حقوق اجتماعی اقلیت‌های مذهبی: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==

اجازه [[اسلام]] به اقلیت‌های غیرمسلمان برای سکونت در [[کشور اسلامی]] مستلزم به رسمیت شناختن [[حقوق]] و آزادی‌های [[اجتماعی]] آنان است. بر این اساس اگر [[حق]] [[اشتغال]]، [[مسکن]]، [[روابط اقتصادی]] و اجتماعی و بالاتر از اینها [[امنیت]] جانی و [[مالی]] در منطقه‌ای از فرد سلب شود به هیچ وجه توان ادامه سکونت در آنجا را نخواهد داشت و مجبور به ترک آن منطقه خواهد بود. [[پیامبر اکرم]] {{صل}} با [[تسامح]] و گذشت فراوانی [[حقوق اجتماعی]] [[اقلیت‌ها]]، همچون [[حق آزادی]] رفت و آمد و [[اختیار]] مسکن، حق اشتغال، حق [[آزادی عقیده]] و [[فکر]]، حق [[استقلال]] در احوال شخصیه، حق [[تعلیم و تعلّم]]، حق [[روابط اجتماعی]] با دیگران، حق [[احترام]] به [[شخصیت اجتماعی]] آنان، حق فرد به عنوان [[شهروند]] حق [[احسان]] و [[نیکی]] به آنان را به رسمیت می‌شناختند. در این جا به برخی از مهم‌ترین آنها می‌پردازیم.

== احترام به [[شخصیت]] [[انسانی]] فرد ==

احترام به اقلیت‌ها از بعد شخصیت انسانی آنان در اسلام مورد تأکید قرار گرفته است، یعنی احترام به آنان به عنوان یک [[انسان]] یا [[بشر]] فارغ از [[کیش]]، نژاد، جنس و تفاوت‌های دیگر. [[امام علی]] {{ع}} در دستورالعمل [[حکومتی]] خود به [[مالک اشتر]] می‌نویسد: «[[شعار]] قلبت را [[مهربانی]] به [[رعیت]] و [[دوستی]] به آنان و [[لطف]] به آنها قرار ده و همچون درنده‌ای بر آنها مباش که خوردنشان را [[غنیمت]] شمرد. پس به [[درستی]] که آنان دو گروهند: یا [[برادر دینی]] تواند و یا در [[خلقت]] شبیه به تو»<ref>{{متن حدیث|أَشْعِرْ قَلْبَكَ‏ الرَّحْمَةَ لِلرَّعِيَّةِ وَ الْمَحَبَّةَ لَهُمْ وَ اللُّطْفَ بِهِمْ وَ لَا تَكُونَنَّ عَلَيْهِمْ سَبُعاً ضَارِياً تَغْتَنِمُ أَكْلَهُمْ فَإِنَّهُمْ صِنْفَانِ إِمَّا أَخٌ لَكَ فِي الدِّينِ وَ إِمَّا نَظِيرٌ لَكَ فِي الْخَلْقِ}}؛ نهج البلاغه، نامه ۵۳.</ref>.

== [[احسان]] و [[نیکی]] ==

یکی از سفارش‌های [[پیامبر اکرم]] {{صل}} به [[مسلمانان]] نیکی به افراد بدون در نظر گرفتن خصوصیات فردی و شخصیتی آنهاست. [[خداوند]] در [[قرآن مجید]] پس از سفارش به [[عدالت]]، به احسان و نیکی [[دستور]] می‌دهد: {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ}}<ref>«به راستی خداوند به دادگری و نیکی کردن فرمان می‌دهد» سوره نحل، آیه ۹۰.</ref>. [[امر الهی]] در این [[آیه]] کلی بوده و هر فردی اعم از [[مسلمان]] و غیرمسلمان را شامل می‌شود. علاوه بر این، [[آیات]] دیگری، شبیه آیه هشتم [[سوره ممتحنه]]، نیکی و احسان به غیرمسلمانان را تجویز کرده است: {{متن قرآن|لَا يَنْهَاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ لَمْ يُقَاتِلُوكُمْ فِي الدِّينِ... أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ}}<ref>«خداوند شما را از نیکی ورزیدن و دادگری با آنان که با شما در کار دین جنگ نکرده‌اند و شما را از خانه‌هایتان بیرون نرانده‌اند باز نمی‌دارد؛ بی‌گمان خداوند دادگران را دوست می‌دارد» سوره ممتحنه، آیه ۸.</ref>. در روایتی از پیامبر اکرم چنین آمده است: «[[کار نیک]] را برای اهلش و غیر اهلش انجام ده، چنانچه به اهلش نرسید تو [[اهل]] (انجام) آن بوده‌ای»<ref>محمد محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ص۱۹۳۳.</ref>.

گفتنی است که پیامبر اکرم {{صل}} [[قبل از بعثت]] به [[لقب]] «[[محمد امین]]» معروف بودند<ref>طبری، تاریخ طبری، ج۲، ص۲۹۰.</ref> [[مشرکان]] و مسافران گاه [[اموال]] قیمتی خویش را نزد [[پیامبر]] به [[امانت]] می‌گذاشتند، چون ایشان را به امانت، [[راست‌گویی]] و [[درستی]] می‌شناختند. این احسان پیامبر به آنان در حالی بود که آنها [[دین]] پیامبر را قبول نداشتند و در [[شب هجرت]] برای [[قتل]] و [[ترور]] ایشان [[توطئه]] کردند، اما ایشان [[علی]] {{ع}} را [[مأمور]] کردند که چند روزی در [[مکه]] بماند و [[امانت‌ها]] را به صاحبانش تحویل دهد.<ref>[[روح الله شریعتی|شریعتی، روح الله]]، [[حقوق اقلیت‌ها در حکومت نبوی (مقاله)|مقاله «حقوق اقلیت‌ها در حکومت نبوی»]]، [[سیره سیاسی پیامبر اعظم (کتاب)|سیره سیاسی پیامبر اعظم]] ص ۵۲۷.</ref>

== [[حق]] [[احترام]] به فرد به عنوان یک [[شهروند]] ==

این حق از [[حقوق]] لازم الرعایه برای [[اقلیت]] است که هم [[حاکم]] و هم [[شهروندان]] [[مسلمان]] موظفند به آن احترام گذارند. [[پیامبر اکرم]] {{صل}} ظاهراً به مأموران مالیاتی خود سفارش بیشتری در [[رفتار]] با [[اقلیت‌ها]] می‌کردند، همچنان‌که به [[عبدالله ارقم]]، که مأمور جمع‌آوری [[جزیه]] از [[اهل کتاب]] بود، فرمودند:

بعلاوه در این حدیث پیامبر اکرم {{صل}} دست [[حاکمان]] را از وضع هرگونه قانونی که به [[اجحاف]] و [[نارضایتی]] اقلیت‌ها بینجامد بسته است و رضایت آنان در پرداخت [[مالیات‌ها]] و... را لازم دانسته است. همچنین به تمامی افراد اعم از حاکم و مأموران و [[کارگزاران]] و افراد دیگر هشدار داده است که از هرگونه ایراد [[نقص]] در [[آبرو]]، [[مال]] و... به اقلیت‌ها بپرهیزند. در مجموع می‌توان گفت که اگر تنها به این [[حدیث]] [[پیامبر]] درباره [[اقلیت‌ها]] عمل شود همه [[حقوق]] آنان ادا خواهد شد.<ref>[[روح الله شریعتی|شریعتی، روح الله]]، [[حقوق اقلیت‌ها در حکومت نبوی (مقاله)|مقاله «حقوق اقلیت‌ها در حکومت نبوی»]]، [[سیره سیاسی پیامبر اعظم (کتاب)|سیره سیاسی پیامبر اعظم]] ص ۵۲۷.</ref>

== [[حق]] [[استقلال]] در احوال شخصیه ==

== حق رفت و آمد و داشتن [[مسکن]]، حق [[اشتغال]] و [[حق تعلیم و تربیت]] و... ==

== حق [[رفاه]] نسبی ==

در اسلام اقلیت‌ها از حقوق دیگری مانند حق برخورداری از رفاه نسبی نیز بهره‌مند هستند، چنانچه منقول است که [[حضرت امیر]] {{ع}} از کوچه‌ای می‌گذشتند پیرمردی را دیدند که [[تکدی]] می‌کند، پرسیدند چرا چنین است. [[اصحاب]] گفتند او فردی [[مسیحی]] است. [[حضرت]] فرمودند: «تا توان داشت از او کار کشیدید حال که [[ناتوان]] شده او را رها کرده‌اید، از این پس از [[بیت‌المال]] به او روزی دهید»<ref>محمد بن حسن عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۴۹.</ref>.

[[پیامبر اکرم]] نیز در مواردی از بیت‌المال به غیرمسلمانان کمک می‌کرد، برای مثال [[عبدالله بن سهل]] از طرف ایشان [[مأمور]] جمع‌آوری سهم مسلمانان از محصولات [[خیبر]] شد. در همین ایام [[جسد]] او را در مزارع خیبر یافتند. خبر به [[پیامبر خدا]] {{صل}} رسید، جریان را پیگیری کردند. اولیای دم از [[قاتل]] اطلاع دقیقی نداشتند و تنها حدس‌هایی می‌زدند. پیامبر به سران [[یهود]] [[نامه]] نوشتند که جسد [[مسلمانی]] در [[سرزمین]] شما پیدا شده باید دیه آن را بپردازید. در پاسخ قسم یاد کردند که ما در کشتن او نقشی نداشته‌ایم و از [[قاتل]] نیز اطلاعی نداریم [[پیامبر]] بر آنان سخت نگرفت و [[دستور]] دادند که دیه مقتول از [[بیت‌المال]] [[مسلمانان]] پرداخت گردد<ref>ابن هشام، السیرة النبویة، ج۳، ص۳۶۹</ref>.<ref>[[روح الله شریعتی|شریعتی، روح الله]]، [[حقوق اقلیت‌ها در حکومت نبوی (مقاله)|مقاله «حقوق اقلیت‌ها در حکومت نبوی»]]، [[سیره سیاسی پیامبر اعظم (کتاب)|سیره سیاسی پیامبر اعظم]] ص ۵۲۹.</ref>

== [[حق]] برخورداری از [[روابط اجتماعی]] سالم و [[آزاد]] با دیگران ==

پیامبر و مسلمانان روابط اجتماعی مناسبی با [[اقلیت‌ها]] داشتند، هیچ‌گاه آنان را طرد نکردند و همچون مسلمانان در نشست و برخاست‌ها، [[آداب]] و [[معاشرت]] و... با آنها [[رفتار]] می‌کردند. معروف است که تعدادی [[یهودی]] به [[خانه پیامبر]] آمدند. در بدو ورود به جای {{عربی|سَلَامٌ عَلَيْكُمْ}} گفتند: {{عربی|السَّامُ عَلَيْكُم}} «[[ننگ]] و [[نفرین]] بر شما»! پیامبر نیز در جواب فرمودند {{متن حدیث|وَ عَلَيْكُمْ}}<ref>المسند الجامع، تحقیق از بشار عواد و دیگران، ج۲۰، ص۲۰۴.</ref>. [[عایشه]] پس از [[ملاقات]] با حالت [[اعتراض]] به [[حضرت]] گفت: [[لعنت]] بر آنان باد، چرا جواب آنان را ندادید. پیامبر فرمود: چرا من نیز گفتم «بر شما باد»؛ یعنی پیامبر با [[احترام]] همان سخن ایشان را به خودشان برگرداند و سخنی اضافه نفرمودند. از [[علی]] {{ع}} نیز که دست‌پروده پیامبر است نقل شده که در سفری با فردی یهودی همسفر بود به سه‌راهی رسیدند که راهشان از یکدیگر جدا می‌شد. حضرت چند قدمی او را مشایعت کردند. او [[گمان]] کرد حضرت راه را [[اشتباه]] کرده است [[تذکر]] داد، حضرت به او فهماند که اشتباه نکرده است و فرمود: [[دستور پیامبر]] ماست که حق همسفر را ادا کنیم و شما همسفر من بودید. او از این رفتار [[خرسند]] شد و پس از چندی که فهمید همسفر او [[خلیفه]] و [[امام]] مسلمانان است به [[اسلام]] [[ایمان]] آورد<ref>محمد بن یعقوب کلینی، اصول کافی، ج۲، ص۶۷۰.</ref>.<ref>[[روح الله شریعتی|شریعتی، روح الله]]، [[حقوق اقلیت‌ها در حکومت نبوی (مقاله)|مقاله «حقوق اقلیت‌ها در حکومت نبوی»]]، [[سیره سیاسی پیامبر اعظم (کتاب)|سیره سیاسی پیامبر اعظم]] ص ۵۳۰.</ref>

== پرسش مستقیم ==