نمایش مبدأ برای حجر (نام مکان)

{{نبوت}}
{{مدخل مرتبط
| موضوع مرتبط = حجر
| عنوان مدخل  = [[حجر]]
| مداخل مرتبط = [[حجر در قرآن]] - [[حجر در حدیث]]
| پرسش مرتبط  =
}}

==جغرافیای [[حجر]]، در [[سوره مبارکه حجر]]==
{{متن قرآن|وَلَقَدْ كَذَّبَ أَصْحَابُ الْحِجْرِ الْمُرْسَلِينَ}}<ref>«و «اصحاب حجر» پیامبران را دروغگو می‌شمردند» سوره حجر، آیه ۸۰.</ref>.
در [[آیه]] فوق، ترکیب {{متن قرآن|أَصْحَابُ الْحِجْرِ}}، مرکب از دو اسم {{متن قرآن|أَصْحَابُ}} و {{متن قرآن|الْحِجْرِ}} است، که یک نوع ترکیب اضافی را تشکیل می‌دهد و این نشان می‌دهد، که حجر باید نام مکانی باشد، که به [[اصحاب]] نسبت داده شده است.
غرض ما، در این مقوله [[شناسایی]] این مکان، از دید جغرافیایی است.<ref>[[محمد حسن عرب|عرب، محمد حسن]]، [[دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید (کتاب)|دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید]]، ص ۲۴۳.</ref>

==معنی و مفهوم حجر چیست؟==
واژه حجر، در معانی گوناگونی، در [[قرآن]] به کار رفته است:
# حجر بر وزن [[فلس]] و تحجیر، آن است که در اطراف محلی سنگ بچینند محل تحجیر شده را حجر بر وزن - [[علم]] - گویند نظیر حجر [[کعبه]] - [[حجر اسماعیل]] -... این تسمیه، ممنوع الدخول بودن آن مکان، در [[طواف]] [[حج]] است<ref>قاموس قرآن، ج۲، ص۱۰۸.</ref>. بدین اعتبار حجر را منع معنی کرده‌اند.
# [[عقل]] را هم، حجر گفته‌اند؛ زیرا که شخص را، از خواسته‌های نفس منع می‌کند.
#گاهی حجر را به معنی [[حرام]] هم آورده‌اند.
اما، در مورد حجر، در آیه مورد [[پژوهش]]، «[[اصحاب حجر]]» همان [[قوم]] صالح‌اند؛ چنان که [[طبرسی]] گوید: «علت این تسمیه آن است، که نام شهرشان حجر بود و گفته‌اند نام دره‌ای بود که در آن ساکن بودند.

مؤلف [[قاموس قرآن]]، در این باره می‌افزاید: «به نظر نگارنده قول راغب قوی‌تر است؛ زیرا حجر محلی محصور از سنگ‌هاست و چون آنها از کوه‌ها [[خانه]] می‌تراشیدند... و خانه‌هایشان محصور از سنگ‌ها بوده. اصحاب حجر خوانده شدند، یعنی مردمی که در محل محاط، از سنگ‌ها [[زندگی]] می‌کردند<ref>قاموس قرآن.</ref>.
مؤلف محترم [[تفسیر نمونه]] می‌نویسد: «اصحاب الحجر همان قوم [[سرکشی]]، که در سرزمینی به نام حجر زندگی مرفهی داشتند و [[پیامبر]] بزرگشان [[صالح]] برای [[هدایت]] آنها [[مبعوث]] شد، که... فرستادگان [[خدا]] را [[تکذیب]] کردند، اما، در این که این [[شهر]] در کجا واقع بود؛ بعضی از [[مفسران]] و [[مورخان]] چنین انگاشته‌اند؛ که شهری بود در مسیر کاروان [[مدینه]] و [[شام]]، در یک منزلی [[وادی القری]]<ref>وادی القری، مکانی است، نزدیک مدینه، سر راه مدینه به شام و دارای دهکده‌های بسیار است و غزوه وادی القری در این سرزمین به سال هفتم هجرت در آنجا رخ داد؛ فرهنگ فارسی معین.</ref> و در جنوب تیمه و امروز تقریباً اثری از آن نیست.
می‌گویند این [[شهر]] در گذشته؛ یکی از شهر‌های تجارتی [[عربستان]] بوده و تا آنجا اهمیت داشته که بطلمیوس در نوشته‌هایش، به عنوان یک شهر [[تجاری]] از آن نام برده است و پلین جغرافیدان [[رومی]]، از آن به نام حجری یاد می‌کند.

در روایتی می‌خوانیم که در [[سال نهم هجرت]]، که [[پیامبر]] برای دفع [[سپاه]] [[روم]]، به [[تبوک]] [[لشکرکشی]] کرد؛ [[سربازان]] [[اسلام]]، می‌خواستند، در این [[منزل]] توقفی کنند؛ پیامبر{{صل}} مانع آنها شد و فرمود: «اینجا منطقه [[قوم ثمود]] است؛ که [[عذاب الهی]] بر آنها فرود آمده»<ref>ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۱۱، ص۱۲۲.</ref>.
برخی از نویسندگان<ref>حسین عمادزاده، تاریخ انبیا از آدم تا خاتم، ص۲۶۱.</ref>، زیر عنوان مساکن [[ثمود]]، در مورد [[حجر]] می‌نویسند: «حجر به کسر حا، محلی است بین [[حجاز]] و شام به طرف وادی القری، که به نام [[مدائن]] [[صالح]]، تاکنون [[شهرت]] دارد. این [[سرزمین]] [[مسکن]] قوم ثمود بود و [[قصر]] [[پادشاهان]] ثمود که از سنگ بنا شده، هنوز خرابه‌هایش باقی و محسوس است، که دارای چند حجره و اطاق است و هم اکنون معروف به فج الناقه است... حجر ثمود قصر، در جنوب شرقی [[اراضی مدین]] در کنار [[خلیج عقبه]]، قرار داشته، این قصری که داشته از کاخ‌های [[عظیم]] [[جهان]] بوده. آنها را عاد [[ارم]] می‌گفتند و چون آن [[قوم]] متلاشی شدند؛ ثمود ارم نامیدند».

برخی از نویسندگان<ref>زین العابدین رهنما، ترجمه قرآن مجید، ج۲، ص۳۶۳.</ref> می‌نویسند: «حجر نام شهری است که قوم ثمود، در آن سکنی داشته‌اند و حجریان بدان سبب بر آنها اطلاق شده... و نیز به نقل از معجم البلدان می‌افزاید: «حجر نام خانه‌های ثمود است، در وادی القری میان [[مدینه]] و [[شام]] و اصطخری گفته: [[حجر]] قریه کوچکی است که ساکنان آن اندک بودند و تا [[وادی القری]]، از راه کوهستان یک [[روز]] فاصله داشت و منازل [[ثمود]] در آنجا بود». در مورد حجر می‌افزاید: «... حجر شهری بوده، در یک منزلی وادی القری و در جنوب تیمه، در راه میان مدینه و شام و نوشته‌اند، که این [[شهر]] یکی از شهر‌های تجارتی [[عربستان]] بوده و مرکز [[روابط]] [[بازرگانی]] به شمار رفته و در [[مغرب]] این شهر کوهی بوده دارای پنج صخره، که دخمه‌هایی در آن تراشیده بوده‌اند، که به ترتیب به نام‌های: قصر البنت، [[بیت]] الشیخ، اکریمات، محل المجلس و [[دیوان]] نامیده‌اند».
برخی از نویسندگان، درباره حجر می‌نویسند: «در [[زمان]] پلین، جغرافی‌دانان [[رومی]] نیز این شهر به نام hagra آباد بوده و محل [[تجارت]] و مرکز روابط بازرگانی به شمار می‌رفته است»<ref>محمد، خزائلی، اعلام قرآن، ص۲۹۱.</ref>.<ref>[[محمد حسن عرب|عرب، محمد حسن]]، [[دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید (کتاب)|دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید]]، ص ۲۴۳.</ref>

==حاصل تحقیق==
از مجموع اسناد به دست آمده، به این نتیجه می‌رسیم که حجر نام یک مکان جغرافیایی است، که در جنوب شهر تیمه و در راه میان شام و مدینه قرار داشت و در گذشته یکی از مراکز مهم تجارتی به شمار می‌آمد و [[اهل]] آن، نسبت به پیامبرشان [[حضرت صالح]] [[سرکش]] بوده و از آن [[پیامبر الهی]] [[اطاعت]] نمی‌نمودند.<ref>[[محمد حسن عرب|عرب، محمد حسن]]، [[دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید (کتاب)|دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید]]، ص ۲۴۵.</ref>

==حِجر قوم ثمود==
{{همچنین|ثمود}}
این موضع - که هنوز هم بدین نام شناخته می‌‌شود - محلی است در [[وادی القری]] بین [[حجاز]] و [[شام]].<ref>بکری، معجم ما استعجم، ج۲، ص۴۲۶؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۲، ص۲۲۱.</ref> این دره که در قسمت بالای وادی القری قرار دارد توسط آب کوه‌های «[[مدائن]] [[صالح]]» ([[أرض]] ثمود) مشروب می‌‌شود. [[حجر]] [ثمود]، ساکنانی از [[قبیله]] [[عنزه]] دارد و [[کشاورزی]] پررونقی در آن جریان دارد. علاوه بر آن، آثار بر جای مانده از [[قوم]] نابود شده ثمود، از دیگر پدیده‌های مهم و معروف این [[سرزمین]] است. [[سیره نویسان]] در آثار خود به مناسبت [[غزوه تبوک]]، ذکری از این مکان به میان آورده، گفته‌اند که [[رسول خدا]]{{صل}} و یارانش در یکی از مراحل [[سفر]] خود به [[تبوک]]، بدین سرزمین وارد شده‌اند.<ref>واقدی، المغازی، ج۳، ص۱۰۰۷؛ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۲، ص۵۲۱.</ref>.<ref>[[عاتق بن غيث بلادی|بلادی، عاتق بن غيث]]، [[معجم المعالم الجغرافیة فی السیرة النبویة (کتاب)|معجم المعالم الجغرافیة فی السیرة النبویة]] ص ۹۳.</ref>

== منابع ==
{{منابع}}
# [[پرونده:IM010435.jpg|22px]] [[محمد حسن عرب|عرب، محمد حسن]]، [[دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید (کتاب)|'''دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید''']]
# [[پرونده:IM010527.jpg|22px]] [[عاتق بن غيث بلادی|بلادی، عاتق بن غيث]]، [[معجم المعالم الجغرافیة فی السیرة النبویة (کتاب)|'''معجم المعالم الجغرافیة فی السیرة النبویة''']]
{{پایان منابع}}

== پانویس ==
{{پانویس}}

[[رده:مکان‌ها در قرآن]]