نمایش مبدأ برای حاطب بن ابی‌بلتعه لخمی در قرآن

{{مدخل مرتبط
| موضوع مرتبط = حاطب بن ابی‌بلتعه لخمی
| عنوان مدخل  = [[حاطب بن ابی‌بلتعه لخمی]]
| مداخل مرتبط = [[حاطب بن ابی‌بلتعه لخمی در قرآن]] - [[حاطب بن ابی‌بلتعه لخمی در تاریخ اسلامی]]
| پرسش مرتبط  = 
}}
== مقدمه ==
نام وی [[حاطب بن ابی بلتعة بن عمیر]] است.<ref> الاستیعاب، ج ۱، ص ۳۱۵؛ اسدالغابه، ج ۱، ص ۴۳۱؛ الاصابه، ج ۲، ص ۴؛ نسب معد، ج ۱، ص ۴۴.</ref> کنیه‌اش را «ابوعبدالله»<ref>الطبقات، خلیفه، ص ۱۳۰.</ref> یا «ابومحمد»<ref>الثقات، ج ۳، ص ۸۳؛ مشاهیر علماء الامصار، ص ۴۲؛ انساب الاشراف، ج ۹، ص ۴۳۶.</ref> و برخی «ابوعبدالرحمن» گفته‌اند.<ref>المنتخب، ص ۱۵۶.</ref> [[نسب]] [[حاطب]] به تیره بنوراشد بن أذَبّ بن جزیله از زیرمجموعه‌های [[قبیله]] جنوبی لخم <ref>الطبقات، ابن سعد، ج ۳، ص ۸۴؛ الطبقات، خلیفه، ص ۴۰۶؛ تاریخ دمشق، ج ۳۴، ص ۲۸۲.</ref> می‌رسد؛ ولی طی پیمانی به قبیله قرشی [[بنی‌اسد بن عبدالعزی]] (قبیله [[زبیر]] و [[خدیجه]]) پیوسته بود.<ref>المغازی، ج ۱، ص ۱۵۴؛ السیرة النبویه، ج ۲، ص ۵۰۶؛ الطبقات، ابن سعد، ج ۳، ص ۱۱۴.</ref> برخی وی را برده [[عبیداللّه ‌بن حمید]] از قبیله [[بنی ‌اسد بن عبدالعزی]] دانسته‌اند که به صورت قرار مکاتبه‌ای [[آزاد]] شد و وجه‌المکاتبه را [[روز فتح مکه]] پرداخت.<ref> الطبقات، خلیفه، ص ۴۰۶؛ المعارف، ص ۳۱۷؛ تاریخ دمشق، ج ۳۴، ص ۲۸۲.</ref> پیشه وی [[تجارت]] مواد غذایی بود. حاطب را خوش‌ اندام، با ریشی کم‌پشت، قدی نسبتا کوتاه و خمیده و انگشتانی ضخیم وصف کرده‌اند.<ref>الطبقات، ابن سعد، ج ۳، ص ۸۵؛ المعارف، ص ۳۱۸.</ref> حاطب جزو [[نخستین مسلمانان]] بود؛<ref> الطبقات، ابن سعد، ج ۳، ص ۳۰۹.</ref> به گونه‌ای که گفته‌اند: همزمان با زبیر [[مسلمان]] شد.<ref>انساب الاشراف، ج ۹، ص ۴۳۶.</ref> نام [[حاطب بن ابی‌بلتعه لخمی]] و غلامش سعد را در میان اسدیان [[مهاجر]] می‌توان یافت.<ref>السیره‌النبویه، ج ۲، ص ۵۰۶.</ref> او در [[زمان]] [[مهاجرت]] ۳۵ ساله بوده است.<ref> الاستیعاب، ج ۱، ص ۳۷۴.</ref> او و غلامش در [[مدینه]] به [[خانه]] [[منذر بن محمد]] رفتند.<ref> الطبقات، ابن سعد، ج ۳، ص ۸۴.</ref> در ماجرای [[اخوت]] در [[سال دوم هجری]] [[پیامبر]] میان حاطب و [[رخیلة بن خالد]] <ref> الطبقات، ابن سعد، ج ۳، ص ۸۴؛ الاستیعاب، ج ۱، ص ۳۷۴.</ref> و بنابر قولی [[عویم بن ساعده]] <ref> السیرة النبویه، ج ۲، ص ۵۰۶.</ref> یا [[کعب بن مالک]] <ref>المنتظم، ج ۳، ص ۷۲.</ref> [[پیمان برادری]] بست.

[[حاطب]] در تمامی [[غزوه‌ها]] از جمله [[بدر]]، [[احد]] و [[خندق]] حضور داشت.<ref> الطبقات، ابن سعد، ج ۳، ص ۸۴.</ref> در بدر در [[سال دوم هجری]] [[حارث بن عائذ]] <ref> المغازی، ج ۱، ص ۱۴۰.</ref> یا [[عثمان بن حویرث]]<ref> الطبقات، ابن سعد، ج ۳، ص ۸۵؛ انساب الاشراف، ج ۱، ص ۳۶۲.</ref> از [[بنی اسد]] را [[اسیر]] کرد. در [[جنگ احد]] یکی از تیراندازان بود <ref> المغازی، ج ۱، ص ۲۴۳؛ انساب الاشراف، ج ۱، ص ۳۹۴؛ تاریخ دمشق، ج ۱۹، ص ۴۱۰.</ref> و غلامش سعد در این [[نبرد]] [[شهید]] شد.<ref>الطبقات، ابن سعد، ج ۳، ص ۸۵.</ref> بنابر [[نقلی]] از خود او در [[احد]] [[پیامبر]] را دید که مجروح شده و با آبی که در سپر [[علی]] بود [[خون‌ها]] را شست‌وشو می‌دهد و وقتی دانست که [[عتبة بن ابی وقاص]] با پیامبر چنین کرده، در پی [[عتبه]] رفت و او را کشت و با اسب و [[سلاح]] و سر عتبه بازگشت که پیامبر خوشحال شد <ref> المستدرک، ج ۳، ص ۳۴۰؛ السنن الکبری، ج ۹، ص ۵۵۴؛ الرحیق المختوم، ص ۲۴۶.</ref> و دوبار برای حاطب [[دعا]] کرد تا [[خداوند]] از او [[راضی]] باشد.<ref> سیر اعلام النبلاء، ج ۲، ص ۴۴؛ السیرة الحلبیه، ج ۲، ص ۵۱۳.</ref> در [[سال چهارم هجری]] حاطب پیک پیامبر برای خواستگاری از [[ام‌سلمه]] بود <ref>انساب الاشراف، ج ۲، ص ۶۴؛ روض الجنان، ج ۲، ص ۲۴۲؛ امتاع الاسماع، ج ۶، ص ۵۶.</ref> و در [[سال پنجم هجری]] و هنگام بازگشت [[سپاه]] از مُرَیْسیع ([[غزوه]] [[بنی‌المصطلق]]) چون [[اصحاب]] با کم‌آبی روبه‌رو شدند در منطقه نقیع به [[دستور پیامبر]] چاهی کَند.<ref> المغازی، ج ۲، ص ۴۲۵؛ انساب الاشراف، ج ۱، ص ۳۴۱؛ امتاع الاسماع، ج ۱۴، ص ۲۷۲.</ref> در [[ذیحجه]] [[سال ششم هجری]]<ref>تاریخ طبری، ج ۲، ص ۱۲۸؛ المنتظم، ج ۳، ص ۲۷۴؛ البدایة والنهایه، ج ۴، ص ۱۴۶.</ref> وی از طرف [[پیامبر]] [[مأمور]] شد تا [[نامه]] آن [[حضرت]] را به مُقَوْقِس [[پادشاه]] [[مصر]] برساند. وی در اسکندریه با مقوقس [[ملاقات]] کرد و مورد [[احترام]] و [[ستایش]] وی قرار گرفت و همراه با هدایایی از جمله [[ماریه قبطیه]] ([[مادر]] [[ابراهیم]] [[فرزند پیامبر]]) در سال هفتم به [[مدینه]] بازگشت.<ref>المحبّر، ص ۷۶؛ الطبقات، [[ابن سعد]]، ج ۱، ص ۲۰۰؛ انساب‌الاشراف، ج ۱، ص ۴۴۸ - ۴۴۹.</ref> [[حاطب]] هنگام بازگشت، [[اسلام]] را به [[ماریه]] پیشنهاد کرد و وی و خواهرش [[مسلمان]] شدند.<ref> انساب الاشراف، ج ۱، ص ۴۴۹؛ الطبقات، ابن سعد، ج ۸، ص ۱۷۱؛ المنتظم، ج ۳، ص ۲۹۹.</ref> به [[دلیل]] همین تجربه حاطب پس از [[وفات پیامبر]] از سوی [[ابوبکر]] مأمور شد تا برای [[پیمان]] [[صلح]] و [[دوستی]] با مقوقس به مصر [[سفر]] کند.<ref> الانساب، ج ۱، ص ۳۲۷؛ تاریخ خلیفه، ص ۱۰۱؛ دلائل النبوه، ج ۵، ص ۱۵.</ref> در نامه واگذاری منطقه ذات الحناطی و ذات الاساود (از منازل میان [[کوفه]] و [[شام]]) به [[سلمة]] بن [[مالک]] السلمی، [[علی]] {{ع}} و [[حاطب بن أبی بلتعه]] [[گواه]] بودند؛<ref> الطبقات، ابن سعد، ج ۱، ص ۲۱۸.</ref> همچنین نام او در کنار [[بریده اسلمی]] در [[توطئه]] بر ضدّ [[علی]] {{ع}} ذکر شده است؛ توطئه‌ای که موجب [[نارضایتی]] پیامبر {{صل}} شد.<ref> بحارالانوار، ج ۳۸، ص ۶۶ - ۶۷.</ref> حاطب هنگام [[مرگ]] خود در سال ۳۰ یا ۳۱ [[هجری]] ۶۵ ساله بود<ref> تاریخ خلیفه، ص ۱۲۲؛ المعارف، ص ۳۱۸؛ الاستیعاب، ج ۱، ص ۳۷۴.</ref> و ۴۰۰۰ [[دینار]] و چند [[درهم]]، [[خانه]] و اموالی دیگر از خود بر جای گذاشت. اعقاب وی در مدینه بودند.<ref> المعارف، ص ۳۱۸؛ انساب الاشراف، ج ۹، ص ۴۳۸؛ الطبقات، ابن سعد، ج ۳، ص ۸۵.</ref> افزون بر نام حاطب و فرزندش [[عبدالرحمان]]، [[یحیی بن عبدالرحمن]] و دیگر نوادگانش در زمره [[راویان حدیث]] ذکر شده‌اند <ref> الطبقات، ابن سعد، ج ۸، ص ۲۰۹؛ اسدالغابه، ج ۱، ص ۴۳۳؛ الاصابه، ج ۱، ص ۶۲۳.</ref> و از آنها [[روایت]] [[نقل]] شده است.<ref>[[فاطمه عادلی|عادلی، فاطمه]]، [[حاطب بن ابی‌بلتعه لخمی - عادلی (مقاله)|مقاله «حاطب بن ابی‌بلتعه لخمی»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۰ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۰.</ref>

== [[حاطب]] در [[شأن نزول]] [[آیات]] ==
[[مفسران]]، [[نزول]] آیاتی را در [[شأن]] [[حاطب بن ابی‌بلتعه لخمی]] گزارش کرده‌اند. از آن جمله در [[سبب نزول]] [[آیه]] {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا عَدُوِّي وَعَدُوَّكُمْ أَوْلِيَاءَ تُلْقُونَ إِلَيْهِمْ بِالْمَوَدَّةِ وَقَدْ كَفَرُوا بِمَا جَاءَكُمْ مِنَ الْحَقِّ يُخْرِجُونَ الرَّسُولَ وَإِيَّاكُمْ أَنْ تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ رَبِّكُمْ إِنْ كُنْتُمْ خَرَجْتُمْ جِهَادًا فِي سَبِيلِي وَابْتِغَاءَ مَرْضَاتِي تُسِرُّونَ إِلَيْهِمْ بِالْمَوَدَّةِ وَأَنَا أَعْلَمُ بِمَا أَخْفَيْتُمْ وَمَا أَعْلَنْتُمْ وَمَنْ يَفْعَلْهُ مِنْكُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَوَاءَ السَّبِيلِ}}<ref>«ای مؤمنان! اگر برای جهاد در راه من و به دست آوردن خرسندی من (از شهر خود) بیرون می‌آیید، دشمن من و دشمن خود را دوست مگیرید که به آنان مهربانی ورزید در حالی که آنان به آنچه از سوی حق برای شما آمده است کفر ورزیده‌اند؛ پیامبر و شما را (از شهر خود) بیرون می‌کنند که چرا به خداوند -پروردگارتان- ایمان دارید، پنهانی به آنان مهربانی می‌ورزید و من به آنچه پنهان و آنچه آشکار می‌دارید داناترم و از شما هر کس چنین کند به یقین، راه میانه را گم کرده است» سوره ممتحنه، آیه ۱.</ref> گفته شده: [[پیامبر]] {{صل}} در [[سال هشتم هجری]] در پی [[نقض پیمان]] [[حدیبیه]] از سوی [[قریش]] می‌خواست [[لشکرکشی]] خود به [[مکه]] را از دیگران مخفی دارد؛<ref> تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۵۸؛ الکامل، ج ۲، ص ۲۴۲.</ref> اما حاطب طی نامه‌ای به سران قریش تلاش کرد تا آنها را از [[تصمیم پیامبر]] [[آگاه]] سازد. و این [[نامه]] را توسط زنی از مزینه <ref> السیرة النبویه، ج۴، ص۳۹۸؛ الکامل، ج۲، ص۲۴۲.</ref> یا کنیزی از [[کنیزان]] [[قریش]] به نام [[ساره]] <ref> السیرة النبویه، ج ۴، ص ۳۹۸؛ تاریخ طبری، ج ۲، ص ۱۵۵؛ تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۵۸.</ref> به مکه فرستاد. [[خداوند]] پیامبر خود را از این ماجرا آگاه کرد. آن [[حضرت]] نیز [[علی]] و [[زبیر]] <ref> المغازی، ج ۲، ص ۷۹۷؛ السیرة النبویه، ج ۲، ص ۳۹۸؛ تاریخ ابن خلدون، ج ۲، ص ۲۴۲.</ref>و طبق برخی نقل‌ها [[مقداد]] و دیگران <ref> الطبقات، ابن سعد، ج ۲، ص ۱۰۲؛ عیون الاثر، ج ۲، ص ۲۱۵.</ref> را [[مأمور]] ساخت تا نامه را از آن [[زن]] بگیرند. آنان در مکانی به نام "[[روضه]] خاخ" در مسیر مکه به [[مدینه]] و نزدیک حمراء الاسد به آن زن رسیدند و بار و اثاث وی را [[تفتیش]] کردند و چیزی نیافتند و سرانجام وی را مجبور کردند تا نامه را از میان گیسوانش درآورده، [[تسلیم]] کند و آن را به محضر [[رسول خدا]] آوردند. آن حضرت، حاطب را خواست و از علت این [[خیانت]] جویا شد. حاطب در پاسخ، بی‌پناه بودن زن و فرزندانش در مکه و تلاش برای جلب نظر مکیان را سبب کار خود دانست.<ref>انساب الاشراف، ج ۱، ص ۴۵۰؛ الکشاف، ج ۴، ص ۵۱۲.</ref> [[عمر بن خطاب]] از [[پیامبر]] اجازه خواست تا گردن وی را بزند؛ ولی پیامبر نپذیرفت و ادعای بی‌غرض بودن [[حاطب]] را [[تأیید]] کرد؛<ref> الارشاد، ج ۱، ص ۵۶ - ۵۸؛ الکامل، ج ۲، ص ۲۴۲.</ref> ولی [[دستور]] داد حاطب را از [[مسجد]] بیرون کنند. حاطب نگاه خود را از پیامبر برنداشت تا نظر وی را [[تغییر]] دهد، در نتیجه پیامبر دستور داد او را بازگردانند و از او خواست دیگر مرتکب چنین جرمی نشود؛ آن‌گاه [[خداوند]] با [[نزول]] [[آیات]] ابتدای [[سوره ممتحنه]]<ref>جامع‌البیان، ج ۲۸، ص ۷۵ - ۷۶؛ مجمع البیان، ج ۹ - ۱۰، ص ۴۰۴؛ تفسیر ابن کثیر، ج ۴، ص ۳۶۹.</ref> [[مؤمنان]] را از [[دوست]] گرفتن و [[تقرب]] به [[دشمنان]] خود باز داشت: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا عَدُوِّي وَعَدُوَّكُمْ أَوْلِيَاءَ تُلْقُونَ إِلَيْهِمْ بِالْمَوَدَّةِ وَقَدْ كَفَرُوا بِمَا جَاءَكُمْ مِنَ الْحَقِّ يُخْرِجُونَ الرَّسُولَ وَإِيَّاكُمْ أَنْ تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ رَبِّكُمْ إِنْ كُنْتُمْ خَرَجْتُمْ جِهَادًا فِي سَبِيلِي وَابْتِغَاءَ مَرْضَاتِي تُسِرُّونَ إِلَيْهِمْ بِالْمَوَدَّةِ وَأَنَا أَعْلَمُ بِمَا أَخْفَيْتُمْ وَمَا أَعْلَنْتُمْ وَمَنْ يَفْعَلْهُ مِنْكُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَوَاءَ السَّبِيلِ إِن يَثْقَفُوكُمْ يَكُونُوا لَكُمْ أَعْدَاء وَيَبْسُطُوا إِلَيْكُمْ أَيْدِيَهُمْ وَأَلْسِنَتَهُم بِالسُّوءِ وَوَدُّوا لَوْ تَكْفُرُونَ لَن تَنفَعَكُمْ أَرْحَامُكُمْ وَلا أَوْلادُكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ يَفْصِلُ بَيْنَكُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ }}<ref>«ای مؤمنان! اگر برای جهاد در راه من و به دست آوردن خرسندی من (از شهر خود) بیرون می‌آیید، دشمن من و دشمن خود را دوست مگیرید که به آنان مهربانی ورزید در حالی که آنان به آنچه از سوی حق برای شما آمده است کفر ورزیده‌اند؛ پیامبر و شما را (از شهر خود) بیرون می‌کنند که چرا به خداوند -پروردگارتان- ایمان دارید، پنهانی به آنان مهربانی می‌ورزید و من به آنچه پنهان و آنچه آشکار می‌دارید داناترم و از شما هر کس چنین کند به یقین، راه میانه را گم کرده است اگر بر شما دست یابند دشمنانتان خواهند بود و بر شما به بدی دست دراز می‌کنند و زبان می‌گشایند و دوست می‌دارند که کاش شما نیز کافر می‌شدید. خویشان و فرزندانتان در روز رستخیز سودی برایتان نخواهند داشت، (خداوند در آن روز) میان شما جدایی می‌افکند و خداوند بدانچه می‌کنید بیناست» سوره ممتحنه، آیه ۱-۳.</ref> گفته شده: حاطب وقتی شنید که خداوند وی را به عنوان [[اهل]] [[ایمان]] یاد کرد، از [[خوشحالی]] بی‌هوش شد <ref> التفسیر الکبیر، ج ۲۹، ص ۵۱۸؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۸، ص ۳۵؛ روح البیان، ج ۹، ص ۵۵۴.</ref> برخی از این [[آیه]] استفاده کرده‌اند که مرتکب [[گناه کبیره]] از ایمان خارج نمی‌شود.<ref> التبیان، ج ۹، ص ۵۷۷.</ref> بیشتر [[مفسران]] اولیه این عبارت را که شاید خداوند حاطب را به سبب [[بدری]] بودن بخشوده، از پیامبر [[نقل]] کرده‌اند؛<ref> جامع البیان، ج ۲۸، ص ۷۷؛ الکشاف، ج ۴، ص ۵۱۲؛ مجمع البیان، ج ۹، ص ۴۰۵.</ref> اما [[علامه طباطبایی]] پس از نقل این [[روایت]] و اشاره به [[راویان]] اولیه آن، این قسمت از روایت را مخدوش دانسته است، چون آنچه در روایت آمده که خداوند به بدریان اجازه داد هرکاری بخواهند انجام دهند، با هیچ منطقی سازگار نیست.<ref> المیزان، ج ۱۹، ص ۲۳۶.</ref> چنین [[شأن]] نزولی برای حاطب موجب شده مفسران در سده‌های بعد برای [[شأن نزول]] بیشتر آیاتی که [[مسلمانان]] را از [[دوستی با کافران]] [[نهی]] می‌کنند از حاطب‌بن ابی بلتعه یاد و این [[آیات]] را بر وی [[تطبیق]] کنند؛ از جمله [[آیه]] {{متن قرآن|لَا يَتَّخِذِ الْمُؤْمِنُونَ الْكَافِرِينَ أَوْلِيَاءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِينَ وَمَنْ يَفْعَلْ ذَلِكَ فَلَيْسَ مِنَ اللَّهِ فِي شَيْءٍ إِلَّا أَنْ تَتَّقُوا مِنْهُمْ تُقَاةً وَيُحَذِّرُكُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ وَإِلَى اللَّهِ الْمَصِيرُ}}<ref>«مؤمنان نباید کافران را به جای مؤمنان دوست گیرند و هر که چنین کند با خداوند هیچ رابطه‌ای ندارد مگر آنکه (بخواهید) به گونه‌ای از آنان تقیّه کنید و خداوند، شما را از خویش پروا می‌دهد و بازگشت (هر چیز) به سوی خداوند است» سوره آل عمران، آیه ۲۸.</ref>،<ref>روض الجنان، ج ۴، ص ۲۶۵؛ مبهمات القرآن، ج ۱، ص ۲۷۶؛ تفسیر ثعالبی، ج ۲، ص ۲۹.</ref> {{متن قرآن|لَا تَجِدُ قَوْمًا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ يُوَادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَوْ كَانُوا آبَاءَهُمْ أَوْ أَبْنَاءَهُمْ أَوْ إِخْوَانَهُمْ أَوْ عَشِيرَتَهُمْ أُولَئِكَ كَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ الْإِيمَانَ وَأَيَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ وَيُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ أُولَئِكَ حِزْبُ اللَّهِ أَلَا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ}}<ref>«گروهی را نمی‌یابی که با ایمان به خداوند و روز واپسین، با کسانی که با خداوند و پیامبرش مخالفت ورزیده‌اند دوستی ورزند هر چند که آنان پدران یا فرزندان یا برادران یا خویشانشان باشند؛ آنانند که (خداوند) ایمان را در دلشان برنوشته و با روحی از خویش تأییدشان کرده است و آنان را به بوستان‌هایی درمی‌آورد که از بن آنها جویباران روان است، در آنها جاودانند، خداوند از آنان خرسند است و آنان از وی خرسندند، آنان حزب خداوندند، آگاه باشید که بی‌گمان حزب خداوند است که (گرویدگان به آن) رستگارند» سوره مجادله، آیه ۲۲.</ref>،<ref> التبیان، ج ۹، ص ۵۵۶؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۷، ص ۱۹۹.</ref> {{متن قرآن|أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تُتْرَكُوا وَلَمَّا يَعْلَمِ اللَّهُ الَّذِينَ جَاهَدُوا مِنْكُمْ وَلَمْ يَتَّخِذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلَا رَسُولِهِ وَلَا الْمُؤْمِنِينَ وَلِيجَةً وَاللَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ}}<ref>«آیا پنداشته‌اید که به خود واگذاشته می‌شوید در حالی که هنوز خداوند کسانی از شما را که جهاد کرده‌اند و جز خداوند و پیامبرش و مؤمنان همرازی نگزیده‌اند معلوم نداشته است؟! و خداوند از آنچه انجام می‌دهید آگاه است» سوره توبه، آیه ۱۶.</ref> <ref> تفسیر سمرقندی، ج ۲، ص ۴۵.</ref> و {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا آبَاءَكُمْ وَإِخْوَانَكُمْ أَوْلِيَاءَ إِنِ اسْتَحَبُّوا الْكُفْرَ عَلَى الْإِيمَانِ وَمَنْ يَتَوَلَّهُمْ مِنْكُمْ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! پدران و برادرانتان را دوست مگیرید اگر کفر را بر ایمان برگزینند و کسانی از شما که آنها را دوست بگیرند ستمگرند» سوره توبه، آیه ۲۳.</ref><ref>مجمع‌البیان، ج ۵، ص ۲۵؛ روح المعانی، ج ۱۰، ص ۱۰۳.</ref> و {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَوَلَّوْا قَوْمًا غَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ قَدْ يَئِسُوا مِنَ الْآخِرَةِ كَمَا يَئِسَ الْكُفَّارُ مِنْ أَصْحَابِ الْقُبُورِ}}<ref>«ای مؤمنان! گروهی را که خداوند بر آنان خشم گرفته است دوست مگیرید که آنان همان گونه از جهان واپسین ناامیدند که کافران از (بازگشت) در گور خفتگان» سوره ممتحنه، آیه ۱۳.</ref>؛<ref>تفسیر سمرقندی، ج ۳، ص ۴۱۹؛ التفسیر الکبیر، ج ۲۹، ص ۳۰۹.</ref> نیز ذیل آیات {{متن قرآن|وَمِنْهُمْ مَنْ عَاهَدَ اللَّهَ لَئِنْ آتَانَا مِنْ فَضْلِهِ لَنَصَّدَّقَنَّ وَلَنَكُونَنَّ مِنَ الصَّالِحِينَ}}<ref>«و از ایشان کسانی هستند که با خداوند پیمان بستند که اگر از بخشش خود به ما ارزانی دارد ما بی‌چون و چرا زکات خواهیم داد و بی‌گمان از شایستگان خواهیم بود. و چون (خداوند) از بخشش خود به آنان ارزانی داشت تنگ‌چشمی ورزیدند و با رویگردانی بازگشتند. آنگاه به کیفر شکستن پیمانی که با خداوند بسته بودند و دروغی که می‌گفتند (خداوند) تا روزی که به لقای او برسند دورویی را در دل‌هایشان بر جای نهاد» سوره توبه، آیه ۷۵-۷۷.</ref> گفته‌اند که درباره [[حاطب بن ابی‌بلتعه لخمی]] نازل شده که از [[پیامبر]] خواست تا [[دعا]] کند [[خداوند]] [[مالی]] به وی [[عطا]] کند تا با آن افزون بر گذران [[زندگی]] به دیگران هم [[احسان]] کند و [[صدقه]] بدهد. وقتی خداوند مالی به وی عطا کرد [[راه]] [[بخل]] را در پیش گرفت.<ref>احکام القرآن، کیاهراسی، ج ۴، ص ۲۱۵؛ مجمع‌البیان، ج ۵، ص ۸۲؛ تفسیر قرطبی، ج ۸، ص ۱۳۳.</ref> این در حالی است که بسیاری از [[مفسران]]، شأن نزول آیه را [[ثعلبة بن حاطب انصاری]] دانسته‌اند.<ref>جامع‌البیان، ج ۱۰، ص ۲۴۰؛ مجمع‌البیان، ج ۵، ص ۸۱؛ تفسیر ثعالبی، ج ۵، ص ۷۱.</ref> همچنین در [[شأن نزول آیات]] {{متن قرآن|فَلَا وَرَبِّكَ لَا يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لَا يَجِدُوا فِي أَنْفُسِهِمْ حَرَجًا مِمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُوا تَسْلِيمًا}}<ref>«پس نه، به پروردگارت سوگند که ایمان نمی‌آورند تا در آنچه میانشان ستیز رخ داده است تو را داور کنند سپس از آن داوری که کرده‌ای در خود دلتنگی نیابند و یکسره (بدان) تن در دهند» سوره نساء، آیه ۶۵.</ref>، {{متن قرآن|وَلَوْ أَنَّا كَتَبْنَا عَلَيْهِمْ أَنِ اقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ أَوِ اخْرُجُوا مِنْ دِيَارِكُمْ مَا فَعَلُوهُ إِلَّا قَلِيلٌ مِنْهُمْ وَلَوْ أَنَّهُمْ فَعَلُوا مَا يُوعَظُونَ بِهِ لَكَانَ خَيْرًا لَهُمْ وَأَشَدَّ تَثْبِيتًا}}<ref>«و اگر بر آنان مقرّر می‌داشتیم که یکدیگر را بکشید یا از دیار خویش بیرون روید جز اندکی از ایشان آن را انجام نمی‌دادند و اگر اندرزی که داده شده بود به کار می‌بستند برای آنان بهتر و استوارتر می‌بود» سوره نساء، آیه ۶۶.</ref>. گفته شده که درباره [[نزاع]] میان [[زبیر]] و [[حاطب]] نازل شده که پس از [[اختلاف]] بر سر بهره‌گیری از آب رودخانه‌ای نزد [[پیغمبر]] {{صل}} رفتند و [[حضرت]] به زبیر فرمود: نخست تو آبیاری کن، بعد همسایه‌ات را بگذار از آب استفاده کند. [[حاطب]] گفت: [[پیامبر]] به سود [[خویشاوند]] خود [[زبیر]] [[قضاوت]] کرد؛<ref> اعراب القرآن، ج ۱، ص ۴۶۸؛ اسباب النزول، ص ۳۰۱؛ تفسیر شاهی، ج ۲، ص ۷۱۰.</ref> لکن برخی احتمال داده‌اند که این گزارش به [[اشتباه]] به [[حاطب بن ابی‌بلتعه لخمی]] نسبت داده شده،<ref> التحریر والتنویر، ج ۵، ص ۱۱۳.</ref> چون در برخی منابع گفته شده: [[آیه]] درباره [[نزاع]] میان زبیر با مردی از [[انصار]] نازل شده <ref>مجمع البیان، ج ۳، ص ۱۰۶؛ جامع البیان، ج ۵، ص ۲۲۰.</ref> که احتمالاً همان ثعلبه‌بن حاطب [[انصاری]] است.<ref>[[فاطمه عادلی|عادلی، فاطمه]]، [[حاطب بن ابی‌بلتعه لخمی - عادلی (مقاله)|مقاله «حاطب بن ابی‌بلتعه لخمی»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۰ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۰.</ref>

== منابع ==
# [[پرونده:000061.jpg|22px]] [[محمود گودرزی|گودرزی، محمود]]، [[حاطب بن ابی‌بلتعه لخمی - گودرزی (مقاله)|مقاله «حاطب بن ابی‌بلتعه لخمی»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۰ (کتاب)|'''دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۰''']]

== پانویس ==
{{یادآوری پانویس}}
{{پانویس2}}

[[رده:حاطب بن ابی‌بلتعه لخمی]]
[[رده:اعلام]]