رؤوف (اسم الهی): تفاوت میان نسخه‌ها

[[رئوف]] بر وزن فعول، صیغه [[مبالغه]] <ref>کشف‌الاسرار، ج۱، ص۳۹۴؛ کشف‌المعنی، ص۱۶۷.</ref> از ریشه «ر ـ أ ـ ف» و از [[اسماء]] حسنای [[الهی]] است. [[رأفت]]، شدت [[رحمت]] <ref>الصحاح، ج ۴، ص۱۳۶۲، «رأف».</ref> یا نهایت شدت آن <ref>لسان العرب، ج ۵، ص۸۲، «رأف»؛ موسوعة له الاسماء الحسنی، ج ۱، ص۳۹۷.</ref> است، از این رو با رحمت فرق می‌کند. گفته شده: رأفت، [[مهرورزی]] شدیدتر،<ref>لسان العرب، ج ۵، ص۸۲؛ معجم الفروق اللغویه، ص۲۴۶ - ۲۴۷؛ الصحاح، ج۴، ص۱۳۶۲، «رأف».</ref> رقیق‌تر و خاص‌تر از رحمت است؛<ref>لسان العرب، ج ۵، ص۸۲؛ معجم الفروق اللغویه، ص۲۴۶، «رأف».</ref> نیز رحمت از جهت کمیّت فراتر از رأفت <ref> التحقیق، ج ۴، ص۱۰، «رأف».</ref> و رأفت از جهت کیفیت قوی‌تر از رحمت است؛ زیرا رأفت رساندن [[نعمت]] است، به صورتی که از هرگونه درد، [[رنج]] و [[کراهت]] پیراسته و از هر جهت لذتبخش باشد؛<ref> الاسنی، ج ۱، ص۷۴.</ref> ولی رحمت رساندن نعمت به شکل مطلق و ممکن است بر اثر مصلحتْ همراه کراهت و درد باشد؛ مانند بریدن عضو آسیب دیده که به خیر و [[صلاح]] [[بیمار]] است؛<ref>معجم الفروق اللغویه، ص۲۴۶-۲۴۷؛ لسان العرب، ج ۵، ص۸۲.</ref> نیز گفته شده: رأفت، [[باطن]] رحمت است و رحمت زدودن زیان و راندن [[بدی]]؛ ولی رأفتْ فزونی [[رفق]] و [[لطف]] است.<ref>شرح اسماء الله الحسنی، البرنسی، ص۱۱۶.</ref> بر این اساس، «رئوف» کسی است که سخت بسیار [[مهربان]] است.<ref> لغت نامه، ج ۷، ص۱۰۴۴۷، «رأف».</ref> واژه «رئوف» ۱۱ بار در [[قرآن]] به کار رفته:<ref>المعجم الاحصائی، ج ۲، ص۷۶۸.</ref> یک مورد درباره [[پیامبر]] {{صل}} ([[توبه]] / ۹، ۱۲۸) و ۱۰ بار برای [[خدا]]. در [[ادعیه]] <ref>صحیفه سجادیه، دعای ۶، ۲۵.</ref> و [[روایات]] <ref> الکافی، ج ۲، ص۵۶۱؛ ج ۵، ص۱۵۷.</ref> نیز از خدا به اسم «رئوف» یاد شده است.

شارحان [[اسماء الهی]] در بیان «رئوف بودن» خدا گفته‌اند: او به همه [[بندگان]] با دادن [[توفیق]] [[توبه]] به آنها [[عطوف]] و به خصوص [[اولیاء]] با نگاه داشتن آنان از [[گناه]] و اسباب آن ([[عصمت]]) [[مهربان]] است؛<ref>موسوعة له الاسماء الحسنی، ج ۱، ص۳۹۷.</ref> به [[لطف]] خود [[بخشش]] می‌کند و به عطف توجه خود، بر [[بندگان]] [[منّت]] می‌گذارد و [[عیب‌ها]] و [[گناهان]] آنها را بخشیده و از آنان درمی‌گذرد.<ref> کشف المعنی، ص۱۶۷.</ref> در [[تکالیف]] بر بندگانش آسان می‌گیرد؛ به ویژه در تکالیفی که به هر علتی خصوصا [[ضعف]] یا [[بیماری]] گاهی از توان [[انسان]] بیرون‌اند و این، کمال [[مهربانی]] است؛ [[احکام]] و دستورهایی را برای [[انسان‌ها]] [[تشریع]] و بدین‌سان، راه [[سعادت]] را برای آنها بیان می‌کند و آنان را به [[گمراهی]] نمی‌اندازد.<ref>رحمة من الرحمن، ج ۱، ص۲۱۶.</ref> به [[برکت]] اسم [[رئوف]]، [[اهل]] [[شفاعت]] به شفاعت [[محمّد]] و آلش {{صل}} بار می‌یابند <ref>بحر الغرائب، ص۱۲۶.</ref> و شاید از این روست که برخی [[رأفت]] [[خدا]] را محمّد {{صل}} و [[آل محمّد]] {{صل}} دانسته و افزوده‌اند: گرچه همه این [[دودمان]] پاکْ مظهریّت این [[نام خدا]] را دارند، رأفتْ صفت زبانزد [[حضرت]] [[علی بن موسی الرضا]] {{ع}} است.<ref>اسماء الحسنی، ص۶۶.</ref> برای اسم «رئوف» خواصی ذکر شده است؛ مانند اینکه ذکر آن نزد [[ظالم]] مایه [[خضوع]] وی می‌گردد و بسیار گفتن آن [[ترس]] را می‌برد.<ref>خواص الاسماء الحسنی، ص۲۱۵.</ref> از [[امام رضا]] {{ع}} نقل شده: اگر اسم رئوف را ۱۰ مرتبه بگویند، [[شفاعت]] ستمدیده نزد [[ستمکار]] پذیرفته می‌شود.<ref>بحرالغرائب، ص۱۲۶-۱۲۷.</ref>

# رأفت انسان‌ها معمولاً همراه [[رقّت]] و تأثّر [[قلبی]] است؛ ولی در مورد خدا رقّت و تأثّر معنا ندارد، چنان‌که علی {{ع}} فرمود: {{متن حدیث| رَءُوفُ اَلرَّحْمَةِ لاَ يُوصَفُ بِالرِّقَّةِ}}<ref>الامالی، ص۴۲۳.</ref> بلکه رأفت او همان خیر، [[احسان]] و نعمتی است که به [[بنده]] خود می‌رساند.<ref>بحار الانوار، ج ۳، ص۱۹۶.</ref>

# مهربانی خدا همیشگی است؛ برخلاف مهربانی[[انسان]] که گاهی رخ می‌دهد<ref>کشف الاسرار، ج ۱، ص۳۹۶.</ref>.<ref>[[مصطفی عزیزی علویجه|عزیزی علویجه، مصطفی]]، [[رئوف (مقاله)|مقاله «رئوف»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۴ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۴، ص ۲۲۴- ۲۲۶</ref>

# [[آفریدن]] چارپایانی برای تأمین [[مصالح]] و [[منافع]] [[انسان‌ها]] و حمل بارهایی که جز با [[مشقّت]] نمی‌توانند آنها را به مقصد برسانند: {{متن قرآن|وَالْأَنْعَامَ خَلَقَهَا لَكُمْ فِيهَا دِفْءٌ وَمَنَافِعُ وَمِنْهَا تَأْكُلُونَ}}<ref>«و چارپایان را آفرید که در (پوست) آنان برای شما گرما و سودهایی (دیگر) است و از آنها می‌خورید» سوره نحل، آیه ۵.</ref>، {{متن قرآن|وَلَكُمْ فِيهَا جَمَالٌ حِينَ تُرِيحُونَ وَحِينَ تَسْرَحُونَ}}<ref>«و شامگاهان که (آنها را) به آغل باز می‌گردانید و پگاهان که به چراگاه می‌برید برای شما در آنها زیبایی (نهفته) است» سوره نحل، آیه ۶.</ref>، {{متن قرآن|وَتَحْمِلُ أَثْقَالَكُمْ إِلَى بَلَدٍ لَمْ تَكُونُوا بَالِغِيهِ إِلَّا بِشِقِّ الْأَنْفُسِ إِنَّ رَبَّكُمْ لَرَءُوفٌ رَحِيمٌ}}<ref>«و بارهایتان را تا شهری می‌برند که جز با دشواری جانکاه بدان نمی‌رسیدید؛ بی‌گمان پروردگارتان مهربانی بخشاینده است» سوره نحل، آیه ۷.</ref>

# [[تسخیر]] موجودات زمینی، رام کردن کشتی‌ها در دریا برای انسان‌ها و نگاه داشتن [[آسمان‌ها]] مبادا بر [[زمین]] فرو افتند: {{متن قرآن|أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَكُمْ مَا فِي الْأَرْضِ وَالْفُلْكَ تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ وَيُمْسِكُ السَّمَاءَ أَنْ تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ إِلَّا بِإِذْنِهِ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَحِيمٌ}}<ref>«آیا ندیده‌ای که خداوند آنچه را در زمین است و (نیز) کشتی‌ها را که در دریا به فرمان وی روانند، برای شما رام کرده است و آسمان را از فرو افتادن روی زمین- جز به اذن وی- باز می‌دارد؟ بی‌گمان خداوند با مردم، مهربانی است بخشاینده» سوره حج، آیه ۶۵.</ref>

# تباه نساختن [[ایمان]] و [[اعمال]] [[مؤمنان]]، چنان که پس از [[تغییر قبله]] از [[بیت المقدس]] به [[کعبه]]، برخی [[مسلمانان]] نگران شدند که با دگرگونی [[قبله]] شاید اعمال و [[عبادات]] گذشته‌شان [[باطل]] و تباه شده باشد <ref>نمونه، ج ۱، ص۴۸۵.</ref> و [[قرآن]] برای زدودن این دغدغه می‌فرماید: [[خدا]] بر آن نبود که ایمان شما را تباه گرداند؛ زیرا خدا مهربان‌تر از آن است که [[اطاعت]] و [[عبادت]] [[بندگان]] خود را بی‌پاداش گذارد، یا آنها را به سبب رها کردن آنچه [[واجب]] نکرده، باز خواست کند: {{متن قرآن|وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَيَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيدًا وَمَا جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِي كُنْتَ عَلَيْهَا إِلَّا لِنَعْلَمَ مَنْ يَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ يَنْقَلِبُ عَلَى عَقِبَيْهِ وَإِنْ كَانَتْ لَكَبِيرَةً إِلَّا عَلَى الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُضِيعَ إِيمَانَكُمْ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَحِيمٌ}}<ref>«و بدین گونه شما را امّتی میانه کرده‌ایم تا گواه بر مردم باشید و پیامبر بر شما گواه باشد؛ و قبله‌ای که بر سوی آن بودی بر نگرداندیم مگر بدین روی که معلوم داریم چه کسی از پیامبر پیروی می‌کند و چه کسی واپس می‌گراید، و بی‌گمان آن جز بر آنان که خداوند رهنمونشان شد، گران بود و خداوند بر آن نیست که ایمانتان را تباه گرداند که خداوند با مردم، به راستی مهربانی است بخشاینده» سوره بقره، آیه ۱۴۳.</ref>.<ref>جامع البیان، ج ۲، ص۲۷.</ref>

# مخلصانی که برای جلب [[رضای خدا]] از [[جان]] خود گذشته و از [[دین]] او [[دفاع]] می‌کنند: {{متن قرآن|وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ}}<ref>«و از مردم کسی است که در به دست آوردن خشنودی خداوند از جان می‌گذرد و خداوند به بندگان مهربان است» سوره بقره، آیه ۲۰۷.</ref> نمونه برجسته‌اش [[حضرت علی]] {{ع}} است که در [[لیلة المبیت]] برای کسب [[خشنودی خدا]] در بستر [[پیامبر]] {{صل}} آرمید، تا جان [[رسول خدا]] {{صل}} درامان بماند؛ چنین افراد مؤثّری در [[جامعه]] از جلوه‌های [[رأفت]] [[الهی]] برای مردم‌اند.<ref>المیزان، ج ۲، ص۹۸.</ref>

# برحذر داشتن مؤمنان از [[نافرمانی خدا]]: {{متن قرآن|يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ مَا عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُحْضَرًا وَمَا عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَيْنَهَا وَبَيْنَهُ أَمَدًا بَعِيدًا وَيُحَذِّرُكُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ}}<ref>«روزی که هر کس هر کار نیکی انجام داده است پیش رو می‌یابد و هر کار زشتی کرده است آرزو دارد کاش میان او و آن (کار زشت) فاصله‌ای دور می‌بود و خداوند شما را از خویش پروا می‌دهد و خداوند به بندگان مهربان است» سوره آل عمران، آیه ۳۰.</ref> در این [[آیه]] خدا از سر [[مهربانی]] و [[رأفت]] به بندگانش هشدار داده و اعلام خطر می‌کند مبادا پیامدهای خطرناک [[گناهان]] و نافرمانی‌ها دامنگیرشان شود.<ref>مجمع البیان، ج۳، ص۷۳۲؛ المیزان، ج۳، ص۱۵۷.</ref> برخی [[آیه]] یاد شده را به گونه دیگری [[تفسیر]] کرده و گفته‌اند: [[خدا]] از روی رأفت و [[مهربانی]]، بندگانش را از نزدیک شدن به مرتبه ذات خود که همان [[هویّت]] غیبیّه است، برحذر داشته، تا آنان [[عمر]] خود را در چیزی تباه نکنند که تحصیل آن شدنی نیست.<ref>شرح فصوص الحکم، ص۱۷.</ref>

# [[توفیق]] و [[پذیرش توبه]] گروهی از [[مهاجران]] و [[انصار]] که در [[جنگ تبوک]] دچار [[سستی]] و تردید شده بودند: {{متن قرآن|لَقَدْ تَابَ اللَّهُ عَلَى النَّبِيِّ وَالْمُهَاجِرِينَ وَالْأَنْصَارِ الَّذِينَ اتَّبَعُوهُ فِي سَاعَةِ الْعُسْرَةِ مِنْ بَعْدِ مَا كَادَ يَزِيغُ قُلُوبُ فَرِيقٍ مِنْهُمْ ثُمَّ تَابَ عَلَيْهِمْ إِنَّهُ بِهِمْ رَءُوفٌ رَحِيمٌ}}<ref>«خداوند بر پیامبر و مهاجران و انصاری که از او هنگام دشواری پیروی کردند- پس از آنکه نزدیک بود دل گروهی از ایشان بگردد- بخشایش آورد سپس توبه آنان را پذیرفت که او نسبت به آنها مهربانی بخشاینده است» سوره توبه، آیه ۱۱۷.</ref>.<ref>جامع البیان، ج ۷، ص۷۴؛ نمونه، ج ۸، ص۱۷۱.</ref>

# تدریجی و هشدار دهنده نهادن [[عذاب]] و [[عقاب]]، برای بازماندن راه بازگشت: {{متن قرآن|أَوْ يَأْخُذَهُمْ عَلَى تَخَوُّفٍ فَإِنَّ رَبَّكُمْ لَرَءُوفٌ رَحِيمٌ}}<ref>«یا آنان را در حال ترسیدن فرو گیرد؟ پس بی‌گمان پروردگارتان مهربانی بخشاینده است» سوره نحل، آیه ۴۷.</ref>.<ref>المیزان، ج ۳، ص۱۵۷.</ref>

# فرستادن [[قرآن کریم]] برای بیرون آوردن [[انسان‌ها]] از تاریکی‌های [[نادانی]] و [[گمراهی]] به سوی [[نور هدایت]] و [[سعادت]]: {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي يُنَزِّلُ عَلَى عَبْدِهِ آيَاتٍ بَيِّنَاتٍ لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَإِنَّ اللَّهَ بِكُمْ لَرَءُوفٌ رَحِيمٌ}}<ref>«اوست که بر بنده خویش آیاتی روشن فرو می‌فرستد تا شما را به سوی روشنایی، از تیرگی‌ها در آورد و بی‌گمان خداوند به شما مهربانی بخشاینده است» سوره حدید، آیه ۹.</ref>.<ref>المیزان، ج ۱۹، ص۱۵۲.</ref>.<ref>[[مصطفی عزیزی علویجه|عزیزی علویجه، مصطفی]]، [[رئوف (مقاله)|مقاله «رئوف»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۴ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۴، ص ۲۲۶- ۲۲۸</ref>