نظریه نصب الهی امام در قرن هفتم هجری: تفاوت میان نسخه‌ها

<div style=«background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;»>اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث '''[[نصب الهی امام]]''' است. «'''[[نصب الهی امام]]'''» از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>

<div style=«background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;»>[[نظریه نصب الهی امام در قرن هفتم هجری در کلام اسلامی]] - [[نظریه نصب الهی امام در قرن هفتم هجری در تاریخ اسلامی]]</div>

<div style=«background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;»>در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[نصب الهی امام (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div>

از نظر [[خواجه نصیر]] [[طوسی]]، [[نصب امام]]، امری مربوط به [[باری تعالی]] است<ref>ر.ک: خواجه نصیرالدین طوسی، قواعد العقائد، ص۸۹؛ همو، تجرید الاعتقاد، ص۲۲۱؛ همو، رسائل، ص۴۲۸.</ref>؛ لذا [[شناخت]] ایشان نیز از طریق [[نص الهی]] می‌باشد<ref>ر.ک: خواجه نصیرالدین طوسی، قواعد العقائد، ص۸۴؛ همو، تجرید الاعتقاد، ص۲۲۱؛ همو، رسائل، ص۴۲۸.</ref>. [[ابن میثم بحرانی]] و [[محقق حلی]] هم در توصیف [[امامیه]] چنین گفته‌اند: «امامیه کسانی هستند که [[گزینش امام]] را بر [[خداوند]] [[واجب]] می‌دانند»<ref>ر.ک: میثم بن علی بحرانی، النجاة فی القیامة فی تحقیق أمر الأمامه، ص۶۳؛ جعفر بن حسن حلی، المسلک فی أصول الدین و الرسالة الماتعبه، ص۱۸۸.</ref>. [[بحرانی]] [[معتقد]] است: «امام کسی است که [[آیات الهی]] در شأنش وارد شده، دارای [[کرامات]] می‌باشد»<ref>ر.ک: میثم بن علی بحرانی، قواعد المرام فی علم الکلام، ص۱۸۲.</ref>. [[محقق حلی]] نیز در [[اثبات]] [[امامت امیر مؤمنان]]{{ع}}، روایاتی را متذکر شده که بر [[نصب الهی]] آن [[حضرت]] تصریح کرده‌اند<ref>ر.ک: جعفر بن حسن حلی، المسلک فی أصول الدین و الرسالة الماتعیه، ص۲۲۱-۲۲۵.</ref>. [[عمادالدین طبری]] می‌گوید: «اهل [[سنت]]، کسانی هستند که کار [[دین]] و [[شریعت]] را پس از [[رسول خدا]]{{صل}} به [[اختیار]] [[خلق]] می‌دانند»<ref>ر.ک: عماد الدین طبری، تحفة الأبرار فی مناقب الائمة الأبرار، ص۱۸.</ref>. وی همچنین در نقد دیدگاه [[عامه]]، [[ادله]] متعددی را ذکر می‌کند؛ از جمله اینکه غیر از [[امیر مؤمنان]]{{ع}} [[امامت]] دیگر امامانِ [[اهل سنت]] به [[نص]] [[خداوند]] و رسولش نبوده است<ref>ر.ک: عماد الدین طبری، تحفة الأبرار فی مناقب الائمة الأبرار، ص۱۲۱.</ref>. [[طبری]] با رد تحقق [[امامت]] با [[انتخاب]] و [[بیعت]] مردمی، به صراحت گفته است که [[انتخاب امام]] و [[خلیفه]]، امری مربوط به [[باری تعالی]] است<ref>ر.ک: عماد الدین طبری، تحفة الأبرار فی مناقب الائمة الأبرار، ص۷۸.</ref>.

«ویژگی‌های درونی [[امام]]<ref>ر.ک: خواجه نصیر الدین طوسی، رسائل، ص۴۲۷؛ جعفر بن حسن حلی، المسلک فی اصول الدین و الرسالة الماتعیه، ص۲۱۰؛ میثم بن علی بحرانی، قواعد المرام فی علم الکلام، ص۱۸۱؛ همو، النجاة فی القیامة فی تحقیق امر الامامة، ص۷۰؛ عمادالدین طبری، تحفة الأبرار فی مناقب الائمة الأبرار، ص۷۳-۷۶.</ref>« و «برهان لطف»، براهینی هستند که در [[کلام]] بزرگان این دوران نیز به کار رفته است. [[خواجه نصیر]]، [[محقق حلی]] و مرحوم [[بحرانی]] در توضیح [[برهان لطف]]، [[وجود امام معصوم]] را [[لطف الهی]] دانسته، چنین لطفی را بر [[خداوند]] لازم شمرده‌اند<ref>ر.ک: خواجه نصیرالدین طوسی، رسائل، ص۴۲۶-۴۳۰؛ جعفر بن حسن حلی، المسلک فی اصول الدین و الرسالة الماتعیه، ص۲۱۷؛ میثم بن علی بحرانی، قواعد المرام فی علم الکلام ص۱۷۵-۱۷۶؛ همو، النجاة فی القیامة فی تحقیق أمر الامامة، ص۶۲.</ref>.

مرحوم [[طبری]] در [[استدلال]] دیگری چنین گفته است: «از آنجا که [[خداوند]] در این عالم برای همه چیز، از قبیل روزها، شب‌ها، خاک‌ها، [[فرشتگان]] و... با اینکه همه‌شان مسخّر [[خداوند]] و [[مطیع]] وی هستند، [[رئیس]] و [[پیشوایی]] قرار داده، ممکن نیست برای [[انسان‌ها]] که جایزالخطا و معدن [[گناه]] و جنایت‌اند، امامی قرار ندهد؛ به‌ویژه اینکه به آنها [[وعده]] [[بهشت و جهنم]] داده و [[انبیا]] و کتاب‌های متعدد نیز فرستاده است. البته این [[امام]] باید [[معصوم]] باشد؛ زیرا [[تعیین]] امامِ غیر [[معصوم]]، سبب می‌شود [[فساد]] صد برابر گردد»<ref>ر.ک: عمادالدین طبری، تحفة الأبرار فی مناقب الائمة الأبرار، ص۶۸-۷۰.</ref>.

#اگر کار [[تعیین امام]] به [[مردم]] واگذار شده باشد، یا اینکه [[انتخاب امام]] به همه [[اهل]] عالم [[تفویض]] شده است که این امر، محال می‌باشد؛ زیرا [[اجماع]] [[اهل]] عالم بر یک نفر محقق نمی‌شود و یا این [[تعیین]] به بعضی از [[مردم]] محول گردیده است. از طرفی، «بعضی از مردم» هم مشخص نشده‌اند. بنابراین لازمه [[انتخاب]] مردمیِ این [[منصب]]، چنین خواهد بود که تا [[تعیین امام]]، [[وظایف امام]] باید معطل بماند؛

[[ابن میثم بحرانی]] نیز با توجه به اهمیت موضوع [[امامت]] و با استناد به [[آیه]] «[[اکمال دین]]<ref>{{متن قرآن|...الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ...}} «...امروز دینتان را کامل و نعمتم را بر شما تمام کردم.».. سوره مائده، آیه ۳.</ref>«، [[استدلال]] جدیدی در [[تبیین]] این موضوع که [[امامت]]، منصبی [[الهی]] است، اقامه کرده است: «به تصریح [[آیه شریفه]] یادشده، قبل از اینکه [[پیامبر اعظم]]{{صل}} از [[دنیا]] برود، باید [[دین اسلام]]، کامل و مسائل مربوط به [[دین]]، روشن شده باشد. از طرفی، مسئله [[امامت]]، اگر از [[ارکان دین]] نباشد، قطعاً از مسائل مهم آن است. بنابراین [[خداوند]] قطعاً [[تکلیف]] این موضوع را از طریق [[نص]] در [[قرآن]] و یا به زبان رسولش روشن ساخته است<ref>ر.ک: میثم بن علی بحرانی، النجاة فی القیامة فی تحقیق أمر الأمامه، ص۷۳.</ref>.

# [[آیه ابتلا]]: بخش {{متن قرآن|إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا}}<ref>«من تو را پیشوای مردم می‌گمارم». سوره بقره، آیه ۱۲۴.</ref> از این [[آیه شریفه]]، [[الهی]] بودن اصل [[امامت]] را می‌رساند. به گفته [[طبری]]، پس از [[نقل]] [[آیه شریفه]]، «از اینجا چند چیز معلوم شد، اول آنکه [[امامت]] به [[جعل]] [[حق]] است، نه [[بیعت]] [[خلق]]...»<ref>ر.ک: عمادالدین طبری، تحفة الأبرار فی مناقب الائمة الأبرار، ص۱۲۲-۱۲۳.</ref>. گفتنی است که این [[آیه]]، قبلاً برای [[اثبات]] [[نصب الهی]] [[امیر مؤمنان]]{{ع}} به کار رفته بود.

مرحوم [[محقق حلی]] و [[عمادالدین طبری]] در [[اثبات امامت]] [[ائمه هدی]]، به [[آیه]] «صادقین» استناد کرده‌اند<ref>ر.ک: جعفر بن حسن حلی، المسک فی اصول الدین و الرسالة الماتعیه، ص۲۴۸-۲۴۹؛ عمادالدین طبری، تحفة الأبرار فی مناقب الائمة الابرار، ص۱۵۶.</ref>. [[استدلال]] دیگر مرحوم [[طبری]] برای این مطلب، [[آیه]] «اولی‌الامر» است<ref>ر.ک: عمادالدین طبری، کامل بهائی، ص۱۰۰-۱۰۱.</ref>. چنان که گذشت، پیشینه [[استدلال]] به این [[آیات]] در میان [[متکلمان امامیه]]، به [[قرن پنجم]] بر می‌گردد.

چنان که گذشت، [[ادله]] فوق، در سخن [[متکلمان]] پیشین مطرح شده بود. البته در این قرن، [[ادله قرآنی]] جدیدی نیز در این موضوع اقامه شده است: [[محقق حلی]] در [[اثبات]] [[امامت امیر مؤمنان]]{{ع}}، برای نخستین بار به [[آیه]] «نهی از [[تمایل]] به [[ظالمان]]<ref>{{متن قرآن|وَلَا تَرْكَنُوا إِلَى الَّذِينَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّكُمُ النَّارُ}} «و به ستمگران مگرایید که آتش (دوزخ) به شما رسد در حالی که شما را در برابر خداوند، سروری نباشد، آنگاه یاری نخواهید شد» سوره هود، آیه ۱۱۳.</ref>« استناد کرده است. به گفته او، در این [[آیه شریفه]]، [[تمایل]] به [[ظالمان]] به صراحت [[نهی]] شده است؛ در حالی‌که همه [[مدعیان امامت]] در آن دوران، غیر از [[علی بن ابی طالب]]{{ع}}، به واسطه کفرشان [[ظالم]] بودند و اگر بخواهند [[امام]] باشند، [[تمایل]] [[مردم]] به [[ظالم]] تحقق می‌یابد که این امر، خلاف [[دستور]] صریح در [[آیه]] یادشده خواهد بود<ref>ر.ک: جعفر بن حسن حلی، المسلک فی اصول الدین و الرسالة الماتعیه، ص۲۵۰.</ref>.

گفتنی است که [[خواجه نصیر]] [[طوسی]] در بیان [[امامت امیر مؤمنان]]{{ع}}، تنها [[آیات]] «صادقین» و «اولوالامر» را بدون اینکه توضیحی دهد، ذکر کرده است<ref>ر.ک: خواجه نصیرالدین طوسی، تجرید الاعتقاد، ص۲۳۷-۲۳۸.</ref>.