بردگی در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

==مقدمه==

==بردگی در [[قرآن]]==

#"عبد" که به معنای [[تسلیم]]، [[خضوع]]، بنده و برده است.<ref>مفردات، ص ۵۴۲؛ التحقیق، ج ۸، ص ۱۲، «عبد».</ref> این واژه و مشتقات آن در [[آیات]] متعددی به کار رفته؛ ولی در ۵ [[آیه]] به معنای برده یا بردگی است که سه بار به صورت مفرد: {{متن قرآن|عَبْدٌ}}<ref> سوره بقره، آیه ۲۲۱ و سوره بقره، آیه ۱۷۸ و سوره نحل، آیه ۷۵</ref> و یک‌بار به صورت جمع: {{متن قرآن|عِبَادِكُمْ}}<ref> سوره نور، آیه ۳۲.</ref> و یک بار به صورت فعل {{متن قرآن|عَبَّدْتَ}}<ref> سوره شعراء، آیه ۲۲.</ref> آمده است.

در مجموع این آیات، قرآن ضمن بیان برخی موارد [[بردگی]] و اسباب آن در [[ملل]] پیشین، از وجود بردگی در عهد [[پیامبر اسلام]]{{صل}} [[سخن]] به میان آورده و برخی [[قوانین]] و [[احکام]] مربوط به بردگان از جمله [[آزادی]] و [[ازدواج]] بردگان و [[احسان]] کردن به آنان را [[یادآوری]] کرده است.<ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[بردگی - صادقی فدکی (مقاله)|مقاله «بردگی»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۵.</ref>

==پیشینه [[بردگی]]==

در [[شریعت]] [[عیسی]]{{ع}} نیز بردگی مورد [[تأیید]] بوده است. در [[نامه]] [[پولس]] به افسیسیان، بردگان به [[اطاعت]] با [[ترس]] و [[هراس]] از اربابان بشری خود توصیه شده‌اند.<ref> کتاب مقدس، رساله پولس به افسیسیان، ۶: ۵. </ref> به نقل مسترهاکس در قاموس [[کتاب مقدس]]، [[انجیل]] ابداً در خصوص [[آزادی]] [[غلامان]] [[سخن]] نرانده و بلکه بر عکس، غلامان را، به اطاعت مالکان خود [[مأمور]] کرده است.<ref> قاموس کتاب مقدس، ص ۵۹۰. </ref> برخی از [[فلاسفه]] شهیر و قدیس [[مسیحی]] بردگی را نوعی [[کیفر]] خدایی برای بردگان می‌دانستند.<ref>بردگی از دیدگاه اسلام، ص ۱۰. </ref> در میان [[عرب جاهلی]] نیز [[برده‌داری]] مرسوم بود و آنان ضمن به بردگی گرفتن اسیران جنگی از دیگر سرزمینها نیز برده‌هایی خریده، آنها را به فروش می‌رساندند،<ref>تاریخ تمدن اسلام، ص ۶۶۱. </ref> افزون بر این وامدارانی که نمی‌توانستند وام خود را بپردازند نیز به بردگی گرفته می‌شدند،<ref> المفصل، ج ۴، ص ۵۶۷؛ بردگی از دیدگاه اسلام، ص ۱۴. </ref> چنان‌که گاه اشخاص [[آزاد]] در جریان یک قمار خود را باخته، به دام بردگی می‌افتادند.<ref>المفصل، ج ۴، ص ۵۶۷. </ref>

[[قرآن کریم]] نیز در آیاتی به برخی موارد [[بردگی]] در میان [[امت‌های پیشین]] پرداخته است؛ از جمله در [[سوره یوسف]] به سرگذشت [[یوسف]] و برادرانش اشاره کرده که پس از افکندن او در [[چاه]]، به وسیله کاروانی [[نجات]] می‌یابد و سپس به [[بهایی]] اندک فروخته می‌شود: {{متن قرآن|وَشَرَوْهُ بِثَمَنٍ بَخْسٍ دَرَاهِمَ مَعْدُودَةٍ وَكَانُوا فِيهِ مِنَ الزَّاهِدِينَ}}<ref>«و او را به بهایی ناچیز- درهمی چند- فروختند و به او رغبتی نداشتند» سوره یوسف، آیه ۲۰.</ref> در [[آیه]] {{متن قرآن|وَقَالَ نِسْوَةٌ فِي الْمَدِينَةِ امْرَأَتُ الْعَزِيزِ تُرَاوِدُ فَتَاهَا عَنْ نَفْسِهِ قَدْ شَغَفَهَا حُبًّا إِنَّا لَنَرَاهَا فِي ضَلَالٍ مُبِينٍ}}<ref>«و زنانی در آن شهر گفتند: همسر عزیز (مصر) از برده خویش، کام می‌خواهد، (برده‌اش) او را در عشق، سخت شیفته کرده است؛ بی‌گمان ما او را در گمراهی آشکاری می‌بینیم» سوره یوسف، آیه ۳۰.</ref> نیز از بردگی آن [[حضرت]] یاد شده است<ref>جامع‌البیان، مج۷، ج ۱۲، ص ۲۵۸؛ مجمع البیان، ج ۵، ص ۳۹۶. </ref>. سپس در آیاتی دیگر از [[زندانی]] شدن آن حضرت به همراه دو برده دیگر یاد شده است: {{متن قرآن|وَدَخَلَ مَعَهُ السِّجْنَ فَتَيَانِ}}<ref>«و دو جوان با او به زندان در آمدند» سوره یوسف، آیه ۳۶.</ref><ref>جامع البیان، مج ۷، ج ۱۲، ص ۲۸۰؛ تفسیر قمی، ج ۱، ص ۳۴۴؛ مجمع‌البیان، ج ۵، ص ۴۰۰. </ref> از [[آیات]] دیگر این سوره برمی‌آید که یوسف نیز پس از رسیدن به [[حکومت]] خود بردگانی داشته است؛ از جمله آیه ۶۲ این سوره که در آن به [[غلامان]] خود [[فرمان]] می‌دهد که [[پول]] یا قیمت گندم برادرانش را در میان بار آنان قرار دهند: {{متن قرآن|وَقَالَ لِفِتْيَانِهِ اجْعَلُوا بِضَاعَتَهُمْ فِي رِحَالِهِمْ لَعَلَّهُمْ يَعْرِفُونَهَا إِذَا انْقَلَبُوا إِلَى أَهْلِهِمْ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ}}<ref>«و (یوسف) به غلامان خویش گفت: سرمایه آنان را در باربند شترهایشان بگذارید تا چون نزد خاندان خویش بازگردند آن را باز شناسند، شاید که آنان بازگردند» سوره یوسف، آیه ۶۲.</ref>؛ همچنین از آیات {{متن قرآن|قَالُوا فَمَا جَزَاؤُهُ إِنْ كُنْتُمْ كَاذِبِينَ}}<ref>«گفتند اگر دروغ گفته باشید کیفر آن چیست؟» سوره یوسف، آیه ۷۴.</ref>، {{متن قرآن|قَالُوا جَزَاؤُهُ مَنْ وُجِدَ فِي رَحْلِهِ فَهُوَ جَزَاؤُهُ كَذَلِكَ نَجْزِي الظَّالِمِينَ}}<ref>«گفتند: کیفر آن، (برده شدن) همان کسی است که (جام) در باربند وی یافته شود او خود کیفر آن است؛ ما ستمگران را بدین‌گونه کیفر می‌دهیم» سوره یوسف، آیه ۷۵.</ref> به دست می‌آید که جزای [[سرقت]] در عصر یوسف بردگی (دائم یا موقت) بوده است<ref>نمونه،ج ۱۰، ص ۴۰ ـ ۴۱. </ref>. به [[عقیده]] برخی از [[مفسران]]، [[مردم]] آن عصر سارق را به مدت یک سال به بردگی می‌گرفتند. قول دیگر این است که این [[سنت]] تنها در نزد مردم کنعان و [[شریعت]] [[حضرت یعقوب]] رایج بوده و آنان سارق را به اندازه سرقتش به بردگی می‌گرفتند؛<ref>مجمع‌البیان، ج ۵، ص ۳۸۶؛ تفسیر قرطبی، ج ۹، ص ۱۵۳. </ref> نه طبق [[قوانین]] [[مصر]]، و [[آیه]] بعد که می‌گوید: [[یوسف]] نمی‌توانست طبق قوانین مصر برادرش را در نزد خود نگه دارد: {{متن قرآن|فَبَدَأَ بِأَوْعِيَتِهِمْ قَبْلَ وِعَاءِ أَخِيهِ ثُمَّ اسْتَخْرَجَهَا مِنْ وِعَاءِ أَخِيهِ كَذَلِكَ كِدْنَا لِيُوسُفَ مَا كَانَ لِيَأْخُذَ أَخَاهُ فِي دِينِ الْمَلِكِ إِلَّا أَنْ يَشَاءَ اللَّهُ نَرْفَعُ دَرَجَاتٍ مَنْ نَشَاءُ وَفَوْقَ كُلِّ ذِي عِلْمٍ عَلِيمٌ}}<ref>«آنگاه (جست و جو را) از باربندهای آنان پیش از باربند برادر (تنی‌اش) آغازید سپس آن را از باربند برادرش بیرون آورد! بدین‌گونه برای یوسف چاره‌گری کردیم (زیرا) او برادرش را بر آیین آن پادشاه نمی‌توانست بازداشت کند- مگر آنکه خداوند می‌خواست- هر کس را که بخواهیم به پایه‌هایی فرا می‌بریم و ز هر داننده‌ای داناتری هست» سوره یوسف، آیه ۷۶.</ref> می‌تواند مؤید این [[رأی]] باشد.

در عصر [[موسی]]{{ع}} نیز [[بردگی]] رایج بوده و [[فرعون]] تمامی [[قوم بنی‌اسرائیل]] را برده و [[بنده]] خود کرده بود، ازاین‌رو وقتی موسی و [[هارون]] وی را به [[پرستش]] خدای یگانه فراخواندند فرعون و اطرافیانش با این [[استدلال]] که [[قوم]] شما بنده و برده ما هستند از [[ایمان آوردن]] به آنان [[امتناع]] کردند: {{متن قرآن|فَقَالُوا أَنُؤْمِنُ لِبَشَرَيْنِ مِثْلِنَا وَقَوْمُهُمَا لَنَا عَابِدُونَ}}<ref>«آنگاه گفتند: آیا (سخن) دو تن آدمی همچون خویش را باور کنیم در حالی که قوم آنها بندگان ما هستند؟» سوره مؤمنون، آیه ۴۷.</ref> در آیه {{متن قرآن|وَتِلْكَ نِعْمَةٌ تَمُنُّهَا عَلَيَّ أَنْ عَبَّدْتَ بَنِي إِسْرَائِيلَ}}<ref>«و (آیا) این نعمتی است که آن را بر من منّت می‌نهی که بنی اسرائیل را به بردگی گرفته‌ای؟» سوره شعراء، آیه ۲۲.</ref> نیز موسی{{ع}} فرعون را به سبب به بردگی گرفتن [[بنی‌اسرائیل]] [[سرزنش]] می‌کند؛ همچنین [[قرآن]] در [[آیات]] متعدد دیگر از کشتن مردان و زنده نگه‌داشتن [[زنان]] از سوی فرعون یاد کرده است: {{متن قرآن|وَإِذْ نَجَّيْنَاكُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَسُومُونَكُمْ سُوءَ الْعَذَابِ يُذَبِّحُونَ أَبْنَاءَكُمْ وَيَسْتَحْيُونَ نِسَاءَكُمْ وَفِي ذَلِكُمْ بَلَاءٌ مِنْ رَبِّكُمْ عَظِيمٌ}}<ref>«و (یاد کنید) آنگاه را که شما را از فرعونیان رهانیدیم که به شما عذابی سخت می‌چشاندند، پسرانتان را سر می‌بریدند و زنانتان را زنده می‌گذاردند و در آن از سوی پروردگارتان برای شما آزمونی سترگ بود» سوره بقره، آیه ۴۹.</ref>؛ {{متن قرآن|وَقَالَ الْمَلَأُ مِنْ قَوْمِ فِرْعَوْنَ أَتَذَرُ مُوسَى وَقَوْمَهُ لِيُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ وَيَذَرَكَ وَآلِهَتَكَ قَالَ سَنُقَتِّلُ أَبْنَاءَهُمْ وَنَسْتَحْيِي نِسَاءَهُمْ وَإِنَّا فَوْقَهُمْ قَاهِرُونَ}}<ref>«و سرکردگان قوم فرعون گفتند: آیا موسی و قومش را وا می‌نهی تا در این سرزمین تبهکاری کنند و (موسی) تو و خدایانت را رها کند؟ گفت: پسرانشان را خواهیم کشت و زنانشان را زنده باز خواهیم نهاد و بی‌گمان ما بر آنان چیره‌ایم» سوره اعراف، آیه ۱۲۷.</ref>، {{متن قرآن|وَإِذْ أَنْجَيْنَاكُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَسُومُونَكُمْ سُوءَ الْعَذَابِ يُقَتِّلُونَ أَبْنَاءَكُمْ وَيَسْتَحْيُونَ نِسَاءَكُمْ وَفِي ذَلِكُمْ بَلَاءٌ مِنْ رَبِّكُمْ عَظِيمٌ}}<ref>«و (یاد کن) آنگاه را که شما را از فرعونیان نجات بخشیدیم که عذابی تلخ را به شما می‌چشاندند؛ پسرانتان را می‌کشتند و زنانتان را زنده باز می‌نهادند و در این، برای شما از سوی پروردگارتان آزمونی سترگ بود» سوره اعراف، آیه ۱۴۱.</ref>، {{متن قرآن|وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ اذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ أَنْجَاكُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَسُومُونَكُمْ سُوءَ الْعَذَابِ وَيُذَبِّحُونَ أَبْنَاءَكُمْ وَيَسْتَحْيُونَ نِسَاءَكُمْ وَفِي ذَلِكُمْ بَلَاءٌ مِنْ رَبِّكُمْ عَظِيمٌ}}<ref>«و (یاد کن) آنگاه را که موسی به قوم خود گفت: نعمت خداوند را بر خویش به یاد آورید هنگامی که شما را از فرعونیان رهایی داد که عذابی سخت را به شما می‌چشاندند و پسرانتان را سر می‌بریدند و زنانتان را زنده می‌نهادند و در آن آزمونی سترگ از سوی پروردگارتان بود» سوره ابراهیم، آیه ۶.</ref>، {{متن قرآن|إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلَا فِي الْأَرْضِ وَجَعَلَ أَهْلَهَا شِيَعًا يَسْتَضْعِفُ طَائِفَةً مِنْهُمْ يُذَبِّحُ أَبْنَاءَهُمْ وَيَسْتَحْيِي نِسَاءَهُمْ إِنَّهُ كَانَ مِنَ الْمُفْسِدِينَ}}<ref>«بی‌گمان فرعون در زمین (مصر) گردنکشی ورزید و مردم آنجا را دسته‌دسته کرد. دسته‌ای از آنان را به ناتوانی می‌کشاند، پسرانشان را سر می‌برید و زنانشان را زنده وا می‌نهاد، به یقین او از تبهکاران بود» سوره قصص، آیه ۴.</ref> که به نظر برخی از [[مفسران]] زنده نگه‌داشتن زنان برای بردگی و [[خدمت]] به [[فرعونیان]] بوده است.<ref>جامع البیان، مج ۱، ج ۱، ص ۳۹۰؛ مجمع البیان، ج ۱،ص ۲۲۷. </ref>

آیاتی نیز به وجود بردگی و رواج آن در میان [[اعراب جاهلی]] پیش از [[اسلام]] و [[عصر پیامبر]] اشاره دارد؛ از جمله در آیه {{متن قرآن|وَإِذْ تَقُولُ لِلَّذِي أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَأَنْعَمْتَ عَلَيْهِ أَمْسِكْ عَلَيْكَ زَوْجَكَ وَاتَّقِ اللَّهَ وَتُخْفِي فِي نَفْسِكَ مَا اللَّهُ مُبْدِيهِ وَتَخْشَى النَّاسَ وَاللَّهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشَاهُ فَلَمَّا قَضَى زَيْدٌ مِنْهَا وَطَرًا زَوَّجْنَاكَهَا لِكَيْ لَا يَكُونَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ حَرَجٌ فِي أَزْوَاجِ أَدْعِيَائِهِمْ إِذَا قَضَوْا مِنْهُنَّ وَطَرًا وَكَانَ أَمْرُ اللَّهِ مَفْعُولًا}}<ref>«و (یاد کن) آنگاه را که به کسی که خداوند و خود تو بدو نعمت رسانده بودید گفتی که: همسرت را برای خویش نگه دار (و طلاق مده) و از خداوند پروا کن و چیزی را که خداوند آشکار کننده آن بود در دل نگه می‌داشتی و از مردم می‌ترسیدی در حالی که خداوند سزاوارتر بود که از او بترسی و چون زید نیازی از او برآورد او را به همسری تو درآوردیم تا مؤمنان را در ازدواج با همسران (طلاق داده) پسرخواندگانشان چون نیازی را از آنان برآورده باشند تنگنایی نباشد و فرمان خداوند انجام‌یافتنی است» سوره احزاب، آیه ۳۷.</ref> از [[آزاد]] شدن یکی از بردگان به دست [[پیامبر]] یاد شده است. مراد از شخص مورد نظر در آیه، [[زید بن حارثه]] و مراد از [[نعمت]] دادن [[خدا]] و پیامبر به او [[آزادی]] وی به دست رسول‌اکرم{{صل}} است، <ref>مجمع‌البیان، ج ۸، ص ۵۶۳ ـ ۵۶۴. </ref> زیرا وی پیش از اسلام برده [[خدیجه]] [[همسر]] آن [[حضرت]] بود.<ref>رجال انزل الله فیهم قرآنا، ج ۳، ص ۱۳۱. </ref> [[آیه]] {{متن قرآن|وَلْيَسْتَعْفِفِ الَّذِينَ لَا يَجِدُونَ نِكَاحًا حَتَّى يُغْنِيَهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَالَّذِينَ يَبْتَغُونَ الْكِتَابَ مِمَّا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ فَكَاتِبُوهُمْ إِنْ عَلِمْتُمْ فِيهِمْ خَيْرًا وَآتُوهُمْ مِنْ مَالِ اللَّهِ الَّذِي آتَاكُمْ وَلَا تُكْرِهُوا فَتَيَاتِكُمْ عَلَى الْبِغَاءِ إِنْ أَرَدْنَ تَحَصُّنًا لِتَبْتَغُوا عَرَضَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَمَنْ يُكْرِهْهُنَّ فَإِنَّ اللَّهَ مِنْ بَعْدِ إِكْرَاهِهِنَّ غَفُورٌ رَحِيمٌ}}<ref>«و کسانی که (توان) زناشویی نمی‌یابند باید خویشتنداری کنند تا خداوند به آنان از بخشش خویش بی‌نیازی دهد و کسانی از بردگانتان که بازخرید خویش را می‌خواهند اگر در آنها خیری سراغ دارید بازخریدشان را بپذیرید و از مال خداوند که به شما بخشیده است به آنان (برای کمک به بازخرید) بدهید و کنیزان خود را که خواستار پاکدامنی هستند برای به دست آوردن کالای ناپایدار زندگانی این جهان به زنا واندارید و اگر کسی آنان را وادار کند (بداند که) پس از واداشتنشان خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره نور، آیه ۳۳.</ref> نیز از وجود [[زنان]] برده در میان [[اعراب]] و وادار کردن آنان به [[عمل]] [[فحشا]] برای کسب درآمد [[دنیوی]] [[سخن]] گفته است؛ همچنین [[آیات]] متعدد دیگری به وجود بردگان در میان [[جامعه]] [[مسلمانان]] [[صدر اسلام]] اشاره دارد که در آن [[خداوند]] برخی [[احکام]] بردگان و [[وظیفه مسلمانان]] در برابر آنان را [[یادآوری]] کرده است. (همین مقاله، [[احکام]] [[بردگی]]) بردگی در کشورهای مختلف تا سال‌های طولانی [[پس از ظهور]] [[اسلام]] ادامه داشت تا اینکه در حدود قرن ۱۹ میلادی [[نهضت]] دامنه‌داری برای الغای بردگی در [[جهان]] آغاز گردید و بردگی به شکل مرسوم آن در همه دولتها پایان یافت؛<ref>اسلام و آزادی بردگان، ص ۱۲ ـ ۱۳. </ref> لکن هر چند بردگی فردی در این قرن پایان یافت، ولی با [[تغییر]] نوع و شکل آن بردگی جمعی و [[استثمار]] ملت‌ها جای بردگی فردی را گرفت.<ref> بردگی از دیدگاه اسلام، ص ۱۲ ـ ۱۳؛ برهان قرآن، ص ۶۲، ۶۵؛ اسلام و آزادی بردگان، ص ۱۴، ۲۳. </ref> مظاهری از این نوع بردگی جدید و مدرن در عصر کنونی نیز رایج است.<ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[بردگی - صادقی فدکی (مقاله)|مقاله «بردگی»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۵.</ref>

==اسلام و بردگی==

# [[فقه اسلامی]] همه راههای بردگی را مسدود ساخت و تنها برده کردن [[اسیران]] [[جنگی]] [[کافر]] را جایز شمرد: {{متن قرآن|مَا كَانَ لِنَبِيٍّ أَنْ يَكُونَ لَهُ أَسْرَى حَتَّى يُثْخِنَ فِي الْأَرْضِ تُرِيدُونَ عَرَضَ الدُّنْيَا وَاللَّهُ يُرِيدُ الْآخِرَةَ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ}}<ref>«بر هیچ پیامبری روا نیست که اسیرانی داشته باشد تا (آنگاه که) در (سر) زمین (خویش دشمن را) از توان بیندازد؛ (شما از گرفتن اسیر) کالای ناپایدار این جهان را می‌خواهید و خداوند جهان واپسین را (برای شما) می‌خواهد و خداوند پیروزمندی فرزانه است» سوره انفال، آیه ۶۷.</ref> که طبق [[روایات]] و نظر [[فقهای شیعه]] و [[اهل سنت]]، [[حاکم اسلامی]] مخیر است این اسیران را با فدیه یا بدون فدیه [[آزاد]] کند یا آنان را به بردگی بگیرد.<ref>مجمع البیان، ج ۹،ص ۱۴۷؛ وسائل الشیعه، ج ۱۱، ص ۵۳؛ جواهر الکلام، ج ۲۱، ص ۱۲۶. </ref> این امر از [[آیه]] {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِنَّا أَحْلَلْنَا لَكَ أَزْوَاجَكَ اللَّاتِي آتَيْتَ أُجُورَهُنَّ وَمَا مَلَكَتْ يَمِينُكَ مِمَّا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَيْكَ وَبَنَاتِ عَمِّكَ وَبَنَاتِ عَمَّاتِكَ وَبَنَاتِ خَالِكَ وَبَنَاتِ خَالَاتِكَ اللَّاتِي هَاجَرْنَ مَعَكَ وَامْرَأَةً مُؤْمِنَةً إِنْ وَهَبَتْ نَفْسَهَا لِلنَّبِيِّ إِنْ أَرَادَ النَّبِيُّ أَنْ يَسْتَنْكِحَهَا خَالِصَةً لَكَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِينَ قَدْ عَلِمْنَا مَا فَرَضْنَا عَلَيْهِمْ فِي أَزْوَاجِهِمْ وَمَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ لِكَيْلَا يَكُونَ عَلَيْكَ حَرَجٌ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا}}<ref>«ای پیامبر! ما آن همسرانت را که مهرشان را داده‌ای بر تو حلال کرده‌ایم و (نیز) کنیزانی را از آنچه خداوند به تو (در جنگ‌ها) به غنیمت داده است و دختران عموها و دختران عمّه‌ها و دختران دایی‌ها و دختران خاله‌هایت را که با تو هجرت کرده‌اند و هر زن مؤمنی را که خود را به پیامبر ببخشد- اگر پیامبر بخواهد او را به همسری برگزیند- در حالی که این ویژه توست نه مؤمنان؛ ما نیک می‌دانیم که برای آنان در مورد همسران و کنیزهاشان چه مقرّر داشته‌ایم؛ تا برای تو تنگنایی نباشد و خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره احزاب، آیه ۵۰.</ref> استفاده می‌شود. [[خداوند]] در این آیه به [[پیامبر اسلام]] اجازه [[ازدواج]] با کنیزانی را داده که از [[راه]] [[غنایم]] [[جنگ]] (فی‌ء) [[مالک]] شده است. تجویز [[بردگی]] [[اسیران]] نه از آن [[جهت]] است که [[اسلام]] حرمتی برای [[جان]] [[انسان‌ها]] قائل نبوده، یا در پی [[استثمار]] [[بشر]] است، بلکه اسلام بردگی را جزئی از [[جنگ]] و [[جهاد]] و نتیجه قهری آن می‌داند؛ [[جنگی]] که در برابر [[مسلمانان]] افراد [[کافران]] معاندی قرار دارند که به هیچ وجه حاضر به [[سازش]] و [[تسلیم]] در برابر [[عدالت]] و [[قوانین الهی]] نیستند، بلکه با [[اصرار]] بر [[کفر]] و [[ستیزه‌جویی]] و گاه [[اقدام]] به جنگ با مسلمانان در پی از بین بردن عدالت و [[تعالیم]] [[الهی]] بر آمده‌اند و روشن است که به بردگی گرفتن این‌گونه افراد نه تنها [[ظلم]] به [[بشر]] و استثمار آنان نیست، بلکه در جهت [[خدمت]] به [[انسانیت]] و تحقق عدالت است،<ref>اسلام و آزادی بردگان، ص ۳۴ ـ ۳۵. </ref> افزون بر این، [[هدف]] دیگر از برده کردن اسیران را می‌توان [[تربیت]] کردن آنان در سایه [[تعالیم اسلامی]] دانست،<ref> نگاهی به بردگی، ص ۱۳۵. </ref> بر این اساس در آیاتی از [[قرآن کریم]] {{متن قرآن|وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ أَن يَقْتُلَ مُؤْمِنًا إِلاَّ خَطَئًا وَمَن قَتَلَ مُؤْمِنًا خَطَئًا فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُّؤْمِنَةٍ وَدِيَةٌ مُّسَلَّمَةٌ إِلَى أَهْلِهِ إِلاَّ أَن يَصَّدَّقُواْ فَإِن كَانَ مِن قَوْمٍ عَدُوٍّ لَّكُمْ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُّؤْمِنَةٍ وَإِن كَانَ مِن قَوْمٍ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَهُمْ مِّيثَاقٌ فَدِيَةٌ مُّسَلَّمَةٌ إِلَى أَهْلِهِ وَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُّؤْمِنَةً فَمَن لَّمْ يَجِدْ فَصِيَامُ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ تَوْبَةً مِّنَ اللَّهِ وَكَانَ اللَّهُ عَلِيمًا حَكِيمًا }}<ref>«هیچ مؤمنی حق ندارد مؤمنی (دیگر) را بکشد جز به خطا و هر که به خطا مؤمنی را بکشد آزاد کردن برده‌ای مؤمن و پرداخت خونبهایی به خانواده‌اش (بر عهده کشنده است) مگر آنان در گذرند پس اگر (کشته) از گروه دشمن شما امّا مؤمن است، آزاد کردن برده‌ای مؤمن (بس است) و اگر از گروهی است که میان شما و ایشان پیمانی هست پرداخت خونبهایی به خانواده‌اش و آزاد کردن برده‌ای مؤمن (لازم است) و آن کس که (برده‌ای) نیابد روزه دو ماه پیاپی (بر عهده اوست) برای پذیرش توبه‌ای از سوی خداوند و خداوند دانایی فرزانه است» سوره نساء، آیه ۹۲.</ref> و [[احادیث]]،<ref>کنز العمال، ج ۱۰، ص ۳۱۴، ۳۱۹؛ وسائل الشیعه، ج ۲۲، ص ۳۶۹، ۳۷۱. </ref> بیشتر بر [[آزاد]] کردن بردگان [[مؤمن]] و رهیافته به [[حق]] تأکید شده و مسلمانان از آزاد کردن برده [[کافر]] منع شده‌اند.<ref> مستدرک الوسائل، ج ۱۵، ص ۴۱۳ ـ ۴۱۴. </ref>

# [[حکم]] بردگی اسیران در [[شریعت اسلام]] حکمی الزامی نیست تا [[حاکم اسلامی]] یا مسلمانان موظف به برده کردن کافران باشند، بلکه حکمی اختیاری است که حاکم اسلامی با توجه به [[مصالح مسلمانان]] و شرایط موجود، [[اختیار]] [[برگزیدن]] این راه را دارد،<ref>اسلام و آزادی بردگان، ص ۳۶. </ref> ازاین‌رو [[پیامبر اسلام]] ـ جز موارد نادر از جمله [[غزوه بنی‌قریظه]] که [[زنان]] آنان را به [[بردگی]] گرفت و آنان را برای خرید اسب و [[سلاح]] به نجد فرستاد ـ <ref> تاریخ طبری، ج ۲، ص ۶۱۳؛ مجمع البیان، ج ۸، ص ۵۵۳؛ البدایة و النهایه، ج ۴، ص ۱۴۴. </ref> در بیشتر [[جنگ‌ها]] [[اسیران]] [[کافر]] را [[آزاد]] می‌کرد؛ از جمله در [[غزوه بنی‌نضیر]] آن [[حضرت]] هیچ یک از جنگجویان کافر را به [[اسارت]] و بردگی نگرفت {{متن قرآن|سَبَّحَ لِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ}}<ref>«آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است خداوند را به پاکی می‌ستاید و او پیروزمند فرزانه است» سوره حشر، آیه ۱.</ref>، {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي أَخْرَجَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مِنْ دِيَارِهِمْ لِأَوَّلِ الْحَشْرِ مَا ظَنَنْتُمْ أَنْ يَخْرُجُوا وَظَنُّوا أَنَّهُمْ مَانِعَتُهُمْ حُصُونُهُمْ مِنَ اللَّهِ فَأَتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ حَيْثُ لَمْ يَحْتَسِبُوا وَقَذَفَ فِي قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ يُخْرِبُونَ بُيُوتَهُمْ بِأَيْدِيهِمْ وَأَيْدِي الْمُؤْمِنِينَ فَاعْتَبِرُوا يَا أُولِي الْأَبْصَارِ}}<ref>«اوست که کافران اهل کتاب را از خانه‌هایشان در نخستین گردآوری بیرون راند (هر چند) شما گمان نمی‌کردید که بیرون روند و (خودشان) گمان می‌کردند که دژهایشان بازدارنده آنان در برابر خداوند است اما (اراده) خداوند از جایی که گمان نمی‌بردند بدیشان رسید و در دل‌هایشان هراس افکند؛ به دست خویش و به دست مؤمنان خانه‌های خویش را ویران می‌کردند؛ پس ای دیده‌وران پند بگیرید!» سوره حشر، آیه ۲.</ref>، در [[جنگ بدر]] همه اسیران [[مشرک]] را با [[فدیه]] یا بدون فدیه آزاد کرد {{متن قرآن|فَإِذَا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقَابِ حَتَّى إِذَا أَثْخَنْتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثَاقَ فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ وَإِمَّا فِدَاءً حَتَّى تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزَارَهَا ذَلِكَ وَلَوْ يَشَاءُ اللَّهُ لَانْتَصَرَ مِنْهُمْ وَلَكِنْ لِيَبْلُوَ بَعْضَكُمْ بِبَعْضٍ وَالَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَلَنْ يُضِلَّ أَعْمَالَهُمْ}}<ref>«پس هرگاه با کافران (حربی) روبه‌رو شدید (آنان را) گردن بزنید تا چون آنها را از توان انداختید اسیر بگیرید و از آن پس یا منّت بگذارید (و آزادشان کنید) و یا سربها بگیرید تا جنگ، به پایان آید، (فرمان خداوند) چنین است و اگر خدا می‌خواست از آنان انتقام می‌گرفت لیک (نگرفت) تا شما را به یکدیگر بیازماید و آنان که در راه خداوند کشته شدند هرگز (خداوند) کارهایشان را بیراه نمی‌سازد» سوره محمد، آیه ۴.</ref><ref> جامع‌البیان، مج ۱۳، ج ۲۶، ص ۵۶؛ مجمع‌البیان، ج ۴، ص ۸۵۹. </ref>، در [[فتح مکه]] همه اهالی آن را آزاد کرد <ref>السنن الکبری، ج ۱۳، ص ۴۴۰ ـ ۴۴۱؛ بحارالانوار، ج ۱۹، ص ۱۸۱. </ref> و در [[غزوه]] [[هوازن]] هم ۶۰۰۰ [[اسیر]] را بدون گرفتن فدیه آزاد کرد.<ref>السیرة النبویه، ج ۴، ص ۱۳۱ ـ ۱۳۲؛ تاریخ طبری، ج ۳، ص ۴۱؛ البدایة و النهایه، ج ۴، ص ۴۰۴، ۴۰۶. </ref>

#بر خلاف [[اقوام]] و [[ملل]] دیگر که به برده به صورت کالایی نگریسته، برای [[جان]] او ارزشی قائل نبودند [[اسلام]] [[مقام]] [[بشریت]] برده را پا بر جا ساخت و برای او [[روحی]] مساوی با [[روح]] مالکش قرار داد و به [[مسلمانان]] سفارش کرد تا به جای عنوان "[[کنیز]]" و "[[غلام]]" بردگان را با عنوان "پسرم" و "دخترم" یاد کنند.<ref>صحیح مسلم، ج ۷، ص ۴۶۴؛ السنن‌الکبری، ج ۱۱، ص ۵۲۲؛ تفسیر قرطبی، ج ۹، ص ۱۲۸. </ref> در برخی [[روابط اجتماعی]] و مسئولیت‌ها نیز به آنان [[حق تساوی]] با آزادگان بخشید تا آنجا که پیامبر اسلام{{صل}} غلامی سیاه را [[مؤذن]] ویژه خود قرار داد.<ref> صحیح البخاری، ج ۵، ص ۱۶۹؛ المستدرک، ج ۳، ص ۳۱۸؛ بحارالانوار، ج ۸، ص ۱۱۶؛ ج ۲۲، ص ۱۴۱. </ref> آن [[حضرت]] بین بردگان و اشراف [[عرب]] [[پیمان برادری]] [[استوار]] کرد،<ref>مجمع الزوائد، ج ۸، ص ۱۷۱؛ برهان قرآن، ص ۴۶. </ref> دختر عمه خود [[زینب]] را به همسری فردی از بردگان درآورد <ref> المصنف، ج ۶، ص ۱۵۳؛ المعجم الکبیر، ج ۲۲، ص ۴۴۷؛ بحارالانوار، ج ۲۲، ص ۲۱۸. </ref> و وی را به [[فرماندهی]] سپاهی که در آن بزرگان عرب بودند برگزید،<ref> مسند احمد، ج ۷، ص ۳۲۳؛ البدایة و النهایه، ج ۵، ص ۲۳۷؛ بحارالانوار، ج ۲۰، ص ۳۷۵. </ref> افزون بر این زمینه [[پیشرفت]] [[علمی]] آنان را فراهم ساخت، به گونه‌ای که بسیاری از [[مفسران]] و [[فقیهان]] برجسته [[صدر اسلام]] همچون [[عطا]]، [[مجاهد]]، [[سعید بن جبیر]] و [[زید بن اسلم]] از بردگان و [[موالیان]] بودند.<ref>بردگی از دیدگاه اسلام، ص ۴۸. </ref>

#هرچند [[اسلام]] یک [[راه]] را برای [[بردگی]] باز گذاشته؛ اما در مقابل، راه‌های پرشماری را برای [[آزادی بردگان]] گشوده است که برخی از این راهها را به عنوان تکلیفی الزامی بر [[مسلمانان]] [[واجب]] کرده و برخی راهها را دارای [[فضیلت]] و [[پاداش]] دانسته است، ضمن اینکه راههایی نیز قرار داده که بردگان به طور قهری و بدون [[رضایت]] [[مالک]] [[آزاد]] گردند که اگر همگان این راه‌ها را می‌پیمودند پس از مدت کوتاهی همه بردگان آزاد می‌شدند <ref> تاریخ سیاسی اسلام، ص ۱۹۱، ۱۹۴؛ اسلام و آزادی بردگان، ص ۲۵، ۳۳. </ref>، بر این اساس همه [[محدثان]] و فقیهان [[اسلامی]] در کتاب‌های [[حدیثی]] و [[فقهی]] خود ابوابی با عنوان "باب العتق"<ref>تهذیب، ج ۸، ص ۳۰۹؛ فقه الرضا علیه ‌السلام، ص ۳۰۵؛ المقنعه، ص ۵۴۸؛ المبسوط، سرخسی، ج ۷، ص ۲، ۱۴۲. </ref> یا "کتاب العتق"<ref>الکافی، ج۶، ص۱۷۷؛ النهایه، ص۵۳۹؛ المجموع، ج ۱۶، ص ۳. </ref> یعنی باب یا مبحث آزادی بردگان آورده‌اند؛ نه باب یا [[کتاب]] "[[استرقاق]]"، یعنی بردگی که این نکته حکایت از توجه و اهتمام شدید اسلام به آزاد شدن بردگان و [[پرهیز]] از برده ساختن آنان دارد.<ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[بردگی - صادقی فدکی (مقاله)|مقاله «بردگی»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۵.</ref>

==[[احکام]] بردگان==

=== [[محجور]] بودن برده===

[[قرآن]] در آیه‌ای دیگر نیز با استفهام انکاری [[مشارکت]] [[عبد]] در [[اموال]] مولا را نفی کرده است: {{متن قرآن|ضَرَبَ لَكُمْ مَثَلًا مِنْ أَنْفُسِكُمْ هَلْ لَكُمْ مِنْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ مِنْ شُرَكَاءَ فِي مَا رَزَقْنَاكُمْ فَأَنْتُمْ فِيهِ سَوَاءٌ تَخَافُونَهُمْ كَخِيفَتِكُمْ أَنْفُسَكُمْ كَذَلِكَ نُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ}}<ref>«برای شما از خودتان مثلی آورده است: آیا از برده‌هاتان، میان آنچه روزیتان کرده‌ایم، شریک‌هایی دارید که در آن با آنان برابر باشید، از آنان همان‌گونه بهراسید که از همدیگر می‌هراسید؟ بدین‌گونه ما آیات را برای کسانی که خرد می‌ورزند روشن می‌داریم» سوره روم، آیه ۲۸.</ref><ref>الخلاف، ج ۳، ص ۱۲۱ ـ ۱۲۲؛ تذکرة الفقهاء، ج ۲، ص ۸؛ ایضاح الفوائد، ج ۱، ص ۴۴۰. </ref> بر پایه این نظر بردگان حق [[تصرف در اموال]] یا منعقد ساختن [[عقود]] و ایقاعات از جمله [[ازدواج]] یا [[طلاق]] را ندارند،<ref>المبسوط، سرخسی، ج ۵، ص ۱۲۵؛ مختلف الشیعه، ج ۷، ص ۲۵۸ ـ ۲۵۹؛ جواهرالکلام، ج ۳۰، ص ۲۷۶. </ref> ازاین‌رو قرآن در آیه‌ای دیگر به [[مؤمنان]] سفارش می‌کند تا در صورت ازدواج با بردگان از مالکان آنان اجازه بگیرند: {{متن قرآن|فَانْكِحُوهُنَّ بِإِذْنِ أَهْلِهِنَّ}}<ref>«با اجازه کسان آنها با آنان ازدواج کنید» سوره نساء، آیه ۲۵.</ref> [[رأی]] بیشتر بلکه مشهور میان [[فقیهان]] [[امامیه]] نیز همین است؛<ref>جواهر الکلام، ج ۲۴، ص ۱۷۲؛ ریاض‌المسائل، ج ۸، ص ۳۸۷ ـ ۳۸۸. </ref> ولی برخی با استناد به ذیل آیه {{متن قرآن|وَأَنْكِحُوا الْأَيَامَى مِنْكُمْ وَالصَّالِحِينَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَإِمَائِكُمْ إِنْ يَكُونُوا فُقَرَاءَ يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ}}<ref>«و بی‌همسران (آزاد) و بردگان و کنیزان شایسته‌تان را همسر دهید، اگر نادار باشند خداوند از بخشش خویش به آنان بی‌نیازی می‌دهد و خداوند نعمت‌گستری داناست» سوره نور، آیه ۳۲.</ref> که در آن [[خداوند]] [[وعده]] داده است تا بردگان [[فقیر]] را از [[فضل]] خود [[بی‌نیاز]] سازد: {{متن قرآن|إِنْ يَكُونُوا فُقَرَاءَ يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ}} و نیز برخی [[روایات]]<ref>الکافی، ج ۵، ص ۳۰۳؛ ج ۶، ص ۱۹۰؛ سنن ابن‌ماجه، ج ۲، ص ۸۴۵. </ref> که در آن [[مال]] به عبد نسبت داده شده قائل به حق تملک بردگان شده‌اند.<ref>الخلاف، ج ۳، ص ۱۲۱، ۱۲۳؛ زبدة البیان، ص ۶۲۲. </ref> برخی نیز برآن‌اند که برده [[حق تصرف]] در برخی [[اموال]]، از جمله مبلغی که در [[معامله]] مجاز از سوی [[مالک]] و افزون بر سهم او به دست می‌آورد ([[فاضل]] الضریبه)، ارش جنایاتی که بر او وارد می‌شود و آنچه مالک به او تملیک کرده را دارد.<ref>المبسوط، طوسی، ج ۲، ص ۱۳۷؛ شرایع الاسلام، ج ۲، ص ۳۱۳ ـ ۳۱۴. </ref> عده‌ای نیز بین [[ادله]] فوق جمع کرده و گفته‌اند: برده مالک می‌شود؛ اما حق تصرف در اموالش را ندارد<ref>شرایع الاسلام، ج ۲، ص ۳۱۴؛ الروضة البهیه، ج ۱، ص ۳۳۴؛ زبدة البیان، ص ۶۲۱ ـ ۶۲۲. </ref>.<ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[بردگی - صادقی فدکی (مقاله)|مقاله «بردگی»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۵.</ref>

=== آزاد‌سازی برده===

====[[کفاره]] [[قتل]] خطایی====

==== [[کفاره]] شکستن [[سوگند]]====

==== کفاره ظهار====

==== آزادسازی بردگان با [[زکات]]====

افزون بر راه‌های فوق [[قرآن]] در آیاتی دیگر [[مسلمانان]] را به آزاد کردن بردگان با [[انفاق]] [[اموال]] خود توصیه و [[ترغیب]] کرده و برای این عمل پاداش‌های فراوانی قرار داده است؛ از جمله در [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ يَرْمُونَ الْمُحْصَنَاتِ الْغَافِلَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ لُعِنُوا فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ}}<ref>«به راستی آنان که به زنان پاکدامن بی‌خبر مؤمن، تهمت (زنا) می‌زنند، در این جهان و در جهان واپسین لعنت شده‌اند و آنان را عذابی سترگ خواهد بود» سوره نور، آیه ۲۳.</ref> مسلمانان به منعقد کردن [[قرارداد]] مکاتبه با بردگان [[جهت]] [[آزادی]] آنان توصیه شده‌اند: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ يَبْتَغُونَ الْكِتَابَ مِمَّا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ فَكَاتِبُوهُمْ إِنْ عَلِمْتُمْ فِيهِمْ خَيْرًا}}<ref>«و کسانی از بردگانتان که بازخرید خویش را می‌خواهند اگر در آنها خیری سراغ دارید بازخریدشان را بپذیرید» سوره نور، آیه ۳۳.</ref>. مکاتبه قراردادی است که بین برده و [[مالک]] منعقد می‌شود و براساس آن برده [[متعهد]] می‌گردد از طریق کسب، [[مالی]] تهیه کرده، به اقساط برای آزادی خود بپردازد.<ref>مجمع البیان، ج ۷، ص ۲۲۰؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۲، ص ۱۶۲. </ref>

برخی از [[اهل سنت]] چنین قراردادی را بر مالکان [[واجب]] دانسته‌اند؛<ref>جامع البیان، مج ۱۰، ج ۱۸، ص ۱۶۸ ـ ۱۶۹؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۲، ص ۱۶۲؛ مواهب الجلیل، ج ۸، ص ۴۸۰. </ref> لکن [[فقهای امامیه]] و بیشتر [[اهل‌سنت]] انعقاد آن را [[مستحب]] دانسته‌اند.<ref>التبیان، ج ۷، ص ۴۳۳ ـ ۴۳۴؛ المبسوط، طوسی، ج ۶، ص ۷۲؛ المجموع، ج ۱، ص ۲۸۵. </ref> مقصود از {{متن قرآن|خَيْرًا}} در آیه فوق، [[قدرت]] بر کسب، پرداخت [[مال]] الکتابه و [[توانایی]] تشکیل دادن [[زندگی]] مستقل پس از آزادی است.<ref>التبیان، ج ۷، ص ۴۳۳؛ مجمع البیان، ج ۷، ص ۲۲۱؛ نمونه، ج ۱۴، ص ۴۵۹. </ref> برای تسریع در آزاد شدن بردگان و تسهیل این امر، مالکان [[مأمور]] شده‌اند که از مال [[اللّه]] به آنان بدهند: {{متن قرآن|وَآتُوهُمْ مِنْ مَالِ اللَّهِ}}<ref>«از مال خداوند که به شما بخشیده است به آنان (برای کمک به بازخرید) بدهید» سوره نور، آیه ۳۳.</ref> به نظر برخی از [[فقها]] مراد از این مال، پرداخت بخشی از زکات به بردگان است.<ref>المبسوط، طوسی، ج ۴، ص ۳۰۹؛ السرائر، ج ۳، ص ۲۹؛ زبدة البیان، ص ۶۳۵. </ref>

در [[روایات اسلامی]] نیز برای [[عتق]] بردگان [[پاداش]] و [[فضایل]] فراوانی بیان شده است<ref> مسند احمد، ج ۳، ص ۱۴۹؛ صحیح مسلم، ج ۴، ص ۲۱۷ ـ ۲۱۸؛ وسائل الشیعه، ج ۲۳، ص ۱۱. </ref>، افزون بر این در [[سیره عملی]] [[پیامبر]] و [[اهل‌بیت]]{{عم}} هم این کار بسیار گزارش شده است، چنان که در روایتی [[امام صادق]]{{ع}} فرمود: [[علی]]{{ع}} در [[طول عمر]] خویش ۱۰۰۰ [[بنده]] از دسترنج خود آزاد کرد.<ref>الکافی، ج ۸، ص ۱۶۴ ـ ۱۶۵؛ بحارالانوار، ج ۴۱، ص ۱۳۰. </ref> افزون بر راه‌های [[واجب]] و [[مستحب]] عتق، به موجب [[فقه اسلامی]] در برخی موارد عتق به گونه قهری صورت می‌گیرد<ref>المجموع، ج ۱۶، ص ۳، ۶۷؛ جواهرالکلام، ج ۳۴، ص ۸۶، ۳۸۸. </ref>.<ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[بردگی - صادقی فدکی (مقاله)|مقاله «بردگی»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۵.</ref>

===[[ازدواج]] بردگان===

از دیدگاه [[اسلام]] بردگان مانند افراد دیگر از بسیاری [[حقوق اجتماعی]] و فردی از جمله [[حق]] [[ازدواج]] بهره‌مندند، ازاین‌رو مالکان [[مأمور]] شده‌اند تا زمینه ازدواج آنان را فراهم کرده، آنان را [[همسر]] دهند: {{متن قرآن|وَأَنْكِحُوا الْأَيَامَى مِنْكُمْ وَالصَّالِحِينَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَإِمَائِكُمْ إِنْ يَكُونُوا فُقَرَاءَ يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ}}<ref>«و بی‌همسران (آزاد) و بردگان و کنیزان شایسته‌تان را همسر دهید، اگر نادار باشند خداوند از بخشش خویش به آنان بی‌نیازی می‌دهد و خداوند نعمت‌گستری داناست» سوره نور، آیه ۳۲.</ref> مقصود از بردگان [[صالح]] به نظر برخی، بردگان بالغ و [[شایسته]] برای [[ازدواج]] است.<ref>المیزان، ج ۱۵، ص ۱۲۲. </ref> برخی نیز آن را به صلاحیت در [[اعتقاد]] و [[ایمان]] [[تفسیر]] کرده‌اند؛<ref>مجمع‌البیان، ج ۷، ص ۲۲۰. </ref> ولی ظاهراً مراد از آن صلاحیت [[فرهنگی]] و [[اخلاقی]] برده و [[احساس مسئولیت]] او در [[زندگی]] مشترک باشد که در [[عصر نزول]]، بردگان فاقد این خصوصیت بودند.<ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۲، ص ۱۵۹؛ نمونه، ج ۱۴، ص ۴۶۶ ـ ۴۶۷. </ref>

به نظر [[امامیه]] و بیشتر [[فقیهان]] [[اهل سنت]] بردگان می‌توانند با [[زنان]] [[آزاد]] نیز ازدواج کنند؛<ref> الخلاف، ج ۴، ص ۲۷۳، ۳۱۶؛ مختصر المزنی، ص ۲۳۲؛ حاشیه‌الدسوقی، ج ۲، ص ۵۰۸. </ref> ولی برخی از [[مذاهب اسلامی]] برآن‌اند که بردگان [[حق]] ازدواج با زنان آزاد را ندارند.<ref> الخلاف، ج ۴، ص ۲۷۳، ۳۱۶؛ المغنی، ج ۷، ص ۴۶۸. </ref> همچنین [[قرآن]] بردگان را با انسان‌های آزاد از یک [[نسل]] و همه را [[فرزندان آدم]] <ref>التبیان، ج ۳، ص ۱۷۰؛ مجمع البیان، ج ۳، ص ۵۵؛ التحریر و التنویر، ج ۵، ص ۱۵. </ref> یا همه را [[شریک]] در ایمان و [[اسلام]] <ref>مجمع البیان، ج ۳، ص ۵۵؛ تفسیر قرطبی، ج ۵، ص ۹۳. </ref> دانسته است: {{متن قرآن|بَعْضُكُمْ مِنْ بَعْضٍ}}<ref> سوره آل عمران، آیه ۱۹۵.</ref> و به مسلمانانی که به سبب مهر سنگین و [[نفقه]] [[زیاد]]<ref>مجمع البیان، ج ۳، ص ۵۴. </ref> [[توانایی]] ازدواج با زنان آزاد را ندارند توصیه می‌کند که با [[کنیزان]] [[مسلمان]] ازدواج کنند: {{متن قرآن|وَمَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ مِنْكُمْ طَوْلًا أَنْ يَنْكِحَ الْمُحْصَنَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ فَمِنْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ مِنْ فَتَيَاتِكُمُ الْمُؤْمِنَاتِ وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِإِيمَانِكُمْ بَعْضُكُمْ مِنْ بَعْضٍ فَانْكِحُوهُنَّ بِإِذْنِ أَهْلِهِنَّ وَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ مُحْصَنَاتٍ غَيْرَ مُسَافِحَاتٍ وَلَا مُتَّخِذَاتِ أَخْدَانٍ فَإِذَا أُحْصِنَّ فَإِنْ أَتَيْنَ بِفَاحِشَةٍ فَعَلَيْهِنَّ نِصْفُ مَا عَلَى الْمُحْصَنَاتِ مِنَ الْعَذَابِ ذَلِكَ لِمَنْ خَشِيَ الْعَنَتَ مِنْكُمْ وَأَنْ تَصْبِرُوا خَيْرٌ لَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ}}<ref>«و هر یک از شما که یارایی مالی نداشته باشد تا زنان آزاد مؤمن را به همسری گیرد، در میان کنیزان، از دختران جوان مؤمن، همسر گزیند و خداوند به ایمانتان داناتر است؛ همه چون یکدیگرید پس با اجازه کسان آنها با آنان ازدواج کنید و کابین‌هایشان را در حالی که پاکدامنند و نه پلیدکار و گزیننده دوست‌های پنهان، به گونه شایسته به (کسان) آنها بپردازید. آنگاه چون شوی کنند، اگر به کاری زشت دست یازیدند بر آنان نیمی از کیفر زنان آزاد خواهد بود. این (ازدواج با کنیزکان) برای کسی است که از (آلایش) گناه بهراسد و شکیبایی ورزیدن، برای شما بهتر است و خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره نساء، آیه ۲۵.</ref> البته این ازدواج باید با اجازه مالکان بردگان باشد: {{متن قرآن|فَانْكِحُوهُنَّ بِإِذْنِ أَهْلِهِنَّ}}<ref> با اجازه کسان آنها با آنان ازدواج کنید» سوره نساء، آیه ۲۵.</ref> و مهریه متعارف پرداخت شود: {{متن قرآن|وَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ}}<ref> سوره نساء، آیه ۲۵.</ref> و شرط بردگان را نیز آن دانسته است که آنان آشکارا یا در [[نهان]] مرتکب عمل منافی [[عفت]] نگردند: {{متن قرآن|حْصَنَاتٍ غَيْرَ مُسَافِحَاتٍ وَلَا مُتَّخِذَاتِ أَخْدَانٍ}}<ref> سوره نساء، آیه ۲۵.</ref>. سپس [[قرآن]] می‌گوید: این [[ازدواج]] برای کسانی است که می‌ترسند در صورت ازدواج نکردن گرفتار کار [[حرام]] شوند: {{متن قرآن|ذَلِكَ لِمَنْ خَشِيَ الْعَنَتَ مِنْكُمْ}}<ref> سوره نساء، آیه ۲۵.</ref> و در نهایت به این دسته از [[مسلمانان]] سفارش می‌کند که اگر [[صبر]] کنند بهتر است: {{متن قرآن|وَأَنْ تَصْبِرُوا خَيْرٌ لَكُمْ}}<ref> سوره نساء، آیه ۲۵.</ref> که مقصود، صبر از ازدواج با [[کنیزان]] <ref>جامع البیان، مج ۴، ج ۵، ص ۳۶ ـ ۳۷؛ تفسیر قرطبی، ج ۵، ص ۹۷؛ التحریر و التنویر،ج ۵، ص ۱۸. </ref> یا صبر بر [[عفت]] و عدم ارتکاب حرام است.<ref>مجمع البیان، ج ۳، ص ۵۵؛ المیزان، ج ۴، ص ۲۹۸. </ref>

=== استمتاع از برده===

از جمله آثار مملوکیت برده، جواز استمتاع [[مالک]] از اوست: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِنَّا أَحْلَلْنَا لَكَ أَزْوَاجَكَ اللَّاتِي آتَيْتَ أُجُورَهُنَّ وَمَا مَلَكَتْ يَمِينُكَ }}<ref>«ای پیامبر! ما آن همسرانت را که مهرشان را داده‌ای بر تو حلال کرده‌ایم و (نیز) کنیزانی را از آنچه خداوند به تو (در جنگ‌ها) به غنیمت داده است» سوره احزاب، آیه ۵۰.</ref>، {{متن قرآن|وَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا فِي الْيَتَامَى فَانْكِحُوا مَا طَابَ لَكُمْ مِنَ النِّسَاءِ مَثْنَى وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَوَاحِدَةً أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ ذَلِكَ أَدْنَى أَلَّا تَعُولُوا}}<ref>«و اگر می‌هراسید که در مورد یتیمان دادگری نکنید (با آنان ازدواج نکنید و) از زنانی که می‌پسندید، دو دو، و سه سه، و چهار چهار همسر گیرید و اگر بیم دارید که داد نورزید یک زن را و یا کنیز خود را (به همسری گزینید)؛ این کار به آنکه ستم نورزید نزدیک‌تر است» سوره نساء، آیه ۳.</ref><ref>فقه القرآن، ج ۲، ص ۱۲۶؛ جواهر الکلام، ج ۳، ص ۲۰۴؛ الام، ج ۵، ص ۶۹ ـ ۷۰. </ref>، بر این اساس بهره‌گیری جنسی مالکان مرد از [[کنیزان]] خود و [[آشکار کردن]] عورت هر یک در برابر دیگری جایز بوده، هیچ‌گونه ملامتی بر آنان نخواهد بود: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ}}<ref>«و آنان که پاکدامنند» سوره مؤمنون، آیه ۵.</ref>، {{متن قرآن|إِلَّا عَلَى أَزْوَاجِهِمْ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَيْرُ مَلُومِينَ}}<ref>«جز با همسران خویش یا کنیزهاشان که اینان نکوهیده نیستند» سوره مؤمنون، آیه ۶.</ref>؛ همچنین اگر برده [[زن]] که به [[اسارت]] [[مسلمانان]] در می‌آید شوهر داشته باشد اسارت وی به منزله فسخ [[نکاح]] شمرده شده <ref>التبیان، ج ۳، ص ۱۶۲؛ مجمع البیان، ج ۳، ص ۵۱؛ المجموع، ج ۱۹، ص ۳۲۸. </ref> و [[ازدواج]] با او یا استمتاع از وی برای [[مالک]] [[مباح]] خواهد بود: {{متن قرآن|حُرِّمَتْ عَلَيْكُمْ أُمَّهَاتُكُمْ وَبَنَاتُكُمْ وَأَخَوَاتُكُمْ وَعَمَّاتُكُمْ وَخَالاتُكُمْ وَبَنَاتُ الأَخِ وَبَنَاتُ الأُخْتِ وَأُمَّهَاتُكُمُ الَّلاتِي أَرْضَعْنَكُمْ وَأَخَوَاتُكُم مِّنَ الرَّضَاعَةِ وَأُمَّهَاتُ نِسَائِكُمْ وَرَبَائِبُكُمُ الَّلاتِي فِي حُجُورِكُم مِّن نِّسَائِكُمُ الَّلاتِي دَخَلْتُم بِهِنَّ فَإِن لَّمْ تَكُونُواْ دَخَلْتُم بِهِنَّ فَلاَ جُنَاحَ عَلَيْكُمْ وَحَلائِلُ أَبْنَائِكُمُ الَّذِينَ مِنْ أَصْلابِكُمْ وَأَن تَجْمَعُواْ بَيْنَ الأُخْتَيْنِ إِلاَّ مَا قَدْ سَلَفَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ غَفُورًا رَّحِيمًا وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ النِّسَاء إِلاَّ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ }}<ref>«بر شما حرام است (ازدواج با) مادرانتان و دخترانتان و خواهرانتان و عمه‌هایتان و خاله‌هایتان و دختران برادر و دختران خواهر و مادران شیرده‌تان و خواهران شیرخورده‌تان و مادرزن‌هایتان و ختران زنانتان (از شوهر پیشین) که (اینک) در سرپرستی شمایند، (اگر) از همسرانی (باشند) که با آنان همخوابگی کرده‌اید، که اگر با آنها همخوابگی نکرده‌اید بر شما گناهی نیست؛ و همسران آن پسرانتان که از پشت شمایند؛ و (نیز) جمع میان دو خواهر، مگر آنکه از پیش (در زمان جاهلیت) روی داده است، که خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است و (نیز حرام است ازدواج با) زنان شوهردار جز کنیزهاتان» سوره نساء، آیه ۲۳-۲۴.</ref> [[آیه]] مذکور درباره [[اسیران]] [[غزوه]] اوطاس نازل شد که [[پیامبراکرم]]{{صل}} پس از [[اطمینان]] از باردار نبودن [[زنان]] [[اسیر]] استمتاع از آنان را برای مالکان [[مسلمان]] آنان جایز شمرد. <ref>جامع البیان، مج ۴، ج ۵، ص ۴ ـ ۵؛ مجمع‌البیان، ج ۳، ص ۵۱. </ref> اما برخی معتقدند اگر زن و شوهر [[کافر]] با هم به اسارت درآمدند ازدواج آنان به قوت خود باقی است و فسخ نمی‌شود<ref>الخلاف، ج ۵، ص ۵۳۰؛ المجموع، ج ۱۹، ص ۳۲۸. </ref>.<ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[بردگی - صادقی فدکی (مقاله)|مقاله «بردگی»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۵.</ref>

===[[احکام]] جزایی بردگان===

==== [[قصاص]]====

اما در مقابل، حنفیه با استناد به عموم [[آیات]] قصاص همچون: {{متن قرآن|كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصَاصُ فِي الْقَتْلَى}}<ref>«قصاص کشتگان بر شما مقرّر شده است» سوره بقره، آیه ۱۷۸.</ref> و {{متن قرآن|كَتَبْنَا عَلَيْهِمْ فِيهَا أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ}}<ref>«و بر آنان در آن (تورات) مقرّر داشتیم که: آدمی در برابر آدمی» سوره مائده، آیه ۴۵.</ref> و برخی [[روایات]] به [[قصاص]] [[انسان]] [[آزاد]] در مقابل کشتن برده [[فتوا]] داده‌اند و مقصود از جملات {{متن قرآن|الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَالْعَبْدُ بِالْعَبْدِ}}<ref>«آزاد در برابر آزاد و برده در برابر برده» سوره بقره، آیه ۱۷۸.</ref> را ردّ [[عقیده]] برخی [[قبایل]] در [[جاهلیت]] دانسته‌اند که در برابر کشتن برده‌ای از [[قبیله]] خود انسان [[آزادی]] را از قبیله [[قاتل]] می‌کشتند که [[قرآن]] با [[نزول]] این [[آیه]]، روش آنان را [[باطل]] دانست. <ref>الفقه الاسلامی، ج ۷، ص ۵۶۷۰. </ref>

==== حد برده====

=== محرمیت برده و [[مالک]]===

=== اجازه خواهی برده===

[[قرآن]] در آیه {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِيَسْتَأْذِنْكُمُ الَّذِينَ مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ وَالَّذِينَ لَمْ يَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنْكُمْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ مِنْ قَبْلِ صَلَاةِ الْفَجْرِ وَحِينَ تَضَعُونَ ثِيَابَكُمْ مِنَ الظَّهِيرَةِ وَمِنْ بَعْدِ صَلَاةِ الْعِشَاءِ ثَلَاثُ عَوْرَاتٍ لَكُمْ لَيْسَ عَلَيْكُمْ وَلَا عَلَيْهِمْ جُنَاحٌ بَعْدَهُنَّ طَوَّافُونَ عَلَيْكُمْ بَعْضُكُمْ عَلَى بَعْضٍ كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآيَاتِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ}}<ref>«ای مؤمنان! باید کسانی که بردگان شمایند و نابالغان شما سه بار از شما رخصت بخواهند: پیش از نماز بامداد و هنگامی که نیمروز لباس خود را در می‌آورید و پس از نماز عشاء که سه هنگام برهنگی و تنهایی شماست پس از آن بر شما و ایشان گناهی نیست (اگر از شما رخصت نگیرند) که گرد شما در گردشند و با یکدیگر به سر می‌برید؛ بدین گونه خداوند آیات را برای شما روشن بیان می‌دارد و خداوند دانایی فرزانه است» سوره نور، آیه ۵۸.</ref> اوقات سه گانه پیش از [[نماز صبح]]، نیم‌روز که [[زن]] و [[مرد]] [[لباس]] خود را برای استراحت از تن بیرون می‌آورند و بعد از [[نماز]] عشا را عورت و [[زمان]] [[خلوت]] شمرده، به [[مؤمنان]] خطاب می‌کند که باید بردگان و کودکانشان هنگام ورود به خلوتگاه آنان در این سه وقت اجازه بگیرند: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِيَسْتَأْذِنْكُمُ الَّذِينَ مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ وَالَّذِينَ لَمْ يَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنْكُمْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ}}؛ اما در غیر این اوقات سه گانه اجازه گرفتن لازم نیست: {{متن قرآن|لَيْسَ عَلَيْكُمْ وَلَا عَلَيْهِمْ جُنَاحٌ بَعْدَهُنَّ طَوَّافُونَ عَلَيْكُمْ}}. هرچند در برخی [[روایات]] مقصود از بردگان در [[آیه]] فوق [[غلامان]] دانسته شده؛<ref>مجمع البیان، ج ۷، ص ۲۴۲؛ وسائل الشیعه، ج ۲۰، ص ۲۱۸. </ref> ولی ظاهر آیه عام است و شامل غلامان و [[کنیزان]] هر دو می‌شود. <ref>نمونه، ج ۱۴، ص ۵۴۰. </ref> برخی روایات دیگر نیز این عمومیت را [[تأیید]] می‌کند. <ref>الکافی، ج ۵، ص ۵۳۰؛ وسائل الشیعه، ج ۲۰، ص ۲۱۷. </ref>[[راز]] این اجازه‌خواهی رعایت [[اصول تربیتی]] و [[پرهیز]] از پدیدآمدن [[مفاسد اخلاقی]] و [[اجتماعی]] و [[انحراف]] بردگان و اطفال است<ref>نمونه، ج ۱۴، ص ۵۴۴ ـ ۵۴۵. </ref>.<ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[بردگی - صادقی فدکی (مقاله)|مقاله «بردگی»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۵.</ref>

=== [[احسان]] به برده===

[[قرآن]] در [[آیات]] متعدد [[مسلمانان]] را به احسان کردن به بردگان سفارش کرده است. در آیه {{متن قرآن|وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَلَا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَبِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَالْجَارِ ذِي الْقُرْبَى وَالْجَارِ الْجُنُبِ وَالصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَابْنِ السَّبِيلِ وَمَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ مَنْ كَانَ مُخْتَالًا فَخُورًا}}<ref>«خداوند را بپرستید و چیزی را شریک او نکنید و به پدر و مادر و به خویشاوند و یتیمان و تهیدستان و همسایه خویشاوند و همسایه دور و همراه همنشین و در راه مانده و بردگانتان نکویی ورزید؛ بی‌گمان خداوند کسی را که خودپسندی خویشتن‌ستای باشد دوست نمی‌دارد» سوره نساء، آیه ۳۶.</ref> احسان به برده در کنار [[پرستش]] خدای یگانه و ترک [[شرک]] که از مهم‌ترین اصول و [[معارف اسلامی]] است، به مسلمانان توصیه شده است. در آیاتی دیگر آنان که به [[اسیران]] [[اطعام]] می‌کنند از [[ابرار]] شمرده شده و به پاداش‌های [[عظیم]] [[اخروی]] [[وعده]] داده شده‌اند: {{متن قرآن|إِنَّ الْأَبْرَارَ يَشْرَبُونَ مِنْ كَأْسٍ كَانَ مِزَاجُهَا كَافُورًا}}<ref>«نیکان از پیاله‌ای می‌نوشند که آمیخته به بوی خوش است» سوره انسان، آیه ۵.</ref>، {{متن قرآن|وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا}}<ref>«و خوراک را با دوست داشتنش به بینوا و یتیم و اسیر می‌دهند» سوره انسان، آیه ۸.</ref>،{{متن قرآن|إِنَّا نَخَافُ مِنْ رَبِّنَا يَوْمًا عَبُوسًا قَمْطَرِيرًا}}<ref>«بی‌گمان ما از پروردگارمان، روزی که تیره و بسیار سخت است می‌هراسیم» سوره انسان، آیه ۱۰.</ref> [[اسیر]] در آیه فوق به [[اسیر]] [[کافر]] و [[مسلمان]] [[زندانی]] و برده [[تفسیر]] شده است. <ref> مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۶۱۷؛ المیزان، ج ۲۰، ص ۲۱۶. </ref>

==برده در تمثیل‌های [[قرآنی]]==

در [[آیه]] بعد انسان [[کافر]] را به برده‌ای لال، بی‌اختیار و سربار [[مولا]] [[تشبیه]] کرده است: {{متن قرآن|وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا رَجُلَيْنِ أَحَدُهُمَا أَبْكَمُ لَا يَقْدِرُ عَلَى شَيْءٍ وَهُوَ كَلٌّ عَلَى مَوْلَاهُ أَيْنَمَا يُوَجِّهْهُ لَا يَأْتِ بِخَيْرٍ هَلْ يَسْتَوِي هُوَ وَمَنْ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَهُوَ عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ}}<ref>«و خداوند دو مرد را مثل می‌زند که یکی از آن دو گنگ است و توان هیچ کاری ندارد و سربار سرور خویش است، هر جا می‌فرستدش خیری (با خود) نمی‌آورد، آیا او با آن کس که به دادگری فرمان می‌دهد و بر راهی است راست ، برابر است؟» سوره نحل، آیه ۷۶.</ref> همان‌گونه که برده لال به [[جهت]] مملوک بودن و نداشتن قدرت بیان قادر بر انجام کاری نیست انسان [[مشرک]] نیز به جهت [[اسارت]] در دام [[شرک]] و [[خرافات]] و سپردن امور خویش به بتها قادر به انجام هیچ کاری نیست.<ref>نمونه، ج ۱۱، ص ۳۳۱.</ref> برخی مقصود از این [[تمثیل]] را نیز خدای یگانه و خدایان باطل و قدرت نداشتن خدایان باطل در برابر [[خداوند یکتا]] دانسته‌اند.<ref>المیزان، ج ۱۲، ص ۳۲۰.</ref>

در [[سوره روم]] نیز پس از آنکه از [[دلایل]] [[توحید]] و [[معاد]] سخن به میان آورده به رابطه میان بردگان و مالکان اشاره کرده که مالکان حاضر نیستند آنان را با خود [[شریک]] سازند تا با یکدیگر مساوی گردند: {{متن قرآن|ضَرَبَ لَكُمْ مَثَلًا مِنْ أَنْفُسِكُمْ هَلْ لَكُمْ مِنْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ مِنْ شُرَكَاءَ فِي مَا رَزَقْنَاكُمْ فَأَنْتُمْ فِيهِ سَوَاءٌ تَخَافُونَهُمْ كَخِيفَتِكُمْ أَنْفُسَكُمْ كَذَلِكَ نُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ}}<ref>«برای شما از خودتان مثلی آورده است: آیا از برده‌هاتان، میان آنچه روزیتان کرده‌ایم، شریک‌هایی دارید که در آن با آنان برابر باشید، از آنان همان‌گونه بهراسید که از همدیگر می‌هراسید؟ بدین‌گونه ما آیات را برای کسانی که خرد می‌ورزند روشن می‌داریم» سوره روم، آیه ۲۸.</ref>. [[قرآن]] با این مثال درصدد بیان این نکته است که وقتی شما در مورد بردگانتان که [[ملک]] مجازی شما هستند شرکت در اموالتان و برابر شدن آنان با خود را [[نادرست]] می‌دانید چگونه مخلوق‌های [[خدا]] همچون [[مسیح]]، [[فرشتگان]]، [[جن]] و بتها را که مخلوق و ملک [[حقیقی]] خدا هستند شریک خدا می‌شمارید.<ref> نمونه، ج ۱۶، ص ۴۱۲ ـ ۴۱۳.</ref> برخی مثال فوق را اشاره به سخن [[مشرکان]] در [[حجّ]] و هنگام لبیک گفتن می‌دانند که می‌گفتند: برای [[خدا]] شریکی نیست، جز شریکی که خدا [[مالک]] او و مالک [[املاک]] اوست.<ref> مجمع البیان، ج ۸، ص ۴۷۴؛ المیزان، ج ۱۶، ص ۱۹۴ ـ ۱۹۵.</ref> در [[آیه]] {{متن قرآن|ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا رَجُلًا فِيهِ شُرَكَاءُ مُتَشَاكِسُونَ وَرَجُلًا سَلَمًا لِرَجُلٍ هَلْ يَسْتَوِيَانِ مَثَلًا الْحَمْدُ لِلَّهِ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْلَمُونَ}}<ref>«خداوند به مردی (برده) مثل می‌زند که چند ارباب ناسازگار در (مالکیت) او شریکند و مردی (برده) که فرمانبر یک تن است؛ آیا این دو در مثل برابرند؟ سپاس خداوند را، امّا بیشتر آنان نمی‌دانند» سوره زمر، آیه ۲۹.</ref> نیز برای [[اثبات]] [[منفعت]] یک خدایی و مضرات [[خدایان]] متعدد به وضعیت دو برده مثال می‌زند که یکی از آنان ارباب متعدد با خواسته‌های متضاد دارد؛ اما دیگری دارای یک [[سرپرست]] است، بنابراین آنان که به خدایان متعدد [[دل]] بسته‌اند جز [[حیرت]] در [[زندگی]] بهره‌ای ندارند؛ اما آنان که به خدای یگانه [[ایمان]] آورده‌اند برنامه زندگی و [[سرنوشت]] آنان روشن است و در زندگی و [[آینده]] خویش حیرتی ندارند.<ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[بردگی - صادقی فدکی (مقاله)|مقاله «بردگی»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۵.</ref>