آل داوود در معارف و سیره رضوی: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط

| موضوع مرتبط = آل داوود

| عنوان مدخل  = آل داوود

| مداخل مرتبط = [[آل داوود در قرآن]] - [[آل داوود در حدیث]] - [[آل داوود در کلام اسلامی]] - [[آل داوود در معارف و سیره رضوی]]

| پرسش مرتبط  = آل داوود (پرسش)

== مقدمه ==

[[اهل]] و [[خانواده]] [[داوود]] {{ع}}، [[خاندان]] داوود یا دسته‌ای از [[انبیای بنی‌اسرائیل]]. در [[حدیثی]] از [[امام رضا]] {{ع}}، آن [[حضرت]] [[اهل بیت]] {{عم}} را [[میراث]] بر [[عفو]] و [[شکر]] از [[آل داوود]] می‌شمارد. آل داوود عنوانی است که در [[قرآن]] و [[متون دینی]] از آن یاد شده و به دلایلی در [[ادبیات شیعی]] بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. داوود یکی از [[پیامبران بنی اسرائیل]]، فرزند ایشا (یسا)<ref>کتاب مقدس، اول سموئیل، ۱۷: ۱۲.</ref>، از [[نسل]] [[یهودا]] فرزند [[یعقوب]]<ref>البدء و التاریخ، ج۳، ص۱۰۵.</ref> است که به جهت لطفی که [[خداوند]] در [[حق]] او و فرزندش [[حضرت سلیمان]] داشته<ref>المسند، ابن حنبل، ج۲، ص۳۶۹؛ السنن الکبری، نسائی، ج۵، ص۲۱.</ref>، در [[اسلام]] به مثابه [[الگو]] قلمداد شده است. بر اساس استقصای صورت گرفته در متون [[روایی]] موجود، عنوان آل‌داوود چهار بار در [[سخنان امام رضا]] {{ع}} استفاده شده که با حذف مضمون مکرر به سه مورد کاهش می‌یابد و در هر مورد به شاخصه برجسته آن اشاره شده است:

# [[امام]] در [[کلامی]]، ضمن توصیف [[ویژگی‌های اخلاقی]] [[اهل‌بیت]] {{عم}}، می‌فرماید: {{متن حدیث|إِنَّا أَهْلُ‏ بَيْتٍ‏ وَرِثْنَا الْعَفْوَ مِنْ آلِ يَعْقُوبَ وَ وَرِثْنَا الشُّكْرَ مِنْ آلِ دَاوُدَ}}؛ ما [[خاندان رسول خدا]] {{صل}} صفت عفو را از آل‌یعقوب و [[شکرگزاری]] را از آل داوود به [[ارث]] برده‌ایم”<ref>الکافی، ج۸، ص۳۰۸.</ref>. در این سخن که ناظر به وصف و ویژگی شکرگزاری آل داوود است، خاندان رسول خدا میراث‌بر آن معرفی شده‌اند؛

# در سخنی دیگر، امام رضا {{ع}} به برخی از [[پیروان]] خود که در عین [[دارایی]] و [[رفاه]]، زبان به شکوه گشوده بودند، برای [[ارشاد]] آنان به آیه‌ای از قرآن [[تمسک]] می‌کند که در آن خداوند از آل‌داوود می‌خواهد شکر خدای را به جای آورند و در جرگه [[بندگان]] شکور [[خدا]] که اندک‌اند، قرار گیرند. بدین گونه آن حضرت از آنان می‌خواهد [[شاکر]] باشند و به خداوند [[گمان]] [[نیک]] داشته باشند<ref>الکافی، ج۸، ص۳۴۶؛ تحف العقول، ص۴۴۸.</ref>؛

# در نهایت، امام در حدیثی خاندان خود را [[وارث]] آل‌داوود می‌شمارد. وقتی خداوند [[حضرت جواد]] {{ع}} را به آن [[حضرت]] [[عطا]] کرد، به یکی از [[یاران]] خود فرمود: [[خداوند]] به من کسی را بخشید که از من [[ارث]] می‌برد، چنان که از آل‌داوود ارث می‌برد<ref>بصائر الدرجات، ص۱۵۸.</ref>. این گفتارها که در معرفی ویژگی [[اهل بیت]] {{عم}} و پیروانشان بیان شده، بر [[خصلت]] [[شکرگزاری]] آل‌داوود تأکید می‌رود.

درباره [[داوود]] [[پیامبر]] و [[خاندان]] او و آنچه بر وی گذشت، در [[کتب مقدس]] پیشین سخنان بسیاری آمده است که البته عصاره و صحیح‌تر آن در [[منابع اسلامی]] وجود دارد. در [[کتاب‌های مقدس]] موجود، او به عنوان یکی از هشت پسر یسا، مرد اَفراتی بیت‌لحم معرفی شده که بخشی از [[زندگی]] خود را به [[چوپانی]] گذرانده است<ref>کتاب مقدس، اول سموئیل، ۱۷: ۱۲، ۱۷.</ref>. همچنین آورده‌اند که وی در پی شجاعتی که در [[تقابل]] با فلسطینیان داشته مورد [[حسادت]] [[پادشاه]] شاول قرار گرفته به گونه‌ای که برای از بین بردنش حاضر می‌شود دخترش میرب یا میکال را به [[عقد]] او در آورد<ref>کتاب مقدس، اول سموئیل، ۱۸: ۱۷، ۲۵.</ref>، اما داوود به کمک همسرش از چنگ او می‌گریزد و در رامه به [[سموئیل]] می‌پیوندد و در تابوتی ساکن می‌شود<ref>کتاب مقدس، اول سموئیل، ۱۹: ۱۸ به بعد.</ref>.

به هر حال، در [[قرآن مجید]] یک بار نام آل‌داوود آمده است: {{متن قرآن|اعْمَلُوا آلَ دَاوُودَ شُكْرًا وَقَلِيلٌ مِنْ عِبَادِيَ الشَّكُورُ}}<ref>«ای خاندان داوود! سپاس گزارید! و اندکی از بندگان من سپاسگزارند» سوره سبأ، آیه ۱۳.</ref>. برخی از [[مفسران]] ذیل [[آیه]] و به بهانه آن، درباره عنوان مذکور سخن گفته‌اند. چنانکه در ذیل آیه روایتی از [[نبی مکرم اسلام]] منقول است که در آن از سه چیز داده شده به [[آل داوود]] سخن به میان آمده است: {{متن حدیث|الْعَدْلُ فِي الرِّضَا وَ الْغَضَبِ وَ الْقَصْدُ فِي‏ الْغِنَى‏ وَ الْفَقْرِ وَ خَشْيَةُ اللَّهِ‏ فِي‏ السِّرِّ وَ الْعَلَانِيَةِ}}<ref>جامع البیان، ج۲۵، ص۱۲.</ref>.

اما به [[راستی]] مراد خداوند، پیامبر {{صل}} از آل داوود چیست؟ با جست‌و‌جو در منابع اسلامی، چند دیدگاه در این باره می‌توان یافت، اما نخست تأکید بر این نکته لازم می‌نماید که این کلمه گاه با «بیت” و گاه با «من” می‌آید که طبعاً معنای دیگری می‌یابد، چنانکه [[مریم دختر عمران]] را از [[بیت]] آل‌داوود، [[سبط]] [[یهودا]] فرزند [[یعقوب بن اسحاق]] دانسته‌اند<ref>تاریخ مدینة دمشق، ج۱۹، ص۴۸.</ref> یا در [[روایات]] آمده است که {{متن حدیث|إنسان من آل داوود}}<ref>کشف الأسرار، میبدی، ج۸، ص۱۲۴؛ الکشف و البیان، ج۸، ص۷۹.</ref> که در اینجا معنایی غیر از آنچه در واژه ترکیبی [[آل داوود]]، در کاربرد مطلق وجود دارد، [[اراده]] می‌شود. اما درباره کاربرد آل‌داوود، برخی از لغت‌نامه‌ها، [[آل]] را مقحم و بی‌خاصیت دانسته و بر این اساس، مراد از آل‌داوود را خود [[حضرت داوود]] ذکر کرده‌اند<ref>لسان العرب، ج۱۱، ص۳۸؛ مجمع البحرین، ج۲، ص۲۸۹.</ref>. همین رویکرد در متون دیگر برجستگی یافته است<ref>صحیح مسلم، شرح نووی، ج۶، ص۸۰؛ فتح الباری، ج۹، ص۷۸.</ref>، با این [[استدلال]] که با [[عنایت]] به تفاوت میان آل و [[اهل]]، اطلاق آل را بر [[انسان]] جلیل‌القدر و دارای [[شرف]] جایز دانسته‌اند<ref>عمدة القاری، ج۹، ص۹۵.</ref>، اما برخی مراد از آن را [[حضرت سلیمان]] دانسته‌اند که فرد برجسته [[خانواده]] [[داوود]] است<ref>تنویر المقباس، ص۳۶.</ref>. دسته‌ای حضرت داوود، [[فرزندان]] و اهلش را مشمول آن ذکر کرده‌اند<ref>تفسیر السعدی، ص۶۷۶.</ref>، چنانکه گفته‌اند شاید مراد از آن داوود و [[سلیمان]] و [[اهل بیت]] او باشند<ref>تفسیر البغوی، ج۳، ص۵۵۲.</ref>. در [[بحارالانوار]]، آل‌داوود، هشتاد مرد و هفتاد [[زن]] دانسته شده که بر [[عبادت]] [[اصرار]] می‌ورزیدند و هیچ‌گاه [[محراب]] نمازشان از [[نمازگزار]] خالی نبود<ref>بحار الأنوار، ج۱۴، ص۷۱.</ref>. [[علامه طباطبایی]]، بی‌آنکه توضیحی درباره عنوان بدهد، [[آیه]] مزبور را خطاب به سلیمان و دیگران از آل‌داوود می‌داند<ref>المیزان، ج۱۶، ص۳۶۳.</ref>. بر این اساس، مراد از آل‌داوود، برخی از اعضای [[خاندان]] آن [[پیامبر]] خواهند بود.

با توجه به مجموعه اطلاعات موجود در [[منابع روایی]] و با توجه به [[سیاق]] خطابات و ویژگی‌هایی که در آن متون آمده، به نظر می‌رسد مراد از آل‌داوود، بدون پیشوند، شخص حضرت داوود است، چنانکه وقتی از [[مزامیر]] آل‌داوود<ref>المغنی، ابن‌قدامه، ج۱۲، ص۴۶؛ مختصر المزنی، ص۳۱۱.</ref> یا [[زبور]] آن سخن به میان می‌آید<ref>الدر المنثور، ج۴، ص۱۸۸؛ بحار الأنوار، ج۶۸، ص۳۰۷.</ref>، انتساب به فرد از آن به [[ذهن]] متبادر می‌شود، همان طور که [[امام علی]] {{ع}} از [[حضرت داوود]] به عنوان صاحب المزامیر یاد می‌کند<ref>نهج البلاغة، صبحی صالح، ص۲۲۷. </ref>، در حالی که در جاهای دیگر این نسبت به آل‌داوود داده شده است<ref>المغنی، ابن‌قدامه، ج۱۲، ص۴۶، بحار الأنوار، ج۶۸، ص۳۰۷؛ مختصر المزنی، ص۳۱۱. </ref>. بر اساس تحلیل داده‌ها، [[فهم]] معنای فرد از «آل‌داوود” برجسته‌تر می‌شود.

در متون [[شیعی]]، گذشته از جنبه‌های گفته شده، از [[حکمت]]<ref>المحاسن، ج۲، ص۳۴۵.</ref>، [[حکومت]]<ref>الکافی، ج۱، ص۳۹۸، ج۲، ص۱۱۶.</ref> و [[قضاوت]] آل‌داوود<ref>بصائر الدرجات، ص۲۷۸.</ref> نیز سخن به میان آمده است، هر چند در نوشته‌های غیرشیعی چنین تعابیری به چشم نمی‌خورد. [[پیشوایان]] مذهبی [[شیعه]]، نوع [[حکمرانی]]، حکومت و نیز [[داوری]] خود را همگون با [[سنت]] آل‌داوود برشمرده‌اند و شاید همین بهره‌گیری‌های [[تاریخی]] موجب شده تا برخی از سلفی‌ها و تندروهای [[عرب]]، اتهاماتی را متوجه شیعه کنند<ref>الغدیر، ج۳، ص۷۹. </ref>، بی‌آنکه پایه و اساسی داشته باشد.

به هر حال، در منابع شیعی آمده است: هر چه به [[آل داوود]] داده شده، به [[آل محمد]] بهتر و [[برتر]] از آن داده شده است<ref>الاختصاص، ص۲۹۸-۲۹۹.</ref>. مهم‌ترین [[عطیه]] خداوندی به آل‌داوود، صوت [[زیبا]] (مزامیر)، [[عبادت]] و [[مقام]] [[شکر]] بوده است. گفته شده [[داوود]] [[پیامبر]] ایام خود و اهلش را به چند بخش تقسیم کرده بود تا در هر حال [[محراب]] [[نماز]] خالی از عبادت نباشد<ref>تفسیر البغوی، ج۳، ص۵۵۲.</ref> و این ویژگی [[شکرگزاری]] در [[اهل بیت]] [[پیامبر آخرالزمان]] نیز جریان دارد و همچنین قضاوت و [[حکم]] آل داوود که بر اساس القای آسمانی، نه بینه‌های زمینی بوده، در سنت [[مهدوی]] تحقق خواهد یافت<ref>بصائر الدرجات، ص۲۵۹.</ref>. [[امام رضا]] {{ع}} با همین رویکرد، فرزند خود را [[میراث‌دار]] آل‌داوود می‌خواند<ref>بصائر الدرجات، ص۱۵۸؛ بحار الأنوار، ج۲۶، ص۱۸۷.</ref> که مشمول ویژه [[لطف الهی]]، برخوردار از نعمت‌های خداوندی و توانا در [[حکم]] و [[داوری]] خواهد بود.<ref>منابع: قرآن کریم؛ الاختصاص، محمد بن محمد معروف به شیخ مفید (۴۱۳ق)، تحقیق: علی اکبر غفاری، بیروت، دار المفید، دوم، ۱۴۱۴ق؛ بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، محمدباقر بن محمدتقی معروف به علامه مجلسی (۱۱۱۰ق)، تحقیق: جمعی از محققان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق، البدء و التاریخ، مطهر بن طاهر مقدسی (۳۸۱ق)، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیة، بی تا، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد و محمد بن حسن معروف به صفار قمی (۲۹۰ق)، تحقیق: محسن کوچه باغی، تهران، اعلمی، ۱۴۰۴ق؛ تاریخ مدینة دمشق، علی بن حسن معروف به ابن عساکر (۵۷۱ق)، تحقیق: علی شیری، بیروت، دار الفکر، اول، ۱۴۱۵ق؛ تحف العقول عن آل الرسول، حسن بن علی معروف به ابن شعبه حرانی (قرن ۴ق)، تحقیق و تصحیح: علی اکبر غفاری، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، دوم، ۱۴۰۴ق؛ تفسیر البغوی (معالم التنزیل)، حسین بن مسعود فراء بغوی (۵۱۰ق)، تحقیق: خالد عبدالرحمن، بیروت، دار المعرفة بی تا، تفسیر السعدی (تیسیر الکریم الرحمن فی کلام المنان)، عبدالرحیم بن ناصر سعدی (۱۳۷۱ق)، تحقیق: ابن عثیمین، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۲۱ق؛ تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، محمد بن یعقوب فیروز آبادی (۸۱۷ق)، بیروت، دار الکتب العلمیة، بی تاب جامع البیان فی تفسیر القرآن، محمد بن جریر طبری (۳۱۰ق)، بیروت، دار المعرفة، اول، ۱۴۱۲ق، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، عبدالرحمن بن ابی بکر معروف به جلال الدین سیوطی (۹۱۱ق)، بیروت، دار المعرفة، بی تا؛ السنن الکبری، احمد بن شعیب معروف به نسائی (۳۰۳ق)، تحقیق: عبدالغفار سلیمان بنداری - سید حسن کسروی، بیروت، دار الکتب العلمیة، اول، ۱۴۱۱ق، صحیح مسلم، مسلم بن حجاج قشیری نیشابوری (۲۶۱ق)، شرح: یحیی نووی، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۷ق؛ عمدة القاری (شرح صحیح البخاری)، محمود بن احمد عینی (۸۵۵ق)، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی تا؛ الغدیر فی الکتاب و السنة و الأدب، عبدالحسین بن احمد معروف به علامه امینی (۱۳۹۲ق)، بیروت، دار الکتاب العربی، چهارم، ۱۳۹۷ق؛ فتح الباری شرح صحیح البخاری، احمد بن علی معروف به ابن حجر عسقلانی (۸۵۲ق)، بیروت، دار المعرفة ۱۳۷۹ق، الکافی، محمد بن یعقوب معروف به کلینی (۳۲۹ق)، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ق؛ کتاب مقدس؛ کشف الأسرار و عدة الأبرار، احمد بن ابی سعید میبدی (قرن ۶ق)، به کوشش: علی اصغر حکمت، تهران، امیر کبیر، پنجم، ۱۳۷۱ ش؛ الکشف و البیان، احمد بن محمد ثعلبی (۴۲۷ق)، تحقیق: ابو محمد عاشور، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، اول، ۱۴۲۲ق، لسان العرب، محمد بن مکرم معروف به ابن منظور (۷۱۱ق)، قم، نشر ادب حوزه، ۱۴۰۵ق، مجمع البحرین، فخر الدین بن محمدعلی معروف به طریحی (۱۰۸۵ق)، تحقیق: سیداحمد حسینی، تهران، مکتب النشر الثقافة الإسلامیة، دوم، ۱۴۰۸ق، المحاسن، احمد بن محمد برقی (۲۷۴ق)، تصحیح: سید جلال الدین حسینی ارموی، دار الکتب الإسلامیة، اول، ۱۳۷۰ق؛ مختصر المزنی فی فروع الشافعیة، اسماعیل بن یحیی مزنی (۲۶۴ق)، بیروت، دار المعرفة، بی تا، المسند، احمد بن محمد معروف به ابن حنبل (۲۴۱ق)، بیروت، دار صادر، بی تاء المغنی، عبدالله بن أحمد معروف به ابن قدامه (۶۲۰ق)، بیروت، دار الکتاب العربی، بی تا، المیزان فی تفسیر القرآن، سید محمد حسین بن محمد طباطبایی (۱۴۰۲ق)، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، بی تا، نهج البلاغة، محمد بن حسین موسوی معروف به سیدرضی (۴۰۶ق)، تحقیق و تصحیح: صبحی صالح، قم، دار الهجرة، اول، ۱۴۱۴ق.</ref><ref>[[سید علی رضا واسعی|واسعی، سید علی رضا]]، [[آل داوود - واسعی (مقاله)| مقاله «آل داوود»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]]، ج۱، ص ۱۵۴.</ref>

== منابع ==

# [[پرونده:1100514.jpg|22px]] [[سید علی رضا واسعی|واسعی، سید علی رضا]]، [[آل داوود - واسعی (مقاله)| مقاله «آل داوود»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه امام رضا ج۱''']]

== پانویس ==