شهید (اسم الهی): تفاوت میان نسخه‌ها

۲۵٬۷۸۵ بایت حذف‌شده ،  ‏۱۸ ژانویهٔ ۲۰۲۳
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
خط ۵: خط ۵:
| پرسش مرتبط  =  
| پرسش مرتبط  =  
}}
}}
== واژه‌شناسی لغوی ==
 
[[شهید]] از ریشه "ش - ه د" و این ریشه به معنای حضور، [[آگاهی]] و اعلام است و در همه کاربردهای آن سه عنصر یاد شده یا یکی از آنها هست؛ برای نمونه، در واژه "[[شهادت]]" به معنای [[گواهی]]، هر سه معنا وجود دارند <ref>معجم مقاییس اللغه، ج۳، ص۲۲۱، «شهد».</ref>، زیرا اصل [[شهادت]]، [[مشاهده]] مبتنی بر حضور و [[حس]] بوده و سپس در اظهار و ادای [[شهادت]] به کار رفته و نهایتاً میان این دو معنا جایگاهی مانند لفظ مشترک یافته است <ref>المیزان، ج۳، ص۱۱۳.</ref>.  
== معناشناسی ==
[[شهید]] از ریشه "ش ـ ه ـ د" و این ریشه به معنای حضور، [[آگاهی]] و اعلام است و در همه کاربردهای آن سه عنصر یاد شده یا یکی از آنها هست؛ برای نمونه، در واژه "[[شهادت]]" به معنای [[گواهی]]، هر سه معنا وجود دارند<ref>معجم مقاییس اللغه، ج۳، ص۲۲۱، «شهد».</ref>، زیرا اصل [[شهادت]]، [[مشاهده]] مبتنی بر حضور و [[حس]] بوده و سپس در اظهار و ادای [[شهادت]] به کار رفته و نهایتاً میان این دو معنا جایگاهی مانند لفظ مشترک یافته است<ref>المیزان، ج۳، ص۱۱۳.</ref>.  


[[راغب اصفهانی]] نیز کاربرد مصادر "[[شهادت]]" و "شُهود" را در جایی درست می‌داند که حضور همراه با [[مشاهده]] (با [[بصر]] یا با [[بصیرت]]) باشد<ref>مفردات، ص۴۶۵، «شهد».</ref>.
[[راغب اصفهانی]] نیز کاربرد مصادر "[[شهادت]]" و "شُهود" را در جایی درست می‌داند که حضور همراه با [[مشاهده]] (با [[بصر]] یا با [[بصیرت]]) باشد<ref>مفردات، ص۴۶۵، «شهد».</ref>.
خط ۱۲: خط ۱۳:
"[[شهید]]" به معنای حاضر و کسی است که چیزی از [[علم]] او پنهان نیست<ref>لسان العرب، ج۳، ص۲۳۸ - ۲۳۹، «شهد».</ref>.
"[[شهید]]" به معنای حاضر و کسی است که چیزی از [[علم]] او پنهان نیست<ref>لسان العرب، ج۳، ص۲۳۸ - ۲۳۹، «شهد».</ref>.


در فرق [[شاهد]] و حاضر گفته شده: در [[شهادت]] [[علم]] به مشهود لازم است؛ ولی در حضور چنین قیدی لحاظ نشده است<ref>معجم الفروق اللغویه، ص۲۹۱.</ref>. [[شهید]] و [[شاهد]] از اسماء و صفات [[خدای متعال]]‌اند<ref>التوحید، ص۱۹۵؛ سنن ابن ماجه، ج۲، ص۱۱۷۵؛ شرح الاسماء الحسنی، السبزواری، ص۱۳۳.</ref>؛ با این تفاوت که کاربرد [[شاهد]] به لحاظ حاضر بودن اوست؛ ولی استعمال [[شهید]] از آن‌روست که چیزی از او [[غایب]] و مخفی نیست<ref>النهایه، ج ۲، ص ۵۱۳؛ المقام الاسنی، ص ۴۸.</ref>.<ref>[[سید رضا اسحاق‌نیا تربتی|اسحاق‌نیا تربتی]] و [[مرتضی ذبیح‌اللهی|ذبیح‌اللهی]]، [[شهید (مقاله)|مقاله «شهید»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۶ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۶، ص ۵۸۵-۵۸۶.</ref>.
در فرق [[شاهد]] و حاضر گفته شده: در [[شهادت]] [[علم]] به مشهود لازم است؛ ولی در حضور چنین قیدی لحاظ نشده است<ref>معجم الفروق اللغویه، ص۲۹۱.</ref>. [[شهید]] و [[شاهد]] از اسماء و صفات [[خدای متعال]]‌اند<ref>التوحید، ص۱۹۵؛ سنن ابن ماجه، ج۲، ص۱۱۷۵؛ شرح الاسماء الحسنی، السبزواری، ص۱۳۳.</ref>؛ با این تفاوت که کاربرد [[شاهد]] به لحاظ حاضر بودن اوست؛ ولی استعمال [[شهید]] از آن‌روست که چیزی از او [[غایب]] و مخفی نیست<ref>النهایه، ج ۲، ص ۵۱۳؛ المقام الاسنی، ص ۴۸.</ref>.<ref>[[سید رضا اسحاق‌نیا تربتی|اسحاق‌نیا تربتی]] و [[مرتضی ذبیح‌اللهی|ذبیح‌اللهی]]، [[شهید (مقاله)|مقاله «شهید»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۶ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۶، ص۵۸۵-۵۸۶.</ref>.
 
افزون بر اینکه در کاربرد "[[شاهد]]" نظر به صرف تحقق [[شهود]] است؛ ولی در [[شهید]] جهت ثبوت و استقرار و دوام، ملاحظه می‌شود<ref>التحقیق، ج۶، ص۱۳۳.</ref>.
 
در [[قرآن]]، [[شهید]] درباره غیر [[خدا]] نیز به معنای حاضر به کار رفته است. {{متن قرآن|وَالَّذِينَ لَا يَشْهَدُونَ الزُّورَ وَإِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِرَامًا}}<ref>«و آنان که گواهی دروغ نمی‌دهند و چون بر یاوه بگذرند بزرگوارانه می‌گذرند» سوره فرقان، آیه ۷۲.</ref>؛ {{متن قرآن|الزَّانِيَةُ وَالزَّانِي فَاجْلِدُوا كُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا مِائَةَ جَلْدَةٍ وَلَا تَأْخُذْكُمْ بِهِمَا رَأْفَةٌ فِي دِينِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَلْيَشْهَدْ عَذَابَهُمَا طَائِفَةٌ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ}}<ref>«به هر یک از زن و مرد زناکار صد تازیانه بزنید و اگر به خداوند و روز بازپسین ایمان دارید نباید در دین خداوند بخشایشی بر آن دو به شما دست دهد و هنگام عذابشان باید دسته‌ای از مؤمنان گواه باشند» سوره نور، آیه ۲.</ref><ref>الوجوه و النظائر، ص۲۶۲.</ref> برخی بازگشتِ [[شاهد]] بودن [[خدا]] را به [[علم]] و [[قدرت]] او بر اشیاء دانسته<ref> شرح اسماء اللّه الحسنی، قشیری، ص۲۹۷.</ref> و گفته‌اند: چنانچه [[علم]] را به گونه مطلق به [[خدا]] نسبت دهیم او را "علیم" و اگر [[علم به امور باطنی]] را برای وی به کار بریم، "خبیر" و در صورتی که منظور [[علم]] به امور ظاهری باشد او را "[[شهید]]" و "[[شاهد]]" می‌نامیم<ref>کشف الاسرار، ج۸، ص۱۵۱؛ المقام الاسنی، ص۹۶ - ۹۷؛ لسان العرب، ج۳، ص۲۳۸ - ۲۳۹، «شهد».</ref> و چون [[خدا]] بر همه اشیا احاطه دارد، [[شهادت]] او [[کامل‌ترین]] شهادت‌ها <ref>روح البیان، ج۳، ص۱۷.</ref> و پیراسته از [[سهو]] و [[خطا]] و غلط و [[کذب]] است<ref>جامع البیان، ج۷، ص۱۰۳.</ref>.


== شهید در قرآن ==
در ۲۶ [[آیه]] [[قرآن]] از [[شهادت]] [[خدا]] بر [[وحدانیت]] خویش و [[رسالت پیامبر]] خاتم و دیگر [[پیامبران]] و نیز [[شهادت بر اعمال]] [[آدمیان]] از جمله [[دروغگویی]] [[منافقان]] و [[شهادت]] بر هر چیزی، به صورت:
در ۲۶ [[آیه]] [[قرآن]] از [[شهادت]] [[خدا]] بر [[وحدانیت]] خویش و [[رسالت پیامبر]] خاتم و دیگر [[پیامبران]] و نیز [[شهادت بر اعمال]] [[آدمیان]] از جمله [[دروغگویی]] [[منافقان]] و [[شهادت]] بر هر چیزی، به صورت:


فعل {{متن قرآن|شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ وَالْمَلائِكَةُ وَأُوْلُواْ الْعِلْمِ قَائِمًا بِالْقِسْطِ لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ}}<ref>«خداوند- که به دادگری ایستاده است- و فرشتگان و دانشوران گواهی می‌دهند که: هیچ خدایی نیست جز او که پیروزمند فرزانه است» سوره آل عمران، آیه ۱۸.</ref>؛ {{متن قرآن|وَالَّذِينَ اتَّخَذُوا مَسْجِدًا ضِرَارًا وَكُفْرًا وَتَفْرِيقًا بَيْنَ الْمُؤْمِنِينَ وَإِرْصَادًا لِمَنْ حَارَبَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَلَيَحْلِفُنَّ إِنْ أَرَدْنَا إِلَّا الْحُسْنَى وَاللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ}}<ref>«و کسانی هستند که مسجدی را برگزیده‌اند برای زیان رساندن (به مردم) و کفر و اختلاف افکندن میان مؤمنان و (ساختن) کمینگاه برای آن کس که از پیش با خداوند و پیامبر وی به جنگ برخاسته بود؛ و سوگند می‌خورند که ما جز سر نیکی نداریم و خداوند گواهی می‌دهد که آنان دروغگویند» سوره توبه، آیه ۱۰۷.</ref>؛ {{متن قرآن|أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ نَافَقُوا يَقُولُونَ لِإِخْوَانِهِمُ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ لَئِنْ أُخْرِجْتُمْ لَنَخْرُجَنَّ مَعَكُمْ وَلَا نُطِيعُ فِيكُمْ أَحَدًا أَبَدًا وَإِنْ قُوتِلْتُمْ لَنَنْصُرَنَّكُمْ وَاللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ}}<ref>«آیا به کسانی ننگریسته‌ای که دورویی می‌کنند، به برادران کافر خود از اهل کتاب می‌گویند: اگر شما را بیرون راندند ما نیز با شما بیرون خواهیم آمد و هیچ‌گاه به زیان شما از هیچ کس فرمان نمی‌بریم و اگر با شما جنگ شود به شما یاری خواهیم رساند و خداوند گواه است» سوره حشر، آیه ۱۱.</ref>؛ {{متن قرآن|إِذَا جَاءَكَ الْمُنَافِقُونَ قَالُوا نَشْهَدُ إِنَّكَ لَرَسُولُ اللَّهِ وَاللَّهُ يَعْلَمُ إِنَّكَ لَرَسُولُهُ وَاللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَكَاذِبُونَ}}<ref>«چون منافقان نزد تو می‌آیند، می‌گویند: گواهی می‌دهیم که بی‌گمان تو فرستاده خدایی و خداوند می‌داند که تو به راستی فرستاده اویی و خداوند گواهی می‌دهد که منافقان، سخت دروغگویند» سوره منافقون، آیه ۱.</ref>، اسم فاعل {{متن قرآن|وَإِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ النَّبِيِّينَ لَمَا آتَيْتُكُمْ مِنْ كِتَابٍ وَحِكْمَةٍ ثُمَّ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَكُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَلَتَنْصُرُنَّهُ قَالَ أَأَقْرَرْتُمْ وَأَخَذْتُمْ عَلَى ذَلِكُمْ إِصْرِي قَالُوا أَقْرَرْنَا قَالَ فَاشْهَدُوا وَأَنَا مَعَكُمْ مِنَ الشَّاهِدِينَ}}<ref>«و آنگاه خداوند از پیامبران پیمان گرفت که چون به شما کتاب و حکمتی دادم سپس پیامبری نزدتان آمد که آن (کتاب) را که با شماست راست می‌شمارد، باید بدو ایمان آورید و باید او را یاوری کنید و (آنگاه) فرمود: آیا اقرار کردید و بر (پایه) آن پیمان مرا پذیرفتید؟ گفتند: اقرار کردیم؛ فرمود: پس گواه باشید و من نیز همراه شما از گواهانم» سوره آل عمران، آیه ۸۱.</ref>؛ {{متن قرآن|وَدَاوُودَ وَسُلَيْمَانَ إِذْ يَحْكُمَانِ فِي الْحَرْثِ إِذْ نَفَشَتْ فِيهِ غَنَمُ الْقَوْمِ وَكُنَّا لِحُكْمِهِمْ شَاهِدِينَ}}<ref>«و داود و سلیمان را (یاد کن) هنگامی که درباره کشتزاری داوری می‌کردند که گوسفندان آن گروه، شبانه در آن چرا کرده بودند و ما گواه داوری آنان بودیم» سوره انبیاء، آیه ۷۸.</ref>، صیغه [[مبالغه]] {{متن قرآن|قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لِمَ تَكْفُرُونَ بِآيَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ شَهِيدٌ عَلَى مَا تَعْمَلُونَ}}<ref>«بگو: ای اهل کتاب! چرا به آیات خداوند کفر می‌ورزید در حالی که خداوند به آنچه می‌کنید گواه است» سوره آل عمران، آیه ۹۸.</ref>؛ {{متن قرآن|وَلِكُلٍّ جَعَلْنَا مَوَالِيَ مِمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالْأَقْرَبُونَ وَالَّذِينَ عَقَدَتْ أَيْمَانُكُمْ فَآتُوهُمْ نَصِيبَهُمْ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدًا}}<ref>«و برای هر دارایی از آنچه پدر و مادر و نزدیکان به‌جا گذارده‌اند، میراث‌برانی نهاده‌ایم و (نیز) سهم کسانی را که پیمان (زناشویی) تان (شما را به آنان) وابسته است؛ به آنها بپردازید؛ بی‌گمان خداوند بر هر چیزی گواه است» سوره نساء، آیه ۳۳.</ref>، {{متن قرآن|مَا أَصَابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللَّهِ وَمَا أَصَابَكَ مِنْ سَيِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِكَ وَأَرْسَلْنَاكَ لِلنَّاسِ رَسُولًا وَكَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا}}<ref>«(ای آدمی!) هر نیکی به تو رسد از خداوند است و هر بدی به تو رسد از خود توست. و (ای محمّد!) ما تو را برای مردم، پیامبر فرستاده‌ایم و خداوند، (شما را) گواه بس» سوره نساء، آیه ۷۹.</ref>، {{متن قرآن|لَكِنِ اللَّهُ يَشْهَدُ بِمَا أَنْزَلَ إِلَيْكَ أَنْزَلَهُ بِعِلْمِهِ وَالْمَلَائِكَةُ يَشْهَدُونَ وَكَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا}}<ref>«(کافران به درستی کتاب تو گواهی نمی‌دهند) لکن، خداوند به (درستی) آنچه بر تو فرو فرستاده است، گواهی می‌دهد؛ با دانش خود فرو فرستاده است؛ و فرشتگان گواهی می‌دهند و خداوند، گواه، بس» سوره نساء، آیه ۱۶۶.</ref>، و مصدر {{متن قرآن|وَمَا تَكُونُ فِي شَأْنٍ وَمَا تَتْلُو مِنْهُ مِنْ قُرْآنٍ وَلَا تَعْمَلُونَ مِنْ عَمَلٍ إِلَّا كُنَّا عَلَيْكُمْ شُهُودًا إِذْ تُفِيضُونَ فِيهِ وَمَا يَعْزُبُ عَنْ رَبِّكَ مِنْ مِثْقَالِ ذَرَّةٍ فِي الْأَرْضِ وَلَا فِي السَّمَاءِ وَلَا أَصْغَرَ مِنْ ذَلِكَ وَلَا أَكْبَرَ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُبِينٍ}}<ref>«و تو در هیچ کاری نیستی و از آن هیچ قرآنی نمی‌خوانی و (نیز شما) هیچ کاری نمی‌کنید مگر همین که بدان می‌پردازید، ما بر شما گواهیم و همسنگ ذرّه‌ای در زمین یا در آسمان، از پروردگارت پنهان نمی‌ماند و هیچ چیز کوچک‌تر و یا بزرگ‌تر از آن نیست مگر که در کتابی روشنگر آمده است» سوره یونس، آیه ۶۱.</ref> [[سخن]] به میان آمده است.
# فعل: {{متن قرآن|شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ وَالْمَلائِكَةُ وَأُوْلُواْ الْعِلْمِ قَائِمًا بِالْقِسْطِ لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ}}<ref>«خداوند- که به دادگری ایستاده است- و فرشتگان و دانشوران گواهی می‌دهند که: هیچ خدایی نیست جز او که پیروزمند فرزانه است» سوره آل عمران، آیه ۱۸.</ref>؛ {{متن قرآن|وَالَّذِينَ اتَّخَذُوا مَسْجِدًا ضِرَارًا وَكُفْرًا وَتَفْرِيقًا بَيْنَ الْمُؤْمِنِينَ وَإِرْصَادًا لِمَنْ حَارَبَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَلَيَحْلِفُنَّ إِنْ أَرَدْنَا إِلَّا الْحُسْنَى وَاللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ}}<ref>«و کسانی هستند که مسجدی را برگزیده‌اند برای زیان رساندن (به مردم) و کفر و اختلاف افکندن میان مؤمنان و (ساختن) کمینگاه برای آن کس که از پیش با خداوند و پیامبر وی به جنگ برخاسته بود؛ و سوگند می‌خورند که ما جز سر نیکی نداریم و خداوند گواهی می‌دهد که آنان دروغگویند» سوره توبه، آیه ۱۰۷.</ref>؛ {{متن قرآن|أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ نَافَقُوا يَقُولُونَ لِإِخْوَانِهِمُ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ لَئِنْ أُخْرِجْتُمْ لَنَخْرُجَنَّ مَعَكُمْ وَلَا نُطِيعُ فِيكُمْ أَحَدًا أَبَدًا وَإِنْ قُوتِلْتُمْ لَنَنْصُرَنَّكُمْ وَاللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ}}<ref>«آیا به کسانی ننگریسته‌ای که دورویی می‌کنند، به برادران کافر خود از اهل کتاب می‌گویند: اگر شما را بیرون راندند ما نیز با شما بیرون خواهیم آمد و هیچ‌گاه به زیان شما از هیچ کس فرمان نمی‌بریم و اگر با شما جنگ شود به شما یاری خواهیم رساند و خداوند گواه است» سوره حشر، آیه ۱۱.</ref>،
 
# و صیغه [[مبالغه]]: {{متن قرآن|قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لِمَ تَكْفُرُونَ بِآيَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ شَهِيدٌ عَلَى مَا تَعْمَلُونَ}}<ref>«بگو: ای اهل کتاب! چرا به آیات خداوند کفر می‌ورزید در حالی که خداوند به آنچه می‌کنید گواه است» سوره آل عمران، آیه ۹۸.</ref>؛ {{متن قرآن|وَلِكُلٍّ جَعَلْنَا مَوَالِيَ مِمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالْأَقْرَبُونَ وَالَّذِينَ عَقَدَتْ أَيْمَانُكُمْ فَآتُوهُمْ نَصِيبَهُمْ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدًا}}<ref>«و برای هر دارایی از آنچه پدر و مادر و نزدیکان به‌جا گذارده‌اند، میراث‌برانی نهاده‌ایم و (نیز) سهم کسانی را که پیمان (زناشویی) تان (شما را به آنان) وابسته است؛ به آنها بپردازید؛ بی‌گمان خداوند بر هر چیزی گواه است» سوره نساء، آیه ۳۳.</ref> [[سخن]] به میان آمده است<ref>[[سید رضا اسحاق‌نیا تربتی|اسحاق‌نیا تربتی]] و [[مرتضی ذبیح‌اللهی|ذبیح‌اللهی]]، [[شهید (مقاله)|مقاله «شهید»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۶ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۶، ص۵۸۶.</ref>.
براساس [[آیه]] {{متن قرآن|إِنْ نَقُولُ إِلَّا اعْتَرَاكَ بَعْضُ آلِهَتِنَا بِسُوءٍ قَالَ إِنِّي أُشْهِدُ اللَّهَ وَاشْهَدُوا أَنِّي بَرِيءٌ مِمَّا تُشْرِكُونَ}}<ref>«ما جز این نمی‌گوییم که یکی از خدایان ما به تو آسیبی رسانده است؛ گفت: من خداوند را گواه می‌گیرم و (شما نیز) گواه باشید که من از شرکی که در برابر او می‌ورزید، بیزارم» سوره هود، آیه ۵۴.</ref> [[حضرت هود]] {{ع}} در برابر [[قوم]] خویش [[خدا]] را به [[شهادت]] گرفته بر اینکه از آنچه ایشان [[شریک]] وی می‌پندارند، منزه است.
 
"اشهاد" نیز که مشتقات آن درباره [[خداوند]] در دو [[آیه]] به کار رفته‌اند، به معنای احضار و اعلام است و براساس [[آیه]] {{متن قرآن|مَا أَشْهَدْتُهُمْ خَلْقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَلَا خَلْقَ أَنْفُسِهِمْ وَمَا كُنْتُ مُتَّخِذَ الْمُضِلِّينَ عَضُدًا}}<ref>«آنان را نه در آفرینش آسمان‌ها و زمین گواه کردم و نه در آفرینش خودشان و من آن نیم که گمراه‌کنندگان را یاور گیرم» سوره کهف، آیه ۵۱.</ref> هنگام [[آفرینش]] [[آسمان‌ها]] و [[زمین]] [[خدای سبحان]] [[شیاطین]] را احضار نکرده و به آنان خبر نداده که [[آفرینش]] چگونه است<ref>المیزان، ج۱۳، ص۳۲۶.</ref>، بنابراین [[گمان]] کسانی که می‌پندارند [[شیاطین]] [[علم غیب]] دارند و از اوضاع عالم مطلع‌اند [[باطل]] است<ref>مخزن العرفان، ج۸، ص۴۸.</ref>. و بر پایه [[آیه]] {{متن قرآن|وَإِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِي آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَى أَنْفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ قَالُوا بَلَى شَهِدْنَا أَنْ تَقُولُوا يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هَذَا غَافِلِينَ}}<ref>«و (یاد کن) آنگاه را که پروردگارت از پشت فرزندان آدم، زاده‌های آنها را برآورد و از آنان بر خودشان گواهی گرفت که آیا من پروردگارتان نیستم؟ گفتند: چرا، گواهی می‌دهیم؛ مبادا که در رستخیز بگویید ما از این ناآگاه بودیم» سوره اعراف، آیه ۱۷۲.</ref> [[خداوند]] از پشت [[فرزندان آدم]] [[ذریه]] آنها را برگرفت و آنان را بر خودشان [[گواه]] کرد و پرسید: آیا من [[پروردگار]] شما نیستم؟ گفتند: چرا، ما [[گواهی]] می‌دهیم.<ref>[[سید رضا اسحاق‌نیا تربتی|اسحاق‌نیا تربتی]] و [[مرتضی ذبیح‌اللهی|ذبیح‌اللهی]]، [[شهید (مقاله)|مقاله «شهید»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۶ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۶، ص۵۸۶.</ref>.


== گستره و چگونگی [[شاهد]] بودن [[خدا]] ==
== گستره و چگونگی [[شاهد]] بودن [[خدا]] ==
"[[شهادت]]" دو جنبه دارد: [[تحمل]] و اداء. [[تحمل]] [[شهادت]] از راه‌های گوناگون [[حسی]] و [[شهودی]] ممکن است، چنان‌که ادای آن نیز برحسب [[مراتب علم]] [[تحمل]] کننده و روشنی یا پیچیدگی موضوع [[شهادت]] و قوت و [[ضعف]] بیان کننده آن مختلف است و از آنجا که [[خدای سبحان]] بر اثر [[آفریدگار]] بودنش از همه وقایع [[جهان]] و [[افعال]] [[بندگان]] از همه آگاه‌تر است، [[تحمل]] و ادای [[شهادت]] از [[ناحیه]] او از همگان [[برتر]] است: {{متن قرآن|قُلْ أَيُّ شَيْءٍ أَكْبَرُ شَهَادَةً قُلِ اللَّهُ }}<ref>«بگو: چه چیزی در گواهی بزرگ‌تر است؟ بگو: خداوند» سوره انعام، آیه ۱۹.</ref> <ref>المیزان، ج۷، ص۳۷.</ref> با این حال چگونگی [[شهادت]] [[خداوند]] بر امور گوناگون و اینکه قولی است یا فعلی یا ذاتی، به شرح ذیل، مورد توجه [[متکلمان]] و [[مفسران]] قرار گرفته است.<ref>[[سید رضا اسحاق‌نیا تربتی|اسحاق‌نیا تربتی]] و [[مرتضی ذبیح‌اللهی|ذبیح‌اللهی]]، [[شهید (مقاله)|مقاله «شهید»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۶ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۶، ص ۵۸۷.</ref>.
"[[شهادت]]" دو جنبه دارد: [[تحمل]] و اداء. [[تحمل]] [[شهادت]] از راه‌های گوناگون [[حسی]] و [[شهودی]] ممکن است، چنان‌که ادای آن نیز برحسب [[مراتب علم]] [[تحمل]] کننده و روشنی یا پیچیدگی موضوع [[شهادت]] و قوت و [[ضعف]] بیان کننده آن مختلف است و از آنجا که [[خدای سبحان]] بر اثر [[آفریدگار]] بودنش از همه وقایع [[جهان]] و [[افعال]] [[بندگان]] از همه آگاه‌تر است، [[تحمل]] و ادای [[شهادت]] از [[ناحیه]] او از همگان [[برتر]] است: {{متن قرآن|قُلْ أَيُّ شَيْءٍ أَكْبَرُ شَهَادَةً قُلِ اللَّهُ }}<ref>«بگو: چه چیزی در گواهی بزرگ‌تر است؟ بگو: خداوند» سوره انعام، آیه ۱۹.</ref> <ref>المیزان، ج۷، ص۳۷.</ref> با این حال چگونگی [[شهادت]] [[خداوند]] بر امور گوناگون و اینکه قولی است یا فعلی یا ذاتی، به شرح ذیل، مورد توجه [[متکلمان]] و [[مفسران]] قرار گرفته است<ref>[[سید رضا اسحاق‌نیا تربتی|اسحاق‌نیا تربتی]] و [[مرتضی ذبیح‌اللهی|ذبیح‌اللهی]]، [[شهید (مقاله)|مقاله «شهید»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۶ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۶، ص۵۸۷.</ref>.
=== [[شهادت]] بر [[وحدانیت]] خود ===
[[خداوند]] در [[آیه]] {{متن قرآن|شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ وَالْمَلَائِكَةُ وَأُوْلُواْ الْعِلْمِ قَائِمًا بِالْقِسْطِ لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ}}<ref>«خداوند- که به دادگری ایستاده است- و فرشتگان و دانشوران گواهی می‌دهند که: هیچ خدایی نیست جز او که پیروزمند فرزانه است» سوره آل عمران، آیه ۱۸.</ref> به [[وحدانیت]] خود [[شهادت]] داده است. که به [[اعتقاد]] برخی این [[شهادت]] قولی است <ref>المیزان، ج۳، ص۱۱۴.</ref> و مراد از [[شهادت]] قولی [[کلام خدا]] و جملات و عبارات [[آیات قرآن]] است.


در مقابل، برخی مراد از [[شهادت]] [[خدا]] را دلالت [[آفرینش]] موجودات بر [[توحید فطری]] برای صاحبان [[عقل]] می‌دانند؛ بدین‌گونه که [[خداوند]] [[آیات]] آفاقی را به گونه‌ای [[آفریده]] که عقل‌های [[سلیم]] [[شهادت]] [[خداوند]] بر [[وحدانیت]] خود را از آن در می‌یابند<ref> بیان السعاده، ج۱، ص۲۵۱.</ref> و اگر [[ادله]] [[توحیدی]] از سوی [[خداوند]] نبود، [[دانشمندان]] از [[فهم]] [[وحدانیت]] [[خدا]] عاجز بودند<ref> التفسیر الکبیر، ج۷، ص۱۶۸ - ۱۶۹.</ref>. به دیگر تعبیر، [[خداوند]] با پدید آوردن [[جهان آفرینش]] با [[حاکمیت]] [[نظام]] واحد و [[قوانین]] و برنامه‌های یکسان، عملاً نشان داده که [[آفریدگار]] [[جهان]] یکی است<ref> نمونه، ج۲، ص۴۶۷.</ref> و با [[حجت]] قطعی [[شاهد]] [[حقیقی]] بر [[وحدانیت]] خویش گشته است<ref> التفسیر الکبیر، ج۷، ص۱۶۸ - ۱۶۹؛ نک: مخزن العرفان، ج۳، ص۶۶.</ref>.
=== [[شهادت]] بر وحدانیت خود ===
[[خداوند]] در [[آیه]] {{متن قرآن|شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ وَالْمَلَائِكَةُ وَأُوْلُواْ الْعِلْمِ قَائِمًا بِالْقِسْطِ لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ}}<ref>«خداوند- که به دادگری ایستاده است- و فرشتگان و دانشوران گواهی می‌دهند که: هیچ خدایی نیست جز او که پیروزمند فرزانه است» سوره آل عمران، آیه ۱۸.</ref> به [[وحدانیت]] خود [[شهادت]] داده است. که به [[اعتقاد]] برخی این [[شهادت]] قولی است <ref>المیزان، ج۳، ص۱۱۴.</ref> و مراد از [[شهادت]] قولی [[کلام خدا]] و جملات و عبارات [[آیات قرآن]] است<ref>[[سید رضا اسحاق‌نیا تربتی|اسحاق‌نیا تربتی]] و [[مرتضی ذبیح‌اللهی|ذبیح‌اللهی]]، [[شهید (مقاله)|مقاله «شهید»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۶ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۶، ص۵۸۷-۵۸۸.</ref>.


برخی با نقد دو دیدگاه پیشین گفته‌اند: [[پذیرش]] [[شهادت]] قولی [[خدا]] بر [[وحدانیت]] خویش، بر [[اثبات]] [[عدالت]] او [[استوار]] و [[اثبات]] [[عدالت]] او نیز از [[راه]] بررسی [[اعتدال]] فعل حاصل شده و [[اعتدال]] فعل او ثابت کننده [[شریک]] نداشتن او نیز خواهد بود. در نتیجه، پیش از اینکه از طریق [[شهادت]] لفظی [[خدا]] به [[وحدت]] او پی ببریم، وحدتش را با [[عدل]] و [[اعتدال]] او ثابت کرده‌ایم و با این بیان، دیگر به [[شهادت]] لفظی او نیاز نخواهد بود<ref> تسنیم، ج۱۳، ص۳۹۸ - ۳۹۹.</ref>. همچنین [[پذیرش]] [[شهادت]] فعل [[خدا]] بر [[وحدانیت]] خویش مستلزم ارتکاب مجاز است، زیرا این [[شهادت]]، [[شهادت]] [[نظم]] عالَم بر [[یگانگی]] اوست و در نتیجه، مدعا [[یگانگی خدا]] بوده و [[شاهد]] آن عالَم خواهد بود و به جای {{متن قرآن|شَهِدَ اللَّهُ}} باید "شهد العالَم" می‌فرمود، بنابراین [[شهادت]] [[خداوند]] بر [[وحدانیت]] خویش [[عینی]] و ذاتی است؛ بدین معنا که [[ذات خدا]] بر [[وحدت]] او [[شهادت]] می‌دهد و اصولاً [[خدا]] بودن با تعدد سازگار نیست، زیرا [[ذات خدا]] نامحدود است و موجود نامحدود، برای غیر خود جایی نمی‌گذارد و به سخن دیگر، [[دلیل]] [[وحدت]] موجودی نامحدود، همان نامحدود بودن آن است و این معنای [[شهادت]] ذاتی [[خدای متعال]] بر [[وحدت]] خویش است<ref> تسنیم، ج۱۳، ص۴۰۰ - ۴۰۱.</ref>.<ref>[[سید رضا اسحاق‌نیا تربتی|اسحاق‌نیا تربتی]] و [[مرتضی ذبیح‌اللهی|ذبیح‌اللهی]]، [[شهید (مقاله)|مقاله «شهید»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۶ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۶، ص۵۸۷-۵۸۸.</ref>.
=== [[شهادت]] بر [[رسالت پیامبر]] {{صل}} ===
=== [[شهادت]] بر [[رسالت پیامبر]] {{صل}} ===
[[خداوند]] در آیاتی از [[قرآن کریم]] بر [[رسالت]] [[پیامبر خاتم]] [[شهادت]] داده است؛ مانند {{متن قرآن|قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ}}<ref>«بگو: میان من و شما خداوند و کسی که دانش کتاب نزد اوست، گواه بس» سوره رعد، آیه ۴۳.</ref>؛ {{متن قرآن|قُلْ أَيُّ شَيْءٍ أَكْبَرُ شَهَادَةً قُلِ اللَّهُ شَهِيدٌ بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَأُوحِيَ إِلَيَّ هَذَا الْقُرْآنُ لِأُنْذِرَكُمْ بِهِ وَمَنْ بَلَغَ أَئِنَّكُمْ لَتَشْهَدُونَ أَنَّ مَعَ اللَّهِ آلِهَةً أُخْرَى قُلْ لَا أَشْهَدُ قُلْ إِنَّمَا هُوَ إِلَهٌ وَاحِدٌ وَإِنَّنِي بَرِيءٌ مِمَّا تُشْرِكُونَ}}<ref>«بگو: چه چیزی در گواهی بزرگ‌تر است؟ بگو: خداوند که میان من و شما گواه است و به من این قرآن وحی شده است تا با آن به شما و به هر کس که (این قرآن به او) برسد، هشدار دهم، آیا شما گواهی می‌دهید که با خداوند خدایان دیگری هست؟ بگو: من گواهی نمی‌دهم؛ بگو: تنها او خدایی یگانه است و من از شرکی که می‌ورزید بیزارم» سوره انعام، آیه ۱۹.</ref>؛ {{متن قرآن|وَإِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ النَّبِيِّينَ لَمَا آتَيْتُكُمْ مِنْ كِتَابٍ وَحِكْمَةٍ ثُمَّ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَكُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَلَتَنْصُرُنَّهُ قَالَ أَأَقْرَرْتُمْ وَأَخَذْتُمْ عَلَى ذَلِكُمْ إِصْرِي قَالُوا أَقْرَرْنَا قَالَ فَاشْهَدُوا وَأَنَا مَعَكُمْ مِنَ الشَّاهِدِينَ}}<ref>«و آنگاه خداوند از پیامبران پیمان گرفت که چون به شما کتاب و حکمتی دادم سپس پیامبری نزدتان آمد که آن (کتاب) را که با شماست راست می‌شمارد، باید بدو ایمان آورید و باید او را یاوری کنید و (آنگاه) فرمود: آیا اقرار کردید و بر (پایه) آن پیمان مرا پذیرفتید؟ گفتند: اقرار کردیم؛ فرمود: پس گواه باشید و من نیز همراه شما از گواهانم» سوره آل عمران، آیه ۸۱.</ref>؛ {{متن قرآن|لَكِنِ اللَّهُ يَشْهَدُ بِمَا أَنْزَلَ إِلَيْكَ أَنْزَلَهُ بِعِلْمِهِ وَالْمَلَائِكَةُ يَشْهَدُونَ وَكَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا}}<ref>«(کافران به درستی کتاب تو گواهی نمی‌دهند) لکن، خداوند به (درستی) آنچه بر تو فرو فرستاده است، گواهی می‌دهد؛ با دانش خود فرو فرستاده است؛ و فرشتگان گواهی می‌دهند و خداوند، گواه، بس» سوره نساء، آیه ۱۶۶.</ref>؛ {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَكَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا}}<ref>«اوست که پیامبرش را با رهنمود و دین راستین فرستاد تا آن را بر همه دین‌ها برتری دهد و خداوند، گواه بس» سوره فتح، آیه ۲۸.</ref>. و ادای [[شهادت]] [[خدا]] بر [[رسالت]] آن [[حضرت]] به اظهار معجزاتی است که موجب [[صدق]] [[نبوت]] می‌گردد و این [[برترین]] شهادت‌هاست، زیرا [[معجزه]] فعلی موجب [[یقین]] به [[نصب پیامبر]] از سوی [[خداوند]] می‌گردد<ref>التفسیر الکبیر، ج۱۹، ص۵۴.</ref>. البته برخی [[شهادت]] [[خدا]] بر [[رسالت]] را نیز قولی و ناظر به آیاتی نظیر {{متن قرآن|إِنَّكَ لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ}}<ref>«اینها آیات خداوند است که آن را به درستی بر تو می‌خوانیم و همانا تو بی‌گمان از فرستادگانی» سوره بقره، آیه ۲۵۲.</ref>؛ {{متن قرآن|عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ}}<ref>«و دروغ انگاران آیات ما، کران و لالانی در تاریکی‌هایند؛ هر کس را خداوند بخواهد، در بیراهی وا می‌نهد و هر کس را بخواهد، بر راهی راست می‌دارد» سوره انعام، آیه ۳۹.</ref> دانسته‌اند <ref>المیزان، ج۱۱، ص۳۸۳؛ ج۷، ص۳۸.</ref>.<ref>[[سید رضا اسحاق‌نیا تربتی|اسحاق‌نیا تربتی]] و [[مرتضی ذبیح‌اللهی|ذبیح‌اللهی]]، [[شهید (مقاله)|مقاله «شهید»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۶ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۶، ص۵۸۸.</ref>.
[[خداوند]] در آیاتی از [[قرآن کریم]] بر [[رسالت]] [[پیامبر خاتم]] [[شهادت]] داده است؛ مانند {{متن قرآن|قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ}}<ref>«بگو: میان من و شما خداوند و کسی که دانش کتاب نزد اوست، گواه بس» سوره رعد، آیه ۴۳.</ref>؛ {{متن قرآن|قُلْ أَيُّ شَيْءٍ أَكْبَرُ شَهَادَةً قُلِ اللَّهُ شَهِيدٌ بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَأُوحِيَ إِلَيَّ هَذَا الْقُرْآنُ لِأُنْذِرَكُمْ بِهِ وَمَنْ بَلَغَ أَئِنَّكُمْ لَتَشْهَدُونَ أَنَّ مَعَ اللَّهِ آلِهَةً أُخْرَى قُلْ لَا أَشْهَدُ قُلْ إِنَّمَا هُوَ إِلَهٌ وَاحِدٌ وَإِنَّنِي بَرِيءٌ مِمَّا تُشْرِكُونَ}}<ref>«بگو: چه چیزی در گواهی بزرگ‌تر است؟ بگو: خداوند که میان من و شما گواه است و به من این قرآن وحی شده است تا با آن به شما و به هر کس که (این قرآن به او) برسد، هشدار دهم، آیا شما گواهی می‌دهید که با خداوند خدایان دیگری هست؟ بگو: من گواهی نمی‌دهم؛ بگو: تنها او خدایی یگانه است و من از شرکی که می‌ورزید بیزارم» سوره انعام، آیه ۱۹.</ref>.<ref>[[سید رضا اسحاق‌نیا تربتی|اسحاق‌نیا تربتی]] و [[مرتضی ذبیح‌اللهی|ذبیح‌اللهی]]، [[شهید (مقاله)|مقاله «شهید»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۶ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۶، ص۵۸۸.</ref>


=== [[شهادت بر اعمال]] [[بندگان]] ===
=== [[شهادت بر اعمال]] [[بندگان]] ===
[[آیات]] ناظر به [[شهادت]] [[خداوند]] بر [[اعمال]] [[بندگان]] دو دسته‌اند: بخشی از آنها به [[شهادت]] [[خداوند]] در [[دنیا]] اشاره دارد، چنان‌که [[شهادت]] می‌دهد [[منافقان]] برخلاف اعتقادشان و برای [[انحراف]] [[بندگان]] به [[دروغ]] به [[رسالت پیامبر]] [[شهادت]] می‌دهند <ref>التبیان، ج۹، ص۵۶۸؛ مجمع البیان، ج۱۰، ص۴۳۹؛ التفسیر الکبیر، ج۳۰، ص۱۲ - ۱۳.</ref>. بنابر این [[تکذیب]] آنان از این‌روست که [[اعتقاد قلبی]] ندارند و [[شهادت]] بر [[کذب]] مُخبِر است نه خبر: {{متن قرآن|إِذَا جَاءَكَ الْمُنَافِقُونَ قَالُوا نَشْهَدُ إِنَّكَ لَرَسُولُ اللَّهِ وَاللَّهُ يَعْلَمُ إِنَّكَ لَرَسُولُهُ وَاللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَكَاذِبُونَ}}<ref>«چون منافقان نزد تو می‌آیند، می‌گویند: گواهی می‌دهیم که بی‌گمان تو فرستاده خدایی و خداوند می‌داند که تو به راستی فرستاده اویی و خداوند گواهی می‌دهد که منافقان، سخت دروغگویند» سوره منافقون، آیه ۱.</ref>، {{متن قرآن|أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ نَافَقُوا يَقُولُونَ لِإِخْوَانِهِمُ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ لَئِنْ أُخْرِجْتُمْ لَنَخْرُجَنَّ مَعَكُمْ وَلَا نُطِيعُ فِيكُمْ أَحَدًا أَبَدًا وَإِنْ قُوتِلْتُمْ لَنَنْصُرَنَّكُمْ وَاللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ}}<ref>«آیا به کسانی ننگریسته‌ای که دورویی می‌کنند، به برادران کافر خود از اهل کتاب می‌گویند: اگر شما را بیرون راندند ما نیز با شما بیرون خواهیم آمد و هیچ‌گاه به زیان شما از هیچ کس فرمان نمی‌بریم و اگر با شما جنگ شود به شما یاری خواهیم رساند و خداوند گواه است» سوره حشر، آیه ۱۱.</ref> <ref> المیزان، ج۱۹، ص۲۷۹.</ref>؛ همچنین [[خداوند]] با احاطه قیومی و عِلّی خود [[شاهد]] [[اعمال]] [[کافران]] بوده<ref>اطیب البیان، ج۶، ص۳۹۶.</ref> و آنان را به آثار اعمالشان، یعنی [[کیفر]] و [[عذاب]] توجه داده است: {{متن قرآن|قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لِمَ تَكْفُرُونَ بِآيَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ شَهِيدٌ عَلَى مَا تَعْمَلُونَ}}<ref>«بگو: ای اهل کتاب! چرا به آیات خداوند کفر می‌ورزید در حالی که خداوند به آنچه می‌کنید گواه است» سوره آل عمران، آیه ۹۸.</ref> <ref>جوامع الجامع، ج۲، ص۱۱۴.</ref>.
[[آیات]] ناظر به [[شهادت]] [[خداوند]] بر [[اعمال]] [[بندگان]] دو دسته‌اند: بخشی از آنها به [[شهادت]] [[خداوند]] در [[دنیا]] اشاره دارد، چنان‌که [[شهادت]] می‌دهد [[منافقان]] برخلاف اعتقادشان و برای [[انحراف]] [[بندگان]] به [[دروغ]] به [[رسالت پیامبر]] [[شهادت]] می‌دهند <ref>التبیان، ج۹، ص۵۶۸؛ مجمع البیان، ج۱۰، ص۴۳۹؛ التفسیر الکبیر، ج۳۰، ص۱۲ - ۱۳.</ref>. بنابر این [[تکذیب]] آنان از این‌روست که [[اعتقاد قلبی]] ندارند و [[شهادت]] بر [[کذب]] مُخبِر است نه خبر: {{متن قرآن|إِذَا جَاءَكَ الْمُنَافِقُونَ قَالُوا نَشْهَدُ إِنَّكَ لَرَسُولُ اللَّهِ وَاللَّهُ يَعْلَمُ إِنَّكَ لَرَسُولُهُ وَاللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَكَاذِبُونَ}}<ref>«چون منافقان نزد تو می‌آیند، می‌گویند: گواهی می‌دهیم که بی‌گمان تو فرستاده خدایی و خداوند می‌داند که تو به راستی فرستاده اویی و خداوند گواهی می‌دهد که منافقان، سخت دروغگویند» سوره منافقون، آیه ۱.</ref>.


بخشی دیگر از [[آیات]]، به [[شهادت]] [[خدا]] بر [[اعمال]] [[بندگان]] در [[روز قیامت]] ناظرند: {{متن قرآن|وَإِمَّا نُرِيَنَّكَ بَعْضَ الَّذِي نَعِدُهُمْ أَوْ نَتَوَفَّيَنَّكَ فَإِلَيْنَا مَرْجِعُهُمْ ثُمَّ اللَّهُ شَهِيدٌ عَلَى مَا يَفْعَلُونَ}}<ref>«و اگر (هم) برخی از آنچه را که به آنان وعده می‌کنیم به تو بنمایانیم یا (پیش از آن) جان تو را بستانیم باری، بازگشتشان به سوی ماست آنگاه خداوند بر آنچه انجام می‌دهند گواه است» سوره یونس، آیه ۴۶.</ref>؛ {{متن قرآن|وَمَا تَكُونُ فِي شَأْنٍ وَمَا تَتْلُو مِنْهُ مِنْ قُرْآنٍ وَلَا تَعْمَلُونَ مِنْ عَمَلٍ إِلَّا كُنَّا عَلَيْكُمْ شُهُودًا إِذْ تُفِيضُونَ فِيهِ وَمَا يَعْزُبُ عَنْ رَبِّكَ مِنْ مِثْقَالِ ذَرَّةٍ فِي الْأَرْضِ وَلَا فِي السَّمَاءِ وَلَا أَصْغَرَ مِنْ ذَلِكَ وَلَا أَكْبَرَ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُبِينٍ}}<ref>«و تو در هیچ کاری نیستی و از آن هیچ قرآنی نمی‌خوانی و (نیز شما) هیچ کاری نمی‌کنید مگر همین که بدان می‌پردازید، ما بر شما گواهیم و همسنگ ذرّه‌ای در زمین یا در آسمان، از پروردگارت پنهان نمی‌ماند و هیچ چیز کوچک‌تر و یا بزرگ‌تر از آن نیست مگر که در کتابی روشنگر آمده است» سوره یونس، آیه ۶۱.</ref>. به گفته برخی، [[دلیل]] این [[شهادت]]، اقتضای [[الوهیت]] [[خداوند]] است که [[شاهد]] بر هر چیزی است.<ref>المیزان، ج۱۰، ص۷۱.</ref>.
بخشی دیگر از [[آیات]]، به [[شهادت]] [[خدا]] بر [[اعمال]] [[بندگان]] در [[روز قیامت]] ناظرند: {{متن قرآن|وَإِمَّا نُرِيَنَّكَ بَعْضَ الَّذِي نَعِدُهُمْ أَوْ نَتَوَفَّيَنَّكَ فَإِلَيْنَا مَرْجِعُهُمْ ثُمَّ اللَّهُ شَهِيدٌ عَلَى مَا يَفْعَلُونَ}}<ref>«و اگر (هم) برخی از آنچه را که به آنان وعده می‌کنیم به تو بنمایانیم یا (پیش از آن) جان تو را بستانیم باری، بازگشتشان به سوی ماست آنگاه خداوند بر آنچه انجام می‌دهند گواه است» سوره یونس، آیه ۴۶.</ref>؛ {{متن قرآن|وَمَا تَكُونُ فِي شَأْنٍ وَمَا تَتْلُو مِنْهُ مِنْ قُرْآنٍ وَلَا تَعْمَلُونَ مِنْ عَمَلٍ إِلَّا كُنَّا عَلَيْكُمْ شُهُودًا إِذْ تُفِيضُونَ فِيهِ وَمَا يَعْزُبُ عَنْ رَبِّكَ مِنْ مِثْقَالِ ذَرَّةٍ فِي الْأَرْضِ وَلَا فِي السَّمَاءِ وَلَا أَصْغَرَ مِنْ ذَلِكَ وَلَا أَكْبَرَ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُبِينٍ}}<ref>«و تو در هیچ کاری نیستی و از آن هیچ قرآنی نمی‌خوانی و (نیز شما) هیچ کاری نمی‌کنید مگر همین که بدان می‌پردازید، ما بر شما گواهیم و همسنگ ذرّه‌ای در زمین یا در آسمان، از پروردگارت پنهان نمی‌ماند و هیچ چیز کوچک‌تر و یا بزرگ‌تر از آن نیست مگر که در کتابی روشنگر آمده است» سوره یونس، آیه ۶۱.</ref>. به گفته برخی، [[دلیل]] این [[شهادت]]، اقتضای [[الوهیت]] [[خداوند]] است که [[شاهد]] بر هر چیزی است<ref>المیزان، ج۱۰، ص۷۱.</ref>.<ref>[[سید رضا اسحاق‌نیا تربتی|اسحاق‌نیا تربتی]] و [[مرتضی ذبیح‌اللهی|ذبیح‌اللهی]]، [[شهید (مقاله)|مقاله «شهید»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۶ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۶، ص ۵۸۸-۵۸۹.</ref>


به گفته برخی [[مفسران]]، اِخبار [[خدا]] درباره [[اعمال]] آفریدگان در [[روز قیامت]] ناظر به [[شاهد]] بودن خداست<ref>التفسیر الکبیر، ج۱۰، ص۷۰.</ref>. به گزارش [[آیه]] {{متن قرآن|إِنْ نَقُولُ إِلَّا اعْتَرَاكَ بَعْضُ آلِهَتِنَا بِسُوءٍ قَالَ إِنِّي أُشْهِدُ اللَّهَ وَاشْهَدُوا أَنِّي بَرِيءٌ مِمَّا تُشْرِكُونَ}}<ref>«ما جز این نمی‌گوییم که یکی از خدایان ما به تو آسیبی رسانده است؛ گفت: من خداوند را گواه می‌گیرم و (شما نیز) گواه باشید که من از شرکی که در برابر او می‌ورزید، بیزارم» سوره هود، آیه ۵۴.</ref>، [[هود]] {{ع}} در [[مقام]] [[احتجاج]] با [[مشرکان]] [[قوم]] خود، [[خدا]] را بر [[تبرّی]] خود از بت‌های آنان به [[گواهی]] می‌گیرد.<ref>[[سید رضا اسحاق‌نیا تربتی|اسحاق‌نیا تربتی]] و [[مرتضی ذبیح‌اللهی|ذبیح‌اللهی]]، [[شهید (مقاله)|مقاله «شهید»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۶ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۶، ص ۵۸۸-۵۸۹.</ref>.
=== [[شهادت]] بر هر چیزی ===
=== [[شهادت]] بر هر چیزی ===
در شماری از [[آیات]]، [[شهادت]] [[خدا]] بر هر چیزی آمده است: {{متن قرآن| إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ}}<ref>«بی‌گمان خداوند بر هر چیزی گواه است» سوره حج، آیه ۱۷.</ref>؛ {{متن قرآن|وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ}}<ref>«او به هر چیزی گواه است» سوره سبأ، آیه ۴۷.</ref>؛ نیز نک: {{متن قرآن| أَنَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ}}<ref>«پروردگارت بر همه چیز گواه است؟» سوره فصلت، آیه ۵۳.</ref>؛ {{متن قرآن| وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ}}<ref>«خداوند بر هر چیزی گواه است» سوره مجادله، آیه ۶.</ref>؛ {{متن قرآن| وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ}}<ref>«خداوند بر همه چیز گواه است» سوره بروج، آیه ۹.</ref> و مراد از این [[شهادت]]، [[احاطه علمی]] خداست<ref>کنز الدقائق، ج ۱۳، ص ۱۲۸؛ التفسیر الکاشف، ج ۷، ص ۲۶۸.</ref>.
در شماری از [[آیات]]، [[شهادت]] [[خدا]] بر هر چیزی آمده است: {{متن قرآن| إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ}}<ref>«بی‌گمان خداوند بر هر چیزی گواه است» سوره حج، آیه ۱۷.</ref>؛ {{متن قرآن|وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ}}<ref>«او به هر چیزی گواه است» سوره سبأ، آیه ۴۷.</ref>؛ نیز نک: {{متن قرآن| أَنَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ}}<ref>«پروردگارت بر همه چیز گواه است؟» سوره فصلت، آیه ۵۳.</ref>؛ {{متن قرآن| وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ}}<ref>«خداوند بر هر چیزی گواه است» سوره مجادله، آیه ۶.</ref>؛ {{متن قرآن| وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ}}<ref>«خداوند بر همه چیز گواه است» سوره بروج، آیه ۹.</ref> و مراد از این [[شهادت]]، [[احاطه علمی]] خداست<ref>کنز الدقائق، ج ۱۳، ص ۱۲۸؛ التفسیر الکاشف، ج ۷، ص ۲۶۸.</ref>.<ref>[[سید رضا اسحاق‌نیا تربتی|اسحاق‌نیا تربتی]] و [[مرتضی ذبیح‌اللهی|ذبیح‌اللهی]]، [[شهید (مقاله)|مقاله «شهید»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۶ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۶، ص۵۸۹.</ref>
 
عبارت {{متن قرآن| إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ}}<ref>«بی‌گمان خداوند بر هر چیزی گواه است» سوره حج، آیه ۱۷.</ref> تعلیلی برای [[فصل خصومت]] [[انسان‌ها]] از سوی [[خدا]] در [[قیامت]] است<ref>المیزان، ج۱۴، ص۳۵۸.</ref>.
 
در موارد دیگر که مشابه همین عبارت آمده جنبه تعلیل دارد؛ برای نمونه {{متن قرآن|ثُمَّ اللَّهُ شَهِيدٌ عَلَى مَا يَفْعَلُونَ}}<ref>«خداوند بر آنچه انجام می‌دهند گواه است» سوره یونس، آیه ۴۶.</ref> برای بیان علت [[حکم]] ارائه [[عذاب]] [[مشرکان]] به [[پیامبر]] {{صل}}است<ref>المیزان، ج۱۰، ص۷۰.</ref>.


برخی در [[آیه]] {{متن قرآن| أَوَلَمْ يَكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ}}<ref>«آیا بسنده نیست که پروردگارت بر همه چیز گواه است؟» سوره فصلت، آیه ۵۳.</ref> [[شهید]] را به معنای مشهود دانسته و گفته‌اند که مقصود، مشهود بودن [[خدا]] برای همه اشیاست، زیرا همه آنها از هر جهت [[نیازمند]] به [[خدا]] و به او وابسته‌اند و او بر آنها [[قاهر]] است. بنابر این، معلوم همه اشیاست، گرچه برخی از آنها به او [[معرفت]] نداشته باشند <ref>المیزان، ج۱۷، ص۴۰۵.</ref>.<ref>[[سید رضا اسحاق‌نیا تربتی|اسحاق‌نیا تربتی]] و [[مرتضی ذبیح‌اللهی|ذبیح‌اللهی]]، [[شهید (مقاله)|مقاله «شهید»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۶ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۶، ص۵۸۹.</ref>.
== کفایت [[شهادت]] [[خداوند]] ==
== [[کفایت]] [[شهادت]] [[خداوند]] ==
در شماری از [[آیات]] درباره برخی امور به [[کفایت]] [[شهادت]] [[خداوند]] اشاره شده است، مانند: [[آیه]] {{متن قرآن|مَا أَصَابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللَّهِ وَمَا أَصَابَكَ مِنْ سَيِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِكَ وَأَرْسَلْنَاكَ لِلنَّاسِ رَسُولًا وَكَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا}}<ref>«(ای آدمی!) هر نیکی به تو رسد از خداوند است و هر بدی به تو رسد از خود توست. و (ای محمّد!) ما تو را برای مردم، پیامبر فرستاده‌ایم و خداوند، (شما را) گواه بس» سوره نساء، آیه 79.</ref> درباره [[رسالت]] [[پیامبر اکرم]] {{صل}} می‌گوید: {{متن قرآن|وَكَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا}}<ref>«خداوند، (شما را) گواه بس» سوره نساء، آیه ۷۹.</ref>. مراد از [[کفایت]] [[شهادت]] [[خدا]]، عالم بودن او به امور آشکار و پنهان است <ref>اطیب البیان، ج۶، ص۳۷۶.</ref>، چنان‌که برخی در توجیه [[کفایت]] [[شهادت]] [[خدا]] بر [[رسالت]] [[پیامبر اکرم]] {{صل}}برآن‌اند که [[خدا]] بر آنچه از [[پیامبر]] خویش سر می‌زند [[شاهد]] است و می‌داند که پیغمبرش [[رسالت]] او را [[ابلاغ]] کرده و [[دعوت]] و [[احتجاج]] را به نهایت رسانده و عذری باقی نگذاشته و [[مردم]] نیز شنیده‌اند و [[حجت]] بر آنان تمام شده است<ref>المیزان، ج۱۳، ص۲۰۸.</ref>.
در شماری از [[آیات]] درباره برخی امور به [[کفایت]] [[شهادت]] [[خداوند]] اشاره شده است؛ برای نمونه:
# [[آیه]] {{متن قرآن|مَا أَصَابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللَّهِ وَمَا أَصَابَكَ مِنْ سَيِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِكَ وَأَرْسَلْنَاكَ لِلنَّاسِ رَسُولًا وَكَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا}}<ref>«(ای آدمی!) هر نیکی به تو رسد از خداوند است و هر بدی به تو رسد از خود توست. و (ای محمّد!) ما تو را برای مردم، پیامبر فرستاده‌ایم و خداوند، (شما را) گواه بس» سوره نساء، آیه 79.</ref> درباره [[رسالت]] [[پیامبر اکرم]] {{صل}} می‌گوید: {{متن قرآن|وَكَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا}}<ref>«خداوند، (شما را) گواه بس» سوره نساء، آیه ۷۹.</ref>. مراد از [[کفایت]] [[شهادت]] [[خدا]]، عالم بودن او به امور آشکار و پنهان است <ref>اطیب البیان، ج۶، ص۳۷۶.</ref>، چنان‌که برخی در توجیه [[کفایت]] [[شهادت]] [[خدا]] بر [[رسالت]] [[پیامبر اکرم]] {{صل}}برآن‌اند که [[خدا]] بر آنچه از [[پیامبر]] خویش سر می‌زند [[شاهد]] است و می‌داند که پیغمبرش [[رسالت]] او را [[ابلاغ]] کرده و [[دعوت]] و [[احتجاج]] را به نهایت رسانده و عذری باقی نگذاشته و [[مردم]] نیز شنیده‌اند و [[حجت]] بر آنان تمام شده است <ref>المیزان، ج۱۳، ص۲۰۸.</ref>.
# در [[آیه]] {{متن قرآن|لَكِنِ اللَّهُ يَشْهَدُ بِمَا أَنْزَلَ إِلَيْكَ أَنْزَلَهُ بِعِلْمِهِ وَالْمَلَائِكَةُ يَشْهَدُونَ وَكَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا}}<ref>«(کافران به درستی کتاب تو گواهی نمی‌دهند) لکن، خداوند به (درستی) آنچه بر تو فرو فرستاده است، گواهی می‌دهد؛ با دانش خود فرو فرستاده است؛ و فرشتگان گواهی می‌دهند و خداوند، گواه، بس» سوره نساء، آیه ۱۶۶.</ref> درباره [[نزول قرآن]] بر آن [[حضرت]] نیز آمده است: {{متن قرآن| وَكَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا}}<ref>«و خداوند، گواه، بس» سوره نساء، آیه ۱۶۶.</ref>.
# در [[آیه]] {{متن قرآن|فَكَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ إِنْ كُنَّا عَنْ عِبَادَتِكُمْ لَغَافِلِينَ}}<ref>«پس میان ما و شما خداوند گواه بس؛ بی‌گمان از پرستش شما بی‌خبر بودیم» سوره یونس، آیه ۲۹.</ref> درباره معبودان [[مشرکان]] آمده است که در [[روز قیامت]] به پرستش‌کنندگان خود می‌گویند ما از [[عبادت]] شما [[غافل]] بودیم و [[خدا]] میان ما و شما به عنوان [[شاهد]] [[کفایت]] می‌کند.
# در [[آیه]] {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَكَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا}}<ref>«اوست که پیامبرش را با رهنمود و دین راستین فرستاد تا آن را بر همه دین‌ها برتری دهد و خداوند، گواه بس» سوره فتح، آیه ۲۸.</ref> [[کفایت]] [[شهادت]] [[خدا]] به [[پیروزی]] [[دین حق]] بر همه [[ادیان]] یاد شده است<ref>التبیان، ج۹، ص۳۳۶؛ المیزان، ج۱۸، ص۲۹۱.</ref>.
# [[شهادت]] [[خدا]] بر [[نیک]] و بد [[بندگان]] نیز در برخی [[آیات]] آمده و علت آن [[ترغیب]] آنان به [[نیکی]] و برحذر داشتن از بدی‌هاست: {{متن قرآن|مَا أَصَابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللَّهِ وَمَا أَصَابَكَ مِنْ سَيِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِكَ وَأَرْسَلْنَاكَ لِلنَّاسِ رَسُولًا وَكَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا}}<ref>«(ای آدمی!) هر نیکی به تو رسد از خداوند است و هر بدی به تو رسد از خود توست. و (ای محمّد!) ما تو را برای مردم، پیامبر فرستاده‌ایم و خداوند، (شما را) گواه بس» سوره نساء، آیه ۷۹.</ref>؛ {{متن قرآن|قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ إِنَّهُ كَانَ بِعِبَادِهِ خَبِيرًا بَصِيرًا}}<ref>«بگو: میان من و شما خداوند گواه بس؛ که او به بندگان خویش آگاهی بیناست» سوره اسراء، آیه ۹۶.</ref><ref>مجمع البیان، ج۳، ص۱۲۲.</ref>.


به گفته برخی، [[کفایت]] [[شهادت]] [[خداوند]] قرار دادن دلیل‌هایی بر [[توحید]] خویش و تصحیح [[نبوّت]] [[پیامبران]] است<ref>مجمع البیان، ج۹، ص۳۰؛ التفسیر الکبیر، ج۲۷، ص۵۷۴.</ref>، یا [[کفایت]] [[شهادت]] [[خدا]] بر [[نزول قرآن]]، همان [[آیات]] تحدّی است که در [[قرآن]] آمده<ref>المیزان، ج ۵، ص ۱۴۲.</ref> و با ثابت شدن [[معجزه]] بودن [[قرآن]] [[کفایت]] [[شهادت]] [[خداوند]] روشن می‌شود<ref>التفسیر الکبیر، ج۲۱، ص۴۱۰.</ref>.<ref>[[سید رضا اسحاق‌نیا تربتی|اسحاق‌نیا تربتی]] و [[مرتضی ذبیح‌اللهی|ذبیح‌اللهی]]، [[شهید (مقاله)|مقاله «شهید»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۶ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۶، ص ۵۸۹- ۵۹۰.</ref>.
به گفته برخی، [[کفایت]] [[شهادت]] [[خداوند]] قرار دادن دلیل‌هایی بر [[توحید]] خویش و تصحیح [[نبوّت]] [[پیامبران]] است<ref>مجمع البیان، ج۹، ص۳۰؛ التفسیر الکبیر، ج۲۷، ص۵۷۴.</ref>، یا [[کفایت]] [[شهادت]] [[خدا]] بر [[نزول قرآن]]، همان [[آیات]] تحدّی است که در [[قرآن]] آمده<ref>المیزان، ج ۵، ص ۱۴۲.</ref> و با ثابت شدن [[معجزه]] بودن [[قرآن]] [[کفایت]] [[شهادت]] [[خداوند]] روشن می‌شود<ref>التفسیر الکبیر، ج۲۱، ص۴۱۰.</ref>.<ref>[[سید رضا اسحاق‌نیا تربتی|اسحاق‌نیا تربتی]] و [[مرتضی ذبیح‌اللهی|ذبیح‌اللهی]]، [[شهید (مقاله)|مقاله «شهید»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۶ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۶، ص ۵۸۹- ۵۹۰.</ref>


== منابع ==
== منابع ==
۱۱۷٬۱۶۶

ویرایش