، ج۱، ص۲۴۲).</ref>.<ref>[[محمد رضا جباری|جباری، محمد رضا]]، [[سیره اخلاقی پیامبر اعظم - جباری (کتاب)|سیره اخلاقی پیامبر اعظم]]، ص ۹۴.</ref>.

[[رسول خدا]]{{صل}} نه بر تخت‌ها و بالش‌های نرم و زربفت، بلکه بر ساده‌ترین ابزاری که در آن [[زمان]] مورد استفاده [[مردم]] بود، استراحت می‌کرد. بنا بر برخی [[روایات]]، [[پیامبر اکرم]]{{صل}} بر روی [[حصیر]] می‌خوابید و چیز دیگری به جز آن در زیر خود پهن نمی‌کرد<ref>{{متن حدیث|كَانَ يَنَامُ عَلَى الْحَصِيرِ لَيْسَ تَحْتَهُ شَيْ‌ءٌ غَيْرُهُ}}؛ کان ینام علی الحصیر لیس تحته شیء غیره. (الطبرسی، مکارم الأخلاق، ص۳۸).</ref>؛ تا جایی که گاه برآمدگی‌های حصیر بر [[جسم]] حضرت اثر می‌گذاشت. حضرت در برابر درخواست برخی یارانش مبنی بر تهیه زیراندازی نرم‌تر می‌فرمود:

مرا با [[دنیا]] چه کار؟! [[مَثَل]] من و دنیا مَثَل سواره مسافری است که در روزی گرم به زیر یک درخت، ساعتی استراحت کرده و راه خود را در پیش گیرد و آنجا را ترک گوید<ref>{{متن حدیث|عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صدَخَلَ عَلَيْهِ عُمَرُ وَ هُوَ عَلَى حَصِيرٍ قَدْ أَثَّرَ فِي جَنْبَيْهِ فَقَالَ يَا نَبِيَّ اللَّهِ لَوِ اتَّخَذْتَ فِرَاشاً فَقَالَ{{صل}} مَا لِي وَ لِلدُّنْيَا وَ مَا مَثَلِي وَ مَثَلُ الدُّنْيَا إِلَّا كَرَاكِبٍ سَارَ فِي يَوْمٍ صَائِفٍ فَاسْتَظَلَ تَحْتَ شَجَرَةٍ سَاعَةً مِنْ نَهَارٍ ثُمَّ رَاحَ وَ تَرَكَهَا}}؛ (الطبرسی، مکارم الأخلاق، ص۲۵؛ ابن حنبل، مسند احمد، ج۱، ص۳۰۱؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۱۶، ص۲۵۳ و ج۷۰، ص۱۲۳)</ref>.

یکی از [[همسران پیامبر]]{{صل}} نیز مکان [[خواب]] حضرت را قطعه پوستی انباشته از الیاف خرما گزارش کرده است<ref>{{عربی|عن عايشة: كان ضجاع النبي{{صل}} الذي ينام عليه بالليل من آدم محشوا ليفا}}. (ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۴۶۴؛ ابن حنبل، مسند احمد، ج۶، ص۴۸، ۵۶، ۲۰۷ و ۲۱۳؛ ابن الحجاج النیشابوری، صحیح مسلم، ج۶، ص۱۴۵؛ القزوینی، سنن ابن ماجه، ج۲، ص۱۳۹۰)</ref>. در پاره‌ای از [[روایات]]، همین توصیف برای بالش آن حضرت نیز ذکر شده است<ref>ابن حنبل، مسند احمد، ج۱، ص۳۶۹.</ref>.

حضرت سپس فرمود: در صورت قرائت این [[دعا]]، [[خداوند]] ملکی را برای بیدارکردنش [[موکل]] می‌سازد.<ref>[[محمد رضا جباری|جباری، محمد رضا]]، [[سیره اخلاقی پیامبر اعظم - جباری (کتاب)|سیره اخلاقی پیامبر اعظم]]، ص ۹۹.</ref>.

#'''رو به [[قبله]] و بر [[پهلوی]] راست''': [[حیات]] [[توحیدی]] انسان‌های [[الهی]] به گونه‌ای است که در همه لحظات رو به خدایند. آنان افزون بر آنکه [[قلب]] و جانشان همواره رو به خداست<ref>{{متن قرآن|إِنِّي وَجَّهْتُ وَجْهِيَ لِلَّذِي فَطَرَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ حَنِيفًا وَمَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ}} «من با درستی آیین روی خویش به سوی کسی آورده‌ام که آسمان‌ها و زمین را آفریده است و من از مشرکان نیستم» سوره انعام، آیه ۷۹.</ref>، سعی دارند که با رو به قبله کردن [[جسم]] خود در حالات مختلف نیز [[کمال توحید]] را در حرکات خود جلوه‌گر سازند. در [[روایات]] [[سیره]] چنین نقل شده که [[پیامبر اکرم]]{{صل}} هماره رو به [[قبله]] می‌نشست<ref>{{عربی|و كان{{صل}} له اكثر ما يجلس مستقبل القبلة}}. (ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۱، ص۱۲۷)</ref> و [[اهل بیت]]{{عم}} نیز به هنگام [[خواب]] رو به قبله می‌خوابیدند<ref>ابن طاووس، فلاح السائل، ص۲۸۰.</ref>. با توجه به دیگر روایات مشخص می‌شود که نوع خواب آنان همچون خواباندن میت در [[قبر]]، بر [[پهلوی]] راست و رو به قبله بوده است؛ در حالی که دست راست را زیر گونه راست می‌نهادند<ref>{{متن حدیث|وَ كَانَ{{صل}} إِذَا أَوَى إِلَى فِرَاشِهِ اضْطَجَعَ عَلَى شِقِّهِ الْأَيْمَنِ وَ وَضَعَ يَدَهُ الْيُمْنَى تَحْتَ خَدِّهِ الْأَيْمَنِ‌}}. (الطبرسی، مکارم الأخلاق، ص۳۸؛ یحصبی، الشفاء بتعریف حقوق المصطفی{{صل}}، ج۱، ص۸۶؛ مجلسی، بحار الانوار، ج۱۶، ص۲۵۳).</ref>. با توجه به تشابه خواب و [[مرگ]] می‌توان گفت این نوع [[خوابیدن]] به گونه‌ای یادآور مرگ برای [[آدمی]] است<ref>در آیه‌ای از سوره زمر می‌خوانیم: {{متن قرآن|اللَّهُ يَتَوَفَّى الْأَنْفُسَ حِينَ مَوْتِهَا وَالَّتِي لَمْ تَمُتْ فِي مَنَامِهَا...}} «خداوند، جان‌ها را هنگام مرگشان و آن (جان) را که نمرده است هنگام خوابیدن آن می‌گیرد.».. (سوره زمر، آیه ۴۲). رسول خدا{{صل}} نیز خطاب به بنی‌هاشم در جریان یوم الأنذار چنین فرمود: {{متن حدیث|يَا بَنِي عَبْدِ الْمُطَّلِبِ، إِنَّ الرَّائِدَ لَا يَكْذِبُ أَهْلَهُ‌. وَ الَّذِي بَعَثَنِي بِالْحَقِّ نَبِيّاً، لَتَمُوتُنَّ كَمَا تَنَامُونَ، وَ لَتُبْعَثُنَّ كَمَا تَسْتَيْقِظُونَ...}}. (شیخ صدوق، الاعتقادات، ص۶۵).</ref>.

#'''[[پرهیز]] از خواب مداوم و پیوسته''': از برخی روایات چنین برمی‌آید که پیامبر اکرم{{صل}} از خواب مداوم و پیوسته در شب اجتناب داشت. در روایتی نقل شده که [[امام صادق]]{{ع}} درباره حالات پیامبر اکرم{{صل}} به وقت خواب و پس از [[بیداری]] چنین فرمود: آب [[وضو]] نزد سرش، و مسواکش زیر جای خوابش نهاده می‌شد. سپس به قدری که [[خدا]] می‌خواست، می‌خوابید و چون برمی‌خاست، ابتدا می‌نشست و سپس نگاه به [[آسمان]] کرده و آیاتی از [[سوره آل عمران]] [۱۹۰ به بعد] را [[تلاوت]] می‌کرد. سپس [[مسواک]] کرده و وضو ساخته و به [[مسجد]] [= سجده‌گاه] می‌رفت و چهار رکعت [[نماز]] می‌گزارد که [[رکوع]] آنها به مقدار قرائتشان و [[سجود]] آنها نیز به قدر رکوعشان بود و آن‌قدر رکوع و سجود را طول می‌داد که بیننده می‌پرسید چه وقت برمی‌خیزد؟ سپس برمی‌خاست و به جای [[خواب]] خویش رفته و به مقداری که [[خدا]] می‌خواست، می‌خوابید. سپس برمی‌خاست و با نگاه به [[آسمان]] [[آیات]] [[سوره آل عمران]] را [[تلاوت]] می‌کرد و [[مسواک]] کرده و [[وضو]] ساخته و به [[مسجد]] [= سجده‌گاه] می‌رفت و همچون نوبت قبل چهار رکعت نماز می‌گزارد و سپس به محل خواب خویش رفته و به قدری که خدا می‌خواست، می‌خوابید و سپس برمی‌خاست و می‌نشست و آیات سوره آل عمران را با نظر به آسمان تلاوت می‌کرد و پس از مسواک کردن و وضو ساختن به مسجد رفته و [[نماز وتر]] و دو رکعت [شفع] را به جای آورده و برای [[اقامه نماز]] [صبح به سوی مسجد] خارج می‌شد<ref>شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج۲، ص۳۳۴، ح۱۳۷۷.</ref>.<ref>[[محمد رضا جباری|جباری، محمد رضا]]، [[سیره اخلاقی پیامبر اعظم - جباری (کتاب)|سیره اخلاقی پیامبر اعظم]]، ص ۱۰۴.</ref>.

[[پیامبر اکرم]]{{صل}} پس از [[بیداری]] از خواب شبانه آدابی را انجام می‌داد که بدان‌ها می‌پردازیم.

#'''[[سجده]]''': [[طبرسی]] از [[امام باقر]]{{ع}} چنین نقل می‌کند که پیامبر اکرم{{صل}} از هیچ خوابی برنمی‌خاست، جز آنکه در برابر [[خدای عزوجل]] به سجده می‌افتاد<ref>{{متن حدیث|عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ{{ع}} قَالَ: مَا اسْتَيْقَظَ رَسُولُ اللَّهِ‌{{صل}} مِنْ نَوْمٍ إِلَّا خَرَّ لِلَّهِ سَاجِداً}}. (الطبرسی، مکارم الأخلاق، ص۳۹؛ مجلسی، بحار الانوار، ج۱۶، ص۲۵۳).</ref>. شایان ذکر است که اطلاق [[کلام]] امام باقر{{ع}} و تصریح آن حضرت، هم خواب شبانه پیامبر اکرم{{صل}} را شامل می‌شود و هم خواب روزانه ایشان را.

== پانویس ==

{{پانویس}}