نیابت عام امام مهدی: تفاوت میان نسخه‌ها

| مداخل مرتبط = [[نیابت عام امام مهدی در حدیث]] - [[نیابت عام امام مهدی در تاریخ اسلامی]] - [[نیابت عام امام مهدی در معارف مهدویت]]

== مقدمه ==

پس از پایان دوران [[غیبت صغری]] و [[نیابت خاص]] و با آغاز [[غیبت کبری]] [[هدایت]] [[شیعیان]] با عنوان [[نیابت عام]] از سوی [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}}‏ شکل گرفت؛ به این صورت که [[امام]]، ضابطه‏‌ای کلّی و صفات و مشخصاتی عام به دست داد که در هر زمان، فرد شاخصی که آن ضابطه ـ از هرجهت و در همه ابعاد ـ بر او [[صدق]] کند، [[نایب]] [[امام]] شناخته شود و به [[نیابت]] از او در امر [[دین]] و [[دنیا]]، [[سرپرست]] [[جامعه]] باشد؛ سخنش سخن [[امام]] و اطاعتش [[واجب]] و مخالفتش [[حرام]] خواهد بود. به عبارت دیگر، نیابت عامه مقامی است که به وسیله [[ائمه]] {{عم}} به‌ویژه [[امام زمان]] {{ع}} به [[فقیه]] واجد شرایط‍‌ [[تفویض]] شده است<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص ۴۵۶ ـ ۴۵۸ و [[درسنامه مهدویت ج۲ (کتاب)|درسنامه مهدویت ج۲]]، ص۲۳۸-۲۴۱؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۷۴۹؛ [[عباس حیدرزاده|حیدرزاده، عباس]]، [[فرهنگنامه آخرالزمان (کتاب)|فرهنگنامه آخرالزمان]]، ص ۵۸۹.</ref>.

== روایات و نیابت عام ==

# '''[[اسحاق بن یعقوب]]'''، درباره [[تکلیف]] [[شیعیان]] در [[غیبت کبری]] از [[امام مهدی]] {{ع}} پرسید و [[توقیع]] ذیل در پاسخ او صادر شد: "... و اما در پیش‌آمدهایی که برای شما رخ می‏دهد، باید به [[راویان]] [[اخبار]] ما ـ [[دانشمندان]] [[علوم دینی]] ـ [[رجوع]] کنید؛ ایشان [[حجّت]] من بر شما هستند و من، [[حجّت]] [[خدا]] بر آنانم<ref>{{متن حدیث|وَ أَمَّا الْحَوَادِثُ الْوَاقِعَةُ فَارْجِعُوا فِيهَا إِلَى‏ رُوَاةِ حَدِيثِنَا فَإِنَّهُمْ‏ حُجَّتِي عَلَيْكُمْ وَ أَنَا حُجَّةُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ‏‏}}، شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۲۹۰، ح ۲۴۷؛ [[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج۲، ص ۴۸۳، ح ۴.</ref>. این [[روایت]]، از روشن‏‌ترین [[روایات]] در بیان [[ولایت]] عام است. بیشتر افرادی که به این [[روایت]] [[تمسک]] کرده‏‌اند، بیشتر به فقره دوم آن، {{متن حدیث|فَإِنَّهُمْ‏ حُجَّتِي‏ عَلَيْكُمْ‏ وَ أَنَا حُجَّةُ اللَّهِ‏ عَلَيْهِم‏‏}} توجه داشته‏‌اند<ref>{{متن حدیث|لَوْ لَا مَنْ‏ يَبْقَى‏ بَعْدَ غَيْبَةِ قَائِمِكُمْ‏ مِنَ‏ الْعُلَمَاءِ الدَّاعِينَ‏ إِلَيْهِ‏ وَ الدَّالِّينَ‏ عَلَيْهِ‏ وَ الذَّابِّينَ عَنْ دِينِهِ بِحُجَجِ اللَّهِ وَ الْمُنْقِذِينَ لِضُعَفَاءِ عِبَادِ اللَّهِ مِنْ شِبَاكِ إِبْلِيسَ وَ مَرَدَتِهِ وَ مِنْ فِخَاخِ النَّوَاصِبِ الَّذِينَ يُمْسِكُونَ أَزِمَّةَ قُلُوبِ ضُعَفَاءِ الشِّيعَةِ كَمَا يُمْسِكُ السَّفِينَةَ سُكَّانُهَا لَمَا بَقِيَ أَحَدٌ إِلَّا ارْتَدَّ عَنْ دِينِ اللَّهِ أُولَئِكَ هُمُ الْأَفْضَلُونَ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ}}، طبرسی، الاحتجاج، ج ۱، ص ۱۸ و ج ۲، ص ۴۵۵؛ لطف اللّه صافی گلپایگانی، منتخب الاثر، ص ۲۲۳.</ref>.

# [[امام عسکری]] {{ع}} از پدر بزرگوارش [[نقل]] کرده است که فرمود: "اگر نبود دانشمندانی که پس از [[غیبت]] [[قائم]] شما، به سوی او [[دعوت]] می‌‏کنند و به سوی او رهنمون می‌‏شوند و از [[دین]] او [[دفاع]] می‌‏کنند و [[بندگان]] ناتوان را از دام‏‌های [[شیطان]] و مریدهای [[شیطانی]] [[نجات]] می‌‏دهند، کسی باقی نمی‌‏ماند، مگر اینکه از [[دین خدا]] بازمی‏‌گشت؛ ولی این [[دانشمندان]]، زمام [[دل]] ضعیفان را به دست می‏‌گیرند؛ همان‏گونه که ملوان‌‏ها، زمام کشتی را به دست می‏‌گیرند و سرنشین‏‌های کشتی را از خطر [[مرگ]] نگه می‌‏دارند. این‏ها نزد [[خدای تبارک و تعالی]] [[برترین]] هستند.  

# [[امام حسن عسکری]] {{ع}} درباره [[فقیهان]] [[راستین]]، ویژگی‏‌های آن‏ها و مسؤولیت [[جامعه]] برابر آن‏ها، فرموده است: "و اما هریک از [[فقیهان]] که بر [[نفس]] خود مسلّط باشد و [[دین]] خود را حفظ کند، با هوای [[نفس]] خود [[مخالفت]] ورزد و امر [[خدا]] را [[اطاعت]] کند، بر همگان [[واجب]] است از او [[تقلید]] کنند"<ref>{{متن حدیث|فَأَمَّا مَنْ كَانَ مِنَ الْفُقَهَاءِ صَائِناً لِنَفْسِهِ‏ حَافِظاً لِدِينِهِ‏ مُخَالِفاً عَلَى هَوَاهُ مُطِيعاً لِأَمْرِ مَوْلَاهُ فَلِلْعَوَامِّ أَنْ يُقَلِّدُوهُ}}، شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة، ج ۲۷، ص ۱۳۱، ح ۳۳۴۰۱.</ref>.

# مرحوم [[شیخ کلینی]]، [[شیخ صدوق]] و [[شیخ طوسی]] روایتی را که به "[[مقبوله عمر بن حنظله]]" معروف است، از [[امام صادق]] {{ع}} به مضمون ذیل [[نقل]] کرده‏‌اند: "هرکدام از شما که [[حدیث]] ما را [[روایت]] کند و در [[حلال]] و [[حرام]] ما صاحب‏ نظر باشد و [[احکام]] ما را بداند، او را به [[حکومت]] برگزینند که من او را بر شما [[حاکم]] قرار دادم"<ref>{{متن حدیث|مَنْ‏ كَانَ‏ مِنْكُمْ‏ مِمَّنْ‏ قَدْ رَوَى‏ حَدِيثَنَا وَ نَظَرَ فِي‏ حَلَالِنَا وَ حَرَامِنَا وَ عَرَفَ‏ أَحْكَامَنَا فَلْيَرْضَوْا بِهِ‏ حَكَماً فَإِنِّي‏ قَدْ جَعَلْتُهُ‏ عَلَيْكُمْ‏ حَاكِما}}، محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۶۷، ح ۱۰؛ شیخ طوسی، التهذیب، ج ۶، ص ۲۱۸، ح ۶.</ref>.

به [[راستی]] همین [[نایبان عام]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}}‏ هستند که در طول [[غیبت کبری]]، [[دین]] [[مقدس]] [[اسلام]] را از [[انحراف]] نگه داشته‌‏اند، مسایل مورد نیاز را برای [[مسلمانان]] بیان کرده‌‏اند و دل‏های [[شیعیان]] را بر اساس باورهای درست، استوار ساخته‏‌اند. تمام موفقیت‌‏های گوناگون، با [[مجاهدت]] و [[تلاش]] خستگی‌‏ناپذیر [[محدثان]] و [[فقیهان]] [[شیعه]] ـ از اواخر [[غیبت صغری]] تا به امروز ـ بوده و حیات، [[شادابی]] و [[پویایی]] [[تشیع]] را کرده است.

یکی از دانشوران معاصر، درباره چگونگی [[نیابت عام]] و بروز [[اندیشه]] [[ولایت فقیه]] چنین نوشته است: "[[شیعیان]]، تا زمانی که امیدی به [[تشکیل حکومت]] نداشتند، به طور ارتکازی و با [[الهام]] گرفتن از امثال [[روایات]]" [[عمر]] بن حنظله" و" ابو [[خدیجه]]" و "[[توقیع]] صادر از [[ناحیه مقدسه]]"، نیازهای روزمره خو را با [[رجوع]] به فقهای بلاد برطرف می‌کردند و درواقع، فقهای واجد شرایط را "[[نواب عام]] [[حضرت مهدی]] {{ع}}" می‌شمردند (در برابر "[[نواب خاص]]" در [[زمان غیبت صغری]])؛ ولی از هنگامی که بعضی از [[حکام]] [[شیعه]] اقتداری یافتند، مسأله [[ولایت فقیه]] در [[زمان غیبت]] کبری به صورت جدی‌تری مطرح شد و با گسترش این مباحث در میان توده‌ها، [[حکام]] و [[سلاطین]] [[شیعه]] برای [[مشروع]] جلوه دادن حکومتشان کوشیدند موافقت فقهای بزرگ را به دست آورند و حتی گاهی رسما از آنان اجازه می‌گرفتند و متقابلا [[فقها]] هم این [[فرصت‌ها]] را برای نشر [[معارف اسلامی]] و [[ترویج]] [[مذهب تشیع]] مغتنم می‌شمردند؛ ولی ظاهرا در هیچ عصری، هیچ سلطانی حاضر به تحویل دادن [[قدرت]] به [[فقیه]] واجد شرایط نبوده؛ چنان‌که هیچ فقیهی هم امیدی به دست یافتن به چنین قدرتی نداشته است و در واقع با [[پیروزی انقلاب اسلامی ایران]] بود که عملا [[ولایت فقیه]] به معنای واقعی کلمه تحقق یافت و [[نیاز]] به بررسی‌های دقیق درباره مبانی و [[فروع]] آن [[آشکار]] گشت<ref>مصباح یزدی، محمد تقی، فصلنامه حکومت اسلامی، ش ۱، مقاله اختیارات ولی فقیه در خارج از مرزها.</ref>.<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص ۴۵۶ ـ ۴۵۸ و [[درسنامه مهدویت ج۲ (کتاب)|درسنامه مهدویت ج۲]]، ص۲۳۸-۲۴۱؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۷۴۹.</ref>

== پرسش مستقیم ==