بندگی خدا: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۳ دسامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۱:۰۵

بندگی خدا یعنی اطاعت محض از خداوند و بنده خدا کسی است که تنها خواست خداوند را انتخاب کند و براساس استعداد خود، مسیر کمال را طی نماید. بنده خدا تمام همت خود را باید در راه اطاعت خداوند صرف کرده و موانع بندگی مانند شیطان و هوای نفس و کسالت و ... را رفع نماید.

معناشناسی

بنده در لغت یعنی مملوک^[۱] و برده، در مقابل حُرّ و آزاد^[۲] و در اصطلاح بنده به کسی می‌گویند که در خدمت انسان دیگری قرار دارد و از خود هیچ اختیاری ندارد. در نتیجه بنده و عبد خدا کسی است که راه را برای اجرای فرامین پروردگار عالم هموار می‌نماید^[۳] و تنها خواست خداوند را انتخاب کند و از کمالات والای اخلاقی است. انسان در سایه عبودیت به کمال آفرینش که همان بندگی خداست، دست می‌یابد و براساس استعداد خود، مسیر کمال را می‌پیماید^[۴].

بندگی در قرآن

در فرهنگ قرآن واژه عبد به معنی عام آن، یعنی همه موجودات و مخلوقات که تحت سلطه خدا هستند به کار رفته است: ﴿إِنْ كُلُّ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ إِلَّا آتِي الرَّحْمَنِ عَبْدًا﴾^[۵] و ﴿بَلْ عِبَادٌ مُكْرَمُونَ﴾^[۶].

نکته مهم آن است که چون خداوند می‌خواهد از بندگان نیک و مطیع خود سخن بگوید واژه عبد را به واژه دیگری متصل می‌کند، مانند: ﴿عَبْدِنَا﴾، ﴿عِبَادِنَا﴾ و ﴿عِبَادُ الرَّحْمَنِ﴾: ﴿وَعِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا﴾^[۷].^[۸]

بندگی در روایات

پیامبر اسلام (ص) می‌فرمایند: «مؤمن اگر بخواهد بنده شایسته‌ای باشد باید حدود خدا را نگه دارد و در عمل بندگی خود را نشان دهد»^[۹]. در فرهنگ سخنان امام علی (ع) نیز واژه بندگی به معنی اطاعت کامل و در اختیار بودن و تسلیم شدن در مقابل خداست. آن حضرت می‌فرماید: «خویشتن را برای اطاعت کامل خدا رام و مهیّا سازید»^[۱۰].

هم‌چنین می‌فرماید: «مردم! بدانید من و شما بندگانی هستیم برای پروردگارمان، همان خدایی که جز او خدایی نیست و ما را جز او مسیری به صواب یافت نمی‌شود»^[۱۱]. و در حکمت ۹۶ نهج‌البلاغه فرموده: «دوست پیامبر (ص) کسی است که خدا را اطاعت و بندگی کند حتی اگر با محمد (ص) خویشی نداشته باشد و دشمنش کسی است که خدا را نافرمانی کند حتی اگر با او خویشی داشته باشد».

امام سجاد (ع) نیز که خود بنده واقعی خداست و تمام توان خود را برای ادای حق بندگی به کار برده است، بندگی را اطاعت کامل می‌داند: «سپاس خدای را، سپاسی که موجب یاری من باشد بر انجام وظایف بندگی و ادای حق خداوند»^[۱۲].^[۱۳]

نشانه‌های بندگان خدا

برخی از نشانه‌های بندگان خدا از دیدگاه امام سجاد (ع) عبارت است از:

تقوای الهی: «پروردگارا! بر محمد و خاندانش درود فرست و... ما را تقوا و خودداری از گناه بسیار عنایت کن تا فریب شیطان را نخوریم»^[۱۴].
رضایت به خشنودی حق تعالی: «خدای را سپاس می‌گویم... و می‌خواهم از هر کس که به رضای او خشنود شد پیشی گیرم و راضی به آن‌چه باشم که خدا می‌خواهد»^[۱۵].
سپاس‌گزاری: «سپاس خدای را، که اگر بندگانش را از شناختن سپاس‌گزاری خود بر نعمت‌ها باز می‌داشت، نمی‌توانستند او را سپاس گویند و از نعمت تشکر از خدا محروم می‌شدند»^[۱۶].
عرض نیاز به درگاه بی‌نیاز: «سپاس خدای را که درِ نیازمندی را، جز به سوی خود، به روی ما بست»^[۱۷].
عمل با بصیرت و آگاهانه: «ای خدای بزرگ... مرا در مسیر عبادت خودت بینا و آگاه قرار بده»^[۱۸].
تکبر نکردن مقابل خدا: «خدایا!...... بهترین بندگان نزد تو کسی است که در مقابل تو، خود را بزرگ نشمارد و چیزی محسوب نکند»^[۱۹].^[۲۰]

موانع بندگی خدا

برخی از عواملی که بندگان خدا را تهدید می‌کند و به اطاعت آنها آسیب می‌رساند عبارت‌اند از:

فریب خوردن از شیطان‌های گوناگون؛ «خدایا! پدران و مادران ما و مؤمنین و مؤمنات را از شرّ شیطان در پناهگاه و محافظت خودت قرار بده»^[۲۱].
عجب و خودبینی؛ «پروردگارا! بر محمد و خاندانش درود فرست و... عبادت خالصانه مرا به خودبینی فاسد مکن»^[۲۲].
سستی و کسالت؛ «خدایا مرا به سستی و کسالت در عبادت مبتلا مکن»^[۲۳].
مشغول شدن به امور دنیا؛ «خدایا مرا یاری کن تا برای به‌دست آوردن روزی و متاع دنیا از بندگی تو بازنمانم»^[۲۴].^[۲۵]

جستارهای وابسته

منابع

پانویس

↑ ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۴، ص۲۰۵.
↑ ابن‌منظور، لسان العرب، ج۳، ص۲۷۰.
↑ مجمع البحرین.
↑ نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص: ۴۰۷-۴۰۸؛ دهدست، محمد رضا، مقاله «بندگان خدا»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۱۱۷-۱۲۰؛ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ج۲، ص۵۴۶- ۵۴۷.
↑ «جز این نیست که هر که در آسمان‌ها و زمین است به بندگی به درگاه (خداوند) بخشنده می‌آید» سوره مریم، آیه ۹۳.
↑ «بلکه (فرشته‌ها تنها) بندگانی ارجمندند؛» سوره انبیاء، آیه ۲۶.
↑ «و بندگان (خداوند) بخشنده آنانند که بر زمین فروتنانه گام برمی‌دارند» سوره فرقان، آیه ۶۳.
↑ دهدست، محمد رضا، مقاله «بندگان خدا»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص۱۱۷-۱۲۰.
↑ بحارالانوار، ج۱۷، ص۴۸.
↑ نهج‌البلاغه، خطبه ۱۹۸.
↑ نهج‌البلاغه، خطبه ۲۱۶.
↑ نیایش یکم.
↑ دهدست، محمد رضا، مقاله «بندگان خدا»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص۱۱۷-۱۲۰.
↑ نیایش هفدهم.
↑ نیایش یکم.
↑ نیایش اول.
↑ نیایش اول.
↑ نیایش سی‌ویکم.
↑ نیایش دوازدهم.
↑ دهدست، محمد رضا، مقاله «بندگان خدا»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص۱۱۷-۱۲۰.
↑ نیایش هفدهم.
↑ نیایش بیستم.
↑ نیایش بیستم.
↑ نیایش بیستم.
↑ دهدست، محمد رضا، مقاله «بندگان خدا»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص۱۱۷-۱۲۰.

[1] ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۴، ص۲۰۵.

[2] ابن‌منظور، لسان العرب، ج۳، ص۲۷۰.

[3] مجمع البحرین.

[4] نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص: ۴۰۷-۴۰۸؛ دهدست، محمد رضا، مقاله «بندگان خدا»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۱۱۷-۱۲۰؛ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ج۲، ص۵۴۶- ۵۴۷.

[5] «جز این نیست که هر که در آسمان‌ها و زمین است به بندگی به درگاه (خداوند) بخشنده می‌آید» سوره مریم، آیه ۹۳.

[6] «بلکه (فرشته‌ها تنها) بندگانی ارجمندند؛» سوره انبیاء، آیه ۲۶.

[7] «و بندگان (خداوند) بخشنده آنانند که بر زمین فروتنانه گام برمی‌دارند» سوره فرقان، آیه ۶۳.

[8] دهدست، محمد رضا، مقاله «بندگان خدا»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص۱۱۷-۱۲۰.

[9] بحارالانوار، ج۱۷، ص۴۸.

[10] نهج‌البلاغه، خطبه ۱۹۸.

[11] نهج‌البلاغه، خطبه ۲۱۶.

[12] نیایش یکم.

[13] دهدست، محمد رضا، مقاله «بندگان خدا»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص۱۱۷-۱۲۰.

[14] نیایش هفدهم.

[15] نیایش یکم.

[16] نیایش اول.

[17] نیایش اول.

[18] نیایش سی‌ویکم.

[19] نیایش دوازدهم.

[20] دهدست، محمد رضا، مقاله «بندگان خدا»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص۱۱۷-۱۲۰.

[21] نیایش هفدهم.

[22] نیایش بیستم.

[23] نیایش بیستم.

[24] نیایش بیستم.

[25] دهدست، محمد رضا، مقاله «بندگان خدا»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص۱۱۷-۱۲۰.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{ویرایش غیرنهایی}}
+{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل  = | مداخل مرتبط = [[عبودیت در لغت]] - [[بندگی خدا در قرآن]] - [[بندگی خدا در نهج البلاغه]] - [[بندگی خدا در فقه سیاسی]] - [[بندگی خدا در معارف دعا و زیارات]] - [[بندگی خدا در معارف و سیره سجادی]] - [[بندگی خدا در معارف و سیره علوی]] - [[بندگی خدا در جامعه‌شناسی اسلامی]]| پرسش مرتبط  = }}
-{{امامت}}
-<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
-: <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">مدخل‌های وابسته به این بحث:</div>
-<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
-: <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[بندگی خدا در قرآن]] | [[بندگی خدا در حدیث]] | [[بندگی خدا در نهج البلاغه]] | [[بندگی خدا در معارف دعا و زیارات]] | [[بندگی خدا در کلام اسلامی]] | [[بندگی خدا در اخلاق اسلامی]] | [[بندگی خدا در سیره پیامبر خاتم]]</div>
-<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
-: <div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[بندگی خدا (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div>
-<div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;">
-==مقدمه==
+'''بندگی خدا''' یعنی اطاعت محض از [[الله|خداوند]] و بنده خدا کسی است که تنها خواست خداوند را انتخاب کند و براساس [[استعداد]] خود، مسیر کمال را طی نماید. بنده خدا تمام [[همت]] خود را باید در راه [[اطاعت خداوند]] صرف کرده و موانع بندگی مانند [[شیطان]] و [[هوای نفس]] و کسالت و ... را رفع نماید.
-*[[عبودیت]] یا [[بندگی خدا]]، یعنی [[تسلیم امر الهی]] شدن و تنها به خواست [[حق]] گردن نهادن، از [[کمالات]] والای [[اخلاقی]] است. در آن [[مقام]]، [[انسان]] خود را [[عبد]] و [[بنده]] [[خدا]] و مملوک او می‌بیند و جز خواست او چیزی نمی‌خواهد و تنها از او [[پیروی]] می‌کند. [[آدمی]] در سایه [[عبودیت]] به کمال [[آفرینش]] که همان [[بندگی]] خداست. دست می‌یابد و براساس استعداد خود، مسیر کمال را می‌پیماید. [[امام علی]] {{ع}} می‌فرماید: ما و شما بندگانی هستیم در قبضه [[قدرت]] پروردگاری که پرورش‌دهنده‌ای جز او نیست<ref>نهج البلاغه، خطبه  ۲۰۷: {{متن حدیث|"فَإِنَّمَا أَنَا وَ أَنْتُمْ عَبِيدٌ مَمْلُوكُونَ لِرَبٍّ لَا رَبَّ غَيْرُهُ"}}</ref>.[[پیامبران الهی]] [[مردمان]] را به [[عبودیت]] [[خدا]] [[دعوت]] می‌کردند. گویی از اصلی‌ترین [[تعالیم]] [[انبیای الهی]] [[دعوت]] به [[عبودیت]] [[خداوند]] بوده است. [[پیامبر اکرم]] در روایتی [[دلیل]] [[رسالت]] خود را ایجاد [[مکارم اخلاق]] ذکر می‌کند. تن به [[عبودیت]] [[خدا]] دادن و خود را [[اسیر]] [[محبت]] او دانستن، [[انسان]] را از تن دادن به رذیلت‌ها بازمی‌دارد، زیرا تن دادن به [[رذایل اخلاقی]] [[عبودیت]] [[آدمی]] را کم فروغ می‌کند. [[امام علی]] {{ع}} درباره [[دعوت]] [[پیامبران]] به [[عبودیت]] می‌فرماید: [[خداوند]] [[محمد]] {{صل}} را، به [[حق]] [[پیامبری]] [[مبعوث]] داشت تا بندگانش را از [[پرستش]] بتان برهاند و به [[پرستش]] [[خدای یکتا]] وادارد و از فرمان‌برداری [[شیطان]] منع کند و به [[فرمان]] او آورد<ref>نهج البلاغه، خطبه  ۱۴۷: {{متن حدیث|"فَبَعَثَ اللَّهُ مُحَمَّداً (صلی الله علیه وآله) بِالْحَقِّ لِيُخْرِجَ عِبَادَهُ مِنْ عِبَادَةِ الْأَوْثَانِ إِلَى عِبَادَتِهِ وَ مِنْ طَاعَةِ الشَّيْطَانِ إِلَى طَاعَتِهِ"}}</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 546- 547.</ref>.
-*[[انسان]] در سایه [[عبودیت]]، به [[مقام]] [[ربوبیت]] به‌معنای مالک شدن و [[صاحب]] و متصدی شدن می‌رسد و [[صاحب]] و مالک [[نفس]] خود می‌شود و عنان [[نفس]] را در دست می‌گیرد و [[هویت]] اصلی و گوهر خویش را بازمی‌یابد. رسیدن به چنین مقامی بستر کسب همه [[کمالات]] را در ضمیر [[انسان]] به‌وجود می‌آورد. [[عبادت]] چهره [[عبودیت]] است. [[بندگان]] از راه [[عبادت]]، خود را به [[مقام عبودیت]] می‌رسانند. از این‌رو [[امام]] [[هدف]] [[عبادت]] را فرمان‌برداری [[خداوند]] می‌داند و روش‌های مختلف [[عبادات]] را مفری برای کنار گذاشتن خودِ نفسانی و رسیدن به [[مقام]] [[بندگی]] برمی‌شمرد: [[خداوند]] [[ایمان]] را [[واجب]] کرد، برای [[پاکی]] [[دل‌ها]] از [[شرک]]، [[نماز]] را برای منزه ساختن [[مردم]] از [[خودخواهی]]، [[زکات]] را برای رسیدن روزی، [[روزه]] را برای آزمودن [[اخلاص]] [[مردم]]، [[حج]] را برای نیرو گرفتن [[دین]]، [[جهاد]] را برای [[عزت]] و ارجمندی [[اسلام]]، [[امر به معروف]] را برای [[اصلاح]] [[مردمان]]، [[نهی از منکر]] را برای بازداشتن سفیهان از [[زشتی‌ها]] و [[صله رحم]] را برای افزون شدن شمار [[خویشاوندان]]<ref>نهج البلاغه، حکمت  ۲۴۴: {{متن حدیث|"فَرَضَ اللَّهُ الْإِيمَانَ تَطْهِيراً مِنَ الشِّرْكِ، وَ الصَّلَاةَ تَنْزِيهاً عَنِ الْكِبْرِ، وَ الزَّكَاةَ تَسْبِيباً لِلرِّزْقِ، وَ الصِّيَامَ ابْتِلَاءً لِإِخْلَاصِ الْخَلْقِ، وَ الْحَجَّ [تَقْوِيَةً] تَقْرِبَةً لِلدِّينِ، وَ الْجِهَادَ عِزّاً لِلْإِسْلَامِ، وَ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ مَصْلَحَةً لِلْعَوَامِّ، وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْكَرِ رَدْعاً لِلسُّفَهَاءِ، وَ صِلَةَ الرَّحِمِ مَنْمَاةً لِلْعَدَدِ"}}</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 547.</ref>.
-*[[امام]] {{ع}} [[اخلاص]] را شرط عبادتی می‌داند که به [[عبودیت]] می‌انجامد. به این ترتیب [[انسان]] نه‌تنها در صورت ظاهری [[عبادت]]، که در همه امور [[زندگی]] اگر نیتی [[خالص]] داشته باشد، راه [[عبودیت]] را به خوبی می‌پیماید. [[امام]] {{ع}} می‌فرماید: کسی که [[نهان]] و آشکارش و گفتار و کردارش یکی باشد، [[امانت]] [[خدا]] را ادا کرده و در عبادتش [[اخلاص]] ورزیده است<ref>نهج البلاغه، نامه  ۲۶: {{متن حدیث|"وَ مَنْ لَمْ يَخْتَلِفْ سِرُّهُ وَ عَلَانِيَتُهُ وَ فِعْلُهُ وَ مَقَالَتُهُ فَقَدْ أَدَّى الْأَمَانَةَ وَ أَخْلَصَ الْعِبَادَةَ"}}</ref>. [[عبادت]] خالصانه [[برترین]] مرتبه [[عبادت]] و [[بهترین]] مسیر برای رسیدن به [[مقام عبودیت]] است. از این‌رو در معرفی عبادت‌کنندگان، آنان را به سه دسته تقسیم می‌کند: گروهی [[خدا]] را به [[شوق]] [[بهشت]] می‌پرستند که این [[عبادت]] بازرگانان است. گروهی [[خدا]] را از [[ترس]] [[عذاب]] او می‌پرستند که این [[عبادت]] بردگان است. و گروهی [[خدا]] را برای [[سپاس]] از او می‌پرستند که این [[عبادت]] آزادگان است<ref>نهج البلاغه، حکمت  ۲۲۹: {{متن حدیث|"إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللَّهَ رَغْبَةً فَتِلْكَ عِبَادَةُ التُّجَّارِ، وَ إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللَّهَ رَهْبَةً فَتِلْكَ عِبَادَةُ الْعَبِيدِ، وَ إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللَّهَ شُكْراً فَتِلْكَ عِبَادَةُ الْأَحْرَارِ"}}</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص547.</ref>.
-*همان‌گونه که از [[کلام امام]] برمی‌آید، [[انسان]] در [[مقام]] [[آزادگی]] و رهایی از قید و بندهای مادی است که می‌تواند [[خداوند]] را از روی [[اخلاص]] [[عبادت]] کند. این‌ بالاترین مرتبه [[عبادت]] است. چنین عبادتی از [[معرفت]] و [[علم]] [[آدمی]] نشئت می‌گیرد. هر [[قدر]] [[معرفت]] [[آدمی]] بیشتر باشد، عبادتش خالص‌تر خواهد بود. [[امام علی]] {{ع}} [[عبادت]] خالصانه را میوه [[علم]] و [[معرفت]] برمی‌شمرد و از این‌رو [[انسان‌ها]] را به [[تفکر]] در [[ملکوت]] [[آسمان]] و [[زمین]] فرامی‌خواند تا در اثر آن به [[تفکر]] حقیقی دست یابند و با مشاهده مصنوعات به وجود بی‌مانند صانع پی‌ببرند. از این‌‎رو در [[کلامی]]، [[فکر]] کردن در [[پادشاهی]] آسمان‌ها و [[زمین]] را [[پرستش]] [[مخلصان]] می‌داند. یعنی [[تفکر]] در آن و [[کشف]] احوال مبدأ و [[معاد]] و پی بردن به [[اسرار]] [[معرفت]] [[حق تعالی]]، [[عبادت]] و [[پرستش]] [[مخلصان]] است. در سایه چنین عبادتی [[آدمی]] به [[مقام]] [[پرستش]] و [[عبودیت]] می‌رسد و تن و [[جان]] از غیر می‌رهاند و تنها تن به [[بندگی]] [[خداوند]] می‌سپارد. از این طریق، بستر رسیدن به [[کمالات]] معنوی برای [[آدمی]] فراهم می‌شود<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 547- 548.</ref>.
-==[[نماز]]، [[برترین]] چهره [[عبادت]]==
+== معناشناسی ==
-*[[نماز]]، نخستین فریضه‌ای است که [[انسان‌ها]] با آن روبه‌رو می‌شوند. [[امام]] {{ع}} [[نماز]] را وجه [[دین]] برمی‌شمرد. [[نماز]] از [[برترین]] جلوه‌های پرسش است. [[آدمی]] در پرتو [[نماز]]، وجود [[خداوند]] را طلب می‌کند و در مسیر [[شناخت]] و حب [[خداوند]] قرار می‌گیرد. در [[حدیثی قدسی]] [[خداوند]] خطاب به [[حضرت داوود]] {{ع}} فرمود: ای [[داوود]]، هر که مرا شناسد یادم کند، هر که یادم کند متوجه من شود، هر که متوجه من شود مرا بجوید، هر که بجویدم بیابدم، هر که بیابدم نگه‌دارم و هر که مرا نگه دارد، مرا بر دیگران ترجیح دهد. [[نماز]] در [[دین اسلام]] از شعائر [[الهی]] و نشانه‌های [[امت اسلام]] است. [[امام]] {{ع}} می‌فرماید: [[نماز]] را برپا دار، که آن، ستون [[دین]] است<ref>نهج البلاغه، خطبه  ۱۱۰: {{متن حدیث|"وَ إِقَامُ الصَّلَاةِ فَإِنَّهَا الْمِلَّةُ"}}</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 548.</ref>.
+[[بنده]] در لغت یعنی مملوک<ref>ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۴، ص۲۰۵.</ref> و برده، در مقابل حُرّ و [[آزاد]]<ref>ابن‌منظور، لسان العرب، ج۳، ص۲۷۰.</ref> و در اصطلاح بنده به کسی می‌گویند که در [[خدمت]] [[انسان]] دیگری قرار دارد و از خود هیچ اختیاری ندارد. در نتیجه بنده و عبد خدا کسی است که راه را برای اجرای [[فرامین]] پروردگار عالم هموار می‌نماید<ref>مجمع البحرین.</ref> و تنها خواست خداوند را انتخاب کند و از [[کمالات]] والای [[اخلاقی]] است. انسان در سایه [[عبودیت]] به کمال [[آفرینش]] که همان بندگی خداست، دست می‌یابد و براساس استعداد خود، مسیر کمال را می‌پیماید<ref>[[عبدالله نظرزاده|نظرزاده، عبدالله]]، [[فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم]]، ص: ۴۰۷-۴۰۸؛ [[محمد رضا دهدست|دهدست، محمد رضا]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «بندگان خدا»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۱۱۷-۱۲۰؛ [[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص۵۴۶- ۵۴۷.</ref>.
-*[[نماز]] ستون [[دین]] است، چون اساس [[اسلام]] بر مبنای [[تسلیم]] [[انسان]] در برابر امر [[پروردگار]] و [[بندگی]] اوست. [[آیین]] [[بندگی]] تمام و کمال در [[نماز]] با [[اخلاص]] نهفته است. از این‌رو [[امام]] {{ع}} در [[وصیت]] خویش به [[فرزندان]] و تمام کسانی از آیندگان که [[وصیت]] او به آنها می‌رسد، می‌فرماید: [[خدا]] را [[خدا]] را، درباره [[نماز]]، که [[نماز]]، ستون [[دین]] شماست<ref>نهج البلاغه، نامه  ۴۷: {{متن حدیث|"اللَّهَ اللَّهَ فِي الصَّلَاةِ فَإِنَّهَا عَمُودُ دِينِكُمْ"}}</ref>. قبولی [[اعمال انسان]] در گرو قبولی [[نماز]] است<ref>نک: نهج البلاغه، نامه ۲۷: {{متن حدیث|"اعْلَمْ أَنَّ كُلَّ شَيْءٍ مِنْ عَمَلِكَ تَبَعٌ لِصَلَاتِكَ"}}</ref>. [[امام]] {{ع}} در تعبیری [[نماز]] را چون حصاری می‌نامد که [[نمازگزار]] را از نفوذ [[شیطان]] در [[امان]] نگاه می‌دارد و در [[کلامی]] دیگر [[نماز]] را [[دلیل]] [[نزول]] [[رحمت]] [[خداوند]] یاد می‌کند. در تعبیری دیگر می‌فرماید: اگر [[نمازگزار]] بداند تا چه اندازه [[رحمت خدا]] شامل حالش می‌شود، هرگز سر از [[سجده]] برنمی‌دارد<ref>غررالحکم، ص ۵۴۸: {{متن حدیث|"لَو يَعلَمُ المُصَلّى ما يَغشاهُ مِنَ الرَّحمَةِ لَما رَفَعَ رَأسَهُ مِنَ السُّجودِ"}}</ref>.<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 548.</ref>.
-*هم‌چنین [[نماز]] به‌معنای [[پیمان]] با خداست. [[نماز]] امانتی نزد [[آدمی]] است که حفظ و حراست از آن برعهده [[انسان]] نهاده شده است. از این‌رو فرمود: کار (گزاردن) [[نماز]] را بر عهده بگیرید و نگاه‌داشت آن را بپذیرید و آن را بسیار به‌جای آرید و با [[نماز]]، خود را (به [[خدا]]) نزدیک دارید، که [[نماز]] نوشته است بر [[مؤمنان]] (و باید گزارده شود) به وقت آن. آیا گوش فرانمی‌دهید به پاسخ [[دوزخیان]] که چون از آنان پرسیدند "چه چیز شما را درآورد در [[آتش]] سوزان؟ گفتند: نبودیم از نمازگزاران"<ref>نهج البلاغه، خطبه  ۱۹۹: {{متن حدیث|"تَعَاهَدُوا أَمْرَ الصَّلَاةِ وَ حَافِظُوا عَلَيْهَا وَ اسْتَكْثِرُوا مِنْهَا وَ تَقَرَّبُوا بِهَا، فَإِنَّهَا «كانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتاباً مَوْقُوتاً»؛ أَلَا تَسْمَعُونَ إِلَى جَوَابِ أَهْلِ النَّارِ حِينَ سُئِلُوا: «ما سَلَكَكُمْ فِي سَقَرَ؟ قالُوا لَمْ نَكُ مِنَ الْمُصَلِّينَ"}}</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 548- 549.</ref>.
-*[[نماز]] [[گناهان]] [[آدمی]] را از بین می‌برد. [[امام]] {{ع}} می‌فرماید: و [[نماز]] [[گناهان]] را می‌زداید چنان‌که برگ را از درخت بزدایند و [[گناهان]] را (از گناه‌کار) می‌گشاید چنان‌که بند از کسی بگشایند. [[رسول خدا]] {{صل}} [[نماز]] را به چشمه [[آب]] گرم که بر در سرای مردی بود همانند فرمود، که اگر او روزان و شبان پنج بار خود را بدان بشوید، دیگر چرکی بر تن وی نخواهد بود<ref>نهج البلاغه، خطبه  ۱۹۹: {{متن حدیث|"وَ إِنَّهَا لَتَحُتُّ الذُّنُوبَ حَتَّ الْوَرَقِ وَ تُطْلِقُهَا إِطْلَاقَ الرِّبَقِ، وَ شَبَّهَهَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه وآله) بِالْحَمَّةِ تَكُونُ عَلَى بَابِ الرَّجُلِ، فَهُوَ يَغْتَسِلُ مِنْهَا فِي الْيَوْمِ وَ اللَّيْلَةِ خَمْسَ مَرَّاتٍ، فَمَا عَسَى أَنْ يَبْقَى عَلَيْهِ مِنَ الدَّرَنِ"}}</ref>. در فرازی دیگر فرمود: گناهی که پس از آن مهلت دو رکعت [[نماز]] گزاردن داشته باشم، مرا [[اندوهگین]] نمی‌دارد<ref>نهج البلاغه، حکمت  ۲۹۹: {{متن حدیث|"مَا أَهَمَّنِي ذَنْبٌ أُمْهِلْتُ بَعْدَهُ، حَتَّى أُصَلِّيَ رَكْعَتَيْنِ وَ أَسْأَلَ اللَّهَ الْعَافِيَةَ"}}</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 549.</ref>.
-*[[خداوند]] [[بهشت]] را به‌کسانی [[وعده]] داده است که [[نماز]] را سبک نمی‌شمارند و کارهای [[دنیایی]]، آنها را از [[نماز]] بازنمی‌دارد: همانا کسانی از [[مؤمنان]] [[حق]] آن را شناختند که زیور [[دنیا]] از نمازشان به [[فکر]] دیگر کار نیفکند و نه آنچه موجب روشنی چشم بود از [[مال]] و [[فرزند]]. [[خدای سبحان]] می‌فرماید: "مردانی که بازنمی‌دارد آنان را بازرگانی و نه خرید و فروخت از [[یاد خدا]] و بر پاداشتن [[نماز]] و پرداخت [[زکات]]" <ref>سوره نور، آیۀ ۳۶ ـ ۳۷.</ref>. اهمیت [[نماز]] نزد [[امام]] آن‌گونه است که حتی [[کارگزاران]] خود را نسبت به این موضوع هشدار می‌دهد که در کار [[نماز]] کوشا باشند: [[نماز]] را در وقت معین آن به‌جای آر. به‌خاطر آسوده بودن از کار پیش از رسیدن وقت آن را برپا مدار و آن را واپس مینداز به‌خاطر پرداختن به کار؛ و بدان که هر چیز از کار که به جای آری، پیرو [[نماز]] توست که برپا می‌داری<ref>نهج البلاغه، نامه  ۲۷: {{متن حدیث|"صَلِّ الصَّلَاةَ لِوَقْتِهَا الْمُؤَقَّتِ لَهَا وَ لَا تُعَجِّلْ وَقْتَهَا لِفَرَاغٍ وَ لَا تُؤَخِّرْهَا عَنْ وَقْتِهَا لِاشْتِغَالٍ، وَ اعْلَمْ أَنَّ كُلَّ شَيْءٍ مِنْ عَمَلِكَ تَبَعٌ لِصَلَاتِكَ"}}</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 549.</ref>.
-== پرسش‌های وابسته ==
+== بندگی در [[قرآن]] ==
+در [[فرهنگ قرآن]] واژه [[عبد]] به معنی عام آن، یعنی همه موجودات و [[مخلوقات]] که تحت [[سلطه]] [[خدا]] هستند به کار رفته است: {{متن قرآن|إِنْ كُلُّ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ إِلَّا آتِي الرَّحْمَنِ عَبْدًا}}<ref>«جز این نیست که هر که در آسمان‌ها و زمین است به بندگی به درگاه (خداوند) بخشنده می‌آید» سوره مریم، آیه ۹۳.</ref> و {{متن قرآن|بَلْ عِبَادٌ مُكْرَمُونَ}}<ref>«بلکه (فرشته‌ها تنها) بندگانی ارجمندند؛» سوره انبیاء، آیه ۲۶.</ref>.
-== جستارهای وابسته ==
+نکته مهم آن است که چون [[خداوند]] می‌خواهد از [[بندگان]] [[نیک]] و [[مطیع]] خود سخن بگوید واژه عبد را به واژه دیگری متصل می‌کند، مانند: {{متن قرآن|عَبْدِنَا}}، {{متن قرآن|عِبَادِنَا}} و {{متن قرآن|عِبَادُ الرَّحْمَنِ}}: {{متن قرآن|وَعِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا}}<ref>«و بندگان (خداوند) بخشنده آنانند که بر زمین فروتنانه گام برمی‌دارند» سوره فرقان، آیه ۶۳.</ref>.<ref>[[محمد رضا دهدست|دهدست، محمد رضا]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «بندگان خدا»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص۱۱۷-۱۲۰.</ref>
-==منابع==
+== بندگی در [[روایات]] ==
-* [[پرونده:13681049.jpg|22px]] [[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|'''دانشنامه نهج البلاغه ج۲''']]
+[[پیامبر اسلام]] {{صل}} می‌فرمایند: «[[مؤمن]] اگر بخواهد بنده شایسته‌ای باشد باید حدود خدا را نگه دارد و در [[عمل]] [[بندگی]] خود را نشان دهد»<ref>بحارالانوار، ج۱۷، ص۴۸.</ref>. در [[فرهنگ]] [[سخنان امام علی]] {{ع}} نیز واژه بندگی به معنی [[اطاعت]] کامل و در [[اختیار]] بودن و [[تسلیم شدن]] در مقابل خداست. آن [[حضرت]] می‌فرماید: «خویشتن را برای اطاعت کامل خدا رام و مهیّا سازید»<ref>نهج‌البلاغه، خطبه ۱۹۸.</ref>.
-==پانویس==
+هم‌چنین می‌فرماید: «[[مردم]]! بدانید من و شما بندگانی هستیم برای پروردگارمان، همان خدایی که جز او خدایی نیست و ما را جز او مسیری به صواب یافت نمی‌شود»<ref>نهج‌البلاغه، خطبه ۲۱۶.</ref>. و در [[حکمت]] ۹۶ [[نهج‌البلاغه]] فرموده: «[[دوست]] [[پیامبر]] {{صل}} کسی است که خدا را اطاعت و بندگی کند حتی اگر با [[محمد]] {{صل}} [[خویشی]] نداشته باشد و دشمنش کسی است که [[خدا]] را [[نافرمانی]] کند حتی اگر با او خویشی داشته باشد».
-{{یادآوری پانویس}}
-{{پانویس2}}
-[[رده:مدخل]]
+[[امام سجاد]] {{ع}} نیز که خود [[بنده]] واقعی خداست و تمام توان خود را برای ادای [[حق بندگی]] به کار برده است، [[بندگی]] را [[اطاعت]] کامل می‌داند: «[[سپاس]] خدای را، سپاسی که موجب [[یاری]] من باشد بر انجام [[وظایف]] بندگی و [[ادای حق]] [[خداوند]]»<ref>نیایش یکم.</ref>.<ref>[[محمد رضا دهدست|دهدست، محمد رضا]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «بندگان خدا»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص۱۱۷-۱۲۰.</ref>
-[[رده:بندگی خدا]]
+== نشانه‌های [[بندگان خدا]] ==
+برخی از نشانه‌های [[بندگان خدا]] از دیدگاه امام سجاد {{ع}} عبارت است از:
+# [[تقوای الهی]]: «پروردگارا! بر [[محمد]] و خاندانش [[درود]] فرست و... ما را [[تقوا]] و خودداری از [[گناه]] بسیار [[عنایت]] کن تا [[فریب]] [[شیطان]] را نخوریم»<ref>نیایش هفدهم.</ref>.
+# [[رضایت]] به [[خشنودی]] [[حق تعالی]]: «خدای را [[سپاس]] می‌گویم... و می‌خواهم از هر کس که به رضای او [[خشنود]] شد پیشی گیرم و [[راضی]] به آن‌چه باشم که [[خدا]] می‌خواهد»<ref>نیایش یکم.</ref>.
+# [[سپاس‌گزاری]]: «سپاس خدای را، که اگر بندگانش را از شناختن سپاس‌گزاری خود بر [[نعمت‌ها]] باز می‌داشت، نمی‌توانستند او را سپاس گویند و از [[نعمت]] تشکر از خدا [[محروم]] می‌شدند»<ref>نیایش اول.</ref>.
+# عرض نیاز به درگاه [[بی‌نیاز]]: «سپاس خدای را که درِ [[نیازمندی]] را، جز به سوی خود، به روی ما بست»<ref>نیایش اول.</ref>.
+# عمل با [[بصیرت]] و آگاهانه: «ای [[خدای بزرگ]]... مرا در مسیر [[عبادت]] خودت [[بینا]] و [[آگاه]] قرار بده»<ref>نیایش سی‌ویکم.</ref>.
+# [[تکبر]] نکردن مقابل خدا: «خدایا!...... [[بهترین]] [[بندگان]] نزد تو کسی است که در مقابل تو، خود را بزرگ نشمارد و چیزی محسوب نکند»<ref>نیایش دوازدهم.</ref>.<ref>[[محمد رضا دهدست|دهدست، محمد رضا]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «بندگان خدا»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص۱۱۷-۱۲۰.</ref>
+== موانع بندگی خدا ==
+برخی از عواملی که بندگان خدا را [[تهدید]] می‌کند و به [[اطاعت]] آنها آسیب می‌رساند عبارت‌اند از:
+# [[فریب خوردن]] از شیطان‌های گوناگون؛ «خدایا! [[پدران]] و [[مادران]] ما و [[مؤمنین]] و [[مؤمنات]] را از [[شرّ]] [[شیطان]] در [[پناهگاه]] و محافظت خودت قرار بده»<ref>نیایش هفدهم.</ref>.
+# [[عجب]] و [[خودبینی]]؛ «پروردگارا! بر [[محمد]] و خاندانش [[درود]] فرست و... عبادت خالصانه مرا به خودبینی [[فاسد]] مکن»<ref>نیایش بیستم.</ref>.
+# [[سستی]] و کسالت؛ «خدایا مرا به سستی و کسالت در عبادت [[مبتلا]] مکن»<ref>نیایش بیستم.</ref>.
+# مشغول شدن به [[امور دنیا]]؛ «خدایا مرا [[یاری]] کن تا برای به‌دست آوردن روزی و متاع [[دنیا]] از [[بندگی]] تو بازنمانم»<ref>نیایش بیستم.</ref>.<ref>[[محمد رضا دهدست|دهدست، محمد رضا]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «بندگان خدا»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص۱۱۷-۱۲۰.</ref>
+== جستارهای وابسته ==
+{{مدخل وابسته}}
+* [[عبادت]]
+* [[عبادات شرعیه]]
+* [[عبادت اهل بهشت]]
+* [[عبادت غیر مولی به امر مولی]]
+* [[عبادت بشر]]
+* [[عبادت مشرکین]]
+* [[عبادت مقربین]]
+* [[عبادت عملی]]
+* [[عبادت قلبی]]
+* [[عبادت قولی]]
+* [[عبادت خدا]]
+* [[عبادت غیر خدا]]
+* [[یگانه پرستی]]
+* [[استحقاق عبادت]]
+* [[اعمال عبادی]]
+* [[تفاوت عبادت با تعظیم]]
+* [[معبود]]
+* [[وجوب عبادات]]
+* [[بهترین عبادت]]
+* [[رکوع]]
+* [[سجده]]
+* [[نگاه به صورت عالم]]
+* [[نیکو ترین عبادت]]
+* [[استنکاف از عبادت]]
+* [[آفت عبادت]]
+* [[برتری فضیلت علم از فضیلت عبادت]]
+* [[تحرج]]
+* [[دلبستگی]]
+* [[رغبت عبادت]]
+* [[سرکشی]]
+* [[عابد]]
+* [[فراغت برای عبادت]]
+* [[نگاه به صورت مؤمن]]
+{{پایان مدخل وابسته}}
+== منابع ==
+{{منابع}}
+# [[پرونده:13681049.jpg|22px]] [[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|'''دانشنامه نهج البلاغه ج۲''']]
+# [[پرونده:1379779.jpg|22px]] [[عبدالله نظرزاده|نظرزاده، عبدالله]]، [[فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم (کتاب)|'''فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم''']]
+# [[پرونده:1100609.jpg|22px]] [[محمد رضا دهدست|دهدست، محمد رضا]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|'''مقاله «بندگان خدا»، دانشنامه صحیفه سجادیه''']]
+{{پایان منابع}}
+== پانویس ==
+{{پانویس}}
+[[رده:عبادت]]
 [[رده:مدخل نهج البلاغه]]