حضرموت: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (ربات: جایگزینی خودکار متن (-==جستارهای وابسته== +== جستارهای وابسته ==)) |
|||
| (۱۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = | پرسش مرتبط = }} | ||
< | == آشنایی اجمالی == | ||
< | «حضرموت» ناحیه‌ای است وسیع در شرق عدن و نزدیک دریا<ref>یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۲، ص۲۶۹.</ref>. این منطقه با طول ۷۱ درجه و عرض جغرافیایی ۱۲ درجه<ref>یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۲، ص۲۷۰.</ref> تا [[صنعا]] ۷۲ فرسخ و به [[نقلی]] ۱۱ [[روز]] راه فاصله دارد<ref>یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۲، ص۲۷۰.</ref>. اطراف حضرموت را رمل‌های زیادی که به «[[احقاف]]» معروفند، فرا گرفته و [[چاه]] معروف «[[برهوت]]» در آن واقع است<ref>یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۲، ص۲۷۰.</ref>. در بیان علت نامگذاری این منطقه به حضرموت، اقوال بسیاری مطرح شده است. برخی، نام این [[سرزمین]] را برگرفته از نخستین ساکنان آن یعنی «حاضر میّت» گفته‌اند و برخی نیز، [[سکونت]] «[[حضرموت بن یقطن بن عامر بن شاخ]]» و به نقلی سکونت «[[حضرموت بن قحطان]]» یا «[[حضرموت بن قیس بن معاویة بن جشم]]» را علت این نامگذاری ذکر کرده‌اند<ref>یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۲، ص۲۷۰.</ref>.<ref>[[عاتق بن غيث بلادی|بلادی، عاتق بن غيث]]، [[معجم المعالم الجغرافیة فی السیرة النبویة (کتاب)|معجم المعالم الجغرافیة فی السیرة النبویة]] ص ۱۰۰.</ref> | ||
< | |||
[[یاقوت حموی]] حضرموت را هم اسم مکان و هم نام قبیله دانسته است<ref>یاقوت حموی، معجم البلدان، الجزء الثانی، ص۲۶۹ (ذیل کلمه حضرموت).</ref> و [[نسب]] حضرموت را چنین آورده است: [[عمرو بن قیس بن معاویة بن جُشَم بن عبدشمس بن وائلة بن الغوث بن قطن بن عریب بن زهیر بن أیمن بن الهَمَیسع بن حِمیَر بن سبأ]]<ref>یاقوت حموی، معجم البلدان، الجزء الثانی، ص۲۷۰؛ یاقوت حموی، المقتضب، تحقیق ناجی حسن، ص۳۶۷.</ref>.<ref>[[اصغر منتظرالقائم|منتظرالقائم، اصغر]]، [[نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل بیت (کتاب)|نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل بیت]]، ص۶۹-۷۱.</ref> | |||
ولی از منابع دیگرِ انساب، اطلاعات دقیقی از نقش حضرموت به عنوان یک قبیله به دست نمی‌آید و ما تنها می‌توانیم به نقل تورات [[اعتماد]] کنیم و حضرموت را نام قبیله بدانیم و آن‌گونه که از متن [[هَمدانی]]<ref>حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۱۶۸ و ۱۶۶.</ref> برمیآید [[شایسته]] است که این نام را برای [[سرزمین]] حضرموت به کار ببریم نه برای قبیله و بعضی از قبایلی که در منطقه حضرموت سکونت داشتند به نام [[حضرمی]] شناخته شده‌اند<ref>[[عاتق بن غيث بلادی|بلادی، عاتق بن غيث]]، [[معجم المعالم الجغرافیة فی السیرة النبویة (کتاب)|معجم المعالم الجغرافیة فی السیرة النبویة]] ص ۱۰۰.</ref>. | |||
عنوان حضرموت در اوایل [[قرن چهارم]] میلادی در دوران [[شمریهرعش]] بر [[لقب]] رسمی [[پادشاهان]] سبأ افزوده شد و این نشان این است که این سرزمین [[استقلال]] خود را از دست داد و وابسته به [[کشور]] سبأ شد<ref>جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، الجزء الثانی، ص۵۳۰.</ref>. [[حضرت رسول]] {{صل}} نیز [[وائل بن حجر بن سعد حضرمی]] را از منطقه حضرموت دانسته و چون قَیل این منطقه بود سرزمین‌هایی را که در اختیارش بود به وی واگذار کرد<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، المجلد الأول، ص۳۴۹.</ref> و او را بر [[فرمانروایان]] حضرموت [[ریاست]] داد<ref>محمد حمیدالله، نامه‌ها و پیمان‌های سیاسی حضرت محمد {{صل}}، ترجمه سید محمد حسینی، ص۲۹۶ و ۲۹۹.</ref>. از [[نامه]] [[پیامبر]] به [[مهاجر بن ابی‌امیه]] برمیآید چندین [[پادشاه]] بر [[شبوه]] [[حکمرانی]] داشتند<ref>محمد حمیدالله، نامه‌ها و پیمان‌های سیاسی حضرت محمد {{صل}}، ترجمه سید محمد حسینی، ص۲۹۷.</ref> که [[رسول خدا]] {{صل}} آنان را تحت ریاست وائل بن حجر بن سعد حضرمی [[متحد]] کرد. از حضور چهار نفر از [[پادشاهان]] حضرموت به نام‌های [[حَمدة]]، [[مِخوس]]، [[مِشرَح]] و [[أبضعة]]<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، المجلد الأول، ۳۴۹.</ref> که در [[مدینه]] نزد [[پیامبر اسلام]] آمدند، برمیآید که چندین پادشاه بر حضرموت [[حکومت]] داشتند که با یکدیگر متحد نبودند و پیامبر وائل بن حجر بن سعد حضرمی را بر آنها ریاست داد. از منابع برمیآید برخی از حضرمی‌ها هم‌پیمان [[قریش]] و [[شریک]] [[تجاری]] آنان بوده‌اند<ref>واقدی، المغازی، تحقیق مارسدن جونز، المجلد الأول، ص۱۵ و ۶۴.</ref>. | |||
در [[ | |||
[[ | بدین‌صورت، بر ما معلوم میگردد، حَضرموت جایگاه [[قبایل]] [[حِمیَری]]، [[مَهره]] و [[کنده]] بود و [[مردم]] [[شهر]] [[شبوه]] از [[حِمیر]]<ref>حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۱۷۱.</ref> و [[شِبام]] از «[[بنوفهد]]» از حِمیر و [[حَورة]] و [[قاره]] از [[کنده]]<ref>حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۱۶۹ و ۱۶۸.</ref> و [[عَندَل]] از [[صدف]] بودند<ref>حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۱۶۷.</ref> و بر حَضرَموت شماری از اقیال حکومت می‌کردند که خود را پادشاه می‌خواندند و اینان تنها مالکان دره‌های خود بودند و با یکدیگر متحد نمی‌شدند حتی با هم در [[نزاع]] و [[پیکار]] بودند؛ [[یعقوبی]] از پیکارهای جانسوزی بین کنده و حضرموت خبر میدهد که به نابودی آنها منجر شد<ref>یعقوبی، تاریخ، جلد اول، ص۲۶۷.</ref>.<ref>[[اصغر منتظرالقائم|منتظرالقائم، اصغر]]، [[نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل بیت (کتاب)|نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل بیت]]، ص۶۹-۷۱.</ref> | ||
امروزه، حضرموت منطقه‌ای است بزرگ و معروف از اقالیم [[جزیرة العرب]]، که از نظر موقعیت جغرافیایی در جنوب جزیره و در شمار سرزمین‌های [[یمن]] است. این منطقه از شمال به منطقه رملی احقاف که امروزه با نام «[[ربع الخالی]]» شناخته میشود، محدود است و از جنوب به دریای [[عرب]] و از شرق به عمان و دریای عرب و از سمت غرب به استان عدن [[ابین]] و شهر مأرب منتهی میگردد. در گذشته، حضرموت از سه ناحیه جغرافیایی [[ظفار]]، المهره و الشّحر تشکیل شده بود، اما امروز منطقه ظفار از آن جدا و جزئی از [[حکومت پادشاهی]] عمان شده است. از مهمترین شهرهای کنونی این منطقه می‌‌توان از مکّلا و الشحر (در کنار دریای عرب) [[شبام]]، سیون، [[تریم]] که همگی داخل دره حضرموت واقع‌اند، یاد کرد. [[طبیعت]] امروز حضرموت شامل چهار پدیده است که از شرق به غرب امتداد می‌‌یابد: ۱. رشته کوهی که به کوه‌های یمن و سپس به شکل زاویه ای باز در جنوب شرقی [[نجران]]، به [[سراة]] [[حجاز]] متصل میشود. ۲. دشتی که دره حضرموت جزئی از آن است و این دشت بخش عمده‌ای از مناطق [[کشاورزی]] منطقه را تشکیل میدهد. ۳. رشته [[کوه]] دیگری که از نظر وسعت کوتاه‌تر اما ارتفاع بیشتری دارد. ۴. سپس دشت ساحلی‌ای که از غرب به سواحل [[یمن]] و از شرق به سواحل عمان متصل میشود. | |||
حضرموت قدمتی طولانی در [[تاریخ]] قبل و بعد از [[اسلام]] دارد و امروز همراه با عدن و لحج بخشی از [[کشور یمن]] محسوب می‌‌شوند حضرمی‌ها در [[تجارت]] معروفند و در [[امور مالی]] و [[اقتصادی]] [[شهرت]] خوبی دارند<ref>[[عاتق بن غيث بلادی|بلادی، عاتق بن غيث]]، [[معجم المعالم الجغرافیة فی السیرة النبویة (کتاب)|معجم المعالم الجغرافیة فی السیرة النبویة]] ص ۱۰۰.</ref>. | |||
در این سرزمین تعدادی از قبایل [[زندگی]] می‌کردند. در ساحل جنوب شرقی آن، [[قبیله مهره|قبیله مَهرَه]]<ref>حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۹۰.</ref> و در مرکز آن، یعنی دره حضرموت، قبیله حضرموت و در قسمت بالای این دره، شاخه‌های [[صَدف]] و [[تُجیب]] و در شمال غربی آن، [[سکاسک]] و [[سکون]] از [[قبیله کنده|قبیله کِنده]] و شاخه‌هایی از [[حِمیَر]] و [[همدان]] در آن سکونت داشتند<ref>حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۱۶۸ و ۱۶۶.</ref>. از دره‌های مشهور حضرموت [[دره احقاف]] است که از سرزمین حضرموت تا ناحیه [[مَهرَه]] امتداد دارد و [[قبر]] [[حضرت هود]] {{ع}} در آن است و [[مردم]] مَهرَه آن را [[زیارت]] می‌کنند<ref>حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۱۷۰.</ref>.<ref>[[اصغر منتظرالقائم|منتظرالقائم، اصغر]]، [[نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل بیت (کتاب)|نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل بیت]]، ص۶۸-۶۹.</ref> | |||
== منابع == | |||
==منابع== | |||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
#[[پرونده:1100763.jpg|22px]] [[اصغر منتظرالقائم|منتظرالقائم، اصغر]]، [[نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل بیت (کتاب)|'''نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل بیت (ع)''']] | # [[پرونده:1100763.jpg|22px]] [[اصغر منتظرالقائم|منتظرالقائم، اصغر]]، [[نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل بیت (کتاب)|'''نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل بیت (ع)''']] | ||
# [[پرونده:IM010527.jpg|22px]] [[عاتق بن غيث بلادی|بلادی، عاتق بن غيث]]، [[معجم المعالم الجغرافیة فی السیرة النبویة (کتاب)|'''معجم المعالم الجغرافیة فی السیرة النبویة''']] | |||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
==پانویس== | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده: | [[رده:قبیله‌های عرب]] | ||
{{قبایل عرب}} | {{قبایل عرب}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۳ دسامبر ۲۰۲۲، ساعت ۰۹:۳۲
موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد
آشنایی اجمالی
«حضرموت» ناحیه‌ای است وسیع در شرق عدن و نزدیک دریا[۱]. این منطقه با طول ۷۱ درجه و عرض جغرافیایی ۱۲ درجه[۲] تا صنعا ۷۲ فرسخ و به نقلی ۱۱ روز راه فاصله دارد[۳]. اطراف حضرموت را رمل‌های زیادی که به «احقاف» معروفند، فرا گرفته و چاه معروف «برهوت» در آن واقع است[۴]. در بیان علت نامگذاری این منطقه به حضرموت، اقوال بسیاری مطرح شده است. برخی، نام این سرزمین را برگرفته از نخستین ساکنان آن یعنی «حاضر میّت» گفته‌اند و برخی نیز، سکونت «حضرموت بن یقطن بن عامر بن شاخ» و به نقلی سکونت «حضرموت بن قحطان» یا «حضرموت بن قیس بن معاویة بن جشم» را علت این نامگذاری ذکر کرده‌اند[۵].[۶]
یاقوت حموی حضرموت را هم اسم مکان و هم نام قبیله دانسته است[۷] و نسب حضرموت را چنین آورده است: عمرو بن قیس بن معاویة بن جُشَم بن عبدشمس بن وائلة بن الغوث بن قطن بن عریب بن زهیر بن أیمن بن الهَمَیسع بن حِمیَر بن سبأ[۸].[۹]
ولی از منابع دیگرِ انساب، اطلاعات دقیقی از نقش حضرموت به عنوان یک قبیله به دست نمی‌آید و ما تنها می‌توانیم به نقل تورات اعتماد کنیم و حضرموت را نام قبیله بدانیم و آن‌گونه که از متن هَمدانی[۱۰] برمیآید شایسته است که این نام را برای سرزمین حضرموت به کار ببریم نه برای قبیله و بعضی از قبایلی که در منطقه حضرموت سکونت داشتند به نام حضرمی شناخته شده‌اند[۱۱].
عنوان حضرموت در اوایل قرن چهارم میلادی در دوران شمریهرعش بر لقب رسمی پادشاهان سبأ افزوده شد و این نشان این است که این سرزمین استقلال خود را از دست داد و وابسته به کشور سبأ شد[۱۲]. حضرت رسول (ص) نیز وائل بن حجر بن سعد حضرمی را از منطقه حضرموت دانسته و چون قَیل این منطقه بود سرزمین‌هایی را که در اختیارش بود به وی واگذار کرد[۱۳] و او را بر فرمانروایان حضرموت ریاست داد[۱۴]. از نامه پیامبر به مهاجر بن ابی‌امیه برمیآید چندین پادشاه بر شبوه حکمرانی داشتند[۱۵] که رسول خدا (ص) آنان را تحت ریاست وائل بن حجر بن سعد حضرمی متحد کرد. از حضور چهار نفر از پادشاهان حضرموت به نام‌های حَمدة، مِخوس، مِشرَح و أبضعة[۱۶] که در مدینه نزد پیامبر اسلام آمدند، برمیآید که چندین پادشاه بر حضرموت حکومت داشتند که با یکدیگر متحد نبودند و پیامبر وائل بن حجر بن سعد حضرمی را بر آنها ریاست داد. از منابع برمیآید برخی از حضرمی‌ها هم‌پیمان قریش و شریک تجاری آنان بوده‌اند[۱۷].
بدین‌صورت، بر ما معلوم میگردد، حَضرموت جایگاه قبایل حِمیَری، مَهره و کنده بود و مردم شهر شبوه از حِمیر[۱۸] و شِبام از «بنوفهد» از حِمیر و حَورة و قاره از کنده[۱۹] و عَندَل از صدف بودند[۲۰] و بر حَضرَموت شماری از اقیال حکومت می‌کردند که خود را پادشاه می‌خواندند و اینان تنها مالکان دره‌های خود بودند و با یکدیگر متحد نمی‌شدند حتی با هم در نزاع و پیکار بودند؛ یعقوبی از پیکارهای جانسوزی بین کنده و حضرموت خبر میدهد که به نابودی آنها منجر شد[۲۱].[۲۲]
امروزه، حضرموت منطقه‌ای است بزرگ و معروف از اقالیم جزیرة العرب، که از نظر موقعیت جغرافیایی در جنوب جزیره و در شمار سرزمین‌های یمن است. این منطقه از شمال به منطقه رملی احقاف که امروزه با نام «ربع الخالی» شناخته میشود، محدود است و از جنوب به دریای عرب و از شرق به عمان و دریای عرب و از سمت غرب به استان عدن ابین و شهر مأرب منتهی میگردد. در گذشته، حضرموت از سه ناحیه جغرافیایی ظفار، المهره و الشّحر تشکیل شده بود، اما امروز منطقه ظفار از آن جدا و جزئی از حکومت پادشاهی عمان شده است. از مهمترین شهرهای کنونی این منطقه می‌‌توان از مکّلا و الشحر (در کنار دریای عرب) شبام، سیون، تریم که همگی داخل دره حضرموت واقع‌اند، یاد کرد. طبیعت امروز حضرموت شامل چهار پدیده است که از شرق به غرب امتداد می‌‌یابد: ۱. رشته کوهی که به کوه‌های یمن و سپس به شکل زاویه ای باز در جنوب شرقی نجران، به سراة حجاز متصل میشود. ۲. دشتی که دره حضرموت جزئی از آن است و این دشت بخش عمده‌ای از مناطق کشاورزی منطقه را تشکیل میدهد. ۳. رشته کوه دیگری که از نظر وسعت کوتاه‌تر اما ارتفاع بیشتری دارد. ۴. سپس دشت ساحلی‌ای که از غرب به سواحل یمن و از شرق به سواحل عمان متصل میشود.
حضرموت قدمتی طولانی در تاریخ قبل و بعد از اسلام دارد و امروز همراه با عدن و لحج بخشی از کشور یمن محسوب می‌‌شوند حضرمی‌ها در تجارت معروفند و در امور مالی و اقتصادی شهرت خوبی دارند[۲۳].
در این سرزمین تعدادی از قبایل زندگی می‌کردند. در ساحل جنوب شرقی آن، قبیله مَهرَه[۲۴] و در مرکز آن، یعنی دره حضرموت، قبیله حضرموت و در قسمت بالای این دره، شاخه‌های صَدف و تُجیب و در شمال غربی آن، سکاسک و سکون از قبیله کِنده و شاخه‌هایی از حِمیَر و همدان در آن سکونت داشتند[۲۵]. از دره‌های مشهور حضرموت دره احقاف است که از سرزمین حضرموت تا ناحیه مَهرَه امتداد دارد و قبر حضرت هود (ع) در آن است و مردم مَهرَه آن را زیارت می‌کنند[۲۶].[۲۷]
منابع
پانویس
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۲، ص۲۶۹.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۲، ص۲۷۰.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۲، ص۲۷۰.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۲، ص۲۷۰.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۲، ص۲۷۰.
- ↑ بلادی، عاتق بن غيث، معجم المعالم الجغرافیة فی السیرة النبویة ص ۱۰۰.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، الجزء الثانی، ص۲۶۹ (ذیل کلمه حضرموت).
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، الجزء الثانی، ص۲۷۰؛ یاقوت حموی، المقتضب، تحقیق ناجی حسن، ص۳۶۷.
- ↑ منتظرالقائم، اصغر، نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل بیت، ص۶۹-۷۱.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۱۶۸ و ۱۶۶.
- ↑ بلادی، عاتق بن غيث، معجم المعالم الجغرافیة فی السیرة النبویة ص ۱۰۰.
- ↑ جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، الجزء الثانی، ص۵۳۰.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، المجلد الأول، ص۳۴۹.
- ↑ محمد حمیدالله، نامه‌ها و پیمان‌های سیاسی حضرت محمد (ص)، ترجمه سید محمد حسینی، ص۲۹۶ و ۲۹۹.
- ↑ محمد حمیدالله، نامه‌ها و پیمان‌های سیاسی حضرت محمد (ص)، ترجمه سید محمد حسینی، ص۲۹۷.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، المجلد الأول، ۳۴۹.
- ↑ واقدی، المغازی، تحقیق مارسدن جونز، المجلد الأول، ص۱۵ و ۶۴.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۱۷۱.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۱۶۹ و ۱۶۸.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۱۶۷.
- ↑ یعقوبی، تاریخ، جلد اول، ص۲۶۷.
- ↑ منتظرالقائم، اصغر، نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل بیت، ص۶۹-۷۱.
- ↑ بلادی، عاتق بن غيث، معجم المعالم الجغرافیة فی السیرة النبویة ص ۱۰۰.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۹۰.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۱۶۸ و ۱۶۶.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۱۷۰.
- ↑ منتظرالقائم، اصغر، نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل بیت، ص۶۸-۶۹.