حدیث دوات و قلم در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

| مداخل مرتبط = [[حدیث دوات و قلم در تاریخ اسلامی]] - [[حدیث دوات و قلم در معارف و سیره نبوی]] - [[حدیث دوات و قلم در فقه سیاسی]]

[[پیامبر اسلام]] {{صل}} در سال یازدهم هجرت، چهار روز پیش از [[ارتحال]] خویش تصمیم گرفت سندی مکتوب درباره موضوع [[خلافت]] و تثبیت موقعیت و [[جانشینی]] امیرالمؤمنین [[علی]] {{ع}} به یادگار بگذارد؛ چراکه از توطئه‌هایی که دور از چشم ایشان برای [[غصب]] [[مقام خلافت]] حضرت صورت می‌گرفت به خوبی [[آگاه]] بود. به همین [[دلیل]] روزی که سران [[صحابه]] برای [[عیادت]] ایشان آمده بودند، به حاضران فرمود: "کاغذ و دواتی بیاورید تا برای شما چیزی بنویسم که پس از آن [[گمراه]] نشوید"<ref>محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۱۹۳؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۱۸۷.</ref>؛ ولی بعضی از [[صحابه]] به [[مخالفت]] برخاستند و مانع نوشتن این [[نامه]] شدند. این واقعه در [[تاریخ]] به [[حدیث]] "قلم و دوات" مشهور شده است. این [[بهترین]] فرصتی بود که [[پیامبر]] ارزنده‌ترین یادگار را برای امتش بگذارد و جلوی اختلاف‌ها و ضلالت‌ها برای همیشه گرفته شود، چون آن حضرت می‌دانست چه فتنه‌هایی در پیش است امّا نگذاشتند<ref>[[فاطمه پهلوان‌پور|پهلوان‌پور، فاطمه]]، [[حدیث قلم و دوات (مقاله)|حدیث قلم و دوات]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱]]، ص۲۹۲؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۲۶۹.</ref>.

[[حدیث]] قلم و دوات به نام دیگری ([[حدیث]] قرطاس) نیز مشهور شده است. قرطاس، مفرد قراطیس و به معنای کاغذ است. هر دو لفظ "قرطاس و قراطیس" در [[قرآن مجید]] به کار رفته است:{{متن قرآن|وَلَوْ نَزَّلْنَا عَلَيْكَ كِتَابًا فِي قِرْطَاسٍ فَلَمَسُوهُ بِأَيْدِيهِمْ لَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُواْ إِنْ هَذَا إِلاَّ سِحْرٌ مُّبِينٌ}}<ref>«اگر بر تو کتابی (نگاشته) بر کاغذی فرو می‌فرستادیم که (همگان) آن را به دست خود لمس می‌کردند، باز کافران می‌گفتند: این جز جادویی آشکار نیست» سوره انعام، آیه ۷.</ref>.<ref>[[فاطمه پهلوان‌پور|پهلوان‌پور، فاطمه]]، [[حدیث قلم و دوات (مقاله)|حدیث قلم و دوات]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱]]، ص۲۹۲.</ref>

[[ابن عباس]]، همۀ [[مصیبت]] و فاجعه را در آن روز [[پنج‌شنبه]] می‌داند که نگذاشتند [[پیامبر]] آنچه را می‌خواهد به صراحت بنویسد. تعابیر مختلفی از جمله این [[کلام]] از [[ابن عباس]] [[نقل]] شده است: {{عربی|"إِنَّ الرَّزِيَّةَ كَّلَّ الرَّزِيَّةِ مَا حَالَ بَيْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَ بَيْنَ أَنْ يَكْتُبَ لَهُمْ ذَلِكَ الْكِتَابَ مِنِ اخْتِلَافِهِمْ وَ لَغَطِهِم‏"}}<ref>موسوعة الامام علی بن ابی طالب، ج ۲ ص ۳۸۸ به نقل از صحیح مسلم، مسند ابن حنبل، طبقات کبری و تاریخ طبری. المراجعات، نامۀ ۸۶. نیز «دائرة المعارف تشیّع»، ج ۸ مدخل «رزیّة یوم الخمیس»</ref>. همۀ [[مصیبت]]، آن بود که نگذاشتند [[پیامبر]] آنچه را می‌خواهد بنویسد، [[اختلاف]] و شلوغ کردند. و بارها از آن روز تلخ و پنج‌شنبۀ شوم چنین یاد می‌کرد: {{عربی|"الْخَمِيسِ وَ مَا يَوْمُ الْخَمِيس‏!"}} و اشکش جاری می‌شد. در [[منابع حدیثی]] و [[تاریخی]] از این واقعه به {{عربی|"رَزِيَّةُ يَوْمَ الْخَمِيسِ"}} هم یاد شده است<ref>النصّ و الاجتهاد، ص ۱۶۷</ref>.<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۱۴۵.</ref>

در روایتی که [[عبیدالله بن عبدالله]] از [[ابن‌عباس]] [[نقل]] می‌کند، پس از بیان ماجرای جلوگیری از ممانعت [[نوشتن]] [[نامه]] آمده است: "[[ابن‌عباس]] همواره می‌گفت: [[مصیبت]] و خسارت سنگین و حقیقتاً خسارت تام، آن است که آنان به سبب [[اختلاف]]، هیاهو و [[کشمکش]]، نگذاشتند [[رسول خدا]] {{صل}} آن [[نامه]] را بنویسد"<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۱۸۸؛ ابوبکر بیهقی، دلائل النبوة و معرفة أحوال صاحب الشریعه، ج۷، ص۱۸۴؛ ابن حنبل، مسند احمد، ج۱، ص۳۲۵.</ref>.<ref>[[فاطمه پهلوان‌پور|پهلوان‌پور، فاطمه]]، [[حدیث قلم و دوات (مقاله)|حدیث قلم و دوات]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱]]، ص۲۹۳.</ref>

[[بخاری]] این ماجرا را شش بار<ref>البخاری، صحیح بخاری، ج۴، ص۳۱، ج۵، ص۱۳۷، ج۷، ص۹، ج۸، ص۱۶۱؛ ج۱، ص۳۷ به بعد.</ref> و مسلم سه بار<ref>نیشابوری، صحیح مسلم، ج۵، ص۷۶ (۲ حدیث) و همان، ص۷۵ به بعد.</ref> در کتاب خود آورده است، و از این [[احادیث]] در می‌یابیم که پس از [[مخالفت]] [[عمر بن خطاب]]، بعضی به [[حمایت]] از او و جمعی به [[مخالفت]] با او برخاستند. البته بسیاری از [[دانشمندان]] [[اهل سنت]] نیز در کتاب‌های خود به این ماجرا پرداخته‌اند<ref>ابن حنبل، مسند احمد، ج۱، ص۳۳۶؛ ج۱، ص۳۲۴ به بعد؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۱۹۳؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۱۸۸.</ref>. در جایی آمده است: "[[رسول خدا]] {{صل}} به هذیان‌گویی افتاده است"<ref>العینی، عمدة القاری، ج۱۴، ص۲۹۸؛ الندوی، شرح مسلم، ج۱۱، ص۹۲.</ref>. چگونه می‌توان درباره [[پیامبر]] {{صل}} که [[فرستاده خدا]] و رابط [[خدا]] و [[خلق]] است این سخنان را بر زبان جاری کرد؛ در حالی که [[قرآن]] در [[شأن]] او می‌گوید: {{متن قرآن|وَ ما يَنْطِقُ عَنِ الْهَوى‏}}<ref>«و از سر هوا و هوس سخن نمی‌گوید» سوره نجم، آیه ۳.</ref>.

بنابراین حضار با هم به درگیری و [[خصومت]] پرداختند. برخی از آنها می‌گفتند: "قلم و دوات را حاضر کنید تا برای شما نامه‌ای بنویسد که پس از آن هرگز [[گمراه]] نشوید، و برخی نیز سخن [[عمر]] که [[بیماری]] بر [[پیامبر]] [[غلبه]] کرده است را تکرار می‌کردند"<ref>نیشابوری، صحیح مسلم، ج۵، ص۷۶؛ ابن حنبل، مسند احمد، ج۱، ص۳۳۶؛ البخاری، صحیح بخاری، ج۵ ص۱۳۷.</ref>.<ref>[[فاطمه پهلوان‌پور|پهلوان‌پور، فاطمه]]، [[حدیث قلم و دوات (مقاله)|حدیث قلم و دوات]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱]]، ص۲۹۴-۲۹۵.</ref>

عکس‌العملی که [[رسول خدا]] {{صل}} در برابر برخوردهای ناروای جمعی از [[صحابه]] و [[نزاع]] و درگیری آنان از خود نشان داد نیز در خور توجه است. مطابق [[روایات]]، [[پیامبر]] {{صل}} فرمود: "از پیش من برخیزید (و دور شوید) که نزد من [[نزاع]] و [[کشمکش]] سزاوار نیست"<ref>{{متن حدیث| قُومُوا عَنِّي وَ لَا يَنْبَغِي عِنْدِي التَّنَازُعُ}}؛البخاری، صحیح بخاری، ج۱، ص۳۷؛ تقی الدین مقریزی، امتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الاموال و الحفدة و المتاع، ج۱۴، ص۴۴۷.</ref>؛ این [[روایت]] مشخص می‌کند که [[رسول خدا]] {{صل}} تا چه اندازه از [[اختلاف]] و سخنان جسارت‌آمیز آنان ناراحت شده است<ref>[[فاطمه پهلوان‌پور|پهلوان‌پور، فاطمه]]، [[حدیث قلم و دوات (مقاله)|حدیث قلم و دوات]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱]]، ص۲۹۵.</ref>.

[[رده:تاریخ پیامبر خاتم]]

[[رده:حدیث دوات و قلم]]