سعد مولی عتبة بن غزوان: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = [[سعد مولی عتبة بن غزوان در قرآن]] - [[سعد مولی عتبة بن غزوان در تاریخ اسلامی]]| پرسش مرتبط  = }}

== مقدمه ==

مولایش عتبة بن غزوان از [[مسلمانان]] نخستین و [[مهاجران به حبشه]] و [[مدینه]] بود.<ref> المعارف، ص۲۷۵؛ الطبقات، ج۳، ص۷۲؛ تهذیب الاسماء، ج۱، ص۲۹۵.</ref> وی در [[سال دوم هجری]] همراه عتبه در [[غزوه بدر]] شرکت داشت.<ref>الاستیعاب، ج۲، ص۶۱۲؛ اسدالغابه، ج۲، ص۲۰۸؛ الجرح و التعدیل، ج۴، ص۹۷.</ref> از [[شخصیت]] سعد، هنگام [[اسلام آوردن]] و جزئیات [[زندگی]] وی در منابع دست اولِ [[سیره]] و [[مغازی]] [[پیامبر]]، اطلاعاتی [[ثبت]] نشده است. [[ابن حبیب بغدادی]] هنگام بیان فهرست کسانی که با یکدیگر [[پیمان برادری]] بستند، از [[سعد مولی عتبه]] نام برده و [[ابودجانه سماک بن خرشه]] را [[برادر]] عقدی او معرفی کرده است.<ref>المحبر، ص۷۲.</ref> ابو حاتِم رازی (د. ۲۷۷ق) از [[محدثان]] شناخته شده [[ری]]، او را از [[راویان حدیث]] و از شرکت‌ کنندگان [[نبرد بدر]] برشمرده است.<ref>نک: الجرح و التعدیل، ج۴، ص۹۷.</ref> [[ابونُعَیم اصفهانی]] برخلاف دیگر [[روایات تفسیری]] و گزارش‌های [[شأن]] نزولی، وی را از فقرایی دانسته که [[آیه]] {{متن قرآن|وَلَا تَطْرُدِ الَّذِينَ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَدَاةِ وَالْعَشِيِّ يُرِيدُونَ وَجْهَهُ مَا عَلَيْكَ مِنْ حِسَابِهِمْ مِنْ شَيْءٍ وَمَا مِنْ حِسَابِكَ عَلَيْهِمْ مِنْ شَيْءٍ فَتَطْرُدَهُمْ فَتَكُونَ مِنَ الظَّالِمِينَ}}<ref>«و کسانی را که پروردگارشان را در سپیده‌دمان و در پایان روز در پی به دست آوردن خشنودی وی می‌خوانند از خود مران، نه هیچ از حساب آنان بر گردن تو و نه هیچ از حساب تو بر گردن آنهاست تا برانیشان و از ستمگران گردی» سوره انعام، آیه ۵۲.</ref> درباره آنها نازل شد.<ref>معرفة الصحابه، ص۱۲۸۴.</ref> در [[تفسیر]] این آیه گفته شده که روزی گروهی از [[مشرکان قریش]] از کنار مجلس پیامبر {{صل}} گذشتند و پس از [[مشاهده]] همنشینان تهیدست پیامبر به وی گفتند اگر از آن تهیدستان و دون‌پایگان فاصله بگیرد، ممکن است [[کافران]] [[قریش]] به او [[ایمان]] آورند و در آن هنگام این آیه نازل شد.<ref>جامع البیان، ج۷، ص۱۲۷؛ مجمع البیان، ج۴، ص۴۷۲؛ روض الجنان، ج۷، ص۲۹۶.</ref> در این آیه از پیامبر خواسته شده که مبادا از کسانی که صبح و عصر [[پروردگار]] خود را می‌خوانند و جز ذات [[پاک]] او نظری ندارند، فاصله بگیرد و چنانچه آنان را از خود براند، از [[ستمگران]] خواهد بود. درباره او گزارش [[تفسیری]] قابل توجهی در [[اختیار]] نبود، تا اینکه برخی [[مفسران]] سده‌های پنجم و ششم، از [[شهادت]] او در [[نبرد]] [[احد]] خبر دادند و بر آن شدند که [[آیه]] {{متن قرآن|وَلَا تَهِنُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ}}<ref>«و سستی نورزید و اندوهگین مباشید که اگر مؤمن باشید شما برترید» سوره آل عمران، آیه ۱۳۹.</ref> برای [[دلجویی]] از مسلمانانِ [[غمگین]] از شهادت همرزمان خود، از جمله [[سعد مولی عتبه]] نازل شده است.<ref>تفسیر ثعلبی، ج۳، ص۱۷۲؛ کشف الاسرار، ج۲، ص۲۸۷؛ روض الجنان، ج۵، ص۸۳.</ref> در این آیه که [[مؤمنان]] [[برتر]] از دیگران دانسته شده‌اند، از مؤمنان خواسته شده که به سبب شهادت آنها غمگین نشوند و [[سستی]] به خود [[راه]] ندهند. نبود اطلاعات [[ثبت]] شده در منابع متقدم، به‌ویژه آنکه فهرست‌های قابل استنادی از حاضران و [[شهیدان]] نبردهای [[بدر]] و [[احد]] در اختیار است، وجود [[تاریخی]] شخصیتی به نام سعد مولی عتبه را با تردید روبه‌رو می‌سازد. از سوی دیگر، در [[تفاسیر]] [[روایی]] و منابع [[شأن]] نزولی اولیه، از او نامی به میان نیامده است. در فهرست شهدای نبرد احد هم شخصی به نام سعد [[مولی]] [[حاطب بن ابی بَلتَعَه]] هست<ref> المغازی، ج۱، ص۲۶۱؛ السیرة النبویه، ج۱، ص۶۸۰؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۲۳۰.</ref> که احتمالاً شخص دیگری است؛ همچنین [[تمیم]] مولی خراش که در گزارش ابن‌حبیب، [[برادر]] عقدی سعد مولی عتبه بود، در منابع اولیه، برادر پیمانی [[خباب]] مولی [[عتبة بن غزوان]] معرفی شده است.<ref>الطبقات، ج۳، ص۴۲۹؛ نیز: ج۳، ص۷۳.</ref> بنابر احتمالی، شخصیتی به نام "[[خَبّاب مولی عتبه]]" در برخی نگارش‌ها به "سعد مولی عتبه" [[تغییر]] یافته و موجب [[خلق]] شخصیتی به نام سعد مولی عتبه شده است، چنان‌که [[ابن‌اسحاق]] در فهرست شرکت کنندگان [[نبرد بدر]]، از [[عتبة بن غزوان]] و مولایش خَبّاب نام برده و شخص دیگری را همراه آنان معرفی نکرده است<ref>السیرة النبویه، ج۱، ص۶۸۰.</ref>.<ref>[[مهران اسماعیلی|اسماعیلی]] و [[محمود گودرزی|گودرزی]]، [[سعد مولی عتبة بن غزوان (مقاله)|مقاله «سعد مولی عتبة بن غزوان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۵.</ref>.

== منابع ==

== پانویس ==