نمایش مبدأ برای مصداق‌شناسی ذوی‌القربی در حدیث

{{مدخل مرتبط
| موضوع مرتبط = مصداق‌شناسی ذوی‌القربی
| عنوان مدخل  = مصداق‌شناسی ذوی‌القربی
| مداخل مرتبط = [[مصداق‌شناسی ذوی‌القربی در حدیث]]
| پرسش مرتبط  = 
}}

== احادیث اهل سنت ==
پیرامون مصداق [[ذوی‌القربی]] در کتب [[عامه]] نظرهای گوناگونی وارد شده. دراین میان، [[روایات]] متعددی وجود دارد که ذوی‌القربی را منحصر در خمسه طیبه‌{{عم}} معرفی می‌کند که [[حاکم حسکانی نیشابوری]] در [[تفسیر]] خود به برخی از آنها اشاره کرده است. او در حاشیه، سایر مدارک [[اهل سنت]] را درباره [[آیه]] ذکر کرده که در اینجا به طور خلاصه به آنها اشاره می‌کنیم:
# [[قاضی أبوبکر الحیري]] از [[أبوالعباس الصبغی]] و او با چند واسطه از [[سعید بن جبیر]] از [[ابن عباس]] [[روایت]] می‌کند که گفت: {{متن حدیث|لَمَّا نَزَلَتْ‏ {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}}‏ قَالُوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ هَؤُلَاءِ الَّذِينَ أَمَرَنَا اللَّهُ‏ بِمَوَدَّتِهِمْ‏ قَالَ: عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ وُلْدُهُمَا}}.
# [[ابونعیم اصفهانی]] در کتاب خود «[[ما نزل من القرآن فی علی (کتاب)|ما نزل من القرآن فی علی]]» می‌گوید: {{متن حدیث|حَدَّثَنَا أَبُو مُحَمَّدِ بْنُ حَیَّانَ...عَنْ سَعِيدِ بْنِ جُبَيْرٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: لَمَّا نَزَلَ قَوْلُهُ تَعَالَى‏ {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}}‏‏ قَالُوا يَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ‏ هَؤُلَاءِ الَّذِينَ‏ أَمَرَنَا اللَّهُ‏ بِمَوَدَّتِهِمْ قَالَ عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ ابْنَاهُمَا}}. همین بیان را [[محمّد بن سلیمان کوفی]] در عنوان: «باب ذکر ما أنزل فی عليّ من القرآن» در [[حدیث]] ۶۲ و ۶۹ از کتاب المناقب، صفحه ۲۹ چنین می‌گوید: {{متن حدیث| حَدَّثَنَا خَضرُ بْنُ أَبَانٍ... عَنْ سَعِيدِ بْنِ جُبَيْرٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: لَمَّا نَزَلَتِ الْآيَةُ {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}}‏‏ ‏ قُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ قَرَابَتُكَ الَّذِينَ افْتَرَضَ‏ اللَّهُ‏ عَلَيْنَا مَوَدَّتَهُمْ‏ قَالَ عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ وُلْدُهُمَا َ يَقُولُهَا ثَلَاثَ مَرَّاتٍ}}. ناگفته نماند که این روایت از این طریق، یعنی سعید بن جبیر و ابن عباس، در اغلب [[تفاسیر اهل سنت]] ذکر شده است<ref>شواهد التنزیل (ط. وزارة الثقافة والإرشاد الإسلامی، ۱۴۱۱ ﻫ.ق)، ج۲، ص۱۹۰.</ref>.
# [[سیوطی]] در الدر المنثور<ref>الدرّ المنثور، ج۶، ص۸.</ref> و [[زمخشری]] در کشاف<ref>الکشاف، ج۴، ص۲۲۰.</ref> روایت را به این صورت نقل می‌کنند: {{متن حدیث|رُوِیَ أَنَّهَا قَالَ: لَمَّا نَزَلَتْ‏، قِیلَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ‏ قَرَابَتُكَ‏ هَؤُلَاءِ الَّذِينَ‏ وَجَبَتْ‏ عَلَيْنَا مَوَدَّتُهُمْ قَالَ: عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ ابْنَاهُمَا}}.
# [[ثعلبی]] که از [[مفسرین]] برجسته [[اهل سنت]] است، در ذیل این [[آیه]]، ضمن اشاره به [[روایت]] فوق در [[مناقب اهل بیت]] {{عم}} و [[لعن]] و [[نفرین]] بر [[دشمنان]] آنها، مطالبی را ذکر می‌کند که ذیلاً به بخشی از آنها اشاره می‌شود: {{متن حدیث|ثُمَّ اخْتَلَفُوا فِي‏ قَرَابَةِ رَسُولِ اللَّهِ {{صل}} الَّذِينَ أَمَرَ اللَّهِ بِمَوَدَّتِهِمْ}}. او با ذکر [[سلسله]] [[سند]] در بیان مصداق، ادامه می‌دهد: {{متن حدیث|أَخْبَرَنَا الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدِ... عَنْ سَعِيدِ بْنِ جُبَيْرٍ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: لَمَّا نَزَلَتْ {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}}‏‏ قَالُوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ‏ قَرَابَتُكَ‏ هَؤُلَاءِ الَّذِينَ‏ وَجَبَتْ‏ عَلَيْنَا مَوَدَّتُهُمْ قَالَ: عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ وَلَدَاهُمَا}}<ref>الکشف و البیان المعروف بتفسیر الثعلبی (ط. داراحیاء التراث العربی، ۱۴۲۲ ﻫ.ق)، ج۸، ص۳۱۰.</ref>. سپس ثعلبی به داستان [[اصحاب کسا]] و انحصار آنان در [[خمسه طیبه]] {{عم}} این گونه اشاره می‌نماید: {{متن حدیث|حَدَّثَنَا أَبُو عَمْرٍو... عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ {{صل}} قَالَ: لِفَاطِمَةَ: ائْتِينِي بِزَوْجِكِ‏ وَ ابْنَيْكِ‏. فَجَاءَتْ بِهِمْ- فَأَلْقَى عَلَيْهِمْ عَلَيْهِمْ‏ كِسَاءً فَدَكِيّاً قَالَ ثُمَّ رَفَعَ يَدَهُ عَلَيْهِمْ فَقَالَ- اللَّهُمَّ إِنَّ هَؤُلَاءِ آلُ مُحَمَّدٍ فَاجْعَلْ صَلَوَاتِكَ وَ بَرَكَاتِكَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ عَلَى آلِ مُحَمَّدٍ فَإِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ قَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ فَرَفَعْتُ الْكِسَاءَ لِأَدْخُلَ مَعَهُمْ فَجَذَبَهُ مِنْ يَدِي وَ قَالَ إِنَّكِ عَلَى خَيْرٍ}} نکته قابل توجه در این روایت شریفه آن است که علی‌رغم آنکه جناب [[ام سلمه]] از [[همسران]] خوب [[رسول خدا]] {{صل}} بوده است و ذیل روایت نیز [[شاهد]] بر این امر است، هنگامی که او تقاضای ورود در زمرۀ اصحاب کسا می‌نماید، رسول خدا {{صل}} با [[تندی]] گوشه [[عبا]] را از دست او می‌کشند و او را از ورود به دایره خمسه طیبه [[نهی]] می‌کنند و تنها می‌فرمایند: «تو بر خیری». بنابراین، روشن می‌شود که خمسه طیبه {{عم}} دارای [[مقام]] و موقعیت خاصی هستند که سایر [[مؤمنین]] به این [[مقام]] نمی‌رسند و این همان [[مقام عصمت]] و [[علم الهی]] است که [[خداوند]] اختصاص به [[ائمه اطهار]] {{عم}} داده است.
# [[ثعلبی]] در [[روایت]] دیگری از [[ابوهریره]]، روایت مشهور [[نبی اکرم]] {{صل}} در [[دوستی]] و [[دشمنی]] [[رسول خدا]] {{صل}} با [[دوستان]] و [[دشمنان اهل بیت]] {{عم}} را بیان می‌دارد و سپس به مصداق [[ذوی‌القربی]] در [[آیه]] مورد بحث اشاره می‌نماید: {{متن حدیث|وَ رَوَى أَبُوحَازِم عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ: نَظَرَ رَسُولُ اللَّهِ إِلَى عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ {{عم}} فَقَالَ أَنَا حَرْبٌ‏ لِمَنْ‏ حَارَبْتُمْ‏ وَ سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمْتُمْ}}
# در همان [[تفسیر]]، ثعلبی اشاره به واقعه سوزناک [[کربلا]] و [[اسارت]] [[اهل بیت]] {{عم}} می‌نماید و سپس بیان [[امام سجاد]] {{ع}} را در آستانه دروازه [[دمشق]] با پیرمرد شامی نقل می‌کند: {{متن حدیث|أَخْبَرَنَا عقیل بن محمد... عَنْ أَبِي الدَّيْلَمِ، قَالَ: لَمَّا جِيءَ بِعَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ {{ع}} أَسِيراً قَائِماً عَلَى دَرَجِ دِمَشْقَ، قَامَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الشَّامِ، فَقَالَ:اَلْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي قَتَلَكُمْ، وَ اسْتَأْصَلَ شَأْفَتَكُمْ، وَ قَطَعَ قَرْنَ الْفِتْنَةِ. فَقَالَ لَهُ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ {{ع}}: «أَ قَرَأْتَ الْقُرْآنَ؟» قَالَ:نَعَمْ. قَالَ: «قَرَأْتَ آلَ حَم». قَالَ:قَرَأْتُ الْقُرْآنَ، وَ لَمْ أَقْرَأْ آلَ حَم. قَالَ: «قَرَأْتَ {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}}‏‏ قَالَ: وَ إِنَّکُمْ لَأَنْتُمْ هُمْ؟ قَالَ: نَعَمْ}}<ref>الکشف و البیان المعروف بتفسیر الثعلبی (ط. داراحیاء التراث العربی، ۱۴۲۲ ﻫ.ق)، ج۸، ص۳۱۲، به نقل از الجامع الصحیح و هو سنن الترمذی (ط. دارالحدیث، ۱۴۱۹ﻫ.ق)، ج۵، ص۳۶۰.</ref>.
#«[[زمخشری]]» در «کشاف» [[حدیثی]] نقل کرده که [[فخر رازی]] و [[قرطبی]] نیز در تفسیرشان از او اقتباس کرده‌اند. در این [[حدیث]]، آشکارا به مقام والای ذوی‌القربی تصریح شده. جالب آنکه زمخشری خود قبلاً تصریح کرده که مراد از ذوی‌القربی، [[علی]] {{ع}}، [[حسنین]] {{عم}} و [[فاطمه]] {{س}} هستند. وی سپس اهمیت [[حبّ]] ایشان را بیان داشته. وی روایت کرده که رسول خدا {{صل}} فرمود: {{متن حدیث|مَنْ‏ مَاتَ‏ عَلَى‏ حُبِّ‏ آلِ‏ مُحَمَّدٍ مَاتَ شَهِيداً}} وی عباراتی را در [[مدح]] اهل بیت {{عم}} انشا می‌کند و می‌گوید: {{عربی|أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ شَهِيداً أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ مَغْفُوراً أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ تَائِباً أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ مُؤْمِناً مُسْتَكْمِلَ الْإِيمَانِ أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ بَشَّرَهُ مَلَكُ الْمَوْتِ بِالْجَنَّةِ ثُمَّ مُنْكَرٌ وَ نَكِيرٌ أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ فُتِحَ لَهُ فِي قَبْرِهِ بَابَانِ إِلَى الْجَنَّةِ أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ جَعَلَ اللَّهُ قَبْرَهُ مَزَارَ مَلَائِكَةِ الرَّحْمَةِ أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ عَلَى السُّنَّةِ وَ الْجَمَاعَةِ أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى بُغْضِ آلِ مُحَمَّدٍ جَاءَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مَكْتُوبٌ بَيْنَ عَيْنَيْهِ آيِسٌ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى بُغْضِ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ كَافِراً أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى بُغْضِ آلِ مُحَمَّدٍ لَمْ يَشَمَّ رَائِحَةَ الْجَنَّةِ}}<ref>الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل (ط. دارالکتاب العربی، ۱۴۰۷ ﻫ.ق)، ج۴، ص۲۲۱.</ref>.

نکته مهم در همه برداشت‌های علمای [[عامه]] از [[آیه مودت]]، ضمن اعتراف به مصادیق آنان در [[خمسه طیبه]] {{عم}}، آن است که [[مودت]] دراین [[آیه]] و [[ولایت]] در سایر مدارک را به معنای [[دوستی]] صرف معنا می‌کنند؛ در حالی که با [[ادله عقلی]] و [[نقلی]] و نیز بررسی لغوی که در واژه‌های مربوطه به کار رفت، روشن شد که مراد از مودت در آیه، [[اطاعت]] از سر [[انقیاد]] و [[محبت]] و [[تولی]] به ولایت [[مقام امام]] است.<ref>[[محمد تقی فیاض‌بخش|فیاض‌بخش]] و [[فرید محسنی|محسنی]]، [[ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۵ (کتاب)|ولایت و امامت از منظر عقل و نقل]]، ج۵ ص۵۹۹.</ref>

== منابع ==
{{منابع}}
# [[پرونده:1379153.jpg|22px]] [[محمد تقی فیاض‌بخش|فیاض‌بخش]] و [[فرید محسنی|محسنی]]، [[ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۵ (کتاب)|'''ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۵''']]
{{پایان منابع}}

== پانویس ==
{{پانویس}}

[[رده:اهل بیت]]
[[رده:مدخل]]