آیات الاحکام در علوم قرآنی: تفاوت میان نسخه‌ها
←مقدمه
بدون خلاصۀ ویرایش |
(←مقدمه) |
||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
آیات الاحکام، آیاتی است که به [[احکام فقهی]] و [[تکالیف]] عملی [[ارتباط]] دارد<ref> ادوار فقه، ج ۲، ص ۴.</ref>. به عبارت دیگر، بر آن دسته از [[آیات قرآن]] اطلاق می‌شود که بیان‌گر [[احکام عملی]] [[اسلام]] باشد<ref> آیات الاحکام، شانه‌چی، ص ۲.</ref>. | آیات الاحکام، آیاتی است که به [[احکام فقهی]] و [[تکالیف]] عملی [[ارتباط]] دارد<ref> ادوار فقه، ج ۲، ص ۴.</ref>. به عبارت دیگر، بر آن دسته از [[آیات قرآن]] اطلاق می‌شود که بیان‌گر [[احکام عملی]] [[اسلام]] باشد<ref> آیات الاحکام، شانه‌چی، ص ۲.</ref>. | ||
بحث درباره این بخش از [[آیات]] و [[تفسیر]] آنها از قدیم‌ترین بخش‌های تفسیر است که [[مفسّران]] و [[فقیهان]] از آغازین دوره‌های تفسیر و [[فقه]] به آن توجّه کرده‌اند. در این‌باره، هرچند [[استنباط]] احکام فقهی از آیات قرآن، سابقه در [[زمان]] [[نزول قرآن]] دارد و در همان [[عصر پیامبر]] {{صل}}، [[صحابه]] برای به‌دست آوردن احکام عملی به [[قرآن]] روی می‌آوردند<ref> الطبقات، ج ۲، ص ۲۸۹ ـ ۲۹۷؛ وسائل، ج ۳، ص ۳۶۰ و ۳۶۱؛ کنزالعمال، ج ۲، ص ۴۰۰.</ref> و سپس در زمان صحابه و [[تابعان]] این [[گرایش]] گسترده‌تر شد (نمونه‌های فراوانی از آن را [[متّقی هندی]] گزارش کرده است)<ref> کنزالعمال، ج۲، ص۴۰۰ و ۵۲۷، ج ۵، ص ۴۸۲، ج ۱۱، ص ۷۹ و ۸۰، ج ۱۶، ص ۵۳۷.</ref> امّا نخستین گام‌ها در گردآوری و تألیف مجموعه‌های مستقل در زمینه آیات فقهی قرآن، به [[قرن دوم هجری]] مربوط می‌شود. و نخستین اثر در این موضوع از [[محمد بن سائب کلبی]] از اصحاب [[امام باقر]] و [[امام صادق]] {{ع}} است<ref> الفهرست، ص ۴۱؛ الذریعة، ج ۱، ص ۴۱.</ref>؛ هم‌چنین اثر دیگری با عنوان | بحث درباره این بخش از [[آیات]] و [[تفسیر]] آنها از قدیم‌ترین بخش‌های تفسیر است که [[مفسّران]] و [[فقیهان]] از آغازین دوره‌های تفسیر و [[فقه]] به آن توجّه کرده‌اند. در این‌باره، هرچند [[استنباط]] احکام فقهی از آیات قرآن، سابقه در [[زمان]] [[نزول قرآن]] دارد و در همان [[عصر پیامبر]] {{صل}}، [[صحابه]] برای به‌دست آوردن احکام عملی به [[قرآن]] روی می‌آوردند<ref> الطبقات، ج ۲، ص ۲۸۹ ـ ۲۹۷؛ وسائل، ج ۳، ص ۳۶۰ و ۳۶۱؛ کنزالعمال، ج ۲، ص ۴۰۰.</ref> و سپس در زمان صحابه و [[تابعان]] این [[گرایش]] گسترده‌تر شد (نمونه‌های فراوانی از آن را [[متّقی هندی]] گزارش کرده است)<ref> کنزالعمال، ج۲، ص۴۰۰ و ۵۲۷، ج ۵، ص ۴۸۲، ج ۱۱، ص ۷۹ و ۸۰، ج ۱۶، ص ۵۳۷.</ref> امّا نخستین گام‌ها در گردآوری و تألیف مجموعه‌های مستقل در زمینه آیات فقهی قرآن، به [[قرن دوم هجری]] مربوط می‌شود. و نخستین اثر در این موضوع از [[محمد بن سائب کلبی]] از اصحاب [[امام باقر]] و [[امام صادق]] {{ع}} است<ref> الفهرست، ص ۴۱؛ الذریعة، ج ۱، ص ۴۱.</ref>؛ هم‌چنین اثر دیگری با عنوان [[تفسیر خمس مأة آیة فی الأحکام]] از [[مقاتل بن سلیمان]] [[نقل]] شده که باز به قرن دوم هجری مربوط است<ref> الفهرست، ص ۲۲۷.</ref>؛ سپس به تدریج همه طایفه‌های [[مسلمان]] و مذهب‌های [[فقهی]]، نوشته‌هایی را در این موضوع عرضه کردند. | ||
در [[شیعه]]، نخستین کتاب از کلبی است؛ امّا قدیم‌ترین اثر بر جای مانده، | در [[شیعه]]، نخستین کتاب از کلبی است؛ امّا قدیم‌ترین اثر بر جای مانده، [[فقه القرآن (کتاب)|فقه القرآن]] تألیف [[قطب الدین راوندی]] به شمار می‌رود. از دیگر آثار مشهور شیعه، [[کنزالعرفان فی فقه القرآن]] تألیف [[فاضل مقداد]] [[تفسیر شاهی]] و [[آیات الاحکام]] (به [[فارسی]]) از [[سید امیر ابوالفتح جرجانی]]، [[زبده البیان]] از [[مقدس اردبیلی]] و [[مسالک الافهام الی آیات الاحکام]] از [[فاضل جواد کاظمی]] است. بنا به آن‌چه شیخ [[آقا بزرگ تهرانی]] در [[الذریعه]] آورده، [[علمای شیعه]] بیش از ۳۰ کتاب در تفسیر آیات الاحکام نگاشته‌اند<ref> الذریعة، ج ۱، ص ۴۰ ـ ۴۳.</ref>. | ||
در میان [[اهل سنت]] نیز قدیم‌ترین کتاب موجود از آنِ [[شافعی]] با نام [[احکام]] [[قرآن]] است که [[بیهقی]] آن را گرد آورده و بیش‌ترین کتاب‌ها در زمینه [[تفسیر]] آیات الاحکام را [[فقیهان]] [[مالکی]] عرضه کردند که مشهورترین آنها | در میان [[اهل سنت]] نیز قدیم‌ترین کتاب موجود از آنِ [[شافعی]] با نام [[احکام]] [[قرآن]] است که [[بیهقی]] آن را گرد آورده و بیش‌ترین کتاب‌ها در زمینه [[تفسیر]] آیات الاحکام را [[فقیهان]] [[مالکی]] عرضه کردند که مشهورترین آنها احکام القرآن [[ابن عربی]] و [[الجامع لأحکام القرآن]] [[قرطبی]] است. از کتاب‌های معروف فقیهان شافعی نیز یکی احکام القرآن کیاهرّاسی و دیگری الحاوی الکبیر [[ماوردی]] است. [[سیوطی]] نیز از دیگر فقیهان شافعی کتاب الاکلیل فی [[استنباط]] التنزیل را در این موضوع نگاشته است. احکام القرآن جصاص نیز درباره تفسیر آیات الاحکام محور [[فقه]] [[حنفی]] است. کم‌ترین تألیفات در این زمینه، به فقیهان [[حنبلی]] تعلّق دارد آن‌چه به آنان نسبت داده شده، چندان قابل توجّه نیست و اصلاً خود [[امام]] [[احمد بن حنبل]] در استنباط احکام [[عنایت]] چندانی به [[آیات]] نداشته و توجّه بیش‌تر وی به [[حدیث]] بوده است<ref> المغنی، ج۱، ص۵.</ref>.<ref>[[آیات الاحکام (مقاله)|مقاله «آیات الاحکام»]]؛ [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱، ص۳۴۵-۳۴۶.</ref> | ||
== نمونه‌هایی از آیات‌الاحکام == | == نمونه‌هایی از آیات‌الاحکام == | ||