انتظار فرج در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

*[[انتظار]] در اصطلاح [[مهدویت]]، به معنای [[انتظار ظهور امام زمان]]{{ع}} برای اقامۀ [[عدل]] و تشکیل [[حکومت واحد جهانی]] با [[حاکمیت قرآن]] و [[اسلام]] است. "[[انتظار فرج]]" یعنی [[امید]] و آرزوی تحقق نوید کلی جهانی مبتنی بر [[فطرت]] [[الهی]] برای رسیدن [[انسان]] به [[زندگی]] عادلانه. [[انتظار]] یعنی [[وجوب]] [[آماده‌سازی]] و [[زمینه‌سازی برای ظهور]] [[امام]] [[منتظر]] که هر [[قدر]] [[انتظار]] بیشتر شود، [[آمادگی]] نیز بیشتر می‌گردد و هر اندازه که حادثه برای [[منتظِر]] دوست‌داشتنی‌تر باشد و وقوع آن نزدیک‌تر، او بر [[آمادگی]] خویش می‌افزاید<ref>ر.ک. حسینی خامنه‌ای، سید علی، ما منتظریم، ص۹۵-۹۶؛ صدر، سید محمد، تاریخ غیبت کبری، ص۳۵۴، ۳۵۵؛ رحیمی، عباس، امید فردا، ص۳۰. </ref>.

# [[انتظار]]، یعنی حرکت و عمل کردن برای هدفی [[ارزشمند]] و این با بی‌هدفی و سکون و [[انزوا]] و [[تن پروری]] [[سازگاری]] ندارد و عمل جزء لا ینفک [[معنای انتظار]] است<ref>ر.ک. فاضل لنکرانی، محمد جواد، گفتارهای مهدوی، ص ۱۱۷.</ref>.

# [[انتظار]] کیفیتی [[روحی]] است که موجب به وجود آمدن حالت [[آمادگی]] برای [[انسان‌ها]] به آنچه [[انتظار]] دارند می‌شود و [[انسان]] را از یاس و [[ناامیدی]] [[نجات]] می‌‌دهد<ref>ر.ک: رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص۸۳؛ قنبری، معصوم علی، بررسی مسأله انتظار ادله فوائد و نقش آن‌، ص ۸۴ و ۸۵.</ref>.

*[[انتظار]] یکی از مهم‌ترین و پرارزش ترین [[وظایف]] و [[تکالیف]] [[شیعه]] در [[عصر غیبت]] است. [[انتظار فرج]] از اصل کلی [[اسلامی]] و [[قرآنی]] "[[حرمت یأس از روح الله]]" [[استنتاج]] می‌‌شود بدان معنا که لازمۀ [[امیدواری]] به [[لطف]] و [[عنایت خداوند]]، ایجاد جهانی مبتنی بر [[آموزه‌های دینی]] و [[عقلی]] و براساس [[فطرت]] خداوندی است. از آنجا که [[انتظار فرج]]، [[جامعۀ منتظر]] و [[مهدوی]] را به جامعه‌ای فعال و پویا تبدیل می‌‌کند و با رکود و [[تحجر]] در تضاد است، مهم‌ترین [[عامل رشد]] و [[شکوفایی]] [[اخلاقی]] برشمرده می‌‌شود؛ از این رو همواره مورد تأکید و توجه تمام حضرات [[معصومین]] از شخص [[پیامبر اکرم]]{{صل}} تا [[حضرت مهدی]]{{ع}} بوده است. علاوه بر اینکه [[انتظار فرج]] زمینۀ [[امید]] و کنار گذاشتن [[یأس]] و [[پوچ‌گرایی]] است. این موضوع تا به امروز مهم‌ترین عامل [[شکوفایی]] و درخشندگی [[مکتب]] و [[تفکر]] [[اهل بیت]]{{ع}} بوده است. [[پیامبر اکرم]]{{صل}} و [[امامان]]{{ع}} [[انتظار فرج]] را عملی جهادی<ref>.{{متن حدیث|أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِی انْتِظَارُ الْفَرَجِ}}؛ بحارالأنوار، ج۵۲، ص۱۲۸؛ {{متن حدیث|أَفْضَلُ جِهَادِ أُمَّتِی انْتِظَارُ الْفَرَجِ}}؛ بحارالأنوار، ج۷۴، ص۱۴۱.</ref>، [[برترین]] [[عبادت]]<ref>{{متن حدیث|أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ انْتِظَارُ الْفَرَجِ}}؛ بحارالأنوار، ج۵۲، ص۱۲۵.</ref>، [[بهترین]] و محبوب‌ترین<ref>{{متن حدیث|أَحَبَّ الْأَعْمَالِ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ انْتِظَارُ الْفَرَجِ}}؛ بحارالأنوار، ج۱۰، ص۹۴.</ref> [[اعمال]] نزد [[خداوند]] معرفی نموده‌اند. در روایتی آمده است از [[امام صادق]]{{ع}} درباره [[فضیلت]] کسی می‌پرسند که دارای [[ولایت]] [[امامان]] است و به حال [[انتظار حضرت مهدی]]{{ع}} از [[دنیا]] می‌رود. [[حضرت]] پاسخ می‌دهد: «او همانند کسی است که با [[حضرت مهدی]] در یک [[خیمه]] همنشین است»<ref>{{متن حدیث|مَنْ مَاتَ مُنْتَظِراً لِهَذَا اَلْأَمْرِ کَانَ کَمَنْ کَانَ مَعَ اَلْقَائِمِ فِی فُسْطَاطِهِ}}؛ دانشنامه امام مهدی، ج ۵، ص ۳۴۴، ح ۹۳۳.</ref>. آن گاه می‌فرماید: «او همانند کسی است که در رکاب [[پیامبر]]{{صل}} جنگیده است»<ref> بحارالانوار، ج ۵۲، ص۱۲۵-۱۲۹</ref> البته این پاداش‌ها برای منتظرانی است که صادقانه در [[انتظار]] اویند و هر [[قدر]] [[شرایط انتظار]] در [[منتظران]] بیشتر شود و [[آمادگی]] آنان فزونی یابد، بر [[پاداش]] نیز افزوده می‌گردد<ref>ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۱۳۶؛ رجالی تهرانی، علی رضا، یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ص ۲۴۰ ـ ۲۴۲.</ref>.     

*برخی می‌‌گویند "[[انتظار فرج]]" در این [[روایات]] به [[معنای انتظار]] [[گشایش]] است. در این صورت نیز می‌توان گفت یکی از مصادیق [[گشایش]]، [[ظهور حضرت مهدی]]{{ع}} و [[برپایی حکومت عدل]] [[جهانی]] است. اما [[روایات]] فراوانی وجود دارند که به صراحت، [[انتظار ظهور حضرت مهدی]]{{ع}} را ستوده‌اند و از [[فضایل]] منتظِران سخن گفته‌اند<ref>ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۱۳۶.</ref>.

# [[انتظار منفی]] و ویران‌گر: برداشت سطحی از [[مهدویت]] و [[قیام]] و [[انقلاب مهدی]]{{ع}} که صرفاً ماهیت انفجاری دارد و هرگاه [[اصلاح]] به نقطه صفر برسد، رُخ می‌دهد. این نوع [[انتظار]] قایل است در برابر هر [[ضعف]]، [[عیب]] و ستمی‌ [[سکوت]] کنیم تا خود [[حضرت]] [[ظهور]] کند و آن را [[اصلاح]] نماید. هر [[گناه]]، [[فساد]]، [[ظلم]]، [[تبعیض]]، [[حق‌کشی]] و [[پلیدی]]، چون مقدمه [[صلاح]] کلی است و انفجار را نزدیک می‌‌کند، جایز است. این نوع [[انتظار فرج]] به هیچ‌وجه با [[موازین اسلامی]] و [[قرآنی]] سازگار نیست<ref>ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۴۴؛ مکارم شیرازی، ناصر، حکومت جهانی مهدی، ص ۸۵.</ref>.

# [[انتظار مثبت]] و سازنده: در این [[انتظار]]، [[ظهور]] [[مهدی موعود]]{{ع}} حلقه‌ای از حلقه‌های مبارزۀ اهل [[حق و باطل]] است که به [[پیروزی]] نهایی [[اهل حق]] منتهی می‌‌شود. شخص [[منتظِر]]، از وضعیت موجود [[جهان]] ناراضی است و نظام‌‌های بشری برگرفته از [[قوانین]] ظالمانه را نمی‌پذیرد و با [[امید به آینده‌ای روشن]] و آرمانی برای فراهم ساختن [[زمینه‌های ظهور]] می‌کوشد و خود را برای [[سربازی امام زمان]] آماده می‌‌کند<ref>ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۴۴؛ فرهنگ شیعه، ص ۱۳۵؛ مکارم شیرازی، ناصر، حکومت جهانی مهدی، ص ۸۵.</ref>.

# [[انتظار اعتقادی]]: یعنی [[معرفت به امام]]؛ در واقع می‌‌توان [[معرفت به امام]] را جزئی از [[معنای انتظار]] دانست<ref>ر.ک. حکیم، سید منذر، پیشوایان هدایت، نویسدگان کتاب افتاب مهر، ج۱، ص ۸۱ ـ ۸۲؛ حسینی گرگانی؛میرتقی، نزول مسیح و ظهور موعود، ص ۳۵-۳۸؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۲۷. </ref>.

# [[انتظار اجتماعی]]: معنایش همان [[انتظار عملی]] است که محصول و نتیجۀ [[انتظار اعتقادی]] است<ref>ر.ک تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۲۷. </ref>.

# [[انتظار]] [[مقید]]: یعنی [[انتظار]] برای [[انقلاب مهدوی]]<ref> ر.ک. م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد، دانشنامهٔ امام مهدی، ج۵، ص۳۰۵-۳۰۸.</ref>.

# [[اقدام برای تحقق وضع مطلوب]] که نشان‌دهندۀ [[راستی]] در ادعای [[انتظار]] است<ref>ر.ک. مقامی، مهدی،درسنامه امام‌شناسی، ص:۲۴۴-۲۴۵.</ref>.

*منابع معتبر [[دینی]] از وقتی معین برای [[ظهور]] یاد نکرده‌اند و [[ظهور]] را واقعه‌ای ناگهانی دانسته‌اند و با واژه "فجأة" و "بغتة" ـ به معنای وقوع یکباره و ناگهانی ـ از آن سخن گفته‌اند. از [[پیامبر اسلام]]{{صل}} [[نقل]] است که [[خدای متعال]]، [[فرج امام زمان]]{{ع}} را در یک شب محقق می‌سازد و لذا وظیفۀ [[منتظران]] آن است که همواره [[انتظار]] کشند و برای‌ [[ظهور]] مقدمات و [[قیام حضرت مهدی]]{{ع}} لحظه‌شماری کنند. [[امام زمان]]{{ع}} خود نیز در [[انتظار فرج]] است. [[منتظر]] است تا [[فرشته]] [[حق]] [[پیام الهی]] را برساند و او را به [[ظهور]] فرابخواند تا [[رستاخیز]] خویش را آغاز و [[جهان]] را از [[عدل و داد]] پرکند و [[رسالت]] خویش را به عنوان ذخیرۀ [[الهی]] به فرجام برساند. در ادعیه‌ای که از آن [[امام]] [[نقل]] کرده‌اند، عاشقانه و با سوز و گداز از [[خدای متعال]] [[فرج]] می‌طلبد تا [[انسانیت]] را از بند [[ظلم]] و ناراستی و زشتکاری برهاند<ref>عصر زندگی‌، ۲۷۴- ۲۶۳؛ صحیفة الهدی‌، ۵۸، ۶۲ و ۷۲.</ref>.<ref>ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۱۳۶-۱۳۷.</ref>

# [[خودسازی]]: [[منتظر]] باید [[اعمال]] و رفتارش را درست کند؛ [[حسادت]]، [[کینه]]، [[نفاق]] و کارهای خلاف را از خود دور کرده و خود را به [[فضایل اخلاقی]] آراسته کند. چراکه فرد [[ناپاک]] و [[آلوده]] نمی‌‌تواند [[منتظر]] تحوّل و انقلابی باشد که شعله اوّلش دامان او را می‌‌گیرد و افراد [[ظالم]] و [[فاسد]] در [[نظام مهدوی]] هیچ گونه نقشی ندارند، بلکه مطرود و منفور خواهند بود<ref>ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، پیدایش مذاهب، ص۱۱۸ و تفسیر نمونه، ج ۷، ص۳۸۴؛ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۳۴.</ref>.

# [[اصلاح دیگران]]: برنامۀ [[عظیم]] [[انقلاب جهانی]] که انتظارش را می‌‌کشند، برنامه فردی نیست؛ بلکه باید کار به صورت دسته جمعی و همگانی باشد. در یک میدان وسیع مبارزۀ دسته جمعی هیچ فردی نمی‌تواند از حال دیگران [[غافل]] بماند؛ بلکه موظّف است هر نقطه ضعفی را در هرکجا ببیند [[اصلاح]] کند؛ زیرا بدون شرکت فعّالانه و هماهنگِ تمام مبارزین، پیاده کردن چنان برنامه ای امکان پذیر نیست. بنابراین [[منتظران واقعی]] علاوه بر اینکه به [[اصلاح]] خویش می‌‌کوشند، وظیفۀ خود می‌‌دانند دیگران را نیز [[اصلاح]] کنند<ref>ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، حکومت جهانی مهدی، ص۱۰۲؛ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۳۴.</ref>.

# [[ایمان]] و [[عمل صالح]]: تحقّق [[انقلاب جهانی]] بدون [[ایمان]] مستحکم که هر گونه [[ضعف]] و [[زبونی]] و [[ناتوانی]] را دور سازد و بدون [[اعمال]] صالحی که‌ راه را برای [[اصلاح]] [[جهان]] بگشاید، امکان‌پذیر نیست و آنها که در [[انتظار]] چنین برنامه‌ای هستند، باید سطح آگاهی و [[ایمان]] خود را بالا ببرند<ref>ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، حکومت جهانی مهدی، ص۱۰۰-۱۰۲، ۱۰۵، ۱۰۶.</ref>.

#عرصه [[فرهنگ]]: [[انسان منتظر]] در این عرصه می‌‌باید خویش را در محدودۀ [[اوامر الهی]] بگذارد و از قلمرو دستورهای [[قرآن و عترت]] [[تجاوز]] نکند تا [[فیض الهی]] از باطنش ریشه بگیرد و در ظاهرش [[تجلی]] کند. [[امام باقر]]{{ع}} فرمودند: {{متن حدیث|رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً حَبَسَ نَفْسَهُ عَلَیْنَا رَحِمَ اَللَّهُ عَبْداً أَحْیَا أَمْرَنَا}}<ref>المحاسن، ج۱، ص۲۷۸؛ کمال الدین، ج۲، ص۶۴۴؛ بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۲۶.</ref>. این سخن [[نورانی]] نمود روشنی از جلوۀ [[انتظار حقیقی]] در عرصۀ [[فرهنگ]] را به نمایش می‌‌گذارد، چراکه [[انسان منتظر]] در این عرصه می‌‌باید خویش را در محدودۀ [[اوامر الهی]] بگذارد و از قلمرو دستورهای [[قرآن و عترت]] [[تجاوز]] نکند. تلاش [[منتظران راستین]] [[حضرت بقیة الله]]{{ع}} در این عرصه می‌‌باید بر آن معطوف شود که [[معارف]] و مآثر [[قرآن و عترت]]{{ع}} را [[احیا]] و منتشر سازند. [[حقیقت انتظار]] در این عرصه آن است که منتظرِ [[معتقد]] و [[عارف]] به [[حضرت ولی الله اعظم]]{{ع}} براساس معرفتش امر آنان را [[احیا]] می‌‌کند و خویشتن را در محدودۀ [[اوامر]] ایشان منحصر می‌‌سازد تا [[فیض الهی]] از باطنش ریشه بگیرد و در ظاهرش [[تجلی]] کند<ref>ر.ک: جوادی آملی، عبدالله، امام مهدی موجود موعود، ص۱۶۵-۱۶۷.</ref>.

*البته باید توجه داشت [[امامان معصوم]]{{ع}} در همان حال که [[شیعیان]] را به [[دعای تعجیل فرج]] برمی‌انگیختند، آنان را [[پند]] می‌دادند که در [[ظهور امام زمان]]{{ع}} شتاب نکنند و [[تسلیم]] [[قضای الهی]] شوند؛ زیرا شتاب مایه [[یأس]] و نامیدی از [[ظهور]] و [[راضی]] نبودن به [[قضای الهی]] و [[انکار]] [[حکمت]] [[خداوند متعال]] و [[پیروی]] از [[گمراهان]] است<ref>ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۴۳-۴۴؛ فرهنگ شیعه، ص ۱۳۷.</ref>.