آیه تبلیغ: تفاوت میان نسخه‌ها

[[آیه]] ۶۷ [[سوره مائده]] به "[[آیه تبلیغ]]"<ref>تتمة المراجعات، ص‌۵۴؛ نمونه، ج‌۵، ص‌۴.</ref> مشهور شده است: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ}}<ref> ای پیامبر! آنچه را از پروردگارت به سوی تو فرو فرستاده شده است برسان و اگر نکنی پیام او را نرسانده‌ای؛ و خداوند تو را از (گزند) مردم در پناه می‌گیرد، خداوند گروه کافران را راهنمایی نمی‌کند؛ سوره مائده، آیه: ۶۷.</ref> [[عالمان]] [[شیعه]] و بسیاری از [[اهل سنت]] چنین [[باور]] دارند که این [[آیه]]، در [[حجة‌الوداع]] "[[هیجدهم ذی‌حجّه]]" در [[غدیر خم]] برای اعلام [[جانشینی حضرت علی]]{{ع}} از سوی [[پیامبر]]{{صل}} نازل شده است <ref>اسباب‌النّزول، واحدی، ص ۱۶۵؛ الدّرالمنثور، ج ۳، ص ۱۱۷؛ شواهد التنزیل، ج ۱، ص ۲۵۰.</ref>. پس از‌ آن‌که [[پیامبر]]{{صل}} از [[بیم]] [[توطئه]] [[منافقان]] بر‌ [[ضدّ‌اسلام]]، اعلام [[ولایت]] [[امام علی|علی]]{{ع}} را به تأخیر‌ انداخت، [[فرشته وحی]] نازل شد و با [[نزول]] این [[آیه]]، بر [[ابلاغ]] [[ولایت]] [[امام علی|علی]] به [[مردم]] تأکید کرد و [[حفاظت]] از گزند [[منافقان]] را به [[پیامبر]]{{صل}} [[وعده]] داد. پس‌ از [[نزول]] این [[آیه]]، [[پیامبر]]{{صل}} [[دستور]] توقّف [[مسلمانان]] در بیابان گرم و خشک [[غدیر خم]] را صادر‌کرد و در برابر انبوهی از جمعیّت که تعداد آنها را از هفتاد‌ هزار تا صد و بیست هزار گفته‌اند، [[فرمان الهی]] یعنی [[وصایت]] و [[جانشینی علی]]{{ع}} را به [[مردم]] [[ابلاغ]] کرد<ref>[[علی خراسانی|خراسانی، علی]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱، ص۴۲۱.</ref>.

 

*مطابق [[روایات]]، این [[آیه]] در [[حجة الوداع]] بر [[پیامبر]]{{صل}} نازل گردید و سیاق آن بیانگر این است که [[پیامبر]]{{صل}} از جانب [[خداوند]] [[مأموریت]] یافته بود که مطلب بسیار مهمی را به [[مردم]] [[ابلاغ]] کند. اهمیت آن تا حدی است که بدون آن، [[رسالت]] او ناقص و نامقبول خواهد بود. بدیهی است [[پیامبر]]{{صل}} تا آن زمان همه اصول و [[فروع]] [[اسلام]] را به [[مسلمانان]] [[ابلاغ]] کرده بود و [[مسلمانان]] به آنها عمل می‌کردند. تنها مطلبی که به صورت رسمی و عمومی [[ابلاغ]] نشده بود مسئله [[رهبری]] [[امت اسلامی]] پس از [[پیامبر]]{{صل}} بود. [[نگرانی]] [[پیامبر]]{{صل}} این بود که با [[ابلاغ]] این [[دستور الهی]]، [[منافقان]] که از هر فرصتی برای ضربه [[زدن]] به [[اسلام]] استفاده می‌کردند، چنین وانمود کنند که [[پیامبر]]{{صل}} در [[حقیقت]] به همان سنت‌های قومی و قبیلگی عمل می‌کند، و مسئله [[رهبری]] او نیز که به عنوان امری [[الهی]] [[تبلیغ]] می‌شد، ریشه در سنت‌های مزبور دارد. بدین جهت او در پایان، [[پسر عمو]] و داماد خود را به عنوان [[جانشین]] خود تعیین کرد. اگر این [[تفکر]] در میان [[مسلمانان]] نفوذ می‌کرد، همه تلاش‌های [[طاقت]] فرسای [[پیامبر]]{{صل}} در طول دوران [[نبوت]]، مخدوش می‌گردید. [[خداوند]] به او [[اطمینان]] داد که [[کافران]] و [[منافقان]] از نقشه‌های خود طرفی نخواهند بست و بر او لازم است که بدون [[نگرانی]] از این جهت [[مأموریت الهی]] خویش را ا بلاغ کند. بر این اساس، [[پیامبر]]{{صل}} در هیجدهم ذی الحجه و در [[غدیر خم]] به [[مأموریت]] ویژه خود جامه عمل پوشانید و [[علی]]{{ع}} را به عنوان [[رهبر]] [[امت اسلامی]] پس از خود معرفی کرد<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت امام علی (مقاله)|امامت امام علی]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی]]، ج۱، ص ۴۵۰.</ref>.

*در آخرین سال [[عمر]] [[پیامبر]]{{صل}} و در سفر [[حجة الوداع]]، هنگام بازگشت از [[حج]] در [[جحفه]] و محل [[غدیر خم]]، آیه‌ای نازل شد و [[پیامبر|پیامبر خدا]] را [[مأمور]] به [[تبلیغ]] پیامی از سوی [[خدا]] به [[مردم]] کرد، [[پیام]] مهمّی که اگر [[پیامبر خاتم|رسول خدا]]{{صل}} آن را نمی‌رساند، [[رسالت الهی]] را انجام نداده بود و آن [[پیام]]، [[وصایت]] و [[خلافت امام علی|خلافت علی]]{{ع}} پس از [[پیامبر]] بود. این [[آیه]] که به [[آیۀ تبلیغ]] معروف است، چنین است: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ}}<ref>سوره مائده آیه۶۷</ref>.

*به اجماع مفسران [[شیعه]] و روایات [[اهل بیت]]{{عم}} و مورخان شیعی، این آیه دربارۀ [[امامت]] [[امام علی|علی]]{{ع}} نازل شده و از دلائل عمدۀ اثبات [[امامت]] آن حضرت است. هرچند اهل سنت کوشیده‌اند در تأویل معنای آیه با تردید و تشکیک در مکان و زمان نزول آیه، آن را از حجّیت و سندیّت بیندازند، امّا دلائل و نقل‌ها به حدّ تواتر است و آن‌قدر زیاد است که هر تردیدی را از بین می‌برد.

*[[علامه امینی]] با [[نقل]] این واقعه و [[نزول]] [[آیه]] و خطبۀ [[پیامبر]] در [[غدیر]] و حوادث مربوط به آن از ۱۱۰ نفر از [[صحابه]] و ۸۴ نفر از [[تابعین]] و ۳۵۶ نفر از روات [[اهل سنت]] در طول چهارده قرن و یادکرد از مؤلفانی که دربارۀ [[حدیث غدیر]]، تألیف مستقلّی داشته‌اند، جای هیچ تردیدی را باقی نمی‌گذارد.<ref>الغدیر، ج۱ ص ۱۴ تا ۱۵۸، در این زمینه نیز ر. ک: المراجعات، مراجعۀ ۱۲ و تعلیقۀ شمارۀ ۸۹ و ۶۲۷، «آیات الغدیر»، کورانی، ص ۱۷۰، «بحار الأنوار»، ج  ۳۷ص ۱۰۸، «احقاق الحق»، ج ۶ ص ۳۴۷ و ج ۱۴ ص ۳۲، «فصلنامۀ طلوع»، شمارۀ ۸-۹ مقالۀ «بررسی دیدگاههای فریقین دربارۀ آیۀ تبلیغ»</ref>.

*[[پیامبر خاتم|پیامبر خدا]]{{صل}} با آنکه در طول ۲۳ سال، بارها موضوع [[ولایت]] و [[وصایت]] [[امام علی|علی]]{{ع}} را مطرح کرده بود، امّا از واکنش منفی و مخالفت‌های سران [[قریش]] نسبت به اعلان عمومی آن بیمناک بود. آنچه در [[آیه]] تضمینی بر نگهداری [[پیامبر]] از آن [[خطرها]] و بیم‌ها دارد: {{متن قرآن|وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ}}<ref> و خداوند تو را از (گزند) مردم در پناه می‌گیرد؛ سوره مائده، آیه: ۶۷.</ref> اشاره به همین نکته است. [[پیامبر خاتم|رسول خدا]]{{صل}} در اجرای این [[فرمان الهی]]، در [[غدیر خم]] در حضور جمعیتی بیش از صدهزار از [[مسلمانان]] که از حجّة [[الوداع]] برمی‌گشتند، ضمن خطبه‌ای بلند، آن [[حضرت]] را به [[امامت]] [[مسلمین]] [[منصوب]] کرد و از [[مردم]] خواست به خیمۀ [[علی]] بروند و به او به عنوان [[امام علی|امیر المؤمنین]]{{ع}}، [[سلام]] و تحیّت بگویند. هرچند این روشن‌ترین واقعه و قطعی‌ترین [[سند]] را برای [[خلافت امام علی|خلافت علی]]{{ع}} نادیده گرفتند و پس از [[وفات پیامبر]]، در [[سقیفه]] گرد آمدند و در یک [[انتخاب]] ناقص، دیگری را به [[خلافت]] برگزیدند. [[نزول]] آیۀ {{متن قرآن|الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ...}}<ref>سوره مائده آیه۳</ref> پس از پایان مراسم [[غدیر]]، بر اهمیت نقش [[امام]]ت در [[فرهنگ دینی]] و تداوم خطّ [[رسالت]] [[گواه]] است.<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۳۳.</ref>

 

===نخست: دلالت بر [[نصب امام]]===

* [[قرآن کریم]] با [[آیات]] متعددی بر [[انتصابی بودن]] [[امامت]] [[امام علی|حضرت علی]]{{ع}} دلالت می‌‌کند. یکی از [[آیات]] معروف درباره [[اهل بیت]]، آیه تبلیغ است که این [[آیه شریفه]] در روز [[غدیر خم]] یا نهایت چند روز پیش از آن بر [[پیامبر خاتم|پیامبر]]{{صل}} نازل شد که از مأموریت اساسی و کلیدی [[پیامبر]] در آخرین روزهای حیات آن بزرگوار خبر می‌‌دهد. این امر مهم همان [[ابلاغ]] [[امامت حضرت علی]]{{ع}} است که نکات ذیل نیز آن را روشن می‌‌کند:

#آنچه تاریخ از تعالیم و [[آموزه های دینی]] [[پیامبر اسلام]]{{صل}} در آخرین ایام حیات شریفش ثبت و ضبط کرده است، امری مهم‌تر و اساسی‌تر از جریان [[غدیر خم]] یافت نمی‌‌شود. بر این اساس یا [[پیامبر خاتم|پیامبر]]{{صل}} - العیاذ بالله - [[ابلاغ]] امر مهم را ترک کرده یا آن همان پیام [[غدیر]] است، فرض اول با توجه به [[مقام]] والا و [[عصمت]] [[پیامبر خاتم|پیامبر]]{{صل}} معنا ندارد، افزون بر این‌که آیه به [[اکمال دین]] - که توضیح آن خواهد آمد - از [[ابلاغ پیام]] مهم آسمانی توسط [[پیامبر]] خبر می‌‌دهد. پس فرض دوم یعنی توصیه [[خداوند]] به [[پیامبر]] درباره [[امامت حضرت علی]]{{ع}} در [[روز غدیر]] تنها فرضیه موجود می‌‌باشد.

#این امر مهم و اساسی نمی‌‌تواند صرف توصیه به [[دوستی]] [[حضرت علی]]{{ع}} یا معرفی [[حضرت علی]]{{ع}} به عنوان صرف ناصر و یاور [[پیامبر خاتم|پیامبر]]{{صل}} باشد؛ چراکه بین آن دو و محتوای آیه که عدم [[ابلاغ]] آن به منزله ترک [[رسالت الهی]] معرفی شده، تناسب و سنخیت ندارد.

#صریح [[آیه شریفه]] فوق دلالت دارد که [[پیامبر خاتم|پیامبر]]{{صل}} از [[ابلاغ]] آیه خوف و واهمه داشت و گویا در [[ابلاغ]] آن نیز نوعی تأخیر داشت؛ پیام آیه چنان با اهمیت و خطیر و مسئله‌ساز برای گروهی بود که حضرت خطر و نوعی ناامنی برای [[دین]] یا [[جامعه اسلامی]]‌ را حس می‌‌کرد. روشن است که چنین پیامی‌‌ با صرف معرفی [[حضرت علی]]{{ع}} به عنوان یاور یا توصیه به [[دوستی]] حضرت تناسب و سنخیت نمی‌‌تواند داشته باشد و با این فرض برای خوف [[پیامبر خاتم|پیامبر]]{{صل}} نیز مجالی باقی نمی‌‌ماند، اما با [[تفسیر]] پیام آیه به [[امامت حضرت علی]]{{ع}} فرضیه های فوق عینیت پیدا می‌‌کنند. معنا ندارد در یک روز گرم [[پیامبر]] حدود یکصد هزار حج‌گزار را در یک بیابان سوزان نگه دارد و تنها به آنان توصیه کند که [[امام علی|علی]]{{ع}} را دوست دارند یا حضرت یاری دهنده خود را در طول بیست و سه سال معرفی کند، چنان‌که [[اهل سنت]] چنین قرائتی از [[غدیر خم]] ارائه می‌‌دهند.

#از متن پیام [[غدیر]] که توسط [[پیامبر خاتم|پیامبر]]{{صل}} [[قرائت]] شد، می‌‌توان استدلال کرد که مسئله به [[امامت حضرت علی]]{{ع}} ناظر بود، آنجا که [[پیامبر خاتم|پیامبر]]{{صل}} از اولویت خودش بر [[مردم]] و تقدم خود بر نفوس [[مردم]] سخن می‌‌گوید: {{عربی|" ألست اولی..."}}.

#اکثر [[عالمان]] [[اهل سنت]] نزول آیه فوق در جریان [[غدیر خم]] را پذیرفتند<ref>[[محمد حسن قدردان قراملکی|قدردان قراملکی، محمد حسن]]، [[امامت ۲ (کتاب)|امامت]]، ص۲۱۳ - ۲۲۲.</ref>.

 

*[[آیه]] ابلاغ<ref>ر.ک: عبقات الانوار فی امامة الائمة الاطهار، ج۹، ص۸۳؛ نفحات الأزهار فی خلاصة عبقات الانوار، ج۸، ص۱۹۳؛ الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۱، ص۴۲۳؛ نهج الحق و کشف الصدق، ص۱۷۳؛ احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۲، ص۴۹۵؛ دلائل الصدق لنهج الحق، ج۴، ص۳۱۴.</ref>: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ}}<ref>«ای پیامبر!  آنچه را از پروردگارت به سوی تو فرو فرستاده شده است برسان و اگر نکنی پیام او را نرسانده‌ای؛ و خداوند تو را از (گزند) مردم در پناه می‌گیرد، خداوند گروه کافران را راهنمایی نمی‌کند» سوره مائده، آیه ۶۷.</ref>.

*[[خداوند]] در این [[آیه]] [[شریف]]، [[پیامبر]]{{صل}} را با عبارت {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ}} خطاب نموده و این نوع خطاب، نوعی [[تمجید]] از [[پیامبر]] است. از سویی، با این‌گونه خطاب می‌فهماند که آنچه در ادامه [[آیه]] می‌آید، به [[رسالت پیامبر]]{{صل}} مربوط است.

*واژه {{متن قرآن|بَلِّغْ}} فعل امر از ریشه "ب ل غ" به معنای رساندن به نقطه پایانی مقصد است<ref>مفردات، ص۱۴۴.</ref>؛ یعنی: آنچه بر تو نازل شده است، تمام و کمال به دیگران برسان. از عبارت {{متن قرآن|وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ}} نیز، به‌دست می‌آید که این [[تبلیغ]] علاوه بر گفتن و جاری نمودن بر زبان، باید در عمل و فعل نیز، انجام شود تا برای همگان [[اتمام حجت]] باشد. این واژه، با واژه "قل"، "اقرء" "اتل" "اذکر" و "ذکّر" و مانند آن تفاوت دارد که فقط دلالت بر گفتن، [[خواندن]] و تذکّر دادن دارند<ref>[[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]،[[ درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص: ۱۱۷.</ref>.

*از سویی میان [[ابلاغ]] و [[تبلیغ]] نیز، تفاوت است. [[ابلاغ]]، اطلاع‌رسانی است، ولی [[تبلیغ]]، انتقال چهره‌ به‌ چهره و رساندن عملی است.

*واژه {{متن قرآن|أُنْزِلَ}} مجهول آمده تا دلالت بر اهمیت و بزرگی این کار کند. عبارت {{متن قرآن|مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ}} از [[وحی رسالی]] [[پیامبر]]{{صل}} حکایت می‌کند، نه [[وحی قرآنی]]. [[وحی رسالی]]، از آموزه‌هایی سخن می‌گوید که در [[قرآن]] نیامده، ولی بر [[پیامبر]]{{صل}} نازل شده و بخشی از [[سنت نبوی]] را در بر می‌گیرد، مانند: [[دستور]] به تعداد رکعات [[نماز]] و مانند آن، ولی [[وحی قرآنی]] آیاتی است که در قالب [[قرآن کریم]] گردآوری شده است.

*عبارت {{متن قرآن|وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ}} می‌فهماند که این مسئله، از نگاه [[اسلام]] اهمیت به‌ سزایی دارد تا آنجا که اگر [[پیامبر]]{{صل}} آن را [[اقدام]] نکند، [[رسالت]] [[پروردگار]] را [[ابلاغ]] ننموده و [[رسالت]] ایشان ناتمام است.

*عبارت {{متن قرآن|وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ}} نشان می‌دهد که برخی در این مسئله موضع‌گیری [[سختی]] داشته‌اند تا حدی که [[جان]] [[پیامبر]]{{صل}} در معرض خطر بوده است؛ از این‌رو، [[خداوند]] [[حمایت]] خاص [[خدا]] را از ایشان اعلام می‌دارد. واژه {{متن قرآن|النَّاسِ}} نیز [[کافر]] و [[مؤمن]] را در بر می‌گیرد و حصر آن در [[کافران]]، وجهی ندارد.

*آن‌گاه از [[مردم]] خواست تا دیگران را از این امر [[آگاه]] سازند. به بزرگان [[اصحاب]] [[امر]] فرمود که به [[علی]]{{ع}} تبریک بگویند. سراینده معروف "[[حسان بن ثابت]]" قصیده شیوایی سرود و با اجازه [[پیامبر]] در برابر [[مردم]] خواند. هنوز جمعیّت متفرّق نشده بود که پیک [[وحی]] فرود آمد و این [[آیه]] را آورد: {{متن قرآن|الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ دِينِكُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا}}<ref>«امروز کافران از دین شما نومید شدند پس، از ایشان مهراسید و از من بهراسید! امروز دینتان را کامل و نعمتم را بر شما تمام کردم و اسلام را (به عنوان) آیین شما پسندیدم» سوره مائده، آیه ۳.</ref><ref>[[رضا محمدی|محمدی، رضا]]، [[امام‌شناسی ۵ (کتاب)|امام‌شناسی]]، ص:۲۴-۲۶.</ref>.