نمایش مبدأ برای افضلیت امام از دیدگاه اهل سنت

{{مدخل مرتبط
| موضوع مرتبط = افضلیت امام
| عنوان مدخل  = افضلیت امام
| مداخل مرتبط = [[افضلیت امام در قرآن]] - [[افضلیت امام در حدیث]] - [[افضلیت امام در کلام اسلامی]] - [[افضلیت امام در معارف و سیره فاطمی]] - [[افضلیت امام از دیدگاه زیدیه]] - [[افضلیت امام از دیدگاه اسماعیلیه]] - [[افضلیت امام از دیدگاه اهل سنت]] - [[افضلیت امام از دیدگاه معتزله]] - [[افضلیت امام از دیدگاه اشاعره]] - [[افضلیت امام از دیدگاه اباضیه]] - [[افضلیت امام از دیدگاه ظاهریه]] - [[افضلیت امام از دیدگاه ماتریدیه]] - [[افضلیت امام از دیدگاه وهابیت]]
| پرسش مرتبط  =
}}

== مقدمه ==
به گفته [[سعدالدین تفتازانی]]، اکثر [[اهل‌سنت]] معتقدند [[امامت]]، [[حق]] کسی است که در هر عصر و [[زمان]] بر دیگران [[برتری]] دارد، مگر آنکه امامت او منشأ [[هرج و مرج]]، [[فتنه]] و [[آشوب]] باشد<ref>{{عربی|ذهب معظم أهل السنة و کثیر من الفرق الی انه یتعین للامامة افضل اهل العصر الا اذا کان فی نصبه هرج و هیجان فتن}}؛ شرح المقاصد، ج۵، ص۲۹۱.</ref>. [[ابوبکر باقلانی]] نیز گفته است: “یکی از [[ویژگی‌های امام]] این است که در [[علم]] و دیگر صفاتی که تفاضل در آنها [[راه]] دارد، از برجسته‌ترین افراد باشد، مگر آنکه [[نصب]] [[افضل]] در [[جایگاه امام]] با موانعی برخورد کند که در آن صورت، نصب [[مفضول]] به امامت جایز خواهد بود”<ref>تمهید الاوائل و تلخیص الدلائل، ص۴۷۱.</ref>.

شرطی که در سخن این دو [[متکلم]] [[اشعری]] برای [[افضلیت امام]] بیان شده به آن سبب است که آنان نصب یا [[تعیین امام]] را فعل [[بشر]] می‌دانند، در این صورت چه بسا در تشخیص افضل، بحث و [[مشاجره]] رخ دهد و به فتنه و هرج و مرج بینجامد، اما بر مبنای [[شیعه]] که نصب و تعیین امام را [[فعل خداوند]] می‌داند، چنین محذوری پیش نخواهد آمد، همان‌گونه که در باب [[نبوت]] چنین محذوری رخ نخواهد داد.
آری، ممکن است کسانی از [[اطاعت]] [[فرمان الهی]] [[سرپیچی]] و آشوب و [[فتنه‌انگیزی]] کنند، ولی [[معصیت]] [[مکلفان]] مجوّز آن نخواهد بود که اصول و ارکان امامت مخدوش شود، زیرا اگر [[شرایط امام]] بر اساس [[رفتار]] مکلفان [[خطاکار]] و [[قانون‌شکن]] تنظیم شود، چه بسا آنان امامت [[فاسق]] و [[کافر]] را بر امامت [[عادل]] و [[مسلمان]] ترجیح دهند!

پیش از این یادآور شدیم که [[متکلمان]] اهل‌سنت، دایره [[افضلیت]] را به [[توانمندی]] در [[رهبری سیاسی]] محدود کرده‌اند. منشأ این دیدگاه آن است که آنان بیش از هر چیز بر بعد [[سیاسی]] و اجرایی امامت تأکید کرده‌اند، و بعد [[معنوی]]، [[علمی]] و [[تربیتی]] امامت را کم‌رنگ جلوه داده‌اند.
چنین دیدگاهی درباره امامت، با [[جهان‌بینی اسلامی]] و با تعریف عموم [[متکلمان]] از [[امامت]]، [[سازگاری]] ندارد. در تعریف رسمی و مشهور امامت گفته‌اند: امامت، [[رهبری عمومی]] [[مسلمانان]] در مسائل [[دینی]] و [[دنیوی]] آنان با عنوان [[جانشینی پیامبر]] {{صل}} است<ref>شرح المقاصد، ج۵، ص۲۳۴؛ ارشاد الطالبین، ص۳۲۵؛ امامت در بینش اسلامی، ص۲۵-۳۱.</ref>. [[امام]] در [[جهان‌بینی اسلامی]] از چنان جایگاهی برخوردار است که اگر کسی از [[دنیا]] برود و [[امام زمان]] خود را نشناخته باشد، به [[مرگ جاهلی]] مرده است: {{متن حدیث|مَنْ مَاتَ وَ لَمْ يَعْرِفْ إِمَامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً}}<ref>بحارالانوار، ج۲۳، ص۷۶-۹۵؛ الغدیر، ج۱۰، ص۱۸۰ و ۴۹۲-۴۹۴؛ شرح المقاصد، ج۵، ص۲۳۹؛ شرح العقائد النسفیه، ص۱۱۰؛ شرح الفقه الاکبر، ص۱۷۹؛ شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج۹، ص۱۲۵.</ref>؛ این [[سخن پیامبر]] {{صل}} گویای این [[حقیقت]] است که امامت، تنها در بعد اجرایی و [[سیاسی]] خلاصه نشده و ابعاد [[معرفتی]] و [[معنوی]] نیز دارد، و این ابعاد بر بعد سیاسی و اجرایی آن [[برتری]] دارد.

امامت از نگاه [[قرآن کریم]] از چنان [[جایگاه]] مهمی برخوردار است که [[روز قیامت]]، [[انسان‌ها]] با پیشوایانشان دسته‌بندی و احضار می‌شوند: {{متن قرآن|يَوْمَ نَدْعُو كُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ}}<ref>«روزی که هر دسته‌ای را با پیشوایشان فرا می‌خوانیم» سوره اسراء، آیه ۷۱.</ref> یعنی بهشتی و دوزخی بودن انسان‌ها با پیشوای آنان مشخص می‌شود. آیا چنین جایگاه مهم و [[تعیین]] کننده‌ای را می‌توان در مسائل اجرایی و سیاسی خلاصه کرد؟!.<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[براهین و نصوص امامت (کتاب)|براهین و نصوص امامت]]، ص ۲۴.</ref>

== دیدگاه اهل سنت در افضلیت ==
بر خلاف [[امامیه]] که بر اشتراط [[افضلیت]] [[اتفاق نظر]] دارند<ref>چنان که علامه حلی می‌‌گوید: {{عربی|المبحث الثانی فی ان الامام یجب ان یکون افضل من رعیته اتفقت الامامیه علی ذلک و خالف فیه الجمهور فجوزوا تقدیم المفضول علی الفاضل}}. نهج الحق و کشف الصدق، ص ۱۶۸.</ref> [[اکثریت]] [[اهل سنت]] [[افضلیت]] را شرط لازم برای [[امامت]] نمی‌دانند. در اینجا دو وجه [[استدلال]] آنان را بررسی می‌‌کنیم:

'''وجه اول''': عده‌ای [[تصور]] کرده‌اند افضلیت، مستلزم ارجحیت نیست، زیرا چه بسا فردی در [[آگاهی]] از [[معارف]] و [[احکام دینی]] و [[عبادت]] بر دیگران برتر باشد، ولی [[توانایی]] و آگاهی کافی برای [[رهبری]] و [[تدبیر]] [[امور جامعه]] را نداشته باشد؛ چنان‌که عکس آن نیز ممکن است و آنچه در [[امامت]] و [[رهبری]] تعیین‌کننده است، [[آگاهی]] و توان کافی در [[مدیریت]] [[سیاسی]] است نه [[برتری]] در [[علم]] بر [[احکام شریعت]] و [[عبادت]]<ref>شرح المواقف، ج۸، ص۳۷۳؛ شرح المقاصد، ج۵، ص۲۴۶؛ النبراس، ص۵۳۵.</ref>.

'''پاسخ''': اگر [[امام]] عبارت باشد از هر حاکمی که بر اریکه [[قدرت]] قرا گیرد ـ حتی اگر فاقد صلاحیت‌های لازم باشد ـ و اگر [[وظیفه]] و [[شأن امام]] صرفاً اداره [[جامعه]] باشد، [[افضلیت]] موجب ترجیح نخواهد شد. اما با تعریفی که از [[امام]] و مسؤولیت‌های او بیان شد ـ یعنی حاکمی که طبق [[موازین]] [[دینی]] [[جامعه اسلامی]] را اداره می‌‌کند ـ [[امام]] باید در تمام [[شئون]] مرتبط با [[منصب امامت]] از جمله [[تدبیر]] و [[قدرت]] اجرایی [[افضل]] بوده و احدی بر او مقدم نباشد<ref>ر. ک: الشافی فی الإمامة، ج ۳، ص ۱۷۸. برای مطاله بیشتر ر. ک: امامت در بینش اسلامی ۱۹۵؛ امامت پژوهی، ص ۱۶۶.</ref>. البته، این [[حکم اولی]] [[عقل]] در مسأله است و [[حکم ثانوی]] عقل، آن است که اگر به امامی که در همه صفات بر دیگران برتری داشته باشد دسترسی نباشد، باید میان صفات، تفکیک قائل شد و صفاتی را که در باب امامت، نقش بارزتر و اساسی‌تری دارند بر صفات دیگر مقدم داشت. بحث مربوط به حکم اولی عقل است نه حکم ثانوی آن<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[براهین و نصوص امامت (کتاب)|براهین و نصوص امامت]]، ص ۲۱ و [[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[افضلیت امام (مقاله)|مقاله «افضلیت امام»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]] ص ۳۴۰-۳۴۶؛ [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۱ (کتاب)|معارف و عقاید ۵]] ص ۱۳۷-۱۴۲.</ref>.

'''وجه دوم''': [[شبهه]] دیگری که در مسئله مطرح شده اینکه [[نظریه افضلیت]] در [[امامت]] با نمونه‌هایی که در عصر [[پیامبر]] {{صل}} و [[خلفا]] درباره [[تعیین امام]] یا [[فرماندهان سپاه]] رخ داده است [[سازگاری]] ندارد مانند [[فرماندهی]] [[زید بن حارثه]] در [[جنگ موته]]، در حالی که در [[سپاه اسلام]] کسانی چون [[جعفر بن ابوطالب]] حضور داشت، و هکذا [[فرماندهی]] [[اسامة بن زید]] بر عموم [[مسلمانان]] در روزهای پایانی [[زندگی]] [[پیامبر]] {{صل}}<ref>المسلک فی أُصول الدین، ص ۲۰۷.</ref> و همچنین واگذاری [[سرنوشت]] [[خلافت]] به [[شورای شش نفره]] از طرف [[عمر]]، در حالی که در میان آنها افراد [[برتری]] وجود داشت<ref>شرح المقاصد، ج۵، ص ۲۴۷.</ref>

'''پاسخ''': این [[شبهه]] نیز نااستوار است، چرا که در مورد [[فرماندهی]] [[زید بن حارثه]] هر چند مشهور این است که [[زید]] [[فرمانده]] نخست بود و [[جعفر]] [[فرمانده]] دوم، ولی قول دیگر این است که [[جعفر]] نخستین [[فرمانده]] بوده است<ref>تاریخ یعقوبی، ج۱، ص ۳۸۴.</ref> گذشته از این در [[فرماندهی سپاه]] [[افضلیت مطلق]] شرط نیست، بلکه [[افضلیت]] در آنچه به امر [[جنگ]] و [[مبارزه]] مربوط می‌شود کافی است و بی‌تردید [[زید بن حارثه]] و [[اسامة بن زید]] از چنین [[برتری]] برخوردار بوده‌اند که [[پیامبر]] {{صل}} آنها را به [[فرماندهی سپاه]] [[اسلام]] برگزید<ref> المسلک فی أُصول الدین، ص ۲۰۸ و المنقذ من التقلید، ج۲، ص ۲۹۰.</ref>. اما [[استدلال]] به فعل [[عمر]] در واگذاری امر [[امامت]] به [[شورای شش نفره]] مبتنی بر دو مطلب است: یکی اینکه [[گزینش امام]] را به [[اختیار]] مکلّفان بدانیم نه به [[انتصاب]] از جانب [[پیامبر]] {{صل}} و به امر [[پروردگار]] و دیگری اینکه [[عمل صحابه]] بدون استثنا [[حجت شرعی]] باشد. در حالی که هیچ یک از دو مطلب فوق از نظر [[شیعه امامیه]] پذیرفته نیست، چنان که [[تفتازانی]] نیز گفته است: این [[استدلال]] و مانند آن برای [[اهل سنت]] اعتبار دارد نه برای [[شیعه]] که [[تعیین امام]] را [[فعل خداوند]] می‌داند نه فعل [[بشر]]<ref>شرح المقاصد، ج۵، ص ۲۴۷.</ref><ref>[[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۱ (کتاب)|معارف و عقاید ۵]] ص ۱۳۷-۱۴۲؛ [[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[افضلیت امام (مقاله)|مقاله «افضلیت امام»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]] ص ۳۴۰-۳۴۶.</ref>

حاصل [[کلام]] این است، اگر [[امامت]] را [[منصب]] و [[جایگاه]] خاص بدانیم سخن از [[افضلیت مطلق]]، [[کلامی]] روشن و قابل [[درک]] است همان گونه که در کلمات برخی از [[اهل سنت]] نیز مانند [[جاحظ]] آمده است<ref>{{عربی|صفات الإمام الافضل هی العقل و العلم و الحزم و العزم و بکلمه اخری یجب ان یکون الامام افضل اهل عصره و أن یکون اشبه الناس بالرسول و اشبه الناس بالرسول هو من یأخذ بسیرته}}. رسائل الجاحظ، ص ۲۰۲.</ref>. اما اگر [[امام]] را مرادف با [[امیر]] و [[حاکم]] بدانیم و لو با [[قهر]] و [[غلبه]] بر [[جامعه اسلامی]] مسلط شده باشد بحث از [[افضلیت]] جایی نخواهد داشت<ref>[[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۱ (کتاب)|معارف و عقاید ۵]] ص ۱۳۷-۱۴۲.</ref>.

== جستارهای وابسته ==
{{مدخل وابسته}}
* [[افضلیت امام از دیدگاه اشاعره]]
* [[افضلیت امام از دیدگاه ظاهریه]]
* [[افضلیت امام از دیدگاه ماتریدیه]]
* [[افضلیت امام از دیدگاه معتزله]]
* [[افضلیت امام از دیدگاه وهابیت]]
{{پایان مدخل وابسته}}

== منابع ==
{{منابع}}
# [[پرونده:1368130.jpg|22px]] [[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[براهین و نصوص امامت (کتاب)|'''براهین و نصوص امامت''']]
# [[پرونده:440259451.jpg|22px]] [[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[افضلیت امام (مقاله)|مقاله «افضلیت امام»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه کلام اسلامی ج۱''']]
# [[پرونده:1368914.jpg|22px]] [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۱ (کتاب)|'''معارف و عقاید ۵''']]
{{پایان منابع}}

== پانویس ==
{{پانویس}}

[[رده:افضلیت امام]]