ضرورت اعتقاد به افزایش علم معصوم: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==

* در روایتی، آنکه به [[افزایش علم امام]] [[اقرار]] کنند، در زمره [[صالحان]] مذکور در [[آیه]] ۶۹ [[سوره نساء]] شمرده شده است: [[حسن]] بن [[عباس]] بن حریش از [[امام جواد]] {{ع}} گزارش داده که [[حضرت]] فرمودند: بی‌شک برای ما در شب‌های [[جمعه]] منزلتی بسیار [[عظیم]] وجود دارد. گفتم: فدایت شوم، این [[منزلت]] و [[مقام]] چیست؟ حضرت فرمودند: به [[ملائکه]]، [[انبیا]]، و به [[جانشینان]] [[وفات]] یافته آنان، و به روح‌های [[امامان]] و امامی که زنده و در بین شما است، [[اذن]] داده می‌شود که با [[روح]] خود به [[آسمان]] [[عروج]] کند. آنان هفت مرتبه در گرداگرد [[عرش الهی]] در حالی که می‌گویند {{متن حدیث|سُبُّوحٌ‏ قُدُّوسٌ‏ رَبُ‏ الْمَلَائِكَةِ وَ الرُّوحِ‏}} [[طواف]] می‌کنند. هنگامی که از طواف [[عرش]] [[خداوند]] فارغ شدند، پشت هر ستونی از عرش، دو رکعت [[نماز]] می‌گزارند. آن‌گاه آنان از کار خود دست می‌کشند و ملائکه نیز به خاطر کوششی که خداوند برای [[بندگی]] در روح امامان نهاده، به [[پیروی]] از آنان دست می‌کشند و به خاطر این [[شگفتی]] که از امامان دیده‌اند، آنان را بزرگ می‌دارند و [[احترام]] می‌گذارند. این در حالی است که [[کوشش]] و [[خداترسی]] آنان نیز مثل کوشش و خداترسی [[اوصیا]] افزایش یافته است. انبیا و جانشینان آنان و روح امامان و انبیای زنده نیز در حالی که [[عشق]] فراوانی به [[خدا]] پیدا کرده‌اند، دست کشیده و بازمی‌گردند. در حال بازگشت [[شادی]] وصف‌ناپذیری در [[جان]] خود [[احساس]] می‌کنند و [[امام]] زنده و سایر امامان [[صبح]] [[روز جمعه]] را در حالی آغاز می‌کنند که [[علمی]] بسیار انبوه به آنان [[الهام]] شده است. [[سرور]] آنان در این هنگام از هر [[سروری]] شدیدتر است. این جایگاه بزرگ را پوشیده بدار؛ چراکه به [[خدا]] قسم این [[منزلت]] و [[مقام]] یا [[حفظ]] [[اسرار]] نزد خدا از فلان [[دژ]] و فلان دژ که در [[ذهن]] تو است عظیم‌تر و نفوذناپذیرتر است. ای تو که شادمان شدی و با این خبر آراسته شدی! به خدا قسم، باورمندی به آن چه [[مشاهده]] می‌کنی، تنها به [[صالحان]] [[الهام]] می‌شود. عرض کردم: من [[زیاد]] [[انسان]] [[صالح]] و درستکاری نیستم. [[حضرت]] فرمودند: بر خدا [[دروغ]] مَبند؛ چراکه [[خداوند]] در آنجا که می‌فرماید: {{متن قرآن|فَأُولَئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِينَ}}<ref>«و آنان که از خداوند و پیامبر فرمان برند با کسانی که خداوند به آنان نعمت داده است از پیامبران و راستکرداران و شهیدان و شایستگان خواهند بود و آنان همراهانی نیکویند» سوره نساء، آیه ۶۹.</ref> تو را صالح و [[درستکار]] نامیده است. یعنی کسانی که به ما و به [[امیرالمؤمنین]] و [[ملائکه]] و [[انبیا]] و همه [[حجت‌های خداوند]] [[ایمان]] آورده‌اند. [[سلام]] بر او و بر [[محمد]] و [[خاندان]] [[طیب]] و طاهرش، همانان که [[بهترین]] و درستکارترین‌اند.<ref>{{متن حدیث|عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْعَبَّاسِ بْنِ حَرِيشٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ {{ع}} قَالَ: إِنَّ لَنَا فِي لَيَالِي الْجُمُعَةِ لَشَأْناً مِنَ الشَّأْنِ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ أَيُّ شَأْنٍ قَالَ تُؤْذَنُ لِلْمَلَائِكَةِ وَ النَّبِيِّينَ وَ الْأَوْصِيَاءِ الْمَوْتَى وَ أَرْوَاحِ‏ الْأَوْصِيَاءِ وَ الْوَصِيِّ الَّذِي بَيْنَ ظَهْرَانَيْكُمْ يُعْرَجُ بِهَا إِلَى السَّمَاءِ فَيَطُوفُونَ بَعَرْشِ رَبِّهَا أُسْبُوعاً وَ هُمْ يَقُولُونَ سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلَائِكَةِ وَ الرُّوحِ حَتَّى إِذَا فَرَغُوا صَلَّوْا خَلْفَ كُلِّ قَائِمَةٍ لَهُ رَكْعَتَيْنِ ثُمَّ يَنْصَرِفُونَ فَتَنْصَرِفُ الْمَلَائِكَةُ بِمَا وَضَعَ اللَّهُ فِيهَا مِنَ الِاجْتِهَادِ شَدِيداً عظامهم إِعْظَامُهُمْ‏ لِمَا رَأَوْا وَ قَدْ زِيدَ فِي اجْتِهَادِهِمْ وَ خَوْفِهِمْ مِثْلَهُ وَ يَنْصَرِفُ النَّبِيُّونَ وَ الْأَوْصِيَاءُ وَ أَرْوَاحُ الْأَحْيَاءِ شَدِيداً حُبُّهُمْ‏ وَ قَدْ فَرِحُوا أَشَدَّ الْفَرَحِ لِأَنْفُسِهِمْ وَ يُصْبِحُ الْوَصِيُّ وَ الْأَوْصِيَاءُ قَدْ أُلْهِمُوا إِلْهَاماً مِنَ الْعِلْمِ عِلْماً جَمّاً مِثْلَ جَمِّ الْغَفِيرِ لَيْسَ شَيْ‏ءٌ أَشَدَّ سُرُوراً مِنْهُمْ اكْتُمْ فَوَ اللَّهِ لَهَذَا أَعَزُّ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ كَذَا وَ كَذَا عِنْدَكَ حِصَنَةً قَالَ يَا مَحْبُورُ وَ اللَّهِ مَا يُلْهَمُ الْإِقْرَارُ بِمَا تَرَى إِلَّا الصَّالِحُونَ قُلْتُ وَ اللَّهِ مَا عِنْدِي كَثِيرُ صَلَاحٍ قَالَ لَا تَكْذِبْ عَلَى اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ قَدْ سَمَّاكَ صَالِحاً حَيْثُ يَقُولُ}}‏ {{متن قرآن|فَأُولَئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِينَ}} {{متن حدیث|يَعْنِي الَّذِينَ آمَنُوا بِنَا وَ بِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ مَلَائِكَتِهِ وَ أَنْبِيَائِهِ وَ جَمِيعِ حُجَجِهِ عَلَيْهِ وَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِينَ الْأَخْيَارِ الْأَبْرَارِ السَّلَامُ}} صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ص۱۳۱، ح۲.</ref>. همان طور که [[مشاهده]] می‌کنید، گفتگوی [[امام]] و [[راوی]] در صدر [[حدیث]] درباره [[حضور امام]] در شب‌های [[جمعه]] در [[عرش الهی]] و بازگشت او با انبوهی از [[علم]] جدید است. سپس در ذیل آن می‌فرماید: {{متن حدیث|وَ اللَّهِ مَا يُلْهَمُ الْإِقْرَارُ بِمَا تَرَى إِلَّا الصَّالِحُونَ}}؛ به [[خدا]] قسم، باورمندی به آن چه مشاهده می‌کنی، تنها به [[صالحان]] [[الهام]] می‌شود. این نشان دهنده آن است که واژه {{متن حدیث|بِمَا تَرَى}} [[ظهور]] در “رفتن امام به [[عرش]] و بازگشت با [[علوم]] جدید” دارد. البته این احتمال وجود دارد که مراد از این واژه، دیدن خود امام باشد. یعنی معنا این باشد که: به خدا [[قسم]] [[اقرار]] به امامی که می‌بینی فقط به صالحان الهام می‌شود. ولی معنای نخست ظاهرتر است.

# '''[[انکار خداوند]] در علمش''': بر اساس این گزارش، [[امام جواد]] {{ع}} فرمودند: {{متن حدیث|مَنْ‏ جَحَدَ ذَلِكَ‏ فَقَدْ رَدَّ عَلَى‏ اللَّهِ‏ عَزَّ وَ جَلَّ عِلْمَهُ لِأَنَّهُ لَا يَقُومُ الْأَنْبِيَاءُ وَ الرُّسُلُ وَ الْمُحَدَّثُونَ إِلَّا أَنْ تَكُونَ عَلَيْهِمْ حُجَّةٌ بِمَا يَأْتِيهِمْ فِي تِلْكَ اللَّيْلَةِ مَعَ الْحُجَّةِ الَّتِي يَأْتِيهِمْ بِهَا جَبْرَئِيلُ {{ع}}...}}<ref>«... اگر کسی هبوط تفسیر امور یک سال در شب قدر را انکار کند، خداوند را در علمش رد کرده است؛ زیرا انبیا، رسولان و محدثان استوار نمی‌مانند مگر آن‌که به واسطه آنچه در شب قدر برای آنان می‌آید، حجتی داشته باشند، همراه با آن حجتی که جبرئیل {{ع}} برای آنان می‌آورد..».. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۱، ص۲۵۰، ح۷.</ref>.

# '''کمال [[عذاب]] [[آخرت]]''': {{متن حدیث|...ثُمَّ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ {{ع}}: فَضْلُ‏ إِيمَانِ‏ الْمُؤْمِنِ‏ بِجُمْلَةِ}} {{متن قرآن|إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ}}<ref>«ما آن (قرآن) را در شب قدر فرو فرستادیم» سوره قدر، آیه ۱.</ref> {{متن حدیث|وَ بِتَفْسِيرِهَا عَلى‏ مَنْ لَيْسَ مِثْلَهُ فِي الْإِيمَانِ بِهَا كَفَضْلِ الْإِنْسَانِ عَلَى الْبَهَائِمِ، وَ إِنَّ اللَّهَ- عَزَّ وَ جَلَّ- لَيَدْفَعُ بِالْمُؤْمِنِينَ بِهَا عَنِ الْجَاحِدِينَ لَهَا فِي الدُّنْيَا- لِكَمَالِ عَذَابِ الْآخِرَةِ لِمَنْ عَلِمَ أَنَّهُ لَا يَتُوبُ مِنْهُمْ...}}<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۱، ص۲۵۱، انتهای حدیث ۷.</ref>. سپس [[حضرت امام جواد]] {{ع}} فرمودند: [[برتری]] [[ایمان]] کسی که به همه {{متن قرآن|إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ}}<ref>«ما آن (قرآن) را در شب قدر فرو فرستادیم» سوره قدر، آیه ۱.</ref> و تفسیرش [[ایمان]] دارد، نسبت به کسی که در ایمان به آن مانند او نیست، مانند [[برتری]] [[انسان]] بر چهارپایان است و بی‌شک [[خداوند]] در [[دنیا]] به واسطه ایمان آوردندگان به آن، از [[منکران]] به آن دفع می‌کند؛ زیرا از میان آنان، کمال [[عذاب]] [[آخرت]] برای کسی است که خداوند [[علم]] دارد که او [[توبه]] نمی‌کند.

# '''خروج از زمره [[اهل بیت]] {{عم}}''': {{متن حدیث|...قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ {{ع}}: مَنْ‏ أَنْكَرَهُ‏ فَلَيْسَ‏ مِنَّا...}}<ref>«در ادامه حدیثی، امام جواد {{ع}} فرمودند:... کسی که آن را انکار کند از ما نیست..».. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۱، ص۲۵۲، ح۸.</ref>.

# '''منکر و کاذب''': {{متن حدیث|...وَ لَكِنْ مَنْ لَا يُؤْمِنُ بِمَا فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ مُنْكِرٌ وَ مَنْ آمَنَ بِلَيْلَةِ الْقَدْرِ مِمَّنْ‏ عَلَى‏ غَيْرِ رَأْيِنَا فَإِنَّهُ لَا يَسَعُهُ فِي الصِّدْقِ إِلَّا أَنْ يَقُولَ إِنَّهَا لَنَا وَ مَنْ لَمْ يَقُلْ فَإِنَّهُ كَاذِبٌ...}}<ref>«ولی کسی که به آن‌چه در شب قدر واقع می‌شود، ایمان نیاورد، منکِر است و کسی که ایمان به شب قدر آورده، ولی نه بنا بر نظر ما چنین شخصی در درستی وسعت ندارد و از عذاب رها نمی‌شود مگر آن‌که معتقد شود، شب قدر از آن ما است. اما چنان‌چه معتقد نشود، کاذب است». کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۱، ص۲۵۳، ح۹.</ref>.

# '''[[کافر]]:''' {{متن حدیث|أَمَّا إِذَا قَامَتْ‏ عَلَيْهِ‏ الْحُجَّةُ من مِمَّنْ‏ يَثِقُ بِهِ فِي عِلْمِنَا فَلَمْ يَثِقْ بِهِ فَهُوَ كَافِرٌ...}}<ref>صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ص۲۲۴، ح۱۵.</ref>. ... [[امام صادق]] {{ع}} در ادامه [[حدیثی]] فرمودند: (کسی که به آن‌چه در [[شب قدر]] برای [[ائمه اطهار]] {{عم}} می‌آید، با همان تفصیلی که گفته شده است، باورمند نباشد، اگر از طریق مورد [[اطمینان]] برای شخص [[اثبات]] گردد و [[حجت]] برای او تمام شود، اما بدان [[معتقد]] نگردد، کافر است....

وقتی “معلّی بن خنیس” از [[امام]] {{ع}} سؤال می‌کند که تقدیرات در شب قدر بر چه کسی نازل می‌شود، امام پس از پاسخ، نسبت [[حماقت]]، [[ضعف]] یا عجز به او می‌دهند<ref>صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ص۲۲۱، ح۷، ۸ و ص۲۲۲، ح۱۰.</ref>.

در مباحث گذشته اشاره شد که بسته ارسالی [[خداوند]] در [[شب قدر]] برای [[امام]]، از سنخ [[علم]] است<ref>ر. ک: صفحه ۸۸ و ۸۹ همین نوشتار.</ref>. حال وقتی به مستندات این شاهد مراجعه می‌کنیم، در می‌یابیم که در این شب، علومی برای امام ارسال می‌شود و در نتیجه، [[افزایش علم]] ایشان تحقق می‌یابد<ref>صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ص۲۲۱، ح۷، ۸ و ص۲۲۲، ح۱۰؛ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۱، ص۲۵۰، ح۷ -۹.</ref>. اما صَرف‌نظر از باور افزایش علم، باورمندی به خود [[نزول ملائکه بر امام]] در این شب، و اساساً وجود شب قدر در هرسال، یا قضای تقدیرات در آن، همگی می‌توانند موضوع حکم در این احادیث باشند. این موارد می‌توانند باورمندی‌هایی باشند که وجوب اعتقاد، به آنها تعلق گرفته باشد. آن‌چه مهم است این است که بدانیم حکم وجوب به طور اختصاصی به باور افزایش علم، تعلق گرفته است یا نه؟ یا در کمترین حالت، به جملگی این باورمندی‌ها، از جمله افزایش علم، تعلق گرفته است یا نه؟

# وجود شب قدر در هر سال؛

# قضای تقدیرات در آن؛

# [[نزول ملائکه بر امام]] در این شب؛

# [[افزایش علم امام]]، و دریافت تقدیرات [[الهی]].

در صحیحه [[عمر بن یزید]]، [[امام صادق]] {{ع}} فرموده‌اند: {{متن حدیث|عَنْ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ {{ع}} أَ رَأَيْتَ مَنْ لَمْ يُقِرَّ بِمَا يأتكم يَأْتِيكُمْ‏ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ كَمَا ذُكِرَ وَ لَمْ يَجْحَدْهُ قَالَ أَمَّا إِذَا قَامَتْ‏ عَلَيْهِ‏ الْحُجَّةُ من مِمَّنْ‏ يَثِقُ بِهِ فِي عِلْمِنَا فَلَمْ يَثِقْ بِهِ فَهُوَ كَافِرٌ وَ أَمَّا مَنْ لَا يَسْمَعُ ذَلِكَ فَهُوَ فِي عُذْرٍ حَتَّى يَسْمَعَ...}}<ref>صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ص۲۲۴، ح۱۵.</ref>.

[[عمر بن یزید]] می‌گوید: به امام صادق {{ع}} عرضه داشتم: بفرمایید حکم کسی که به آن‌چه در شب قدر برای شما می‌آید، با همان تفصیلی که گفته شده است، باورمند نباشد، و از طرفی آن را [[انکار]] نمی‌کند، چیست؟

== پرسش مستقیم ==

{{پایان مدخل‌ وابسته}}

== منابع ==

== پانویس ==