اسماعیل بن قتیبه: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۷ نوامبر ۲۰۲۲، ساعت ۰۷:۴۱

مقدمه

اسماعیل بن قتیبه، محدث امامی است^[۱] که شیخ طوسی وی را در زمره اصحاب امام رضا (ع) آورده و قید مجهول را نیز به آن افزوده است^[۲]. ابن داوود در رجال خود از وی در دو جا یاد کرده است. بار اول از او با وصف مجهول و با این توضیح یاد کرده که «در رجال امام رضا (ع) ذکر نشده» و در جای دیگر نام وی را در بابی آورده که به مجهولان اختصاص داده است^[۳]. اما برقی از وی در شمار اصحاب امام کاظم (ع) یاد کرده است^[۴]. با همه اینها در متون حدیثی و رجالی، روایتی از آن دو امام که از طریق وی نقل شده باشد، ذکر نشده است. او تنها روایت‌هایی از امام صادق (ع) دارد که گاه با واسطه آنها را شنیده و نقل کرده است^[۵]. به همین دلیل قهپایی وی را از اصحاب امام صادق (ع) دانسته^[۶] و مامقانی برادر بودن اسماعیل با ابراهیم بن قتیبه را محتمل می‌داند^[۷]. در صورت صحت این مطلب، ابراهیم از اهالی اصفهان است، چنان که اسماعیل از آن دیار شمرده شده است، در حالی که در کتاب مستدرکات به وی نسبت بصری داده شده است^[۸].

مازندرانی بنابر قول برخی محققان گمان کرده که اسماعیل بن قتیبه همان اسماعیل بن حقیبه (جفینه) از اصحاب امام صادق (ع) است^[۹]، در حالی که درباره ابن حقیبه مطالبی در منابع رجالی آمده اما اشاره‌ای به یکی بودن این دو فرد نشده است^[۱۰]. از طرفی حقیبه (جفینه) لقب پدر اسماعیل، عبدالرحمن می‌باشد؛ در حالی که نام پدر اسماعیل قتیبه بوده است^[۱۱]. از اسماعیل افرادی چون یعقوب بن یزید و علی بن سیف بن عمیره روایت کرده‌اند^[۱۲]^[۱۳]

منابع

شریفی، مرضیه، مقاله «اسماعیل بن قتیبه»، دانشنامه امام رضا ج۲

پانویس

↑ الفائق فی رواة و أصحاب الإمام الصادق (ع)، ج۱، ص۱۷۸؛ عوالم العلوم، ج۲۲، ص۵۶۶.
↑ رجال الطوسی، ص۳۵۳؛ خلاصة الأقوال، ص۳۱۶؛ جامع الرواة، ج۱، ص۱۰۱؛ طرائف المقال، ج۱، ص۲۸۴؛ حیاة الإمام الرضا (ع)، ج۲، ص۹۷؛ أعیان الشیعة، ج۳، ص۴۰۰.
↑ کتاب الرجال، ابن داوود، ص۲۳۲، ۳۰۴؛ نقد الرجال، ج۱، ص۲۲۷.
↑ کتاب الرجال، برقی، ص۵۱؛ معجم رجال الحدیث، ج۴، ص۸۲؛ المفید من معجم رجال الحدیث، ص۶۹.
↑ المحاسن، ج۱، ص۹؛ الخصال، ص۲۹۸؛ اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۴۷۱؛ الکافی، ج۸، ص۱۶۶.
↑ مجمع الرجال، ج۱، ص۲۲۱.
↑ تنقیح المقال، ج۴، ص۲۵۳.
↑ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۶۶۰.
↑ شرح أصول الکافی، مازندرانی، ج۴، ص۱۸۲.
↑ خلاصة الأقوال، ص۵۷؛ طرائف المقال، ج۱، ص۴۰۷؛ اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۶۳۴.
↑ أعیان الشیعة، ج۳، ص۳۲۰، ۳۸۱؛ منتهی المقال، ج۲، ص۷۲؛ معجم رجال الحدیث، ج۴، ص۶۵.
↑ خاتمة المستدرک، ج۷، ص۱۶۶؛ الفائق فی رواة و أصحاب الإمام الصادق (ع)، ج۱، ص۱۷۸؛ معجم رجال الحدیث، ج۴، ص۸۲.
↑ شریفی، مرضیه، مقاله «اسماعیل بن قتیبه»، دانشنامه امام رضا ج۲ ص ۲۴۰.

[1] الفائق فی رواة و أصحاب الإمام الصادق (ع)، ج۱، ص۱۷۸؛ عوالم العلوم، ج۲۲، ص۵۶۶.

[2] رجال الطوسی، ص۳۵۳؛ خلاصة الأقوال، ص۳۱۶؛ جامع الرواة، ج۱، ص۱۰۱؛ طرائف المقال، ج۱، ص۲۸۴؛ حیاة الإمام الرضا (ع)، ج۲، ص۹۷؛ أعیان الشیعة، ج۳، ص۴۰۰.

[3] کتاب الرجال، ابن داوود، ص۲۳۲، ۳۰۴؛ نقد الرجال، ج۱، ص۲۲۷.

[4] کتاب الرجال، برقی، ص۵۱؛ معجم رجال الحدیث، ج۴، ص۸۲؛ المفید من معجم رجال الحدیث، ص۶۹.

[5] المحاسن، ج۱، ص۹؛ الخصال، ص۲۹۸؛ اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۴۷۱؛ الکافی، ج۸، ص۱۶۶.

[6] مجمع الرجال، ج۱، ص۲۲۱.

[7] تنقیح المقال، ج۴، ص۲۵۳.

[8] مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۶۶۰.

[9] شرح أصول الکافی، مازندرانی، ج۴، ص۱۸۲.

[10] خلاصة الأقوال، ص۵۷؛ طرائف المقال، ج۱، ص۴۰۷؛ اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۶۳۴.

[11] أعیان الشیعة، ج۳، ص۳۲۰، ۳۸۱؛ منتهی المقال، ج۲، ص۷۲؛ معجم رجال الحدیث، ج۴، ص۶۵.

[12] خاتمة المستدرک، ج۷، ص۱۶۶؛ الفائق فی رواة و أصحاب الإمام الصادق (ع)، ج۱، ص۱۷۸؛ معجم رجال الحدیث، ج۴، ص۸۲.

[13] شریفی، مرضیه، مقاله «اسماعیل بن قتیبه»، دانشنامه امام رضا ج۲ ص ۲۴۰.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

@@ خط ۲: / خط ۲: @@
 == مقدمه ==
-اسماعیل بن قتیبه، [[محدث]] امامی است<ref>الفائق فی رواة و أصحاب الإمام الصادق {{ع}}، ج۱، ص۱۷۸؛ عوالم العلوم، ج۲۲، ص۵۶۶.</ref> که [[شیخ طوسی]] وی را در زمره اصحاب امام رضا {{ع}} آورده و قید مجهول را نیز به آن افزوده است<ref>رجال الطوسی، ص۳۵۳؛ خلاصة الأقوال، ص۳۱۶؛ جامع الرواة، ج۱، ص۱۰۱؛ طرائف المقال، ج۱، ص۲۸۴؛ حیاة الإمام الرضا {{ع}}، ج۲، ص۹۷؛ أعیان الشیعة، ج۳، ص۴۰۰.</ref>. [[ابن داود]] در [[رجال]] خود از وی در دو جا یاد کرده است. بار اول از او با وصف مجهول و با این توضیح یاد کرده که «در رجال [[امام رضا]] {{ع}} ذکر نشده» و در جای دیگر نام وی را در بابی آورده که به مجهولان اختصاص داده است<ref>کتاب الرجال، ابن داود، ص۲۳۲، ۳۰۴؛ نقد الرجال، ج۱، ص۲۲۷.</ref>. اما برقی از وی در شمار [[اصحاب امام کاظم]] {{ع}} یاد کرده است<ref>کتاب الرجال، برقی، ص۵۱؛ معجم رجال الحدیث، ج۴، ص۸۲؛ المفید من معجم رجال الحدیث، ص۶۹. </ref>. با همه اینها در متون [[حدیثی]] و رجالی، روایتی از آن دو [[امام]] که از طریق وی نقل شده باشد، ذکر نشده است. او تنها روایت‌هایی از [[امام صادق]] {{ع}} دارد که گاه با واسطه آنها را شنیده و نقل کرده است<ref>المحاسن، ج۱، ص۹؛ الخصال، ص۲۹۸؛ اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۴۷۱؛ الکافی، ج۸، ص۱۶۶.</ref>. به همین دلیل قهپایی وی را از [[اصحاب امام صادق]] {{ع}} دانسته<ref>مجمع الرجال، ج۱، ص۲۲۱.</ref> و مامقانی [[برادر]] بودن [[اسماعیل]] با [[ابراهیم]] بن قتیبه را محتمل می‌داند<ref>تنقیح المقال، ج۴، ص۲۵۳.</ref>. در صورت [[صحت]] این مطلب، ابراهیم از اهالی [[اصفهان]] است، چنان که اسماعیل از آن دیار شمرده شده است، در حالی که در کتاب مستدرکات به وی نسبت [[بصری]] داده شده است<ref>مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۶۶۰.</ref>.
+اسماعیل بن قتیبه، [[محدث]] امامی است<ref>الفائق فی رواة و أصحاب الإمام الصادق {{ع}}، ج۱، ص۱۷۸؛ عوالم العلوم، ج۲۲، ص۵۶۶.</ref> که [[شیخ طوسی]] وی را در زمره اصحاب امام رضا {{ع}} آورده و قید مجهول را نیز به آن افزوده است<ref>رجال الطوسی، ص۳۵۳؛ خلاصة الأقوال، ص۳۱۶؛ جامع الرواة، ج۱، ص۱۰۱؛ طرائف المقال، ج۱، ص۲۸۴؛ حیاة الإمام الرضا {{ع}}، ج۲، ص۹۷؛ أعیان الشیعة، ج۳، ص۴۰۰.</ref>. [[ابن داوود]] در [[رجال]] خود از وی در دو جا یاد کرده است. بار اول از او با وصف مجهول و با این توضیح یاد کرده که «در رجال [[امام رضا]] {{ع}} ذکر نشده» و در جای دیگر نام وی را در بابی آورده که به مجهولان اختصاص داده است<ref>کتاب الرجال، ابن داوود، ص۲۳۲، ۳۰۴؛ نقد الرجال، ج۱، ص۲۲۷.</ref>. اما برقی از وی در شمار [[اصحاب امام کاظم]] {{ع}} یاد کرده است<ref>کتاب الرجال، برقی، ص۵۱؛ معجم رجال الحدیث، ج۴، ص۸۲؛ المفید من معجم رجال الحدیث، ص۶۹. </ref>. با همه اینها در متون [[حدیثی]] و رجالی، روایتی از آن دو [[امام]] که از طریق وی نقل شده باشد، ذکر نشده است. او تنها روایت‌هایی از [[امام صادق]] {{ع}} دارد که گاه با واسطه آنها را شنیده و نقل کرده است<ref>المحاسن، ج۱، ص۹؛ الخصال، ص۲۹۸؛ اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۴۷۱؛ الکافی، ج۸، ص۱۶۶.</ref>. به همین دلیل قهپایی وی را از [[اصحاب امام صادق]] {{ع}} دانسته<ref>مجمع الرجال، ج۱، ص۲۲۱.</ref> و مامقانی [[برادر]] بودن [[اسماعیل]] با [[ابراهیم]] بن قتیبه را محتمل می‌داند<ref>تنقیح المقال، ج۴، ص۲۵۳.</ref>. در صورت [[صحت]] این مطلب، ابراهیم از اهالی [[اصفهان]] است، چنان که اسماعیل از آن دیار شمرده شده است، در حالی که در کتاب مستدرکات به وی نسبت [[بصری]] داده شده است<ref>مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۶۶۰.</ref>.
 مازندرانی بنابر قول برخی محققان [[گمان]] کرده که اسماعیل بن قتیبه همان اسماعیل بن حقیبه (جفینه) از اصحاب امام صادق {{ع}} است<ref>شرح أصول الکافی، مازندرانی، ج۴، ص۱۸۲.</ref>، در حالی که درباره ابن حقیبه مطالبی در منابع رجالی آمده اما اشاره‌ای به یکی بودن این دو فرد نشده است<ref>خلاصة الأقوال، ص۵۷؛ طرائف المقال، ج۱، ص۴۰۷؛ اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۶۳۴.</ref>. از طرفی حقیبه (جفینه) [[لقب]] [[پدر]] اسماعیل، عبدالرحمن می‌باشد؛ در حالی که نام پدر اسماعیل قتیبه بوده است<ref>أعیان الشیعة، ج۳، ص۳۲۰، ۳۸۱؛ منتهی المقال، ج۲، ص۷۲؛ معجم رجال الحدیث، ج۴، ص۶۵.</ref>. از اسماعیل افرادی چون [[یعقوب بن یزید]] و [[علی بن سیف بن عمیره]] [[روایت]] کرده‌اند<ref>خاتمة المستدرک، ج۷، ص۱۶۶؛ الفائق فی رواة و أصحاب الإمام الصادق {{ع}}، ج۱، ص۱۷۸؛ معجم رجال الحدیث، ج۴، ص۸۲.</ref><ref>[[مرضیه شریفی|شریفی، مرضیه]]، [[اسماعیل بن قتیبه - شریفی (مقاله)|مقاله «اسماعیل بن قتیبه»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام رضا ج۲]] ص ۲۴۰.</ref>