نمایش مبدأ برای افترا در فقه اسلامی

{{مدخل مرتبط
| موضوع مرتبط = افترا
| عنوان مدخل  = [[افترا]]
| مداخل مرتبط = [[افترا در قرآن]] - [[افترا در فقه اسلامی]] - [[نفی افترا در معارف دعا و زیارات]] - [[نفی افترا در معارف و سیره سجادی]] - [[نفی افترا در معارف و سیره نبوی]] - [[افترا در جامعه‌شناسی اسلامی]]
| پرسش مرتبط  = 
}}

==مقدمه==
[[تهمت]] از ریشه «[[وهم]]» می‏‌باشد که «واو» آن به «تا» تبدیل شده و از آن به معنای نخست به مناسبت در باب‌هایی نظیر [[طهارت]]، [[صلات]]، [[جهاد]]، [[تجارت]]، اجاره، [[نکاح]]، [[قضاء]] و [[قصاص]] سخن رفته است.

==[[حکم]]==
بدون دلیل، [[گمان]] بد بردن به [[مؤمن]] و جاری ساختن آثار آن بر او [[حرام]] و <ref>وسائل الشیعة، ج۱۲، ص:۳۰۲</ref> بلکه از [[گناهان کبیره]] به شمار آمده است. <ref>جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۵۹؛ رسائل الشیهد الثانی، ص:۲۹۳</ref> وارد شدن در جا یا کاری که زمینه [[بدگمانی]] دیگران به شخص را فراهم می‏‌کند، [[کراهت]] دارد. <ref>وسائل الشیعة، ص:۳۶</ref>

==اسباب تهمت==
هریک از امور زیر می‏تواند سبب تهمت گردد: بی‌‏مبالاتی در امر [[دین]]، [[دشمنی]]، [[دوستی]]، [[خویشاوندی]] و جز آنها از [[اعمال]] و افعالی که [[انسان]] را در معرض تهمت قرار می‏‌دهد.

==[[احکام]]==
متّهم نبودن [[شاهد]] از شرایط پذیرش [[شهادت]] او است و مراد از آن مطلق تهمت نیست، بلکه منظور تهمت خاص است و آن تهمتی است که منشأ آن جلب [[منفعت]] برای شاهد یا دفع ضرر از او باشد. دشمنی [[دنیوی]] ـ و نه [[دینی]] ـ نیز بنابر قول مشهور از اسباب تهمت به شمار رفته و موجب عدم پذیرش شهادت متّهم به این تهمت است <ref>جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۶۰ ـ ۷۲</ref>.

استفاده ـ اعم از خوردن، [[وضو]] گرفتن و مانند آن ـ از سؤر حائضِ متّهم به بی‌‏مبالاتی نسبت به [[نجاست]]، بلکه سؤر هر فردی که چنین است، کراهت دارد. <ref>العروة الوثقی، ج۱، ص:۵۵</ref> و نیز بنابر قول مشهور [[نماز خواندن]] در [[لباس]] کسی که نسبت به نجاست متّهم به بی‏‌مبالاتی است کراهت دارد. برخی حکم یادشده را نسبت به متّهم به ارتکاب سایر [[محرّمات]] همچون [[غصب]] تعمیم داده‏‌اند. <ref>جواهر الکلام، ج۸، ص:۲۶۷ ـ ۲۶۹</ref>

[[نقض]] [[آتش بس]] به صرف تهمت جایز نیست.<ref>جواهر الکلام، ج۲۱، ص:۲۹۴</ref>

برای مقوِّم (کسی که برای تعیین مقدار ارش [[انتخاب]] می‏‌شود) صفاتی ذکر شده که متّهم نبودن وی در قیمت‏گذاری از آن جمله است. <ref>جواهر الکلام، ج۲۳، ص:۲۹۰</ref>

ضامن کردن [[اجیر]] در غیر صورت [[تهمت]] [[مکروه]] است. در کلمات [[فقها]] برای این عبارت چند [[تفسیر]] ذکر شده از جمله:
#دو [[شاهد]] نسبت به اجیری که متّهم به [[تقصیر]] نبوده، بر تقصیر او در کارش [[شهادت]] دهند. در این صورت ضامن کردن اجیر و گرفتن غرامت [[مال]] تلف شده از او [[کراهت]] دارد.
#اجیری که نسبت به کار خود مطلقا ـ هرچند تقصیر نکرده باشد ـ ضامن است، مانند صنعت‌‏گر، در صورت عدم توجه اتّهام تقصیر به وی، ضامن کردن و گرفتن غرامت از او کراهت دارد. <ref>جواهر الکلام، ج۲۷، ص:۲۵۴ ـ ۲۵۵.</ref>

برای [[مرد]] [[مستحب]] است در صورت [[تصمیم]] بر [[ازدواج موقّت]] با زنی که متّهم است (احتمال شوهردار بودنش داده می‏‌شود) از حال او تفحّص کند. <ref>جواهر الکلام، ج۳۰، ص:۱۵۸.</ref>

سزاوار است تحقیق و تفحّص از [[سلامت]] و [[پاکی]] شاهد، پنهانی انجام گیرد؛ چه اینکه روش پنهانی، زمینه این تهمت را که مُزَکّی ([[تزکیه]] کننده شاهد) از روی [[حیا]] یا [[وفاداری]] و [[وابستگی]] به شاهد یا [[امید]] به او و یا [[بیم]] از وی، او را تزکیه کرده است، منتفی می‏‌سازد. <ref>جواهر الکلام، ج۴۰، ص:۱۱۵.</ref>

مهمان کردن یکی از دو طرف دعوا بدون دیگری بر [[قاضی]] ـ از این جهت که در موضع تهمت قرار می‏‌گیرد ـ مکروه است. <ref>جواهر الکلام، ج۴۰، ص:۱۳۰.</ref>

در موارد عدم ارائه [[بیّنه]] توسط مدّعی، منکر قسم می‏‌خورد و در صورت ردّ قسم بر مدّعی، مدّعی باید برای [[اثبات]] دعوای خود قسم بخورد مگر در مواردی خاص، از جمله موردی که منشأ طرح دعوا وجود تهمت باشد و مدّعی نسبت به امر مورد ادعای خود جازم نباشد. در این صورت منکر بین قسم خوردن و خودداری از آن مخیّر است؛ لکن نمی‏‌تواند قسم را به مدّعی برگرداند.<ref>جواهر الکلام، ج۴۰، ص:۱۷۶ ـ ۱۷۸.</ref>

ثبوت قسامه مبتنی بر وجود [[شبهه]] و تهمت در پرتو علائم و قرائن موجود است و با ارتفاع تهمت، موضوع قسامه منتفی است.<ref>جواهر الکلام، ج۴۲، ص:۲۳۲.</ref><ref> [[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]] ج۲، صفحه ۶۷۲-۶۷۴.</ref>

==[[بهتان]]==
بهتان: نسبت [[دروغین]] و ناروا به کسی دادن.

در نسبت بین بهتان و [[غیبت]] [[اختلاف]] است. برخی برآنند که نسبت میان آن دو تباین است؛ بدین معنا که غیبت عبارت است از [[بدگویی]] پشت سر کسی به صفتی که در او وجود دارد امّا بهتان بدگویی از شخص به صفتی است که در او وجود ندارد؛ خواه در حضور وی باشد یا در غیاب او. ولی برخی دیگر، نسبت را عموم و خصوص من وجه می‏دانند؛ بدین بیان که غیبت، بدگویی پشت سر شخص است، خواه آن [[بدی]] در او باشد یا نباشد. در این [[تفسیر]]، غیبت شامل بهتان به شخص در غیاب وی نیز می‏‌شود و [[احکام]] غیبت همچون [[وجوب]] حلالیت‌ طلبیدن بر آن بار می‏‌گردد.<ref>مصباح الفقاهة، ج۱، ص:۳۲۶ ـ ۳۲۷، ۳۳۹، ۳۶۴؛ المکاسب‏ المحرمة (امام ‏خمینی)، ج۱، ص:۳۸۹</ref>.

==[[حکم]] بهتان==
بهتان، [[حرام]] بلکه [[حرمت]] آن از غیبت به معنای نخست شدیدتر است. <ref>الأقطاب الفقهیة، ص:۱۰۰؛ جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۵۹</ref> بهتان به [[خداوند]] از [[گناهان کبیره]] می‏‌باشد. <ref>جواهر الکلام، ج۱۳، ص:۳۱۱</ref> [[فتوا]] <ref>رسائل المحقق الکرکی، ج۱، ص:۱۶۹ ـ ۱۷۰</ref> و [[قضاوت]] بدون [[علم]] <ref>کتاب القضاء (گلپایگانی)، ج۱، ص:۱۶۱</ref> و [[بدعت در دین]] <ref>الروضة البهیة، ج۱، ص:۵۸۱</ref> از مصادیق بهتان و [[افترا]] به خداوند شمرده شده است. برخی، بهتان زدن به مخالف و [[اهل بدعت]] را جایز دانسته‌‏اند. <ref>کتاب المکاسب، ج۲، ص:۱۱۸ ـ ۱۱۹؛ الدرّ المنضود (گلپایگانی)، ج۲، ص:۱۴۸</ref>

==آثار بهتان==
#'''ثبوت حد:''' و آن در صورتی است که موضوع مورد افترا از موارد ثبوت حد باشد، مانند بهتان به [[زنا]] یا لواط که از آن به [[قذف]] تعبیر می‏‌شود <ref>الکافی فی الفقه، ص:۲۴۴.</ref> و نیز اگر کسانی بر زنا یا لواط [[شهادت]] دهند و تعدادشان از نصاب لازم در شهادت کمتر باشد بر آنان حدّ افترا و قذف جاری می‏‌شود. <ref>مجمع‏ الفائدة، ج۱۳، ص:۳۶</ref>
# '''ثبوت [[تعزیر]]:''' افترا بر [[مؤمن]] ـ در موردی که موضوع [[افترا]] حدآور نباشد ـ و نیز افترا بر [[اهل ذمّه]] موجب ثبوت [[تعزیر]] است <ref>جواهرالکلام، ج۴۱، ص:۴۱۶؛ الدرّ المنضود (گلپایگانی)، ج۲، ص:۱۴۰ ـ ۱۴۲.</ref>
#'''بطلان [[روزه]]:''' افترا بر [[خداوند متعال]]، [[رسول خدا]]{{صل}} و [[ائمّه]]{{عم}} در حال روزه بنابر نظر گروهی از [[فقیهان]] موجب بطلان آن می‏‌گردد <ref>جواهر الکلام، ج۱۶، ص:۲۲۳ ـ ۲۲۵.</ref><ref> [[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]] ج۲، صفحه ۱۵۲-۱۵۳.</ref>

== منابع ==
{{منابع}}
# [[پرونده:1368945.jpg|22px]] [[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (کتاب)|'''فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت''']]
{{پایان منابع}}

== پانویس ==
{{پانویس}}

[[رده:افترا]]