نمایش مبدأ برای انحرافات پس از رحلت پیامبر خاتم

{{مدخل مرتبط
| موضوع مرتبط = پیامبر خاتم
| عنوان مدخل  = 
| مداخل مرتبط = 
| پرسش مرتبط  =
}}

== موضع‌گیری‌های غیر مسئولانه بعضی [[اصحاب]] ==
پرسشی که همواره در طول [[تاریخ]] [[خودنمایی]] کرده این بوده است که با وجود اعلام [[جانشینی علی]] {{ع}} از سوی [[پیامبر]] و تأکید بر امر [[زعامت]] او در موقعیت‌های متعدّد، چه شد که پس از [[رحلت رسول اکرم]]، بعضی [[اصحاب]] [[فرمان الهی]] را نادیده گرفته، دست از [[علی]] {{ع}} برداشتند و از اطاعتش سرباز زدند و دیگری را به عنوان [[سرپرست]] [[امّت اسلامی]] [[انتخاب]] کردند؟

پاسخ این [[پرسش]] را می‌توان از مراجعه به [[تاریخ اسلام]] و دقّت و نگرش در رویدادهای عصر [[نبی اکرم]] {{صل}} به روشنی دریافت. میان [[اصحاب]] افرادی بودند که هرگاه [[دستورات]] آن [[حضرت]] با [[خواسته‌ها]] و تمایلاتشان موافق نبود، در مقابل [[پیامبر]] {{صل}} می‌ایستادند و [[حضرت]] برای انصراف از آن [[دستور]] زیر فشار قرار می‌دادند تا او را از اجرای برنامه‌های خود باز دارند و اگر موفق نمی‌شدند، [[زبان]] به [[اعتراض]] می‌گشودند. [[قرآن]] به آنان هشدار داده، می‌فرماید: {{متن قرآن|فَلْيَحْذَرِ الَّذِينَ يُخَالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَنْ تُصِيبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ يُصِيبَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ}}<ref>«پس کسانی که از فرمان وی سرمی‌پیچند از اینکه به آنان آزمونی یا عذابی دردناک رسد باید بپرهیزند» سوره نور، آیه ۶۳.</ref>. علاوه بر آنچه باید بررسی دقیقی از اوضاع [[اجتماعی]] بعد از [[پیامبر]] به عمل آید تا مشخّص شود چرا [[مسلمانان]] دچار [[انحراف]] شدند و مسئله [[جانشینی پیامبر]] {{صل}} به آن وضع بسیار رقّت‌آور و غیر قابل [[باور]] در آمد؟<ref>[[رضا محمدی|محمدی، رضا]]، [[امام‌شناسی ۵ (کتاب)|امام‌شناسی]]، ص۱۲۰-۱۲۱.</ref>.

== اوضاع [[اجتماعی]] ==
بعد از [[رحلت پیامبر]] {{صل}} [[جهان اسلام]] دچار [[انحرافات]] فراوان از جمله [[دیکتاتوری]] مطلق و [[استبداد]] شد. این جریان از آنجا شروع شد که اساس اتّخاذ [[تصمیم]] در دستگاه [[خلافت]] به جای "[[حقیقت]]" بر مبنای "[[مصلحت]]" واقع شد و تا مدّتی [[مقام]] [[مصلحت اسلام]] و [[مسلمانان]] محور تصمیم‌گیری‌ها بود، ولی در اواخر "[[مصلحت]] [[مقام]] [[خلافت]]" جایگزین "[[مصالح]] [[اسلام]] و [[مسلمانان]]" شد. [[خلافت]] بین "[[عثمان]]" و "[[علی]] {{ع}}" مردد شد. [[عبدالرّحمن بن عوف]] که [[رأی]] [[تعیین]] کننده را در [[اختیار]] داشت دست [[علی]] را دراز کرد و گفت: با تو [[بیعت]] می‌کنم مشروط بر این که با ما به [[سیرت]] [[خلیفه]] اوّل و دوّم [[رفتار]] کنی، [[علی]] {{ع}} فرمود: "فقط به روش [[رسول الله]] [[رفتار]] می‌کنم" پس [[عبدالرّحمن بن عوف]] قبول نکرد و... .

واضح است که تفاوت میان روش [[رسول الله]] {{صل}} و روش [[شیخین]] از این جهت بود که آنان با [[اجتهاد]] و نظر خود و بر حسب [[صلاح]] وقت، در [[اجرای احکام]] [[خدا]] و [[سیرت]] [[رسول الله]] دخل و تصرّفاتی داشتند و این تصرّفات تنها منحصر به [[سیره عملی]] و طرز [[اداره امور]] مملکتی [[نبیّ]] اکرم نبود، بلکه به متن [[احکام]] و [[قوانین]] [[دینی]] نیز سرایت کرده بود. اکنون به عنوان نمونه به مواردی از میان صدها مورد اشاره می‌شود<ref>[[رضا محمدی|محمدی، رضا]]، [[امام‌شناسی ۵ (کتاب)|امام‌شناسی]]، ص۱۲۱-۱۲۲.</ref>.

== تخلف از [[دستورات]] [[پیامبر]] {{صل}} ==
نادیده گرفتن امر [[پیامبر]] {{صل}} و ایستادن در مقابل نظرات حضرت از دوران حیاتش شروع شده بود. [[تاریخ]] موارد متعدّدی را در این زمینه [[ثبت]] کرده است؛ از جمله، [[پیامبر اکرم]] {{صل}} در روزهای آخر [[عمر]] سپاهی را به [[فرماندهی]] [[اسامة بن زید]] [[تجهیز]] کرده بود تا برای جبران [[جنگ موته]] به سر حد [[روم]] عزیمت کنند و به بعضی [[اصحاب]] از جمله [[ابوبکر]]، [[عمر]] و [[عثمان]] [[دستور]] داد در [[سپاه]] باشند؛ ولی آنان با [[فرمان]] صریح [[پیامبر]] [[مخالفت]] ورزیده، به [[مدینه]] بازگشتند<ref>سیرة ابن هشام، ج۴، ص۳۳۸.</ref>. [[پیامبر]] از زمزمه‌های [[مخالفت]] با [[نصب]] [[اسامه]] ناراحت شد و در خطابی به [[مردم]] فرمود: "ای [[مردم]]! چه سخنانی است که از شما درباره [[فرماندهی]] پدرش ([[زید بن حارث]]) [[اعتراض]] کردید..."<ref>طبقات ابن سعد، ج۴، ص۲۴۹.</ref>. بعد از [[رحلت پیامبر]] {{صل}} نیز [[عمر]] نزد [[ابوبکر]] آمد و خواستار برکناری [[اسامه]] شد؛ لکن در اینجا مراد بعد از رحلت حضرت است<ref>[[رضا محمدی|محمدی، رضا]]، [[امام‌شناسی ۵ (کتاب)|امام‌شناسی]]، ص۱۲۲.</ref>.

== عدم [[اجرای حدود الهی]] ==
[[خلیفه]] اوّل، [[خالد بن ولید]] [[صحابی]] را با عده‌ای به [[جنگ]] [[مالک بن نویره]] اعزام کرد. وی پس از رسیدن به محل اقامت او از راه [[حیله]] مالک را غافلگیر کرد و گردنش را زد و سپس هتک [[ناموس]] وی نمود! [[خلیفه]] پس از اطلاع از این جریان شوم‌آور، [[خالد بن ولید]] را هیچ‌گونه مجازاتی نکرد، نه [[رجم]] کرد و نه [[قصاص]]. پس از اصراری که [[عمر]] در [[تنبیه]] [[خالد بن ولید]] نشان داد، گفت: "من نمی‌توانم شمشیری از شمشیر‌های کشیده شده [[خدا]] را در نیام کنم"<ref>[[رضا محمدی|محمدی، رضا]]، [[امام‌شناسی ۵ (کتاب)|امام‌شناسی]]، ص۱۲۲.</ref>.

== [[تغییر]] [[متعه]] و مجلس [[طلاق]] ==
[[خلیفه]] دوّم بعضی از احکامی را که در زمان [[پیامبر]] [[حلال]] بود [[تحریم]] کرد؛ از جمله [[نکاح]] موقّت و [[عمره]] تمتّع. [[خلیفه]] دوّم می‌گوید: "هرگز مردی را که با زنی [[نکاح موقت]] کرده باشد، نمی‌آورند، مگر آنکه او را سنگ‌سار می‌کنم"<ref>طبقات ابن سعد، ج۴، ص۳۷۳.</ref>.

[[خلیفه]] خود اعتراف می‌کند: "سه چیز در زمان [[پیامبر]] {{صل}} [[حلال]] بود و من از آنها جلوگیری کرده، آنها را مجازات می‌کنم: [[متعه]] [[زنان]]، [[متعه حج]] و [[حی]] [[علی]] [[خیر العمل]]"<ref>الغدیر، ج۶، ص۲۳.</ref>.

در [[عهد]] [[رسول الله]] و در دوران [[خلافت ابوبکر]] و سه سال بعد از [[خلافت عمر]]، اگر کسی در یک مجلس [[همسر]] خود را سه بار [[طلاق]] می‌داد، یک [[طلاق]] محسوب می‌شد؛ امّا [[عمر]] گفت: اگر چنین طلاقی صورت گیرد، من آن را سه [[طلاق]] به حساب می‌آورم"<ref>صحیح مسلم، ج۴، ص۱۸۳-۱۸۴.</ref>.<ref>[[رضا محمدی|محمدی، رضا]]، [[امام‌شناسی ۵ (کتاب)|امام‌شناسی]]، ص۱۲۳.</ref>

== ایجاد اختلاف طبقاتی ==
[[خلیفه]] دوّم، در [[میزان]] سهمیه [[مسلمانان]] تفاوت قائل شد و سابقین در اسلام را بر غیر سابقین و [[قریش]] را بر غیر [[قریش]]، [[مهاجرین]] را بر [[انصار]] و [[عرب]] را بر [[عجم]] و [[مولی]] را بر زیردست، [[برتری]] بشخید<ref>شرح ابن ابی الحدید، ج۸، ص۱۱.</ref>. وی در اواخر [[عمر]] خود به پیامد منفی عملکرد خویش پی برد و گفت: "اگر امسال زنده بمانم، [[مساوات]] را در [[جامعه اسلامی]] برقرار می‌کنم و [[تبعیض]] را از میان [[مردم]] می‌برم و همانند [[رسول خدا]] و [[ابوبکر]] عمل خواهم کرد"<ref>تاریخ یعقوبی و... .</ref>.<ref>[[رضا محمدی|محمدی، رضا]]، [[امام‌شناسی ۵ (کتاب)|امام‌شناسی]]، ص۱۲۳.</ref>

== عدم اجرای [[قصاص]] ==
وقتی [[غلام]] [[مغیرة بن شعبه]] - که [[ایرانی]] بود- [[خلیفه]] دوّم را به [[قتل]] رسانید، پسر [[خلیفه]]، هرمزان را- که یک شاهزاده تازه [[مسلمان]] [[ایرانی]] بود - به اتّهام تحریک کشتن پدرش به [[قتل]] رسانید، [[خلیفه]] سوّم از [[قصاص]] [[قاتل]] سرباز زد و در [[مقام]] اعتذار گفت: "دیروز پدرش را کشته‌اند، نمی‌توانم امروز خودش را بکشم"<ref>[[رضا محمدی|محمدی، رضا]]، [[امام‌شناسی ۵ (کتاب)|امام‌شناسی]]، ص۱۲۴.</ref>.

== تکمیل مصونیّت و خودمختاری [[خلفا]] ==
[[مقام خلافت]] آن روز هم صلاحیّت وضع و [[تغییر]] بعضی از اصول [[قانون]] اساسی و صلاحیّت وضع [[قوانین]] فرعی و هم صلاحیّت اجرای آنها را دارا بود. تنها کمبود، عدم مصونیّت اولیای امور بود؛ یعنی [[مقام خلافت]] و عمال او که همه [[صحابی]] بودند یک [[حکم]] غیر قابل [[انکار]] [[دینی]] لازم بود تا اولیای امور به واسطه آن یک نوع مصونیّت [[دینی]] داشته باشند و [[مردم]] [[حقّ]] هیچ‌گونه اعتراضی به [[اعمال]] و اقوال آنها را نداشته باشند.

این کمبود به واسطه روایتی که از [[پیامبر]] [[نقل]] کردند مرتفع شد و مضمون آن چنین بود: [[صحابه رسول الله]] {{صل}} "[[مجتهد]]" هستند و در نظر خود اگر مطابق واقع باشد، مأمورند و اگر [[خطا]] کنند نیز مأجور و معذورند و [[روایات]] دیگری نیز در [[فضایل]] [[صحابه]] [[نقل]] کردند که طبق آن [[صحابه پیامبر]] {{صل}} مغفور و معاف بودند و [[خدا]] از ایشان [[راضی]] بود و هر کار خوب و بد و [[طاعت]] و [[معصیت]] که به جا می‌آوردند هیچ گونه [[مؤاخذه]] [[الهی]] در کار نبود. این [[روایات]] [[سند]] رسمی معافیّت را به دست [[صحابه]] سپرد و [[آزادی]] نظر و عمل بی‌قید و شرط [[اصحاب]] را [[صد]] در [[صد]] تأمین کرد. نتیجه مستقیم خودمختاری و مصونیّت [[دینی]] که [[مقام خلافت]] به دست آورد این شد که امور [[دین]] و دنیای [[جامعه اسلامی]] به دست [[مقام خلافت]] سپرده شد و...<ref>[[رضا محمدی|محمدی، رضا]]، [[امام‌شناسی ۵ (کتاب)|امام‌شناسی]]، ص۱۲۴.</ref>.

== ممنوعیت [[آزادی]] بیان ==
از عوامل دیگری که بعد از [[رحلت پیامبر]] {{صل}} در خودکامگی هیئت حاکمه و از بین رفتن [[آزادی]] مؤثر افتاده، جلوگیری از ورود در معقولات و بحث و [[استدلال]] از سوی [[خلفا]] بود. در [[صدر اسلام]] - به ویژه در زمان [[خلیفه]] اوّل و دوّم - این بُعد از [[فرهنگ اسلامی]] به تعطیلی کشانده شده بود. بحث انتقادی و کنجکاوی [[آزاد]] در مسایل [[اعتقادی]] [[ممنوع]] بود و [[بدعت]] در [[دین]] شمرده می‌شد و مجازات‌های [[سختی]] در پی داشت؛ چنان‌که به [[نقل]] [[تاریخ]]، شخصی درباره مسئله‌ای با [[خلیفه]] دوّم به بحث و [[مناظره]] پرداخت، [[خلیفه]] با تازیانه آنقدر به او زد که [[خون]] از بدنش روان شد، همچنین [[خلیفه]] دوّم معنی آیه‌ای از [[قرآن]] را طوری بیان کرد که مفهوم [[جبر]] داشت، یکی از [[مسلمانان]] [[اعتراض]] کرد. [[خلیفه]] وی را آن چنان [[تهدید]] نمود که [[بیم]] کشتن او می‌رفت تا آنکه بعضی حضار به زحمت [[خلیفه]] را آرام کردند. این روند باعث شد که اصیل‌ترین روش‌ها و [[براهین]] در [[عقاید]] و [[علم کلام]] از بین رفت و در [[آینده]] که [[علم کلام]] رواج یافت استدلال‌ها جنبه صوری و بازیچه به خود گرفت و راه [[اثبات]] [[عقیده]]، منحصر به [[تقلید]] یا [[اجماع]] شد؛ آن هم نه [[اجماع]] [[مسلمانان]]، بلکه [[اجماع]] گروهی از علمای همان [[فرقه]]؛ البته طرف مقابل نیز اجماعی از [[فرقه]] خود را مدرک سخن خود قرار می‌داد و به این ترتیب ادله‌ای واقعی ([[عقل]] و [[ادله]] لفظی، کتاب و [[سنّت]]) [[ارزش]] و اعتبار واقعی خود را از دست داد<ref>[[رضا محمدی|محمدی، رضا]]، [[امام‌شناسی ۵ (کتاب)|امام‌شناسی]]، ص۱۲۶-۱۲۷.</ref>.

== پانویس ==
{{پانویس}}

[[رده:تاریخ پیامبر خاتم]]