نمایش مبدأ برای خوش‌گمانی به خود

{{مدخل مرتبط
| موضوع مرتبط = خوش‌گمانی
| عنوان مدخل  = [[خوش‌گمانی به خود]]
| مداخل مرتبط = [[خوش‌گمانی به خود در قرآن]] - [[خوش‌گمانی به خود در حدیث]] - [[خوش‌گمانی به خود در اخلاق اسلامی]]
| پرسش مرتبط  = 
}}

== مقدمه ==
حسن ظن به خویشتن عبارت از آن است که [[انسان]] از حیث نظری همه [[عقاید]]، آرا و نظریه‌های خود را صحیح بینگارد، از حیث عملی [[گمان]] کند هر کاری، را درست، به موقع، به‌طور دقیق، کامل و مطابق با [[وظیفه]] انجام داده است و از حیث [[اخلاقی]] همه صفات و سجایای خود را خوب و [[پسندیده]] تلقی کند و در هیچ زمینه‌ای، هیچ [[نقد]] و انتقادی را برنتابد؛ همچنین کسانی که نسبت به [[آینده]] خویش اطمینانی، خلل‌ناپذیر دارند و [[گمان]] می‌کنند در [[قیامت]] حتماً [[رستگار]] می‌شوند و به [[بهشت]] الاهی راه می‌یابند، به خویش [[حسن ظن]] دارند. این قسم حسن ظن، اگرچه برخلاف دو قسم سابق بسیار شایع است و اکثر [[مردمان]] به آن گرفتارند، از [[رذایل اخلاقی]] به شمار می‌رود و بسیار [[ناپسند]] است.

[[رسول خدا]] {{صل}} می‌فرماید: {{متن حدیث|مَنْ‏ قَالَ‏ إِنِّي‏ خَيْرُ النَّاسِ‏ فَهُوَ مِنْ‏ شَرِّ النَّاسِ وَ مَنْ قَالَ إِنِّي فِي الْجَنَّةِ فَهُوَ فِي النَّارِ}}<ref>«کسی که فکر کند بهترین انسان است، از بدترین انسان‌هاست و کسی که خود را بهشتی بداند، اهل آتش است»فضل الله راوندی، النوادر، ص۱۰۷.</ref>.
حسن ظن به خویش با یک نمود [[رفتاری]] شناخته می‌شود. نمود رفتاری این [[رذیله]] [[نفسانی]] [[خودستایی]] و بیان [[کارهای نیک]] خویش است. به همین دلیل [[قرآن کریم]] خودستایی و [[تزکیه نفس]] را [[نکوهش]] کرده و مخاطبان خود را از آن بازداشته است. در [[سرزنش]] کسانی که خود را بری از [[عیب]] و عاری از [[نقص]] می‌دانند، می‌فرماید: {{متن قرآن|هُوَ أَعْلَمُ بِكُمْ إِذْ أَنْشَأَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَإِذْ أَنْتُمْ أَجِنَّةٌ فِي بُطُونِ أُمَّهَاتِكُمْ فَلَا تُزَكُّوا أَنْفُسَكُمْ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اتَّقَى}}<ref>«او آن هنگام که شما را از زمین پدید آورد و آن هنگام که شما جنین‌هایی در شکم مادرانتان بودید به شما داناتر بود پس خود را به پاکی نستأیید که او ب» سوره نجم، آیه ۳۲.</ref>.

[[امام صادق]] {{ع}} در [[تفسیر]] این [[آیه]] می‌فرماید: «منظور این است که [[انسان]] بگوید: دیشب [[نماز]] خواندم، دیروز [[روزه]] گرفتم و امثال آن. سپس اضافه کرد: در [[زمان]] [[امیر المؤمنین]] {{ع}} کسانی بودند که به هم می‌رسیدند و می‌گفتند: دیشب نماز خواندیم، دیروز روزه گرفتیم. امیر المؤمنین {{ع}} [برای [[اصلاح]] این [[رفتار]] [[زشت]]] می‌فرمود: ولی من شب و [[روز]] را می‌خوابم و اگر در فاصله شب و [[روز]] هم فرصتی پیدا کنم، می‌خوابم»<ref>صدوق، معانی الاخبار، ص۲۴۳.</ref>.
همچنین [[قرآن کریم]] در [[سرزنش]] [[یهودیان]] که خود را از [[بدی‌ها]] [[پاک]] می‌شمردند و ادعای [[دوستی با خدا]] می‌کردند، می‌فرماید: {{متن قرآن|أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ يُزَكُّونَ أَنْفُسَهُمْ بَلِ اللَّهُ يُزَكِّي مَنْ يَشَاءُ وَلَا يُظْلَمُونَ فَتِيلًا}}<ref>«آیا به کسانی ننگریسته‌ای که خویشتن را پاکیزه می‌انگارند اما (این) خداوند است که هر کس را بخواهد پاکیزه می‌دارد و سر مویی ستم نخواهند دید» سوره نساء، آیه ۴۹.</ref>.

[[انسان]] در مقابله با خویشتن موظف به [[سوء ظن]] است. [[امیر المؤمنین]] {{ع}} در [[خطبه]] [[همام]] سوء ظن به خویش را از صفات متّقین شمرده است. می‌فرماید: {{متن حدیث|لَا يَرْضَوْنَ‏ مِنْ‏ أَعْمَالِهِمُ‏ الْقَلِيلَ‏ وَ لَا يَسْتَكْثِرُونَ الْكَثِيرَ فَهُمْ لِأَنْفُسِهِمْ مُتَّهِمُونَ وَ مِنْ أَعْمَالِهِمْ مُشْفِقُونَ‏ إِذَا زُكِّيَ‏ أَحَدٌ مِنْهُمْ خَافَ مِمَّا يُقَالُ لَهُ فَيَقُولُ أَنَا عْلَمُ بِنَفْسِي مِنْ غَيْرِي وَ رَبِّي أَعْلَمُ بِي مِنِّي بِنَفْسِي اللَّهُمَّ لا تُؤَاخِذْنِي بِمَا يَقُولُونَ وَ اجْعَلْنِي أَفْضَلَ مِمَّا يَظُنُّونَ وَ اغْفِرْ لِي مَا لَا يَعْلَمُونَ}}<ref>«از اعمال کم خویش راضی نیستند؛ اعمال زیاد خود را نیز زیاد نمی‌بینند و از اعمال خویش بیمناکند؛ اگر کسی زبان به مدحشان بگشاید، از گفته او می‌ترسند و می‌گویند من خودم را بهتر از دیگران می‌شناسم و خدا مرا از خودم بهتر می‌شناسد. خدایا به‌خاطر چیزی که اینها می‌گویند، مرا مؤاخذه نکن. مرا برتر از آنچه گمان می‌کنند قرار ده و کارهایی را که اینها خبر ندارند بر من ببخش»شریف رضی، نهج البلاغه، با شرح محمد عبده، ج۲، ص۱۶۲.</ref>.

بیان [[فضایل]] خویش تنها وقتی جایز است که [[اثبات حق]] به آن بستگی داشته باشد، به همین دلیل حضرات [[معصومین]] با آنکه در [[مقام]] [[بندگی]] خود را مقصر می‌دانستند و در همه زمینه‌ها نفس خویش را متهم می‌کردند و به خود نسبت [[ظلم]] و [[گناه]] و [[طغیان]] می‌دادند<ref>مروری به دعاهای رسیده از آن حضرات، مثل دعای کمیل، صباح و دعاهای صحیفه مبارکه سجادیه برای اثبات این مطلب کافی است.</ref>، در مواجهه با [[مخالفان]] از بیان [[فضایل]] خویش کوتاهی نمی‌کردند؛ برای نمونه یک [[روایت]] در این زمینه نقل می‌کنیم: مردی [[یهودی]] در مقابل [[رسول خدا]] {{صل}} ایستاد و عرض کرد: تو [[برتری]] یا [[موسی بن عمران]] که [[خدا]] با او سخن گفت، [[تورات]] و [[عصا]] بر او نازل کرد، دریا را برای او شکافت و از [[ابر]] برایش سایه‌بان ساخت؟

رسول خدا {{صل}} فرمود: اگر چه [[پسندیده]] نیست [[انسان]] خود را بستاید، ولی به تو می‌گویم: [[آدم]] وقتی [[گناه]] کرد برای [[توبه]] گفت: خدایا به [[حق]] [[محمد و آل محمد]] از تو می‌خواهم که مرا ببخشی؛ و خدا او را بخشید.
[[نوح]] وقتی سوار بر کشتی شد و ترسید که [[غرق]] شود، گفت: خدایا! به حق محمد و آل محمد از تو می‌خواهم که مرا [[نجات]] دهی و خدا نجاتش داد.
[[ابراهیم]] وقتی در [[آتش]] افکنده شد، گفت: خدایا! به حق محمد و آل محمد از تو می‌خواهم که مرا از این آتش نجات دهی. و خدا آتش را بر او سرد و [[سلامت]] کرد.
[[موسی]] وقتی که [در مقابل [[ساحران]]] عصای خویش را به [[زمین]] انداخت در عمق جانش می‌هراسید، گفت: خدایا! به حق محمد و آل محمد از تو می‌خواهم که مرا از [[کید]] ایشان در [[امان]] بداری و خدا به او فرمود: نترس که تو [[پیروزی]]. ای یهودی! اگر موسی مرا می‌دید و به من [[ایمان]] نمی‌آورد، ایمانش به کارش نمی‌آمد و نبوتش سودی برایش نداشت. ای یهودی؛ [[مهدی]] از [[نسل]] من است که چون به پا خیزد، [[عیسی‌بن مریم]] برای [[یاری]] او فرو می‌آید و او را پیش می‌اندازد و پشت سرش [[نماز]] می‌خواند<ref>صدوق، امالی، ص۲۸۷.</ref>.<ref>[[مجتبی تهرانی|تهرانی، مجتبی]]، [[اخلاق الاهی ج۱۴ (کتاب)|اخلاق الاهی]]، ج۱۴، ص ۲۳۵.</ref>.

== منابع ==
{{منابع}}
# [[پرونده:1100254.jpg|22px]] [[مجتبی تهرانی|تهرانی، مجتبی]]، [[اخلاق الاهی ج۱۴ (کتاب)|'''اخلاق الاهی ج۱۴''']]
{{پایان منابع}}

== پانویس ==
{{پانویس}}

[[رده:خوش‌گمانی به خود]]