خیبر: تفاوت میان نسخه‌ها

== جغرافیای منطقه خیبر ==

«خیبر» جلگه وسیع و حاصل‌خیزی است؛ در شمال [[مدینه]] و در فاصله دو فرسنگی آن قرار دارد که با مدینه ۸ [[منزل]]<ref>معجم البلدان، ج ۲، ص۴۰۹.</ref> (چاپار) یعنی سه [[روز]] راه<ref>معجم ما استعجم، ج ۲، ص۵۲۱.</ref> و به گزارشی ۵ روز<ref>معجم البلدان، ج ۳، ص۲۹.</ref> مطابق ۱۶۵ کیلومتر فاصله داشت<ref>المعالم الاثیره، ص۱۰۹.</ref>. ساکنان آنها یهودیانی بودند که به این [[سرزمین]] [[مهاجرت]] کرده<ref>امتاع الاسماع، ج ۱۴، ص۳۶۶.</ref> و با دیگر [[قبایل]] مناطق مجاور خود، از جمله [[غطفان]]، هم‌پیمان بودند<ref>امتاع الاسماع، ج ۹، ص۲۳۰.</ref>. [[یهودیان]] برای [[مبارزه]] و [[براندازی حکومت]] [[اسلامی]]، در [[زمان]] [[رسول اکرم]]{{صل}}، در آنجا دژهای هفت‌گانه محکم خود را ساخته بودند.

آب و [[خاک]] این منطقه، برای [[کشاورزی]] [[آمادگی]] کامل داشت و ساکنان این سرزمین در امور [[زراعت]] [[مهارت]] کاملی داشتند. [[جمعیت]] این منطقه، در حدود بیست هزار نفر بود.

# ابوالقاسم زجاجی، آن را منسوب به "[[خیبر بن قانیة بن مهلائیل]]" از [[نوادگان]] [[حضرت نوح]]{{ع}} دانسته است<ref>معجم‌البلدان، ج ۲، ص۴۰۹ ـ ۴۱۰.</ref>.<ref>[[مصطفی صادقی|صادقی، مصطفی]]، [[خیبر / غزوه (مقاله)|مقاله «غزوه»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)| دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۲؛ [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[غزوه خیبر (مقاله)|غزوه خیبر]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم]]، ج۲، ص۱۶۵.</ref>

منطقه خیبر سه بخش داشت: نطات؛ شِق؛ [[کتیبه]] که با یکدیگر اندکی فاصله داشتند. قلعه‌های صعب بن [[معاذ]]، [[ناعم]] و [[زبیر]] در بخش نطات قرار داشتند و بخش شِقّ، دو قلعه اُبی و نِزار را در بر می‌گرفت و بخش کتیبه، شامل قلعه‌های قَمُوص، وَطیح و سُلالِم بود<ref>الطبقات، ج ۲، ص۱۰۶.</ref>. [[یاقوت حموی]] آن را ۷ قلعه<ref>معجم‌البلدان، ج ۲، ص۴۰۹.</ref> و [[یعقوبی]] ۶ قلعه دانسته و نام‌های غیر مشهور قصاره و مربطه را افزوده است<ref>تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص۵۶.</ref>.<ref>[[مصطفی صادقی|صادقی، مصطفی]]، [[خیبر / غزوه (مقاله)|مقاله «غزوه»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)| دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۲.</ref>

مستحکم‌ترین قلعه از این مجموعه، «نُطاة» بود که از سه [[دژ]] متشکل می‌شد و مهم‌ترین آنها «[[ناعم]]» نام داشت<ref>السیرة النبویه، ج۲، ص۳۳۰.</ref>. در کنار هر دژ، برجی برای [[مراقبت]] ساخته شده بود تا نگهبانانی که در آنها جای دارند بتوانند جریان حوادث خارج قلعه را به داخل گزارش دهند<ref>معجم البلدان، ج۲، ص۵۰۳ و ۵۰۴، چاپ اروپا؛ السیرة الحلبیة، ج۳، ص۳۸.</ref>. به گفته مورخینی که از [[فتح خیبر]] سخن گفته‌اند: در داخل هر دژ یا چاه‌های آب وجود داشت که بخشی از آب لازم را برای [[اهل]] دژ فراهم می‌ساختند یا از طریق راه‌های مخفی که به قنات یا چاه‌ها و چشمه‌های بیرون متصل بودند، آب به داخل قلعه وارد می‌شد و از حیث آب هیچ مضیقه‌ای وجود نداشت<ref>المغازی، ج۲، ص۶۳۸ و ۶۳۷ و ۷۱۳؛ تاریخ الخمیس، ج۲، ص۴۷.</ref>. آذوقه موجود در درون قلعه‌ها هم به اندازه کافی بود و برای [[خوراک]] اهالی قلعه‌ها در مدت طولانی نیز جوابگو بود<ref>[[محمد علی جاودان|جاودان، محمد علی]]، [[جانشین پیامبر (کتاب)|جانشین پیامبر]]، ص۲۱۵.</ref>.

از دید [[اقتصادی]]، [[خیبر]] اهمیت [[کشاورزی]] و [[بازرگانی]] داشت: خرمای آن زبانزد و مشهور بود و در ضرب‌المثلی آمده که "بردن خرما به خیبر [[بیهوده]] است"<ref>انساب الاشراف، ج ۱، ص۲۹۶؛ مجمع‌الامثال، ج ۲، ص۹۸.</ref>. [[آیات قرآن]] و گزارش‌های [[تاریخی]] نیز نشانه اهمیت اقتصادی خیبر هستند و قرار گرفتن آنجا در مسیر [[تجاری]] به خیبر اهمیت بازرگانی نیز داده بود<ref>مصطفی صادقی|صادقی، مصطفی، خیبر / غزوه (مقاله)|مقاله «غزوه»، دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)| دائرة المعارف قرآن کریم، ج۱۲.</ref>.

برخی از [[پژوهشگران]]<ref>حسین عمادزاده، مجموعه زندگانی چهارده معصوم{{عم}}، ص۱۶۶.</ref>، زیر عنوان [[غزوه خیبر]]، می‌نویسند: «خیبر نام هفت قلعه سخت و محکم بوده... و ساکنین آن، [[یهودی]] [[عرب]] زبان بودند. نام این هفت حصار [[استوار]] بدین ترتیب بوده: ۱. ناعم ۲. [[قموس]] ۳. [[شق]] ۴. [[نطاق]] ۵، [[سلالم]] ۶. [[وطیخ]] ۷. [[کستیبه]]<ref>به نقل از تاریخ حبیب السیر، ج۲، ص۱۳۱.</ref>.

در کتاب [[تاریخ سیاسی اسلام]]، در مورد [[خیبر]] می‌نویسد: «خیبر منطقه‌ای حاصل‌خیز، با آب و [[آبادانی]] فراوان، از بهترین مناطق [[حجاز]] است. بیشترین محصول آن خرما بوده است. منطقه مزبور در حدود ۱۶۵ کیلومتری شمال [[مدینه]] در راه [[شام]] واقع و اکنون مرکز [[شهر الشریف]] است»<ref>رسول، جعفریان، تاریخ اسلام، ج۱، ص۵۶۲.</ref>.

برخی از نویسندگان فرهنگ‌نامه‌ها نیز گفته‌اند: «خیبر، قلعه‌ای واقع در نزدیکی مدینه، که مقر [[یهودیان]] بود و در آغاز [[ظهور اسلام]]، به دست [[علی بن ابیطالب]] گشوده شد»<ref>[[محمد حسن عرب|عرب، محمد حسن]]، [[دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید (کتاب)|دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید]]، ص۹۱.</ref>.