نمایش مبدأ برای حسان بن ثابت در تراجم و رجال

{{مدخل مرتبط
| موضوع مرتبط = حسان بن ثابت
| عنوان مدخل  = حسان بن ثابت
| مداخل مرتبط = [[حسان بن ثابت در قرآن]] - [[حسان بن ثابت در تاریخ اسلامی]] - [[حسان بن ثابت در تراجم و رجال]]
| پرسش مرتبط  = 
}}
== مقدمه ==
حسان بن ثابت از [[اصحاب]] و [[انصار]] [[رسول خدا]] {{صل}} و [[اهل مدینه]] و از اساتید [[شعر]] و [[ادب]] بلکه در عصر آن روزگار [[شاعری]] بی‌نظیر بود. حسان ۱۲۰ سال [[عمر]] کرد و در سال ۵۰ یا ۵۴ یا ۶۰ [[هجری]] از [[دنیا]] رفت. وی شصت سال در [[جاهلیت]] زیست و شصت سال هم در [[اسلام]] سپری کرد. [[عجب]] این جاست که پدرش ثابت و جدش [[منذر]] و جد بزرگش [[حرام]] هر کدام ۱۲۰ سال [[عمر]] کردند که در [[عرب]] سابقه ندارد که یک [[خانواده]] چهار پشت آن، این اندازه [[عمر]] کرده باشند<ref>اسد الغابه، ج۲، ص۷ و سفینه البحار، ج۱، ص۲۷۷ (حسن).</ref>.

عجیب‌تر اینکه فرزندش [[عبدالرحمن بن حسان]] در سن ۱۲۰ سالگی در حال [[سلامتی]] بود که شخصی به او گفت: [[پدر]] و سه نفر از اجدادت هر یک ۱۲۰ سال [[عمر]] کردند و تو ۱۴۰ سال، او با شنیدن این سخن، خنده‌ای کرد و به پشت خوابید و [[جان]] به [[جان]] آفرین [[تسلیم]] کرد<ref>اسد الغابه، ج۲، ص۷.</ref>.<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام علی ج۱ (کتاب)|اصحاب امام علی]]، ج۱، ص۴۳۶-۴۳۷.</ref>

== حسان شاعر [[پیامبر]] {{صل}} ==
حسان از نظر [[روحی]] مردی [[ترسو]] و جبون بود لذا در هیچ یک از غزوه‌های [[رسول خدا]] {{صل}} شرکت نکرد و با این که [[مسلمان]] بود از معرکه‌های [[جنگی]] گریزان بود. عمه [[رسول خدا]] {{صل}} ([[صفیه دختر عبدالمطلب]]) [[نقل]] می‌کند: در [[جنگ احزاب]]، [[حسان بن ثابت]] در قلعه‌ای که ما [[زنان]] در آن مخفی شده بودیم، مخفی شده بود و حاضر نبود از قلعه بیرون رود تا [[جنگ]] خاتمه یافت<ref>سفينة البحار، ج۱، ص۲۷۸ (حسن).</ref>.

اما حسان می‌کوشید تا [[دشمنان اسلام]] و آنان که [[پیامبر خدا]] {{صل}} را هجو می‌کردند و یا [[مسلمانان]] را مسخره می‌نمودند با زبان برنده و اشعار کوبنده‌اش [[درهم]] بکوبد و آنان را به زانو درآورد، برای نمونه یکی از اشعار حسان در هجو [[ابوسفیان بن حارث بن عبدالمطلب]] [[پسر عموی پیامبر]] که پیش از [[مسلمان]] شدنش شعری در [[مذمت]] [[پیامبر]] {{صل}} گفته بود بسیار ماهرانه در اشعارش وی را هجو کرد، که دو [[بیت]] آن را می‌آوریم: همانا [[فرزندان]] دختر مخزوم و پدرت [[عبدالمطلب]] در میان [[بنی هاشم]] بلند مرتبه‌اند آنها که [[فرزندان]] [[زهره]] را به وجود آورده‌اند، همه بزرگوارند ولی اجداد [[مادری]] تو بزرگی نیافتند<ref>{{عربی|و إن سنام المجد في آل هاشم بنو بنت مخزوم و والدك العبد و من ولدت أبنا زهرة منهم کرام و لم يعرب عجائزك المجد}}؛ اسد الغابه، ج۲، ص۵.</ref>.

در مهارت شعری حسان همین بس که در این اشعار [[عبدالمطلب]] و [[فرزندان]] دختر [[مخزوم]] که [[عبدالله]] [[پدر]] [[پیامبر]] {{صل}} و [[ابوطالب]] [[پدر]] [[علی]] {{ع}} و [[زبیر]] هستند به بزرگی یاد کرده و از [[فرزندان]] [[زهره]] که [[حمزه]] [[سیدالشهدا]] و [[صفیه]] عمه [[رسول]] خداست نیز [[تجلیل]] می‌کند اما [[ابوسفیان بن حارث]] را که از [[ناحیه]] مادرش است، [[سرزنش]] و کوچک می‌نماید.

حسان و اشعاری در [[ولایت امام علی]] و [[اهل بیت]] {{ع}} وی در زمان [[رسول خدا]] {{صل}} همواره می‌کوشید با اشعارش که در [[فضایل]] و [[مناقب]] و [[ولایت]] [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} ما و دیگر [[خاندان رسالت]] می‌سرود، خود را به [[رسول خدا]] {{صل}} نزدیک نماید در این جا به چند نمونه از اشعار وی در [[فضایل]] [[اميرالمؤمنين]] {{ع}} و [[خاندان پیامبر]] {{ع}} اشاره می‌کنیم:
# قصیده‌ای در [[مدح]] [[حضرت علی]] {{ع}} که انگشترش را در [[نماز]] به [[سائل]] داد و [[آیه ولایت]] نازل شد<ref>آیه {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}}.</ref>، سروده است (البته برخی از مؤرخان این [[شعر]] را به [[دیوان]] [[حمیری]] نسبت داده‌اند. که چند [[بیت]] از آن سروده این است: [[علی]]، [[امیرمؤمنان]] و [[برادر]] [[هدایت]] و [[برترین]] صاحب نعلی است که خود بی [[کفش]] بود. او اول کسی است که [[زکات]] به [[دست]] خود داد و اول کسی که [[نماز]] آورد و [[روزه]] گرفت.
* پس همین که [[سائل]] آمد، [[کف دست]] خود را به طرف او دراز کرد و [[بخل]] نکرد و جا خالی نکرد. پس [[جبرئیل]]، [[محمد]] [[پیامبر]] را [[بشارت]] داد به این [[صدقه]] و [[حق]] در آنجا به وضوح آمد<ref>{{عربی|علي أميرالمؤمنين أخو الهدی و أفضل ذي نعل و من كان حافيا و أول من أتي الزكاة بكفه و أول من صلى و من صام طاویا فلما أتاه سائل مدکفه إليه ولم يبخل و لم يك جافيا فبشر جبرئيل النبي محمدا بذاك و جاء الحق في ذاك ضاحيا}}؛ اعیان الشیعه، ج۴، ص۶۲۲.</ref>.
# در قصیده‌ای در [[ولایت امام حسن]] و [[امام حسین]] {{ع}} چنین سروده است: همانا [[مریم]] چون [[پاکیزه]] دامن بود، عیسی را که مثل ماه شب چهارده بود، آورد. وهمانا فاطمه {{س}} بعد از او که پاکیزه دامن بود، دو [[سبط پیامبر]] [[هدایت]] را آورد<ref>{{عربی|و ان مریم احصنت فرجها وجاءت بعیسی کبدر الدجی فقد احصنت فاطم بعدها و جاءت بسبطی نبی الهدی}}؛ اعیان الشیعه، ج۴، ص۶۲۲.</ref>.
# در قصیده دیگری در داستان [[فتح]] خبیر به [[دست]] [[علی]] {{ع}} این‌گونه سرود: "و [[علی]] چشم درد داشت به جستجوی دارو بود ولی مداوا نیافت. [[پیامبر خدا]] با آب دهان مبارکش او را [[شفا]] داد، پس [[مبارک]] باد بالا رفته و بالا برنده. و [[پیامبر]] فرمود: به زودی [[پرچم]] را به کسی می‌دهم که [[شجاع]] کوبنده و [[محب]] [[خدا]] و ولی اوست. او [[دوست]] می‌دارد خدای مرا و [[خدا]] هم او را [[دوست]] می‌دارد و به وسیله او قلعه‌های محکمی که مانع رفت و آمد [[دشمنان]] بود را [[فتح]] می‌کند. پس [[علی]] را برگزید نه هیچ‌کس دیگر را و او را [[وزیر]] و [[برادر]] خود نامید<ref>{{عربی|و کان علی ارمد العین یبتغی دوا فلما لم یحس مداویا شفاه رسول الله منه بتفله فبورک محبا للاله موالیا یحب الاله و الاله یحبه به یفتح الله الحصون الاوابیا فاصفی بها دون البریه کلها علیا و سماه الوزیر المواخیا}}ارشد مفید، ج۱، ص۶۴.</ref>.
# از جمله اشعار حشان در روز [[غدیرخم]] است که در آن روز حسان مورد دعای [[رسول خدا]] {{صل}} نیز قرار گرفت. روز [[غدیرخم]] همان روزی است که [[پیامبر اکرم]] {{صل}} به امر [[خدا]] پس از [[نزول]] [[آیه]] {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ}}<ref>«ای پیامبر! آنچه را از پروردگارت به سوی تو فرو فرستاده شده است برسان و اگر نکنی پیام او را نرسانده‌ای؛ و خداوند تو را از (گزند) مردم در پناه می‌گیرد، خداوند گروه کافران را راهنمایی نمی‌کند» سوره مائده، آیه ۶۷.</ref>. [[علی]] {{ع}} را بالای [[دست]] گرفت و فرمود: {{متن حدیث|مَنْ كُنْتُ مَوْلاَهُ فَعَلِيٌّ مَوْلاَهُ...}}؛ "هر کس من مولای اویم علی مولای اوست...". آن گاه به مردان و [[زنان]] حاضر که ده‌ها هزار نفر بودند و همراه [[پیامبر خدا]] {{صل}} از [[حجة الوداع]] باز می‌گشتند، [[دستور]] داد با [[علی]] به عنوان [[امیرالمؤمنین]] [[سلام]] دهند و [[بیعت]] کنند. در این رخ داد بزرگ و به یادماندنی، سخنرانان و [[شاعران]] در [[عظمت]] آن روز و [[مقام]] منيع [[ولایت]] [[علی بن ابی طالب]] {{ع}} بسیار سخن گفتند و [[شعر]] سرودند، از جمله [[حسان بن ثابت]] [[خدمت]] [[حضرت پیامبر]] {{صل}} شرفیاب شد و عرض کرد: ای [[رسول خدا]]، آیا به من [[اذن]] می‌دهید که در این [[مقام]] چیزی که [[رضای خدا]] را در آن خواهد بود بگویم؟ [[حضرت]] به او فرمود: "ای حسان به [[نام خدا]] بگو" <ref>{{متن حدیث|قُلْ يَا حَسَّانُ عَلَى اِسْمِ اللَّهِ}}</ref>؛ حسان در محل مرتفعی ایستاد و در حالی که همه [[مسلمانان]] گردن کشیده بودند که به [[شعر]] او گوش فرا دهند، این اشعار را بالبداهه سرود: روز [[غدیرخم]]، پیامبرشان به آواز بلند فریاد برآورد و فرمود: مولا و ولی شما کیست؟ بدون [[مخالفت]] همه گفتند: پروردگارت مولای ما و تو ولی مایی و کسی از ما نافرمان نخواهی یافت.

سپس به على فرمود: [[یا علی]] برخیز که به [[امامت]] و [[پیشوایی]] تو بعد از خود خشنودم. هر که من مولای اویم، [[علی]] مولای اوست، [[ولایت]] او را پذیرید و از او [[پیروی]] کنید. و در این جا بود که [[پیامبر]] [[دعا]] کرد که: خدايا، هر کس [[ولایت علی]] را پذیرفت در حوزه ولايتت قرار ده و دشمنش را [[دشمن]] بدار<ref>{{عربی| يناديهم يوم الغدیر تبيهم بختم و أسمع بالرسول مناديا وقال فمن مولاكم و ولیکم فقالوا و لم يبدوا هناك التعاديا إلهك مولانا و أنت ولينا و لن تجدن منا لك اليوم عاصيا فقال له: قم يا علي فإنني رضيتك من بعدي إمامة و هادیا فمن کنت مولاه فهذا وليه فکونوا له أنصار صدق مواليا هناك دعا اللهم وال وليه و کن للذي عادي عليا معاديا}}</ref>.

پس از این اشعار بود که [[رسول خدا]] {{صل}} درباره حسان [[دعا]] کرد و فرمود: "ای حسان، تو همواره مورد [[تأیید]] [[روح القدس]] هستی تا وقتی که ما را با زبانت [[یاری]] می‌کنی"<ref>{{متن حدیث|لاَ تَزَالُ يَا حَسَّانُ مُؤَيَّداً بِرُوحِ الْقُدُسِ مَا نَصَرْتَنَا بِلِسَانِكَ}}؛ ارشد مفید، ج۱، ص۱۷۶ و اعیان الشیعه، ج۴، ص۶۲۱.</ref>.

دعای [[رسول خدا]] {{صل}} در اینجا به طور مطلق نبود، بلکه [[مقید]] شده به این که مادامی که زبانت [[یاری]] ما کند، مؤید به [[روح القدس]] باشد، خبر از یک دیدگاه [[غیبی]] دارد که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام علی ج۱ (کتاب)|اصحاب امام علی]]، ج۱، ص۴۳۸-۴۴۱.</ref>.

== حسان و [[انحراف]] از [[علی]] {{ع}} ==
حسان با این که همواره از [[ولایت]] [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} [[سخن]] میگفت و [[شعر]] میسرود و مورد [[دعای پیامبر]] [[خدا]] {{صل}} قرار گرفت، ولی بعد از [[رسول خدا]] {{صل}} شيطان نفس او را فریفت و [[نفس اماره]] بر [[عقل]] و [[ایمان]] او غالب شد و او از [[ساحت]] [[مقدس]] [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} فاصله گرفت و در زمره [[یاران]] [[عثمان]] درآمد و بر همین [[اعتقاد]] و [[ایمان]] بر [[عثمان]] باقی ماند و در زمان [[خلافت [[امیرالمؤمنین]] [[علی]] {{ع}} هم بر [[انحراف]] خود باقی ماند و دلش را در گرو [[محبت]] آن [[حضرت]] قرار نداد. جالب این جاست که [[رسول خدا]] {{صل}} در دعایی که در [[حق]] حسان در [[غدیرخم]] کرد، [[مقید]] نمود به اینکه: "مادامی که زبانت ما را [[یاری]] کند [[روح القدس]] تو را [[یاری]] کند" این [[کلام پیامبر]] [[معجزه]] و [[خبر غیبی]] از [[آینده]] حسان بود، چون [[پیامبر خدا]] {{صل}} می‌دانستند که حان در [[آینده]]، [[فریب]] [[مال و منال]] [[دنیا]] را میخورد و از [[پشتیبانی]] [[علی]] {{ع}} [[دست]] برمی دارد و از [[شیعیان]] [[عثمان]] می‌شود.

مع‌الاسف کار حسان این [[صحابی]] بزرگ [[پیامبر]] در اثر کشش [[دنیاپرستی]] به جایی رسید که [[مردم]] را به سوی [[معاویه]] فرا خواند و از [[امام المتقین]] [[علی]] باز داشت. در [[تاریخ]] آمده است موقعی که [[حضرت على]] [[قیس بن سعد]] [[صحابی]] و [[شیعه]] باوفای خود را از [[حکومت مصر]] برداشت و [[محمد بن ابوبکر]] را به جای او [[نصب]] کرد، حسان نزد [[قیس]] آمد و او را [[شماتت]] کرد و با زبان [[تمسخر]] گفت: دیدی که چگونه [[عثمان]] را به خاطر [[علی]] کشتی و او هم از تو [[قدردانی]] نکرد و از [[مقام]] استانداریت تو را معزول نمود، پس [[گناه]] آن ظلمی که بر [[عثمان]] کردی، برایت باقی ماند و مقامی هم نگرفتی! ولی [[قیس]] این [[یار]] باوفا و امام‌شناس با [[تندی]] و صراحت، حسان را از خود دور کرد و گفت: "ای کسی که از چشم سرت [[کوری]] (چون حسان در آخر [[عمر]] [[کور]] شده بود) [[چشم]] [[دل]] و بصیرتت هم [[کور]] شده است، اگر نبود که میان [[قبیله]] من و قبيله تو [[نزاع]] میشد، گردنت را میزدم، برو بیرون و از من دور شو<ref>{{متن حدیث|يا أعمى القلب والبصر، والله لولا أن ألقي من رهطي ورهطك حربأ لضربت عنقك، اخرج عني}}؛ تاریخ طبری، ج۴، ص۵۵۵؛ اعیان الشیعه، ج۶، ص۶۲۱ و سفينة البحار، ج۱، ص۲۷۸ (حسن).</ref>؛ و [[قیس]] با این سخن [[قاطع]] و کوبنده او را طرد کرد و [[منطق]] او را بر [[باطل]] دانست.

آری، این [[صحابی پیامبر]] با آن همه [[خدمت]] و شعرهایی که در [[اسلام]] سروده بود، [[عاقبت]] به [[انحراف]] رفت و با [[قلبی]] سیاه و بدون [[محبت اهل بیت]] {{عم}} و [[خدا]] را [[ملاقات]] کرد.{{عربی|نعوذ بالله من سبات العقل وسوء العاقبة}}.<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام علی ج۱ (کتاب)|اصحاب امام علی]]، ج۱، ص۴۱-۴۴۳.</ref>

== جستارهای وابسته ==
{{مدخل وابسته}}
* [[عبدالرحمن بن حسان]] (فرزند)
{{پایان مدخل وابسته}}

== منابع ==
{{منابع}}
# [[پرونده:1379452.jpg|22px]] [[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام علی ج۱ (کتاب)|'''اصحاب امام علی''']]
{{پایان منابع}}

== پانویس ==
{{پانویس}}

[[رده:حسان بن ثابت]]