معصیت در جامعه‌شناسی اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

به آنچه مقابل [[تبعیت]] باشد، عصیان گفته می‌شود<ref>حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۸، ص۱۵۸.</ref> مانند: {{متن قرآن|فَمَنْ تَبِعَنِي فَإِنَّهُ مِنِّي وَمَنْ عَصَانِي فَإِنَّكَ غَفُورٌ رَحِيمٌ}}<ref>«پس هر که از من پیروی کند از من است و هر که با من سرکشی ورزد بی‌گمان تو آمرزنده‌ای بخشاینده‌ای» سوره ابراهیم، آیه ۳۶.</ref>. این معنا در [[آیه]] {{متن قرآن|أَلَّا تَتَّبِعَنِ أَفَعَصَيْتَ أَمْرِي}}<ref>«از اینکه از من پیروی کنی؟ آیا از فرمان من سرپیچی کردی؟» سوره طه، آیه ۹۳.</ref> هم دیده می‌شود. [[تفسیر نمونه]] در توضیح این واژه می‌نویسد: [[عصیان]] در لغت به معنی خارج شدن از [[اطاعت]] و [[فرمان]] است (اعم از اینکه این فرمان یک فرمان وجوبی باشد یا استحبابی)؛ بنابراین کلمه عصیان لزوماً به معنی ترک [[واجب]] یا ارتکاب [[حرام]] نیست، بلکه می‌تواند ترک یک امر [[مستحب]] یا ارتکاب [[مکروه]] نیز باشد. [گستره معنایی این واژه حتی] [[اوامر و نواهی]] ارشادی مثل دستورهای طبیب را نیز شامل می‌شود. عصیان و [[گناه]] گاه جنبه مطلق دارد، یعنی برای همه بدون استثنا گناه است مانند [[دروغ]] گفتن و [[ظلم]] کردن و [[اموال]] حرام خوردن و گاه جنبه نسبی دارد؛ یعنی کاری است که اگر از یک نفر سر بزند نه تنها گناه نیست که نسبت به او مطلوب و [[شایسته]] هم هست؛ اما اگر از دیگری سر بزند با مقایسه به [[مقام]] او کاری نامناسب است<ref>[[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]] و دیگران، تفسیر نمونه، ج۱۳، ص۳۲۲.</ref>؛ از این‌رو، عصیان هم در [[مخالفت]] امر و هم در مخالفت [[نهی]] است. هم در [[تکالیف]] [[مولوی]] صادق است و هم در مورد خطاب‌های ارشادی<ref>[[سید محمد حسین طباطبایی|طباطبایی، سید محمد حسین]]، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۲۰۹.</ref>. در حوزه [[ارزش‌ها]] و هنجارهای [[اجتماعی]] می‌توان، عصیان را به معنای [[تمرد]] از [[قوانین]]، معیارها، [[رسوم]]، قواعدی و انتظاراتی دانست که [[حیات]] جمعی، [[ضرورت]] آن را - به نوعی - اقتضا می‌کند.

# [[ناخشنودی]] [[خدا]] از [[نافرمانی]] [[بندگان]]: {{متن قرآن|وَكَرَّهَ إِلَيْكُمُ الْكُفْرَ وَالْفُسُوقَ وَالْعِصْيَانَ}}<ref>«و کفر و بزهکاری و سرکشی را در نظر شما ناپسند گردانید» سوره حجرات، آیه ۷.</ref>.

#در برخی آیات، [[سرپیچی]] از [[فرامین خدا]] و [[رسول]] را [[نشانه]] [[گمراهی]] آشکار مرتکبان معرفی<ref>{{متن قرآن|وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْرًا أَنْ يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا مُبِينًا}} «و چون خداوند و فرستاده او به کاری فرمان دهند سزیده هیچ مرد و زن مؤمنی نیست که آنان را در کارشان گزینش (دیگری) باشد؛ هر کس از خدا و فرستاده‌اش نافرمانی کند به گمراهی آشکاری افتاده است» سوره احزاب، آیه ۳۶.</ref> و ایشان را مشمول [[لعن]] و [[نفرین]] [[پیامبران الهی]] کرده است<ref>{{متن قرآن|لُعِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ عَلَى لِسَانِ دَاوُودَ وَعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ ذَلِكَ بِمَا عَصَوْا وَكَانُوا يَعْتَدُونَ}} «کافران از بنی اسرائیل بر زبان داود و عیسی پسر مریم لعنت شده‌اند از این رو که نافرمانی ورزیدند و تجاوز می‌کردند» سوره مائده، آیه ۷۸.</ref>.<ref>[[سید حسین شرف‌الدین|شرف‌الدین، سید حسین]]، [[ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم (کتاب)|ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم]]، ص ۱۶۵.</ref>

“اثم و آثام” نام کارهایی است که کند کننده و مانع رسیدن به [[ثواب]] و [[پاداش]] می‌شوند؛ چیزی که در دل [[نفوذ]] کرده و آن را می‌آزارد؛ مانند {{متن قرآن|فِيهِمَا إِثْمٌ كَبِيرٌ}}<ref>«در این دو، گناهی بزرگ (نهفته) است» سوره بقره، آیه ۲۱۹.</ref> یعنی در [[مصرف]] آن دو کندی در [[خیرات]] هست<ref>حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۶۳.</ref> به بیان دیگر، [[اثم]] عملی است که با نتیجه‌ها و پیامدهای خود، [[انسان]] را از [[توفیق]] انجام [[اعمال نیک]] بسیار [[محروم]] می‌سازد؛ مانند [[شرب خمر]]، قمار، [[سرقت]] و کارهایی که هیچ [[انسانی]] آنها را به منظور به دست آوردن [[خیرات]] انجام نمی‌دهد و به عکس، [[انحطاط]] [[اجتماعی]] و تنزل [[جایگاه اجتماعی]] فرد و سلب [[اعتماد]] و [[وثوق]] [[جامعه]] از او را موجب می‌شود<ref>[[سید محمد حسین طباطبایی|طباطبایی، سید محمد حسین]]، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۵، ص۱۲۲.</ref>. همین نویسنده در جای دیگر می‌نویسد: اثم آن قسم اعمالی است که اثر [[سوء]] دارد، ولی اثر بد آن از مرتکب آن به دیگران [[تجاوز]] نمی‌کند؛ نظیر میگساری، قمار و بی‌نمازی که صرفاً مربوط به [[حق الله]] است<ref>سید محمد حسین طباطبایی|طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۵، ص۳۲۳.</ref>. به بیان دیگر، اثم از نظر معنا به کلمه [[ذنب]] و نظایر آن نزدیک است و آن حالتی است که در انسان یا هر چیز دیگری یا در [[عقل]] پیدا می‌شود و باعث کندی انسان از رسیدن به خیرات می‌گردد. اثم آن گناهی است که به دنبال خود [[شقاوت]] و [[محرومیت]] از نعمت‌های دیگر می‌آورد و [[سعادت]] [[زندگی]] را در [[جهان]] دیگر تباه می‌سازد<ref>سید محمد حسین طباطبایی|طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۲۸۹.</ref>. [[شهید مطهری]] نیز بر آن است که اثم به معنی [[گناه]] است، ولی بیشتر به اثر گناه نظر دارد. به گناه از آن جهت “اثم” می‌گویند که اثری روی [[قلب]] انسان می‌گذارد و قلب انسان را کدر و زنگ‌زده می‌کند<ref>[[مرتضی مطهری|مطهری، مرتضی]]، آشنایی با قرآن، ج۸، ص۲۷۰.</ref>.

# [[تحریم]] صریح اثم: {{متن قرآن|قُلْ إِنَّمَا حَرَّمَ رَبِّيَ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَالْإِثْمَ وَالْبَغْيَ بِغَيْرِ الْحَقِّ...}}<ref>«بگو جز این نیست که پروردگارم زشتکاری‌های آشکار و پنهان و گناه و افزونجویی ناروا را حرام کرده است.».. سوره اعراف، آیه ۳۳.</ref>.

# [[نهی]] [[مؤمنان]] از [[ارتکاب گناه]] آشکار و پنهان: {{متن قرآن|وَذَرُوا ظَاهِرَ الْإِثْمِ وَبَاطِنَهُ...}}<ref>«و گناه آشکار و پنهان را رها کنید» سوره انعام، آیه ۱۲۰.</ref>.

[[شهید مطهری]] می‌نویسد: هرچه [[انسان]] در [[کار خیر]] بیشتر وارد شود، روحش سبکبارتر و سبکبال‌تر و قدرتمند‌تر می‌شود، مثل اینکه پا برای رفتن بیشتر پیدا می‌کند و بال برای پرواز پیدا می‌کند. برعکس، کار [[شر]] بار برای انسان درست می‌کند. با هر گناهی مثل اینکه یک چیزی روی دوش انسان می‌گذارند، [[قدرت]] تحرک را از انسان می‌گیرد و لهذا در [[قرآن]] به [[گناه]] می‌گوید [[وزر]]، یعنی بار. یکی از تعبیرها، همین “ذنب” است که از ماده “ذنب” است. [[ذنب]] یعنی دُم. هر گناهی گویی یک دم برای انسان درست می‌کند، یعنی برای انسان دنباله درست می‌کند. این باز اشاره به جنبه دیگری است که چگونه [[گناهان]]، انسان را سنگین می‌کند و جلوی تحرک انسان را می‌گیرد<ref>[[مرتضی مطهری|مطهری، مرتضی]]، آشنایی با قرآن، ج۸، ص۲۶۹-۲۷۰.</ref>.

#توصیه به [[استغفار]] برای [[بخشش گناهان]]: {{متن قرآن|وَاسْتَغْفِرْ لِذَنْبِكَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ بِالْعَشِيِّ وَالْإِبْكَارِ}}<ref>«و از گناه خویش آمرزش بخواه و در پایان روز و پگاهان با سپاس پروردگارت را به پاکی بستای!» سوره غافر، آیه ۵۵.</ref>.

# [[دعا]] برای غفران گناهان و زیاده‌روی‌ها: {{متن قرآن|رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَإِسْرَافَنَا فِي أَمْرِنَا}}<ref>«پروردگارا! از گناهان ما و گزافکاری‌ها که در کار خویش کرده‌ایم در گذر» سوره آل عمران، آیه ۱۴۷.</ref>.