نمایش مبدأ برای خاستگاه مشروعیت الهی مردمی در فقه سیاسی چیست؟ (پرسش)

{{جعبه اطلاعات پرسش
| موضوع اصلی = [[فقه سیاسی (پرسش)|بانک جامع پرسش و پاسخ فقه سیاسی]]
| تصویر = 110062.jpg
| نمایه وابسته = [[کلیاتی از فقه سیاسی (نمایه)|کلیاتی از فقه سیاسی]]
| مدخل اصلی = [[مشروعیت الهی]]
| موضوعات وابسته = 
| تعداد پاسخ = ۱
}}
'''خاستگاه مشروعیت الهی مردمی در فقه سیاسی چیست؟''' یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث '''[[فقه سیاسی (پرسش)|فقه سیاسی]]''' است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی '''[[فقه سیاسی]]''' مراجعه شود.

== پاسخ نخست ==
[[پرونده:1100771.jpg|بندانگشتی|راست|100px|[[اصغرآقا مهدوی]]]]
آقایان دکتر '''[[اصغرآقا مهدوی]]''' و حجت الاسلام '''[[سید محمد صادق کاظمی]]''' در کتاب ''«[[کلیات فقه سیاسی (کتاب)|کلیات فقه سیاسی]]»'' در این‌باره گفته‌‌اند:

«در [[مشروعیت الهی]]- مردمی، [[اصل عدم ولایت]] مورد پذیرش قرار می‌گیرد؛ اما تأکید می‌شود که [[خداوند]] [[انسان]] را [[حاکم]] بر [[سرنوشت]] خود کرده است؛ از این‌رو [[مشروعیت]] [[دولت‌ها]] بدون نظر دادن [[مردم]] ممکن نخواهد بود. قائلان به این نظریه [[دلایل]] خود را در قالب دو بخش [[عقلی]] و [[نقلی]] بیان می‌کنند:
* '''[[استدلال عقلی]]''': انسان موجودی [[اجتماعی]] است و آن‌گاه که [[زندگی]] در [[اجتماع]] را می‌پذیرد، لوازم زندگی در اجتماع را نیز باید پذیرا باشد. از جمله لوازم زندگی در اجتماع توجه به آرای دیگران است. در عرصه [[حکومت]] نیز توجه نکردن به آرا و [[رضایت]] مردمی به معنای عدم امکان [[تشکیل حکومت]] یا حرکت حکومت به سوی [[دیکتاتوری]] و [[اعمال]] [[زور]] خواهد بود. اگر رضایت و اقبال عمومی به سوی حاکمی وجود نداشته باشد، [[تأسیس حکومت]] به دست وی بدون اعمال زور میسر نخواهد بود و این با [[قبیح]] بودن اعمال زور و دیکتاتوری منافات دارد.
* '''[[دلیل نقلی]]''': [[دلایل نقلی]] مورد اشاره قائلان به این نظریه شامل این موارد می‌شود:
# روایاتی که در آن استنکاف [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} از [[پذیرش حکومت]] در صورت حضور نیافتن مردم ذکر شده است؛
# عمل به [[رأی مردم]] در [[سیره نبوی]] و [[علوی]] حتی در صورت [[مخالفت]] با نظر شخصی [[رسول الله]] و امیرالمؤمنین {{ع}}. [[روایات]] و [[اخبار]] در این دو حوزه بسیار است و در ادامه تنها مواردی خلاصه وار ذکر می‌شود:
## امیرالمؤمنین {{ع}} در خصوص پذیرش حکومت می‌فرمایند: “اگر حضور فراوان بیعت‌کنندگان نبود و [[یاران]] [[حجت]] را بر من تمام نمی‌کردند و اگر خداوند از [[علما]] [[عهد]] و [[پیمان]] نگرفته بود که برابر [[شکم‌بارگی]] [[ستمگران]] و [[گرسنگی]] [[مظلومان]] [[سکوت]] نکنند، مهار شتر [[خلافت]] را بر کوهان آن انداخته، رهایش می‌ساختم و آخر خلافت را به کاسه اول آن [[سیراب]] می‌کردم”<ref>{{متن حدیث|لَوْ لَا حُضُورُ الْحَاضِرِ وَ قِيَامُ الْحُجَّةِ بِوُجُودِ النَّاصِرِ وَ مَا أَخَذَ اللَّهُ عَلَى الْعُلَمَاءِ أَلَّا يُقَارُّوا عَلَى كِظَّةِ ظَالِمٍ‏ وَ لَا سَغَبِ‏ مَظْلُومٍ لَأَلْقَيْتُ حَبْلَهَا عَلَى غَارِبِهَا وَ لَسَقَيْتُ آخِرَهَا بِكَأْسِ أَوَّلِهَا}}؛ (سید رضی، نهج البلاغه، ص۵۰).</ref>؛
## در ماجرای [[جنگ احد]]، هنگامی که برای [[پیامبر خدا]] {{صل}} خبر آوردند که [[مشرکان]] در [[راه]] [[مدینه]] برای [[حمله]] به مسلمانان‌اند، [[پیامبر اکرم]] {{صل}} [[اصحاب]] را جمع کردند و ضمن بیان نظر خود که ماندن در داخل [[شهر]] و [[دفاع]] بود، از اصحاب خواستند که نظر دهند، اصحاب بر رفتن به بیرون شهر و [[جنگیدن]] نظر داشتند. [[پیامبر]] نظر ایشان را پذیرفتند و [[عزم]] خروج از شهر کردند<ref>در بررسی این ادله، در بخش نقش مردم در تئوری نصب مطالبی بیان خواهد شد.</ref>.

بسیاری از قائلان به این نظریه، [[مشروعیت الهی]]- مردمی را مخصوص [[دوران غیبت]] دانسته و [[دوران حضور]] را به دلیل [[وجود امام]] [[منصوص]]، دوران [[مشروعیت]] محض [[الهی]] شمرده‌اند؛ اما سرایت این مشروعیت را در دوران غیبت خالی از اشکال ندانسته‌اند. این افراد معتقدند [[نصوص]] متعدد در خصوص [[ولایت]] [[فقها]]، تنها شرایط [[ولی فقیه]] را بیان کرده است و [[تطبیق]] این شرایط با افراد بر عهده [[مردم]] گذاشته شده است. [[آیت‌الله]] مصباح [[یزدی]] دو نظریه متفاوت مشروعیت در دوران غیبت را این‌گونه شرح می‌دهد:

'''مبنای اول''': مشروعیت ولایت و [[حکومت]] [[فقیه]]، از [[ولایت تشریعی]] الهی سرچشمه می‌گیرد و اساساً هیچ‌گونه [[ولایتی]] جز با انتساب به [[نصب]] و [[اذن الهی]] مشروعیت نمی‌یابد و هرگونه [[مشروع]] دانستن [[حکومتی]] جز از این طریق، نوعی [[شرک]] در [[ربوبیت تشریعی]] الهی به شمار می‌رود؛ به دیگر سخن، [[خدای متعال]] [[مقام حکومت]] و ولایت بر مردم را به [[امام]] [[معصوم]] [[عطا]] فرموده و اوست که فقیه واجد شرایط را - چه در [[زمان]] حضور و عدم [[بسط ید]] و چه در [[زمان غیبت]] - نصب کرده است و [[اطاعت]] از او در واقع [[اطاعت از امام]] معصوم است؛ چنان که [[مخالفت]] با او [[مخالفت با امام]] و به منزله [[انکار]] ولایت تشریعی الهی است: {{متن حدیث|وَ الرَّادُّ عَلَيْنَا الرَّادُّ عَلَى‏ اللَّهِ‏ وَ هُوَ عَلَى‏ حَدِّ الشِّرْكِ‏ بِاللَّهِ‏}}؛

'''مبنای دوم''': [[شارع مقدس]] تنها به [[امام]] [[معصوم]] [[حق ولایت]] داده است و طبعاً اِعمال آن اختصاص به [[زمان]] حضور وی خواهد داشت و اما در [[زمان غیبت]] باید [[مردم]] براساس [[قواعد]] کلی مانند {{متن قرآن|أَوْفُوا بِالْعُقُودِ}}<ref>«به پیمان‌ها وفا کنید» سوره مائده، آیه ۱.</ref> و {{متن حدیث|الْمُسْلِمُونَ‏ عِنْدَ شُرُوطِهِمْ}} و... عمل کنند و کسی را که [[شایسته]] [[حکومت]] است، [[انتخاب]] کرده، با او [[بیعت]] کنند؛ نظیر آنچه [[اهل تسنن]] درباره حکومت بعد از [[رحلت پیامبر اکرم]] معتقدند. حداکثر این است که [[شارع]]، [[شرایط حاکم]] [[صالح]] را بیان کند و [[مسلمانان]] موظف باشند که در بیعتشان شرط کنند که [[حاکم]] طبق [[دستورهای اسلام]] عمل کند و [[تعهد]] به [[اطاعت]] مطلق به منزله “شرط [[خلاف شرع]] در ضمن عقد” است و اعتباری ندارد. طبق این مبنا، ملاک [[مشروعیت ولایت فقیه]] قراردادی است که با مردم منعقد می‌کند و درواقع بیعت است که نقش اساسی را در [[مشروعیت]] بخشیدن به [[ولایت فقیه]] ایفا می‌کند<ref>مصباح یزدی، «اختیارات ولی فقیه در خارج از مرزها»، ص۸۹-۹۰.</ref>.

این دو نظریه نتایج و آثار متفاوتی خواهند داشت. مختصر آنکه [[نظریه]] [[مشروعیت الهی]] - مردمی به [[حجیت رأی اکثریت]]، جواز [[تصرف]] در نتیجه بیعت و [[وجوب]] عمل به نتایج [[مشورت]] می‌رسد و نظریه مشروعیت الهی به عدم حجیت رأی اکثریت، تحقق فعلیت [[ولایت]] در نتیجه بیعت و عدم وجوب عمل به نتایج مشورت منتهی می‌شود»<ref>[[اصغرآقا مهدوی|مهدوی، اصغرآقا]] و [[سید محمد صادق کاظمی|کاظمی، سید محمد صادق]]، [[کلیات فقه سیاسی (کتاب)|کلیات فقه سیاسی]]، ص ۱۵۹.</ref>

== [[:رده:آثار فقه سیاسی|منبع‌شناسی جامع فقه سیاسی]] ==
{{منبع‌ جامع}}
* [[:رده:کتاب‌شناسی کتاب‌های فقه سیاسی|کتاب‌شناسی فقه سیاسی]]؛
* [[:رده:مقاله‌شناسی مقاله‌های فقه سیاسی|مقاله‌شناسی فقه سیاسی]]؛
* [[:رده:پایان‌نامه‌شناسی پایان‌نامه‌های فقه سیاسی|پایان‌نامه‌شناسی فقه سیاسی]].
{{پایان منبع‌ جامع}}

== پانویس ==
{{پانویس}}

[[رده:پرسش]]
[[رده:پرسمان فقه سیاسی]]

[[رده:(اا): پرسش‌های فقه سیاسی با ۱ پاسخ]]