زکات در جامعه‌شناسی اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

| مداخل مرتبط = [[زکات در قرآن]] - [[زکات در حدیث]] - [[زکات در نهج البلاغه]] - [[زکات در فقه سیاسی]] - [[زکات در معارف دعا و زیارات]] - [[زکات در معارف و سیره نبوی]] - [[زکات در معارف و سیره علوی]] - [[زکات در معارف و سیره سجادی]] - [[زکات در فقه اسلامی]] - [[زکات در جامعه‌شناسی اسلامی]]

== مقدمه ==

واژه “زکات” در قرآن در معنایی گسترده‌تر از اصطلاح معمول [[فقهی]] آن به کار رفته و مصداق‌های [[واجب]] و [[مستحب]] هر دو را شامل می‌گردد. به بیان برخی محققان، [[زکات]] در [[قرآن]] هم به معنای مطلق [[صدقه]]<ref>سید محمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۶، ص۱۲.</ref> و هم به معنای صدقه واجب به کار رفته است<ref>سید محمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۷، ص۵۴۸.</ref>. این واژه در بیشتر کاربردهای [[قرآنی]] در کنار [[نماز]] به عنوان برجسته‌ترین [[عبادت]] ذکر شده که خود نشانه گویایی از اهمیت آن است. [[علامه طباطبایی]] در توضیح جایگاه و بیان آثار [[اجتماعی]] مترتب بر ادای زکات می‌نویسد: دادن زکات از اموری است که [[ایمان به خدا]] اقتضای آن را دارد، چون [[انسان]] به کمال [[سعادت]] خود نمی‌رسد، مگر آنکه در [[اجتماع]] سعادتمندی [[زندگی]] کند که در آن هر صاحب حقی به [[حق]] خود می‌رسد و [[جامعه]] روی سعادت را نمی‌بیند، مگر اینکه طبقات مختلف [[مردم]] در بهره‌مندی از مزایای [[حیات]] و برخورداری از امتعه زندگی در سطوحی نزدیک به هم قرار داشته باشند و [[انفاق]] [[مالی]] به [[فقرا]] و [[مساکین]] از بزرگ‌ترین و قوی‌ترین عوامل برای رسیدن به این [[هدف]] است<ref>سید محمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۵، ص۱۰.</ref>. [[تفسیر نمونه]] نیز در توضیح [[آیه]] {{متن قرآن|خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِمْ بِهَا وَصَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلَاتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ}}<ref>«از دارایی‌های آنان زکاتی بردار که با آن آنها را پاک می‌داری و پاکیزه می‌گردانی و برای آنها (به نیکی) دعا کن که دعای تو (مایه) آرامش آنان است و خداوند شنوایی داناست» سوره توبه، آیه ۱۰۳.</ref> می‌نویسد: [[حکم]] زکات هم پاک‌کننده فرد و اجتماع است و هم نمو دهنده بذرهای [[فضیلت]] در افراد و هم سبب [[پیشرفت]] جامعه و این رساترین تعبیری است که درباره زکات می‌توان گفت: از یک سو آلودگی‌ها را می‌شوید و از سوی دیگر تکامل‌آفرین است. این احتمال نیز در معنی آیه داده شده که فاعل {{متن قرآن|تُطَهِّرُهُمْ}} [[زکات]] باشد و فاعل {{متن قرآن|تُزَكِّيهِمْ}} [[پیامبر]] {{صل}} باشد؛ بنابراین معنی [[آیه]] چنین خواهد بود: زکات آنها را [[پاک]] می‌کند و به وسیله آن، تو آنها را پرورش می‌دهی<ref>ناصر مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ج۸ ص۱۲۱؛ برای آگاهی بیشتر از اهمیت و آثار این آموزه تربیتی اقتصادی، ر. ک: کاظم رجایی و همکاران، معجم موضوعی آیات اقتصادی قرآن، ص۱۸۶-۲۰۷.</ref>.<ref>[[سید حسین شرف‌الدین|شرف‌الدین، سید حسین]]، [[ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم (کتاب)|ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم]]، ص ۴۷۳.</ref>

== [[آیات]] [[قرآنی]] مرتبط ==

# پرداخت زکات؛ آموزه‌ای آسمانی: {{متن قرآن|...إِلَيْهِمْ فِعْلَ الْخَيْرَاتِ وَإِقَامَ الصَّلَاةِ وَإِيتَاءَ الزَّكَاةِ}}<ref>«و آنان را پیشوایانی کردیم که به فرمان ما راهبری می‌کردند و به آنها انجام کارهای نیک و برپا داشتن نماز و دادن زکات را وحی کردیم و آنان پرستندگان ما بودند» سوره انبیاء، آیه ۷۳.</ref>.

# امر [[مؤمنان]] به پرداخت زکات: {{متن قرآن|وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ...}}<ref>«و نماز را برپا دارید و زکات بدهید و با نمازگزاران نماز بگزارید» سوره بقره، آیه ۴۳.</ref>.

# پرداخت زکات؛ از ویژگی‌های [[مؤمنان راستین]]: {{متن قرآن|قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ *... وَالَّذِينَ هُمْ لِلزَّكَاةِ فَاعِلُونَ}}<ref>«بی‌گمان مؤمنان رستگارند *... و آنان که دهنده زکاتند» سوره مؤمنون، آیه ۱و ۴.</ref>.

# دریافت؛ [[حق]] [[فقرا]] و [[نیازمندان]]: {{متن قرآن|َالَّذِينَ فِي أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ * لِلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ}}<ref>«و آنان که در دارایی‌هایشان حقی معین است * برای پرسنده (ی مستمند) و بی‌بهره» سوره معارج، آیه ۲۴-۲۵.</ref>.

# پرداخت زکات نشانه [[صدق]] [[ایمان]]: {{متن قرآن|وَأَقَامَ الصَّلَاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا... أُولَئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ}}<ref>«و نماز برپا دارد و زکات پردازد و (نیکی از آن) آنان (است) که چون پیمان بندند وفا کنند... آنها راستگویند و آنانند که به راستی پرهیزگارند» سوره بقره، آیه ۱۷۷.</ref>.

# اهتمام به پرداخت زکات از آثار [[حاکمیت]] [[صالحان]]: {{متن قرآن|الَّذِينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ}}<ref>«(همان) کسانی که اگر آنان را در زمین توانمندی دهیم نماز بر پا می‌دارند و زکات می‌پردازند و به کار شایسته فرمان می‌دهند و از کار ناپسند باز می‌دارند و پایان کارها با خداوند است» سوره حج، آیه ۴۱.</ref>.

# در آیاتی نیز از پرداخت [[زکات]] به عنوان عنصر مکمل [[ایمان]]<ref>{{متن قرآن|فَإِنْ تَابُوا وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ فَإِخْوَانُكُمْ فِي الدِّينِ وَنُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ}} «(با این همه) اگر توبه کردند و نماز برپا داشتند و زکات دادند برادران دینی شمایند و ما آیات را برای گروهی که می‌دانند روشن می‌داریم» سوره توبه، آیه ۱۱.</ref>؛ پاک‌کننده [[روح]] از تعلقات مادی<ref>{{متن قرآن|خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِمْ بِهَا وَصَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلَاتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ}} «از دارایی‌های آنان زکاتی بردار که با آن آنها را پاک می‌داری و پاکیزه می‌گردانی و برای آنها (به نیکی) دعا کن که دعای تو (مایه) آرامش آنان است و خداوند شنوایی داناست» سوره توبه، آیه ۱۰۳.</ref>؛ و مایه [[برکت]] و رونق [[اموال]] یادشده<ref>{{متن قرآن|وَمَا آتَيْتُمْ مِنْ رِبًا لِيَرْبُوَ فِي أَمْوَالِ النَّاسِ فَلَا يَرْبُو عِنْدَ اللَّهِ وَمَا آتَيْتُمْ مِنْ زَكَاةٍ تُرِيدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ}} «و هر آنچه ربا بدهید تا (بهره شما را) در دارایی‌های مردم بیفزاید نزد خدا نمی‌افزاید و آنچه زکات بدهید که خشنودی خداوند را بخواهید؛ چنین کسان دو چندان (پاداش) دارند» سوره روم، آیه ۳۹.</ref> و متقابلاً [[سرپیچی]] از ادای آن، از نشانه‌های [[شرک]] قلمداد شده است<ref>{{متن قرآن|الَّذِينَ لَا يُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ كَافِرُونَ}} «همان کسانی که زکات نمی‌پردازند و اینانند که منکر جهان واپسین‌اند» سوره فصلت، آیه ۷.</ref>. برخی [[آیات]] نیز [[مؤمنان]] اداکننده زکات را به پاداش‌های [[نیکو]] [[بشارت]] داده است<ref>{{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ}} «کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند و نماز بر پا داشته و زکات داده‌اند پاداش آنان نزد پروردگارشان است و نه بیمی خواهند داشت و نه اندوهگین می‌گردند» سوره بقره، آیه ۲۷۷؛ {{متن قرآن|لَكِنِ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ مِنْهُمْ وَالْمُؤْمِنُونَ يُؤْمِنُونَ بِمَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ وَمَا أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِكَ وَالْمُقِيمِينَ الصَّلَاةَ وَالْمُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَالْمُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ أُولَئِكَ سَنُؤْتِيهِمْ أَجْرًا عَظِيمًا}} «امّا استواران در دانش از آنان و آن مؤمنان بدانچه بر تو و آنچه پیش از تو فرو فرستاده شده است، ایمان می‌آورند و برپادارندگان نماز و دهندگان زکات و مؤمنان به خدا و روز واپسین؛ به آنان زودا که پاداشی سترگ دهیم» سوره نساء، آیه ۱۶۲؛ {{متن قرآن|وَاكْتُبْ لَنَا فِي هَذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ إِنَّا هُدْنَا إِلَيْكَ قَالَ عَذَابِي أُصِيبُ بِهِ مَنْ أَشَاءُ وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ فَسَأَكْتُبُهَا لِلَّذِينَ يَتَّقُونَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَالَّذِينَ هُمْ بِآيَاتِنَا يُؤْمِنُونَ}} «و در این جهان و در جهان واپسین برای ما نیکی مقرّر فرما که ما به سوی تو بازگشته‌ایم؛ فرمود: عذابم را به هر کس بخواهم می‌رسانم و بخشایشم همه چیز را فرا می‌گیرد و آن را به زودی برای آنان که پرهیزگاری می‌ورزند و زکات می‌دهند و کسانی که به آیات ما ایمان دارند» سوره اعراف، آیه ۱۵۶.</ref>.<ref>[[سید حسین شرف‌الدین|شرف‌الدین، سید حسین]]، [[ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم (کتاب)|ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم]]، ص ۴۷۳.</ref>