الله: تفاوت میان نسخه‌ها

'''الله''' نام [[آفریدگار]] [[جهان]] و [[انسان]] و همه موجودات است. در [[عربی]] "الله" گفته می‌شود. ذات مقدّسی که به همه [[عالم هستی]] بخشیده و پدیدآورنده همه چیز است و کسی او را به وجود نیاورده است. [[اعتقاد]] به خدای یگانه، [[ایمان]] و [[توحید]] نام دارد. [[خداوند]]، توانا و [[دانا]] و زنده جاودان است، جسم و مادّه نیست، از هر [[عیب]] و نقصی [[پاک]] است و شریک و همتا ندارد. [[عقیده]] به دو [[خدا]]، سه [[خدا]]، و خداهای متعدّد و بت‌پرستی، همه انحراف‌های [[فکری]] [[بشر]] است‌. هم [[فکر]] و [[منطق]] و [[استدلال عقلی]] به وجود [[خدا]] [[گواهی]] می‌دهد، هم [[فطرت انسان‌ها]] به پدیدآورنده [[جهان]] اعتراف می‌کند. گرچه [[خداوند]]، محسوس و ملموس و دیدنی نیست، امّا همه هستی نشانِ اوست و [[نظم]] [[جهان]] و شگفتی‌های [[خلقت]]، وجود آفریدگاری [[حکیم]] و [[دانا]] و قدرتمند را اثبات می‌کند. [[دعوت به خدا]]، سرلوحه [[دعوت]] همه انبیاست و [[انکار]] او "[[کفر]]" است. در [[روایات اسلامی]] به "[[شناخت]] [[خدا]]" تأکید بسیار شده و در [[قرآن]] نیز، برای اثبات [[خدا]]، بر آفریده‌های او در [[زمین]] و [[آسمان]] و نشانه‌های [[خدا]] در وجود [[انسان]] [[استدلال]] شده است. [[خدا]] از اوّل بوده و تا همیشه هم خواهد بود. [[ازلی]] و ابدی است، در [[قرآن]]، نام‌های متعددی برای [[خدا]] ذکر شده است، از جمله: الله، اله، رحمان، [[رحیم]]، اَحد، [[صمد]]، [[علی]]، [[حقّ]]، [[حی]]، قیّوم، صانع، [[خالق]]، مُهیمن، ربّ، قدیم، قدّوس، مَلِک، [[جبّار]]، [[غفور]]<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[ فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۹۵-۹۶.</ref>.

*الله در اصل واژه‌ای [[عربی]] است<ref>التفسیر الکبیر، ج ۱، ص ۱۶۳.</ref>. برخی آن را شبیه کلمات عبرانی و برگرفته از "إیل" یا [[سریانی]] و کلدانی و برگرفته از "إلاها" دانسته‌اند<ref> التفسیر الکبیر، ج ۱، ص ۱۶۳؛ الفرقان، ج ۱، ص ۸۲- ۸۳.</ref> که البته صرف شباهت [[دلیل]] بر [[عربی]] نبودن و برگرفته بودن آن از زبان دیگر نیست<ref>اسماء و صفات الهی، ج ۱، ص ۳۱؛ مفاهیم القرآن، ج ۶، ص ۱۱۰.</ref>. در اشتقاق و جمود این اسم بین [[صاحب نظران]] [[اختلاف]] است؛ برخی قائل به جمود آن‌ند؛ ولی قول مشهور در این باره اشتقاق است. کسانی که آن را مشتق می‌دانند در ریشه آن [[اختلاف]] کرده‌اند و به گفته برخی در این باره بالغ بر ۲۰ یا ۳۰ نظر وجود دارد<ref>القاموس المحیط، ج ۲، ص ۱۶۳۱، "اله".</ref>. شاید صحیح‌ترین آنها این باشد که الله در اصل الإله و از ماده آله یأله اُلوهة به معنای عَبَد است<ref>کشف الاسرار، ج ۱، ص ۶؛ مجمع البیان، ج ۱، ص ۹۰؛ التحقیق، ج ۱، ص ۱۱۹.</ref>؛ ولی همزه آن برای تخفیف حذف شده<ref>اقرب الموارد، ج ۱، ص ۶۶؛ لسان العرب، ج ۱، ص ۱۸۸ - ۱۹۰.</ref> و به معنای معبودی است که [[شایسته]] همه ستایش‌ها و سزاوار [[عبادت]] است. در مورد ریشه و معنای إله و الله نظرات دیگری نیز ارائه شده است<ref>روض الجنان، ج ۱، ص ۵۷؛ التفسیر الکبیر، ج ۱، ص ۱۵۹؛ دائرة المعارف بستانی، ج ۴، ص ۲۸۶.</ref>.

*اسم جلاله از جهت برخی [[احکام]] و آثار همسان سایر اسمای [[الهی]] است؛ نظیر اینکه به [[اجماع]] [[فقیهان]]، رساندن [[بدن]] به آنها بدون [[طهارت]] [[حرام]] است<ref>جواهر الکلام، ج ۳، ص ۴۶.</ref>؛ لیکن این اسم از دیگر اسمای حسنای [[الهی]] با ۱۰ شاخصه ممتاز می‌گردد:

#عَلَم و اسم خاص برای [[ذات مقدس]] [[خداوند متعال]] و مختص به معبود بر [[حق]] است و بر غیر [[خداوند]] نه حقیقتاً و نه مجازاً اطلاق نمی‌شود.

#این اسم دلالت می‌کند بر ذات مقدسه‌ای که دارای همه [[کمالات]] جمالی و جلالی است.

#همه اسمای [[الهی]] با این اسم خوانده می‌شود و عکس آن صحیح نیست<ref>المقام الاسنی، ص ۲۵ - ۲۶.</ref>.

*لازم به ذکر است که چنانچه واژه الله منادا واقع شود گاهی حرف ندا حذف و به جای آن میم مشدد در پایان افزوده می‌شود و به صورت "اللهم" ادا می‌گردد، چنان که این نظر از بصریان [[نقل]] شده است<ref>لسان العرب، ج ۱، ص ۱۹۱؛ روض الجنان، ج ۴، ص ۲۵۱؛ تفسیر قرطبی، ج ۴، ص ۳۵.</ref>؛ ولی [[کوفیان]]<ref>روض الجنان، ج ۴، ص ۲۵۱؛ تفسیر قرطبی، ج ۴، ص ۳۵.</ref> معتقدند که اصل للهم، "یا الله اُمَّ" و تقدیر آن "یا الله اُمَّنا بخیر = اقصدنا بخیر" (به معنای خدایا برای ما قصد و آهنگ خیر کن) بوده است<ref>مجمع البیان، ج ۲، ص ۷۲۶؛ التفسیر الکبیر، ج ۸، ص ۳؛ لسان العرب، ج ۱، ص ۱۹۰.</ref>.

*وجود [[خدا]] به تصریح برخی [[آیات]] تردیدناپذیر است: {{متن قرآن|أَفِي اللَّهِ شَكٌّ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ}}<ref>"پآیا درباره خداوند- آفریننده آسمان‌ها و زمین- تردیدی هست؟" سوره ابراهیم، آیه ۱۰.</ref> و [[خداشناسی]] امری فطری و با وجود [[آدمی]] عجین گشته است: {{متن قرآن|فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفًا فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا لَا تَبْدِيلَ لِخَلْقِ اللَّهِ...}}<ref>"بنابراین با درستی آیین روی (دل) را برای این دین راست بدار! بر همان سرشتی که خداوند مردم را بر آن آفریده است؛ هیچ دگرگونی در آفرینش خداوند راه ندارد" سوره روم، آیه ۳۰.</ref>.

*بر این اساس گرچه [[شناخت]] [[خدا]] برای همگان در اصل فطرتشان حاصل است؛ ولی باید توجه داشت که [[شناخت]] مذکور به نحو [[علم]] بسیط است که عبارت از [[شناخت]] چیزی با [[غفلت]] از آن [[شناخت]] است، از این‌رو در بسیاری از مواقع [[انسان‌ها]] [[خدا]] را از یاد می‌برند و تنها هنگام بروز شداید و مشکلات<ref>منشور جاوید، ج ۲، ص ۴۲–۴۳.</ref> ضمن اذعان به وجود وی رو به سوی او آورده و با یادش [[آرامش]] می‌یابند<ref>سوره یونس، آیه ۲۲-۲۳؛ سوره عنکبوت، آیه ۶۵؛ سوره لقمان، آیه ۳۲.</ref>. [[شناخت]] [[خدا]] به صورت [[علم]] مرکب که عبارت از [[شناخت]] توأم با توجه به آن [[شناخت]] است در مواقع عادی تنها برای برخی از [[انسان‌ها]] تحقق می‌یابد و خود بر دو گونه است: یا مبتنی بر [[کشف]] و [[شهود]] است، چنان‌که این نحوه از [[شناخت]] برای [[اولیا]] و عرفا حاصل میشود یا مبتنی بر [[علم]] استدلالی است، چنان‌که برای متفکران در صفات و آثار [[حق]] پدید می‌آید. شناختی که مناط [[تکلیف]] ([[وجوب]]) و [[رسالت]] قرار می‌گیرد [[شناخت]] ترکیبی است که احتمال عروض [[خطا]] و صواب در آن راه می‌یابد و ملاک [[کفر]] و [[ایمان]] و [[فضیلت]] و عدم آن در بین [[مردم]] است<ref>اسفار، ج ۱، ص ۱۱۶-۱۱۸.</ref>.

*در [[آیات]] بسیاری مطابق با قاعده [[عقلی]] [[وجوب]] [[شکر منعم]] - که ترک آن استحقاق [[مذمت]] نزد عقلا می‌آورد- به [[شکرگزاری]] در برابر [[خدا]]: {{متن قرآن|وَاشْكُرُوا لِلَّهِ إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ}}<ref>"و خداوند را سپاس بگزارید اگر تنها او را می‌پرستید" سوره بقره، آیه ۱۵۲؛ ۱۷۲.</ref> یا نعمت‌های او: {{متن قرآن|وَاشْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ}}<ref>"و نعمت خداوند را سپاس بگزارید" سوره نحل، آیه ۱۱۴.</ref> [[فرمان]] داده شده است؛ در [[آیه]] ۷۸ سوره نحل به این مطلب اشاره شده که [[خدا]] شما را از شکم مادرانتان خارج کرد، درحالی که چیزی نمی دانستید، پس او برای شما گوش و چشم و [[عقل]] قرارداد تا [[شکرگزار]] این [[نعمت‌ها]] باشید. برخی گفته‌اند: [[وجوب]] [[شکر منعم]] پیش از آنکه حکمی [[عقلی]] باشد حکمی [[عاطفی]] است<ref>آموزش کلام اسلامی، ج ۱، ص ۳۵.</ref>، زیرا اگر کسی به دیگری خدمتی کند یا نعمتی به او ببخشد عواطف او را متوجه خود می‌سازد و بی‌تردید به هر [[میزان]] [[نعمت]] بزرگ‌تر باشد عواطف به سوی [[منعم]] بیشتر تحریک می‌شود. در هر صورت [[شکر منعم]] بر [[شناخت]] وی متوقف است، زیرا [[شکر]] باید با حال مشکور مناسب باشد و گرنه [[شکر]] نخواهد بود<ref>شرح باب حادی عشر، ص ۱۹.</ref>. در برخی [[آیات]] به [[شناخت]] [[وحدانیت خدا]] [[امر]] شده است و [[امر]]، بر [[وجوب]] دلالت دارد<ref> شرح باب حادی عشر، ص ۲۱.</ref>: {{متن قرآن|فَاعْلَمْ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ}}<ref>"پس بدان که هیچ خدایی جز خداوند نیست" سوره محمد، آیه ۱۹.</ref>.

*بر اساس روایتی از [[پیامبر]] {{صل}} هرکس [[آیات]] ۱۹۰-۱۹۴ سوره [[آل عمران]] را بخواند و در آن [[تدبر]] نکند [[شایسته]] [[مذمت]] است<ref>مجمع البیان، ج ۲، ص ۹۰۸؛ بحارالانوار، ج ۶۶، ص ۳۵۰.</ref>.

*گرچه پیرو بحث پیشین، وجود [[خدا]] نیازی به اثبات ندارد؛ ولی در [[عین]] حال [[قرآن کریم]] برای متنبه ساختن اذهان راه‌هایی را برای [[اثبات وجود خدا]] ارائه کرده است:

*از نکته‌های برجسته در [[قرآن کریم]] پی بردن به وجود [[خدا]] از راه نظرکردن به [[آیات]] و نشانه‌های اوست. [[آیات]] و نشانه‌های [[خداوند]] بر دو گونه است:

#'''[[آیات]] آفاقی:''' [[آدمی]] با مشاهده موجودات عالم و دقت و تأمل در آنها به [[حکم عقل]] در می‌یابد که [[جهان مشهود]] با این [[نظم]] و نسق خاص نیاز به سازنده‌ای دارد. موارد ذیل را می‌توان از جمله نشانه‌های مزبور شمرد: آسمان‌ها و [[زمین]]: {{متن قرآن|إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ... لَآيَاتٍ لِأُولِي الْأَلْبَابِ}}<ref>"بی‌گمان در آفرینش آسمان‌ها و زمین... نشانه‌هایی برای خردمندان است" سوره آل عمران، آیه ۱۹۰. و نیز سوره بقره، آیه ۱۶۴؛ سوره یونس، آیه ۳؛ سوره ابراهیم، آیه ۱۰؛ سوره رعد، آیه ۲؛ سوره انبیاء، آیه ۳۲؛ سوره عنکبوت، آیه ۴۴، ۶۷؛ سوره روم، آیه ۲۲؛ سوره غافر، آیه ۵۷؛ سوره جاثیه، آیه ۳؛ سوره ذاریات، آیه ۴۷-۴۸؛ سوره شوری، آیه ۲۹.</ref>؛ شب و روز<ref>سوره بقره، آیه ۱۶۴؛ سوره آل عمران، ۱۹۰؛ سوره یونس، آیه ۶؛ سوره فرقان، آیه ۴۷؛ سوره روم، آیه ۲۳؛ سوره نبأ، آیه ۱۰-۱۱.</ref>؛ [[خورشید]]، ماه و [[ستارگان]]: {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي جَعَلَ الشَّمْسَ ضِيَاءً وَالْقَمَرَ نُورًا... مَا خَلَقَ اللَّهُ ذَلِكَ إِلَّا بِالْحَقِّ يُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ}}<ref>"اوست که خورشید را تابان و ماه را درخشان آفرید... خداوند آن را جز به حق نیافرید؛ او آیات را برای گروهی که دانشورند روشن بیان می‌کند" سوره یونس، آیه ۵.</ref>، {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ النُّجُومَ لِتَهْتَدُوا بِهَا فِي ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ}}<ref>"و او همان است که ستارگان را برای شما آفرید تا در تاریکی‌های خشکی و دریا بدان‌ها راه جویید" سوره انعام، آیه ۹۷. و نیز سوره ابراهیم، آیه ۲۳؛ سوره انبیاء، آیه ۳۳؛ سوره فاطر، آیه ۱۳؛ سوره یس، آیه ۳۸-۴۰؛ سوره معارج، آیه ۴۰؛ سوره فصلت، آیه ۳۷؛ سوره نوح، آیه ۱۵-۱۶؛ سوره مدثر، آیه ۳۲-۳۵.</ref>؛ [[آفرینش]] کوه‌ها: {{متن قرآن|وَهُوَ الَّذِي مَدَّ الْأَرْضَ وَجَعَلَ فِيهَا رَوَاسِيَ وَأَنْهَارًا}}<ref>"و اوست که زمین را گسترد و در آن کوه‌ها و رودهایی نهاد" سوره رعد، آیه ۳. و نیز سوره نحل، آیه ۱۵، ۶۱، ۸۱؛ سوره انبیاء، آیه ۳۱؛ سوره فاطر، آیه ۲۷؛ سوره فصلت، آیه ۱۰؛ سوره مرسلات، آیه ۲۷؛ سوره غاشیه، آیه ۱۷-۱۹؛ سوره نبأ، ۶-۷.</ref>؛ پیدایش ابر، باد و [[باران]]: {{متن قرآن|وَمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ مَاءٍ... وَتَصْرِيفِ الرِّيَاحِ وَالسَّحَابِ الْمُسَخَّرِ بَيْنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ}}<ref>"و در آبی که خداوند از آسمان فرو می‌بارد... و در گرداندن بادها و ابر فرمانبردار میان آسمان و زمین، برای گروهی که خرد می‌ورزند نشانه‌هاست" سوره بقره، آیه ۱۶۴. و نیز سوره اعراف، آیه ۵۷؛ سوره روم، آیه ۴۶، ۴۸؛ سوره فاطر، آیه ۹؛ سوره نحل، آیه ۶۵؛ سوره فرقان، آیه ۴۸؛ سوره حجر، آیه ۲۲؛ سوره سجده، آیه ۲۷؛ سوره زمر، آیه ۲۱؛ سوره واقعه، آیه ۶۸-۷۰؛ سوره نبأ، آیه ۱۴-۱۶.</ref>؛ پیدایش رعد و برق: {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي يُرِيكُمُ الْبَرْقَ... * وَيُسَبِّحُ الرَّعْدُ بِحَمْدِهِ...}}<ref>"اوست که برق  را که هم بیم‌آور و هم امیدبخش است به شما می‌نمایاند... * و تندر به سپاس او، او را پاک می‌خواند..." سوره رعد، آیه ۱۲-۱۳. و نیز سوره روم، آیه ۲۴.</ref>، [[آفرینش]] دریاها: {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي سَخَّرَ الْبَحْرَ}}<ref>"و اوست که دریا را رام (شما) کرد" سوره نحل، آیه ۱۴. و نیز سوره بقره، آیه ۱۶۴؛ سوره فاطر، آیه ۱۲؛ سوره جاثیه، آیه ۱۳؛ سوره شوری، آیه ۳۲-۳۳؛ سوره لقمان، آیه ۳۱؛ سوره اسراء، آیه ۶۶.</ref>؛ [[آفرینش]] سایه‌ها: {{متن قرآن|وَاللَّهُ جَعَلَ لَكُمْ مِمَّا خَلَقَ ظِلَالًا}}<ref>"و خداوند از آنچه آفریده است سایه‌بان‌هایی برای شما قرار داد" سوره نحل، آیه ۸۱. و نیز سوره رعد، آیه ۱۵؛ سوره فرقان، آیه ۴۵-۴۶.</ref>؛ عالم گیاهان و میوه‌ها: {{متن قرآن|وَهُوَ الَّذِي أَنْشَأَ جَنَّاتٍ مَعْرُوشَاتٍ وَغَيْرَ مَعْرُوشَاتٍ وَالنَّخْلَ وَالزَّرْعَ مُخْتَلِفًا أُكُلُهُ وَالزَّيْتُونَ وَالرُّمَّانَ مُتَشَابِهًا وَغَيْرَ مُتَشَابِهٍ كُلُوا مِنْ ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ}}<ref>"و اوست که باغ‌هایی با داربست و بی‌داربست و خرمابن و کشتزار با خوردنی‌هایی گوناگون و زیتون و انار، همگون و ناهمگون آفریده است؛ از میوه‌اش چون بار آورد بخورید" سوره انعام، آیه ۱۴۱. و نیز سوره انعام، آیه ۹۵؛ سوره نحل، آیه ۶۷؛ سوره حجر، آیه ۱۹-۲۰؛ سوره شعراء، آیه ۷-۸.</ref>؛ [[آفرینش]] ارزاق عمومی: {{متن قرآن|هَلْ مِنْ خَالِقٍ غَيْرُ اللَّهِ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ}}<ref>"آیا آفریننده‌ای جز خداوند هست که از آسمان و زمین به شما روزی دهد؟" سوره فاطر، آیه ۳. و نیز سوره روم، آیه ۳۷، ۴۰، ۴۶؛ سوره هود، آیه ۶؛ سوره ذاریات، آیه ۵۸؛ سوره ملک، آیه ۲۱؛ سوره سبأ، آیه ۲۴؛ سوره ق، آیه ۹-۱۱؛ سوره عبس، آیه ۲۴-۳۲.</ref>؛ [[آفرینش]] پرندگان: {{متن قرآن|أَلَمْ يَرَوْا إِلَى الطَّيْرِ مُسَخَّرَاتٍ فِي جَوِّ السَّمَاءِ}}<ref>"آیا به پرندگان رام شده در فضای آسمان ننگریسته‌اند" سوره نحل، آیه ۷۹. و نیز سوره انعام، آیه ۳۸؛ سوره ملک، آیه ۱۹؛ سوره نور، آیه ۴۱.</ref>؛ [[زندگی]] برخی حیوانات؛ مانند [[زنبور عسل]]: {{متن قرآن|وَأَوْحَى رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِي مِنَ الْجِبَالِ بُيُوتًا وَمِنَ الشَّجَرِ وَمِمَّا يَعْرِشُونَ * ثُمَّ كُلِي مِنْ كُلِّ الثَّمَرَاتِ...}}<ref>"و پروردگارت به زنبور عسل الهام کرد که بر کوه‌ها و بر درخت و بر داربست‌هایی که (مردم) می‌سازند لانه گزین!سپس از (گل) همه میوه‌ها  بخور..." سوره نحل، آیه ۶۸-۶۹.</ref>؛ جنبندگان روی [[زمین]]: {{متن قرآن|وَمِنْ آيَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَثَّ فِيهِمَا مِنْ دَابَّةٍ...}}<ref>"و از نشانه‌های او آفرینش آسمان‌ها و زمین است و آنچه در آنها از جنبندگان پراکنده است" سوره شوری، آیه ۲۹. و نیز سوره نحل، آیه ۶۶؛ سوره مؤمنون، آیه ۲۱-۲۲؛ سوره فاطر، آیه ۷۹-۸۱؛ سوره یس، آیه ۷۱-۷۳؛ سوره زخرف، آیه ۱۲-۱۳؛ سوره جاثیه، آیه ۳-۴؛ سوره غاشیه، آیه ۱۷.</ref>؛ و شکافتن دانه‌ها و هسته‌ها: {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ فَالِقُ الْحَبِّ وَالنَّوَى...}}<ref>"خداوند شکافنده هسته و دانه است" سوره انعام، آیه ۹۵.</ref>.

==مراتب [[خداشناسی]]==

*اهل [[معرفت]] برای [[شناخت]] [[خدا]] مراتبی ذکر کرده‌اند:

*'''نخست مرتبه‌ای''' است که از آن به [[هویت]] غیبیه و [[مقام]] {{عربی|لا إسم له و لا رسم}} تعبیر می‌کنند. کسی را در این مرتبه یارای هیچ‌گونه سخن و وصفی نیست: {{متن قرآن|وَمَا قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ...}}<ref>"و خداوند را سزاوار ارجمندی وی ارج ننهادند..." سوره انعام، آیه ۹۱؛ سوره حج، آیه ۷۴؛ سوره زمر، آیه ۶۷.</ref>، جز آنکه به اصل تحقق آن اعتراف کند؛ ولی نسبت به اینکه کُنه ذاتش چیست و چه اوصافی دارد ابزار [[شهود]] و [[ادراک]] کارآیی ندارد: {{متن قرآن|وَلَا يُحِيطُونَ بِهِ عِلْمًا}}<ref>"و آنان بر او در دانش احاطه ندارند" سوره طه، آیه ۱۱۰.</ref>، چنان‌که [[خداوند]] از روی رأفت و عطوفت [[بندگان]] خود را از نزدیک شدن به این مرتبه بر حذر داشته است تا اینکه آنان [[عمر]] خود را در چیزی که تحصیل آن ممکن نیست تباه نکنند<ref>شرح فصوص الحکم، ص ۱۷.</ref>: {{متن قرآن|وَيُحَذِّرُكُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَاد}}<ref>"و خداوند شما را از خویش پروا می‌دهد و خداوند به بندگان مهربان است" سوره آل عمران، آیه ۳۰.</ref>.

*'''مرتبه بعد''' که از آن به [[مقام]] "اَحَدیت" تعبیر می‌شود آن است که عارف [[خداوند]] را به عنوان حقیقتی یکپارچه و عاری از هرگونه کثرت می‌بیند؛ ولی در [[عین]] حال هنوز نمی‌تواند برای آن هیچ اسم و وصفی تصور کند؛ جز آنکه بگوید او خدای [[احد]] است: {{متن قرآن|قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَد}}<ref>"بگو او  خداوند یگانه است" سوره اخلاص، آیه ۱.</ref> [[احد]] در این [[آیه]] به [[حضرت]] احدیت که از آن به مرتبه جمع الجمع، حقیقة الحقایق، [[برزخ]] البرازخ، [[مقام]] أو أدنی و ... نیز تعبیر می‌شود اشاره دارد، همان‌گونه که الله در عبارت مذکور الله ذاتی<ref>شرح فصوص الحكم، ص ۷۰۴ ـ ۷۰۵؛ توحيد ربانى، ص ۲۸.</ref> است و بر [[ظهور]] ذات برای ذات دلالت می‌کند.

*'''مرتبه سوم''' که از آن به مرتبه واحدیت یاد می‌شود آن است که عارف [[خدا]] را به اوصاف کمال چون [[علم]]، حیات، [[قدرت]]، [[اراده]]، خلق، [[رزق]] و... [[وصف]] می‌کند، از این‌رو این مرتبه را [[حضرت]] اسما و صفات می‌نامند، از این‌رو [[خداوند]] در سوره [[توحید]] بعد از آنکه فرمود: {{متن قرآن|قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَد}} دوباره کلمه "الله" را به معنای دیگری که الله وصفی باشد<ref> توحيد ربانى، ص ۲۸.</ref> ذکر کرده و فرموده است: {{متن قرآن|اللَّهُ الصَّمَد}}. الله وصفی به [[ظهور]] ذات به صور اسما و صفات اشاره دارد<ref>شرح فصوص الحكم، ص ۲۲.</ref>.<ref>[[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۴، ص ۱۷۸- ۱۸۸.</ref>.

==الله در فرهنگ مطهر==

ترجمه الله: می‌توان گفت که در [[فارسی]] لغتی مترادف کلمه الله که بشود جای آن گذارد نداریم، و هیچ‌کدام رساننده تمام معنی الله نیستند؛ زیرا اگر به جای الله [[خدا]] بگذاریم رسا نخواهد بود، چون خدا مخفف خودآی است و رساننده تعبیری است که [[فیلسوفان]] می‌کنند، یعنی [[واجب]] الوجود و یا شاید به کلمه [[غنی]] که در [[قرآن]] آمده است نزدیک‌تر باشد تا به الله. و اگر [[خداوند]] استعمال شود باز رسا نخواهد بود زیرا خداوند یعنی صاحب، و اگر چه الله خداوند هم هست ولی مرادف با خداوند نیست؛ خداوند یک [[شأن]] از [[شئون]] الله است<ref>آشنایی با قرآن، جلد اول و دوم، ص۸۰.</ref>.

کلمه (الله) را به کلمه خدا ترجمه کردند که مخفف خودآی است یعنی ناآفریده شده، [[ایرانیان]] [[مسلمان]] کلمه الله را هرگز اهورا مزدا ترجمه نکردند. بدین جهت که کلمه اهورا مزدا در میان [[زرتشتیان]] آن [[قدر]] مفهوم تجسم پیدا کرده بود که آن [[فرزانگان]] [[شایسته]] ندیدند آن را ترجمه کلمه الله قرار دهند<ref>خدمات متقابل اسلام و ایران، ص۲۱۶.</ref>.

 

الله - ذاتی که شایسته [[پرستش]] و [[ستایش]] است<ref>آشنایی با قرآن، جلد اول و دوم، ص۹۰.</ref>.

الله، یعنی آن کسی که آفریننده این [[نظامات]] و [[مخلوقات]] است<ref>بیست گفتار، ص۱۴۹.</ref>.

الله یکی از نام‌های خداست. نام‌گذاری‌هائی که برای افراد و یا اشیاء می‌کنند گاهی از نوع علامت است و گاهی از نوع [[وصف]]. در قسم اول گرچه [[اسماء]] خودشان دارای معانی هستند ولی معنای آنها منظور نظر نگردیده است؛ بلکه تنها برای تشخیص و بازشناسی این اسم گذاشته شده است و لذا [[حکم]] یک علامت را بیشتر ندارد. چه بسا در این‌گونه موارد معنای نام علاوه بر اینکه حکایت‌گر اوصاف صاحب نام نیست، ممکن است ضد آن هم باشد. مثل آنکه نام [[غلامان]] سیاه را [[کافور]] می‌نهادند! (برعکس نهند نام زنگی کافور).

 

در قسم دوم نام، حکایت‌گر شأنی از [[شئون]] صاحب نام است و صفتی از صفات او را بیان می‌کند. [[پروردگار متعال]] نامی که صرفاً جنبه علامت داشته باشد، ندارد و تمام نام‌های او، نمایانگر حقیقتی از حقایق [[ذات مقدس]] او است. در [[قرآن کریم]] در حدود صد اسم برای [[خداوند]] آمده است که در واقع صد صفت است که نمونه آنها را در همین [[سوره]] ملاحظه می‌نمائید: [[الله]]، [[رحمن]]، [[رحیم]]، [[مالک]] یوم‌الدین. ولی هیچ‌کدام جامعیتی را که این نام دارد، ندارند؛ چون آنها هرکدام یکی از [[کمالات]] او را نشان می‌دهند ولی این نام، نمایانگر ذات مستجمع جمع [[صفات کمالیه]] است. کلمه الله در اصل الاله بوده است و همزه به خاطر [[کثرت]] استعمال حذف گردیده است. درباره ریشه لغت الله چند نظر وجود دارد. بعضی گفته‌اند این کلمه از اَلَه مشتق است و بعضی دیگر گفته‌اند که از وَلَه گرفته شده است و [[اله]] فعال به معنای مفعول است، مانند کتاب به معنای مکتوب. اگر از اله مشتق شده باشد یعنی [[عبد]]، پس الله یعنی ذات [[شایسته]] [[پرستش]] که کامل از جمیع جهات است. چون موجودی که خودش مخلوق دیگری است و یا دارای [[نقص]] است؛ شایسته پرستش نخواهد بود، پس همین که گفته می‌شود الاله یعنی آن ذاتی که به گونه‌ای است که او را باید پرستش کرد و قهراً این معانی در این کلمه نهفته است، ذات مستجمع جمیع صفات کمالیه و مبرا از هرگونه [[سلب]] و نقص. و اگر از وله مشتق شده باشد، وله یعنی [[تحیر]]، واله یعنی حیران و یا به معنی [[عاشق]] و شیدا است و از این جهت [[خداوند]] را [[الله]] گفته‌اند که [[عقل‌ها]] در مقابل ذات مقدسش حیران و یا متوجه و [[عاشق]] او و [[پناهنده]] به اویند.

سیبویه، از [[ائمه]] علمای صرف و نحو [[ادبیات عرب]] است و در اواخر [[قرن دوم]] و اوائل [[قرن سوم هجری]] [[زندگی]] می‌کرده است. وی که در فن خودش نبوغ داشته و کتابش را که به الکتاب معروف است در این فن نظیر [[منطق]] ارسطو در منطق و مجسطی بطلمیوس در [[علم]] [[هیئت]]، شمرده‌اند و سخنش در [[ادب]] [[عربی]] [[سند]] محسوب می‌گردد و از طرفداران این نظر است که ریشه کلمه الله وَلَه به معنای [[حیرت]] در مقابل [[عظمت]] و یا وله و [[عشق]] است.

 

تنها [[انسان‌ها]] نیستند که در وقت نیاز به سوی او روی می‌آورند؛ ماهی‌های دریا در میان امواج و پرندگان در اوج [[آسمان‌ها]]؛ بلکه همان موج‌های بی‌جان دریا هم نالان در پیش‌الله هستند!!.

و احتمال [[قوی]] دارد که [[اله]] و وله دو لهجه از یک لغت باشد، یعنی اول وله بوده و بعد آن را به صورت اله استعمال کرده‌اند؛ و وقتی آن را به صورت اله تلفظ نمودند معنی [[پرسش]] هم پیدا کرده است؛ بنابراین معنی الله چنین می‌شود: آن ذاتی که همه موجودات، ناآگاهانه واله او هستند و او تنها حقیقتی است که [[شایستگی]] [[پرستش]] دارد.<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۱۲۴.</ref>