←نرمخویی
جز (ربات: جایگزینی خودکار متن (-{{پانویس2}} +{{پانویس}})) |
|||
| (۱۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط | |||
{{ | | موضوع مرتبط = | ||
| عنوان مدخل = رحمت | |||
| مداخل مرتبط = [[رحمت در قرآن]] - [[رحمت در حدیث]] - [[رحمت در نهج البلاغه]] - [[رحمت در اخلاق اسلامی]] - [[رحمت در معارف دعا و زیارات]] - [[رحمت در معارف و سیره سجادی]] | |||
| پرسش مرتبط = | |||
}} | |||
== مقدمه == | |||
==مقدمه== | |||
[[رحمت]]، بنابر آنچه راغب گفته، رقّت و لطافتی است که مقتضی [[احسان]] باشد. اما چنانچه رحمت به [[خدا]] نسبت داده شود تنها به معنای احسانی است که در [[حق]] بندگانش روا می‌دارد<ref>المفردات فی غریب القرآن.</ref>، چرا که رقّت به معنای [[انفعال]] و تأثّر [[قلبی]]، در خدا راهی ندارد. رحمت چه در خدا و چه در [[انسان]] موجب عطف توجه به [[مخلوقات]] و یا شخص دیگر می‌شود و از این جهت می‌توان گفت هر رحمتی مستلزم [[عطوفت]] است. | [[رحمت]]، بنابر آنچه راغب گفته، رقّت و لطافتی است که مقتضی [[احسان]] باشد. اما چنانچه رحمت به [[خدا]] نسبت داده شود تنها به معنای احسانی است که در [[حق]] بندگانش روا می‌دارد<ref>المفردات فی غریب القرآن.</ref>، چرا که رقّت به معنای [[انفعال]] و تأثّر [[قلبی]]، در خدا راهی ندارد. رحمت چه در خدا و چه در [[انسان]] موجب عطف توجه به [[مخلوقات]] و یا شخص دیگر می‌شود و از این جهت می‌توان گفت هر رحمتی مستلزم [[عطوفت]] است. | ||
[[امام سجاد]]{{ع}} در [[دعای عرفه]] وقتی از [[امام]] یاری‌گر [[دین]] و [[ولیّ خدا]] [[سخن]] می‌گوید چنین درخواستی دارد: {{متن حدیث|... وَ هَبْ لَنَا رَأْفَتَهُ، وَ رَحْمَتَهُ وَ تَعَطُّفَهُ وَ تَحَنُّنَهُ}}<ref>دعای ۴۷.</ref>؛ «ای [[خداوند]]، ولی و امام خود را برای دوستانت قلبی [[مهربان]] و نرم [[عطا]] کن و دست [[قدرت]] او بر دشمنانت گشوده گردان و [[رأفت]] و رحمت و عطوفت و محبتش را نصیب ما گردان». باز در همین [[دعا]] عطوفت [[قلب]] نسبت به افراد [[خاشع]] را از خداوند درخواست می‌کند. | [[امام سجاد]] {{ع}} در [[دعای عرفه]] وقتی از [[امام]] یاری‌گر [[دین]] و [[ولیّ خدا]] [[سخن]] می‌گوید چنین درخواستی دارد: {{متن حدیث|... وَ هَبْ لَنَا رَأْفَتَهُ، وَ رَحْمَتَهُ وَ تَعَطُّفَهُ وَ تَحَنُّنَهُ}}<ref>دعای ۴۷.</ref>؛ «ای [[خداوند]]، ولی و امام خود را برای دوستانت قلبی [[مهربان]] و نرم [[عطا]] کن و دست [[قدرت]] او بر دشمنانت گشوده گردان و [[رأفت]] و رحمت و عطوفت و محبتش را نصیب ما گردان». باز در همین [[دعا]] عطوفت [[قلب]] نسبت به افراد [[خاشع]] را از خداوند درخواست می‌کند. | ||
با ملاحظه این [[نیایش‌ها]] معلوم می‌شود که رحمت و عطوفت همراه هم و هر یک ملازم با دیگری است. از [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} [[نقل]] شده است: «رساترین وسیله‌ای که می‌توانی رحمت حق را بدان جلب کنی، آن است که در [[دل]] خویش رحمت و مهر به همه [[مردم]] را بپرورانی»<ref>گفتار امیرالمؤمنین علی{{ع}}، ج۱، ص۵۸۱.</ref>. | با ملاحظه این [[نیایش‌ها]] معلوم می‌شود که رحمت و عطوفت همراه هم و هر یک ملازم با دیگری است. از [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} [[نقل]] شده است: «رساترین وسیله‌ای که می‌توانی رحمت حق را بدان جلب کنی، آن است که در [[دل]] خویش رحمت و مهر به همه [[مردم]] را بپرورانی»<ref>گفتار امیرالمؤمنین علی {{ع}}، ج۱، ص۵۸۱.</ref>. | ||
[[رحمت الهی]] در [[قرآن]] به زیباترین شکل منعکس شده است. [[خدای رحمان]] و [[رحیم]]<ref>{{متن قرآن|الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ}} «آن بخشنده بخشاینده» سوره فاتحه، آیه ۳.</ref>، رحمت را بر خویشتن [[واجب]] ساخته است: {{متن قرآن|كَتَبَ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ}}<ref>«بگو از آن خداوند است که بر خویش بخشایش را بر خویش مقرّر داشته است» سوره انعام، آیه ۱۲.</ref><ref>نیز آیات {{متن قرآن|وَإِذَا جَاءَكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِآيَاتِنَا فَقُلْ سَلَامٌ عَلَيْكُمْ كَتَبَ رَبُّكُمْ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْكُمْ سُوءًا بِجَهَالَةٍ ثُمَّ تَابَ مِنْ بَعْدِهِ وَأَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ}} «و چون مؤمنان به آیات ما، نزد تو آیند بگو: درود بر شما! پروردگارتان بخشایش را بر خویش مقرّر داشته است: چنانچه هر یک از شما از سر نادانی کار بدی انجام دهد، آنگاه از پس آن توبه کند و به راه آید، چنین است که خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره انعام، آیه ۵۴؛ و {{متن قرآن|وَرَبُّكَ الْغَنِيُّ ذُو الرَّحْمَةِ إِنْ يَشَأْ يُذْهِبْكُمْ وَيَسْتَخْلِفْ مِنْ بَعْدِكُمْ مَا يَشَاءُ كَمَا أَنْشَأَكُمْ مِنْ ذُرِّيَّةِ قَوْمٍ آخَرِينَ}} «و پروردگار تو بی‌نیاز دارای بخشایش است؛ اگر بخواهد شما را باز می‌برد و آنچه را بخواهد پس از شما جانشین می‌گرداند به همان‌گونه که شما را از نسل گروه دیگری پدید آورد» سوره انعام، آیه ۱۳۳.</ref>. [[رحمت خدا]] گسترده و فراگیر است<ref>{{متن قرآن|فَإِنْ كَذَّبُوكَ فَقُلْ رَبُّكُمْ ذُو رَحْمَةٍ وَاسِعَةٍ وَلَا يُرَدُّ بَأْسُهُ عَنِ الْقَوْمِ الْمُجْرِمِينَ}} «پس اگر تو را دروغزن شمرده‌اند، بگو پروردگارتان دارای بخشایشی گسترده است و عذاب وی را از گروه تبهکاران باز نمی‌گردانند» سوره انعام، آیه ۱۴۷.</ref>. تنها [[گمراهان]] هستند که از رحمت خدا [[نومید]] می‌شوند<ref>{{متن قرآن|قَالَ وَمَنْ يَقْنَطُ مِنْ رَحْمَةِ رَبِّهِ إِلَّا الضَّالُّونَ}} «گفت: و جز گمراهان چه کسی از بخشایش پروردگار خویش ناامید می‌گردد؟» سوره حجر، آیه ۵۶؛ {{متن قرآن|الَّذِينَ يَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَمَنْ حَوْلَهُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَيُؤْمِنُونَ بِهِ وَيَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا وَسِعْتَ كُلَّ شَيْءٍ رَحْمَةً وَعِلْمًا فَاغْفِرْ لِلَّذِينَ تَابُوا وَاتَّبَعُوا سَبِيلَكَ وَقِهِمْ عَذَابَ الْجَحِيمِ}} «کسانی که عرش خداوند را برمی‌دارند و پیرامونیان آن، با سپاس پروردگارشان را به پاکی می‌ستایند و بدو ایمان می‌آورند و برای مؤمنان آمرزش می‌خواهند که: پروردگارا! بخشایش و دانش تو همه چیز را فراگیر است پس، آنان را که توبه آورده و از راه تو پیروی کرده‌اند بیامرز و از عذاب دوزخ باز دار» سوره غافر، آیه ۷.</ref>. [[رحمت الهی]] به افراد [[نیکوکار]] نزدیک است<ref>{{متن قرآن|...إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِيبٌ مِنَ الْمُحْسِنِينَ}} «...بخشایش خداوند به نیکوکاران نزدیک است» سوره اعراف، آیه ۵۶.</ref> [[کتاب هدایت]] [[الهی]] ([[قرآن]]) [[شفا]] و [[رحمت]] برای [[مؤمنین]] به ارمغان می‌آورد<ref>{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَتْكُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَشِفَاءٌ لِمَا فِي الصُّدُورِ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ}} «ای مردم! برای شما پندی از سوی پروردگارتان و شفایی برای دل‌ها و رهنمود و بخشایشی برای مؤمنان آمده است» سوره یونس، آیه ۵۷.</ref>. | [[رحمت الهی]] در [[قرآن]] به زیباترین شکل منعکس شده است. [[خدای رحمان]] و [[رحیم]]<ref>{{متن قرآن|الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ}} «آن بخشنده بخشاینده» سوره فاتحه، آیه ۳.</ref>، رحمت را بر خویشتن [[واجب]] ساخته است: {{متن قرآن|كَتَبَ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ}}<ref>«بگو از آن خداوند است که بر خویش بخشایش را بر خویش مقرّر داشته است» سوره انعام، آیه ۱۲.</ref><ref>نیز آیات {{متن قرآن|وَإِذَا جَاءَكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِآيَاتِنَا فَقُلْ سَلَامٌ عَلَيْكُمْ كَتَبَ رَبُّكُمْ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْكُمْ سُوءًا بِجَهَالَةٍ ثُمَّ تَابَ مِنْ بَعْدِهِ وَأَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ}} «و چون مؤمنان به آیات ما، نزد تو آیند بگو: درود بر شما! پروردگارتان بخشایش را بر خویش مقرّر داشته است: چنانچه هر یک از شما از سر نادانی کار بدی انجام دهد، آنگاه از پس آن توبه کند و به راه آید، چنین است که خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره انعام، آیه ۵۴؛ و {{متن قرآن|وَرَبُّكَ الْغَنِيُّ ذُو الرَّحْمَةِ إِنْ يَشَأْ يُذْهِبْكُمْ وَيَسْتَخْلِفْ مِنْ بَعْدِكُمْ مَا يَشَاءُ كَمَا أَنْشَأَكُمْ مِنْ ذُرِّيَّةِ قَوْمٍ آخَرِينَ}} «و پروردگار تو بی‌نیاز دارای بخشایش است؛ اگر بخواهد شما را باز می‌برد و آنچه را بخواهد پس از شما جانشین می‌گرداند به همان‌گونه که شما را از نسل گروه دیگری پدید آورد» سوره انعام، آیه ۱۳۳.</ref>. [[رحمت خدا]] گسترده و فراگیر است<ref>{{متن قرآن|فَإِنْ كَذَّبُوكَ فَقُلْ رَبُّكُمْ ذُو رَحْمَةٍ وَاسِعَةٍ وَلَا يُرَدُّ بَأْسُهُ عَنِ الْقَوْمِ الْمُجْرِمِينَ}} «پس اگر تو را دروغزن شمرده‌اند، بگو پروردگارتان دارای بخشایشی گسترده است و عذاب وی را از گروه تبهکاران باز نمی‌گردانند» سوره انعام، آیه ۱۴۷.</ref>. تنها [[گمراهان]] هستند که از رحمت خدا [[نومید]] می‌شوند<ref>{{متن قرآن|قَالَ وَمَنْ يَقْنَطُ مِنْ رَحْمَةِ رَبِّهِ إِلَّا الضَّالُّونَ}} «گفت: و جز گمراهان چه کسی از بخشایش پروردگار خویش ناامید می‌گردد؟» سوره حجر، آیه ۵۶؛ {{متن قرآن|الَّذِينَ يَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَمَنْ حَوْلَهُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَيُؤْمِنُونَ بِهِ وَيَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا وَسِعْتَ كُلَّ شَيْءٍ رَحْمَةً وَعِلْمًا فَاغْفِرْ لِلَّذِينَ تَابُوا وَاتَّبَعُوا سَبِيلَكَ وَقِهِمْ عَذَابَ الْجَحِيمِ}} «کسانی که عرش خداوند را برمی‌دارند و پیرامونیان آن، با سپاس پروردگارشان را به پاکی می‌ستایند و بدو ایمان می‌آورند و برای مؤمنان آمرزش می‌خواهند که: پروردگارا! بخشایش و دانش تو همه چیز را فراگیر است پس، آنان را که توبه آورده و از راه تو پیروی کرده‌اند بیامرز و از عذاب دوزخ باز دار» سوره غافر، آیه ۷.</ref>. [[رحمت الهی]] به افراد [[نیکوکار]] نزدیک است<ref>{{متن قرآن|...إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِيبٌ مِنَ الْمُحْسِنِينَ}} «...بخشایش خداوند به نیکوکاران نزدیک است» سوره اعراف، آیه ۵۶.</ref> [[کتاب هدایت]] [[الهی]] ([[قرآن]]) [[شفا]] و [[رحمت]] برای [[مؤمنین]] به ارمغان می‌آورد<ref>{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَتْكُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَشِفَاءٌ لِمَا فِي الصُّدُورِ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ}} «ای مردم! برای شما پندی از سوی پروردگارتان و شفایی برای دل‌ها و رهنمود و بخشایشی برای مؤمنان آمده است» سوره یونس، آیه ۵۷.</ref>. | ||
در سایه [[رحمت الهی]] [[پیامبر گرامی اسلام]]{{صل}}، شخصی نرم‌خو و پرمهر است<ref>{{متن قرآن|فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ...}} «پس با بخشایشی از (سوی) خداوند با آنان نرمخویی ورزیدی و اگر درشتخویی سنگدل می‌بودی از دورت می‌پراکندند.».. سوره آل عمران، آیه ۱۵۹.</ref>. او سراسر [[رحمت]] برای [[مؤمنان]] است<ref>{{متن قرآن|وَمِنْهُمُ الَّذِينَ يُؤْذُونَ النَّبِيَّ وَيَقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ قُلْ أُذُنُ خَيْرٍ لَكُمْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَيُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِينَ وَرَحْمَةٌ لِلَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَالَّذِينَ يُؤْذُونَ رَسُولَ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ}} «و برخی از ایشان کسانی هستند که پیغمبر را آزار می‌کنند و می‌گویند او خوش‌باور است؛ بگو سخن نیوش خوبی برای شماست که به خداوند ایمان و مؤمنان را باور دارد و برای آن دسته از شما که ایمان آورده‌اند رحمت است و برای آن کسان که به فرستاده خداوند آزار می‌رسانند» سوره توبه، آیه ۶۱.</ref>. [[پیامبر]] نه تنها برای مؤمنان بلکه برای همه جهانیان مایه رحمت است<ref>{{متن قرآن|وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ}} «و تو را جز رحمتی برای جهانیان، نفرستاده‌ایم» سوره انبیاء، آیه ۱۰۷.</ref>. | در سایه [[رحمت الهی]] [[پیامبر گرامی اسلام]] {{صل}}، شخصی نرم‌خو و پرمهر است<ref>{{متن قرآن|فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ...}} «پس با بخشایشی از (سوی) خداوند با آنان نرمخویی ورزیدی و اگر درشتخویی سنگدل می‌بودی از دورت می‌پراکندند.».. سوره آل عمران، آیه ۱۵۹.</ref>. او سراسر [[رحمت]] برای [[مؤمنان]] است<ref>{{متن قرآن|وَمِنْهُمُ الَّذِينَ يُؤْذُونَ النَّبِيَّ وَيَقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ قُلْ أُذُنُ خَيْرٍ لَكُمْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَيُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِينَ وَرَحْمَةٌ لِلَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَالَّذِينَ يُؤْذُونَ رَسُولَ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ}} «و برخی از ایشان کسانی هستند که پیغمبر را آزار می‌کنند و می‌گویند او خوش‌باور است؛ بگو سخن نیوش خوبی برای شماست که به خداوند ایمان و مؤمنان را باور دارد و برای آن دسته از شما که ایمان آورده‌اند رحمت است و برای آن کسان که به فرستاده خداوند آزار می‌رسانند» سوره توبه، آیه ۶۱.</ref>. [[پیامبر]] نه تنها برای مؤمنان بلکه برای همه جهانیان مایه رحمت است<ref>{{متن قرآن|وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ}} «و تو را جز رحمتی برای جهانیان، نفرستاده‌ایم» سوره انبیاء، آیه ۱۰۷.</ref>. | ||
[[قرآن]] به ما [[فرمان]] می‌دهد که بال [[تواضع]] و [[مرحمت]] برای [[پدر]] و [[مادر]] خویش بگسترانیم<ref>{{متن قرآن|وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُلْ رَبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرًا}} «و از سر مهر برای آنان به خاکساری افتادگی کن و بگو پروردگارا! بر آنان بخشایش آور چنان که آنها مرا در کودکی پروردند» سوره اسراء، آیه ۲۴.</ref> و هم‌چنان مؤمنان را در عرصه [[روابط]] اجتماعیشان نسبت به یکدیگر [[مهربان]] و رحمت‌گستر معرفی می‌کند<ref>{{متن قرآن|مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ...}} «محمد، پیامبر خداوند است و آنان که با وی‌اند، بر کافران سختگیر، میان خویش مهربانند.».. سوره فتح، آیه ۲۹.</ref>. | [[قرآن]] به ما [[فرمان]] می‌دهد که بال [[تواضع]] و [[مرحمت]] برای [[پدر]] و [[مادر]] خویش بگسترانیم<ref>{{متن قرآن|وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُلْ رَبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرًا}} «و از سر مهر برای آنان به خاکساری افتادگی کن و بگو پروردگارا! بر آنان بخشایش آور چنان که آنها مرا در کودکی پروردند» سوره اسراء، آیه ۲۴.</ref> و هم‌چنان مؤمنان را در عرصه [[روابط]] اجتماعیشان نسبت به یکدیگر [[مهربان]] و رحمت‌گستر معرفی می‌کند<ref>{{متن قرآن|مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ...}} «محمد، پیامبر خداوند است و آنان که با وی‌اند، بر کافران سختگیر، میان خویش مهربانند.».. سوره فتح، آیه ۲۹.</ref>. | ||
| خط ۲۳: | خط ۱۹: | ||
[[صحیفه سجادیه]] نیز مملوّ از [[دعاها]] و مناجات‌هایی است که در ضمن آنها از [[رحمت خدا]] [[سخن]] گفته شده است. این مطالب را در ذیل این عناوین بررسی می‌کنیم: | [[صحیفه سجادیه]] نیز مملوّ از [[دعاها]] و مناجات‌هایی است که در ضمن آنها از [[رحمت خدا]] [[سخن]] گفته شده است. این مطالب را در ذیل این عناوین بررسی می‌کنیم: | ||
#'''[[خدا]] ارحم‌الراحمین است''': بسیار شده است که [[حضرت سجاد]]{{ع}} خدا را با این اسم خوانده است: {{متن حدیث|يَدْعُوكَ بِيَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ...}}<ref>دعای ۱۲.</ref>؛ تو را ندا می‌دهد که: «ای [[مهربان‌ترین]] مهربانان، ای مهربان‌ترین کسی که مقصد جویندگان رحمتی و ای صاحب عطوفتی که مقصود پویندگان استغفاری». | # '''[[خدا]] ارحم‌الراحمین است''': بسیار شده است که [[حضرت سجاد]] {{ع}} خدا را با این اسم خوانده است: {{متن حدیث|يَدْعُوكَ بِيَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ...}}<ref>دعای ۱۲.</ref>؛ تو را ندا می‌دهد که: «ای [[مهربان‌ترین]] مهربانان، ای مهربان‌ترین کسی که مقصد جویندگان رحمتی و ای صاحب عطوفتی که مقصود پویندگان استغفاری». | ||
#'''رحمت خدا در [[دنیا]] و [[آخرت]]''': «ای از میان برنده غم‌ها و ای زداینده اندوهان، ای [[بخشاینده]] در دنیا و آخرت... بر [[محمد]] و [[خاندان]] او [[درود]] بفرست و غمم از [[جان]] [[برادر]] و اندوهم از [[دل]] بزدای»<ref>نیایش پنجاه‌و‌چهارم.</ref>. | # '''رحمت خدا در [[دنیا]] و [[آخرت]]''': «ای از میان برنده غم‌ها و ای زداینده اندوهان، ای [[بخشاینده]] در دنیا و آخرت... بر [[محمد]] و [[خاندان]] او [[درود]] بفرست و غمم از [[جان]] [[برادر]] و اندوهم از [[دل]] بزدای»<ref>نیایش پنجاه‌و‌چهارم.</ref>. | ||
#'''رحمت خدا پایان‌ناپذیر است''': «ای خداوندی که خزاین رحمتت فنا نشود، درود بفرست بر محمد و خاندانش و ما را از رحمت خویش [[نصیبی]] ده»<ref>نیایش پنجم.</ref>. | # '''رحمت خدا پایان‌ناپذیر است''': «ای خداوندی که خزاین رحمتت فنا نشود، درود بفرست بر محمد و خاندانش و ما را از رحمت خویش [[نصیبی]] ده»<ref>نیایش پنجم.</ref>. | ||
#'''رحمت خدا گسترده است''': «ای خداوندی که دریای رحمتت پهناور است و عرصه [[عفو]] و بخشایشت [[عظیم]] است، ای [[خدای بزرگ]]»<ref>نیایش چهل‌وهشتم.</ref>. و نیز: «عرصه [[مغفرت]] و رحمت تو پهناورتر از [[گناهان]] من است»<ref>نیایش چهل‌وهشتم.</ref>. | # '''رحمت خدا گسترده است''': «ای خداوندی که دریای رحمتت پهناور است و عرصه [[عفو]] و بخشایشت [[عظیم]] است، ای [[خدای بزرگ]]»<ref>نیایش چهل‌وهشتم.</ref>. و نیز: «عرصه [[مغفرت]] و رحمت تو پهناورتر از [[گناهان]] من است»<ref>نیایش چهل‌وهشتم.</ref>. | ||
#'''رحمت خدا بر غضبش پیشی دارد''': «(بار خدایا)... تویی که عفوت را از عقابت بیشی است. تویی که رحمتت را بر غضبت پیشی است»<ref>نیایش شانزدهم.</ref>. | # '''رحمت خدا بر غضبش پیشی دارد''': «(بار خدایا)... تویی که عفوت را از عقابت بیشی است. تویی که رحمتت را بر غضبت پیشی است»<ref>نیایش شانزدهم.</ref>. | ||
#'''[[طلب]] رحمت از خدا''': «(خدایا) از تو خواهم که بر من رحمت آوری، پس بر محمد و خاندانش درود بفرست و بر من رحمت آور»<ref>نیایش چهلوهفتم.</ref>. و نیز: «شبیه‌ترین چیزها به خواست و [[اراده]] تو و سزاوارترین [[کارها]] در عرصه عزّوجل و جلال تو، رحمت آوردن تو بر کسی است که از تو رحمت طلبد و فریاد رسیدن تو کسی را که از تو فریاد خواهد. پس بر [[زاری]] ما به درگاهت رحمت آور»<ref>نیایش دهم.</ref>. | # '''[[طلب]] رحمت از خدا''': «(خدایا) از تو خواهم که بر من رحمت آوری، پس بر محمد و خاندانش درود بفرست و بر من رحمت آور»<ref>نیایش چهلوهفتم.</ref>. و نیز: «شبیه‌ترین چیزها به خواست و [[اراده]] تو و سزاوارترین [[کارها]] در عرصه عزّوجل و جلال تو، رحمت آوردن تو بر کسی است که از تو رحمت طلبد و فریاد رسیدن تو کسی را که از تو فریاد خواهد. پس بر [[زاری]] ما به درگاهت رحمت آور»<ref>نیایش دهم.</ref>. | ||
#'''از [[رحمت خدا]] نباید [[مأیوس]] شد''': ای [[خداوند]]، در کتابی که نازل کرده‌ای و بندگانت را به آن [[بشارت]] داده‌ای، یافته‌ام که گفته‌ای: «بگو، ای [[بندگان]] من که بر زیان خویش [[اسراف]] کرده‌اید، از رحمت خدا مأیوس مشوید، زیرا [[خدا]] همه [[گناهان]] را می‌آمرزد»<ref>نیایش پنجاهم.</ref>. | # '''از [[رحمت خدا]] نباید [[مأیوس]] شد''': ای [[خداوند]]، در کتابی که نازل کرده‌ای و بندگانت را به آن [[بشارت]] داده‌ای، یافته‌ام که گفته‌ای: «بگو، ای [[بندگان]] من که بر زیان خویش [[اسراف]] کرده‌اید، از رحمت خدا مأیوس مشوید، زیرا [[خدا]] همه [[گناهان]] را می‌آمرزد»<ref>نیایش پنجاهم.</ref>. | ||
#'''[[پیامبر]]{{صل}} [[امام]] و پیشوای [[رحمت]] است''': «بار خدایا بر [[محمد]] که [[امین وحی]] توست،... آن امام رحمت و پیشوای خیر و کلید [[برکات]] [[درود]] بفرست»<ref>نیایش دوم.</ref>. | # '''[[پیامبر]] {{صل}} [[امام]] و پیشوای [[رحمت]] است''': «بار خدایا بر [[محمد]] که [[امین وحی]] توست،... آن امام رحمت و پیشوای خیر و کلید [[برکات]] [[درود]] بفرست»<ref>نیایش دوم.</ref>. | ||
#'''[[ماه رمضان]] و [[روز عرفه]] موسم بارش [[رحمت ویژه الهی]]''': «بار خدایا، اگر کسی از بندگان تو، [[حق]] این ماه ([[رمضان]]) آن چنان که [[شایسته]] اوست رعایت کرده، و حرمتش نگه داشته و... رحمت تو بر او روی نهاده (است).»..<ref>نیایش چهل‌و‌پنجم.</ref>. و نیز: بار خدایا، امروز روز عرفه است... در این [[روز]] رحمت خود پراکنده‌ای و بر [[مردمان]] به [[عفو]] خود منّت نهاده‌ای<ref>نیایش چهلوهفتم.</ref>. | # '''[[ماه رمضان]] و [[روز عرفه]] موسم بارش [[رحمت ویژه الهی]]''': «بار خدایا، اگر کسی از بندگان تو، [[حق]] این ماه ([[رمضان]]) آن چنان که [[شایسته]] اوست رعایت کرده، و حرمتش نگه داشته و... رحمت تو بر او روی نهاده (است).»..<ref>نیایش چهل‌و‌پنجم.</ref>. و نیز: بار خدایا، امروز روز عرفه است... در این [[روز]] رحمت خود پراکنده‌ای و بر [[مردمان]] به [[عفو]] خود منّت نهاده‌ای<ref>نیایش چهلوهفتم.</ref>. | ||
#'''جز رحمت خدا پناهگاهی نیست''': «ای خداوند، [[غضب]] تو را جز حِلم تو فرو نمی‌نشاند و [[سخط]] تو را جز عفو تو باز نمی‌گرداند و در برابر [[عقاب]] تو جز رحمتت پناهگاهی نیست»<ref>نیایش چهلوهفتم.</ref>.<ref>صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۹۴، چاپ نهم؛ قرآن مجید، ترجمه محمدمهدی فولادوند؛ گفتار امیرالمؤمنین علی{{ع}}، ترجمه غررالحکم، سیدحسین شیخ الاسلامی، انصاریان، قم، ۱۳۷۹، چاپ پنجم؛ المفردات فی غریب القرآن، راغب اصفهانی، دارالعلم دارالشامیة، دمشق، بیروت، ۱۴۱۲.</ref>.<ref>[[فضل‌الله خالقیان|خالقیان، فضل‌الله]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «رحمت»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۲۴۲.</ref> | # '''جز رحمت خدا پناهگاهی نیست''': «ای خداوند، [[غضب]] تو را جز حِلم تو فرو نمی‌نشاند و [[سخط]] تو را جز عفو تو باز نمی‌گرداند و در برابر [[عقاب]] تو جز رحمتت پناهگاهی نیست»<ref>نیایش چهلوهفتم.</ref>.<ref>صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۹۴، چاپ نهم؛ قرآن مجید، ترجمه محمدمهدی فولادوند؛ گفتار امیرالمؤمنین علی {{ع}}، ترجمه غررالحکم، سیدحسین شیخ الاسلامی، انصاریان، قم، ۱۳۷۹، چاپ پنجم؛ المفردات فی غریب القرآن، راغب اصفهانی، دارالعلم دارالشامیة، دمشق، بیروت، ۱۴۱۲.</ref>.<ref>[[فضل‌الله خالقیان|خالقیان، فضل‌الله]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «رحمت»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۲۴۲.</ref> | ||
==مهرورزی== | == مهرورزی == | ||
[[مهرورزی]] به معنای برخورد مبتنی بر [[دلسوزی]]، [[مهربانی]] و [[خیرخواهی]] با دیگران، یکی از شاخصه‌های مهم [[رفتار]] [[قرآنی]] است. فراوانی واژه‌هایی چون [[رحمت]]، [[رأفت]]، [[محبت]]، [[مودت]]، [[عطوفت]]، [[شفقت]] و حنان و... در [[آموزه‌های اسلامی]]، نشانه توجه [[دین]] به مهرورزی است. به گزارش [[قرآن]] رحمت [[خداوند]] فراگیر و همگانی است<ref>{{متن قرآن|وَاكْتُبْ لَنَا فِي هَذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ إِنَّا هُدْنَا إِلَيْكَ قَالَ عَذَابِي أُصِيبُ بِهِ مَنْ أَشَاءُ وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ فَسَأَكْتُبُهَا لِلَّذِينَ يَتَّقُونَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَالَّذِينَ هُمْ بِآيَاتِنَا يُؤْمِنُونَ}} «و در این جهان و در جهان واپسین برای ما نیکی مقرّر فرما که ما به سوی تو بازگشته‌ایم؛ فرمود: عذابم را به هر کس بخواهم می‌رسانم و بخشایشم همه چیز را فرا می‌گیرد و آن را به زودی برای آنان که پرهیزگاری می‌ورزند و زکات می‌دهند و کسانی که به آیات ما ایمان دارند» سوره اعراف، آیه 156؛ {{متن قرآن|قُلْ لِمَنْ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ قُلْ لِلَّهِ كَتَبَ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ لَيَجْمَعَنَّكُمْ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ لَا رَيْبَ فِيهِ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ فَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ}} «بگو آنچه در آسمان‌ها و زمین است از آن کیست؟ بگو از آن خداوند است که بر خویش بخشایش را بر خویش مقرّر داشته | [[مهرورزی]] به معنای برخورد مبتنی بر [[دلسوزی]]، [[مهربانی]] و [[خیرخواهی]] با دیگران، یکی از شاخصه‌های مهم [[رفتار]] [[قرآنی]] است. فراوانی واژه‌هایی چون [[رحمت]]، [[رأفت]]، [[محبت]]، [[مودت]]، [[عطوفت]]، [[شفقت]] و حنان و... در [[آموزه‌های اسلامی]]، نشانه توجه [[دین]] به مهرورزی است. به گزارش [[قرآن]] رحمت [[خداوند]] فراگیر و همگانی است<ref>{{متن قرآن|وَاكْتُبْ لَنَا فِي هَذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ إِنَّا هُدْنَا إِلَيْكَ قَالَ عَذَابِي أُصِيبُ بِهِ مَنْ أَشَاءُ وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ فَسَأَكْتُبُهَا لِلَّذِينَ يَتَّقُونَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَالَّذِينَ هُمْ بِآيَاتِنَا يُؤْمِنُونَ}} «و در این جهان و در جهان واپسین برای ما نیکی مقرّر فرما که ما به سوی تو بازگشته‌ایم؛ فرمود: عذابم را به هر کس بخواهم می‌رسانم و بخشایشم همه چیز را فرا می‌گیرد و آن را به زودی برای آنان که پرهیزگاری می‌ورزند و زکات می‌دهند و کسانی که به آیات ما ایمان دارند» سوره اعراف، آیه 156؛ {{متن قرآن|قُلْ لِمَنْ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ قُلْ لِلَّهِ كَتَبَ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ لَيَجْمَعَنَّكُمْ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ لَا رَيْبَ فِيهِ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ فَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ}} «بگو آنچه در آسمان‌ها و زمین است از آن کیست؟ بگو از آن خداوند است که بر خویش بخشایش را بر خویش مقرّر داشته است، شما را تا روز رستخیز- که در آن تردیدی نیست- گرد می‌آورد؛ کسانی که به خویشتن زیان رسانده‌اند ایمان نمی‌آورند» سوره انعام، آیه 12.</ref>. [[پیامبر اعظم]] {{صل}}، [[مأمور]] مهرورزی به همه [[مردم]] [[جهان]] و رحمت برای همه عالمیان است<ref>{{متن قرآن|وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ}} «و تو را جز رحمتی برای جهانیان، نفرستاده‌ایم» سوره انبیاء، آیه ۱۰۷.</ref> و اگر [[خشن]] و سنگدل بود، مردم از اطراف او، پراکنده می‌شدند<ref>{{متن قرآن|... وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ...}} «... و اگر درشتخویی سنگدل می‌بودی از دورت می‌پراکندند.».. سوره آل عمران، آیه ۱۵۹.</ref>. [[امام علی]] {{ع}} فرمود: با [[لطف]] و مهربانی می‌توان قلب‌های گریزان را به خود جلب کرد<ref>نهج‌البلاغه، حکمت ۴۸.</ref>. | ||
===مهرورزی به [[بندگان]] خداوند=== | === مهرورزی به [[بندگان]] خداوند === | ||
بر اساس [[آموزه‌های دین اسلام]]؛ [[انسان]] [[مؤمن]] در پرتو محبتی که به خدای [[مهربان]] دارد، به [[مخلوقات]] و [[بندگان]] او خیر می‌رساند و به آنان مهر می‌ورزد. | بر اساس [[آموزه‌های دین اسلام]]؛ [[انسان]] [[مؤمن]] در پرتو محبتی که به خدای [[مهربان]] دارد، به [[مخلوقات]] و [[بندگان]] او خیر می‌رساند و به آنان مهر می‌ورزد. | ||
[[امام زین‌العابدین]]{{ع}} یکی از صفات برجسته [[رسول اعظم]]{{صل}} را که [[برترین]] و [[شایسته‌ترین]] مخلوق خداست، [[خیرخواهی]] برای بندگان می‌داند: {{متن حدیث|وَ نَصَحَ لِعِبَادِكَ}}<ref>دعای ۴۲.</ref>. | [[امام زین‌العابدین]] {{ع}} یکی از صفات برجسته [[رسول اعظم]] {{صل}} را که [[برترین]] و [[شایسته‌ترین]] مخلوق خداست، [[خیرخواهی]] برای بندگان می‌داند: {{متن حدیث|وَ نَصَحَ لِعِبَادِكَ}}<ref>دعای ۴۲.</ref>. | ||
آن [[حضرت]] خود نیز از درگاه [[خداوند]] [[مهرورزی]] به [[مردم]] را درخواست کرده است: {{متن حدیث|وَ أَجْرِ لِلنَّاسِ عَلَى يَدِيَ الْخَيْرَ وَ لَا تَمْحَقْهُ بِالْمَنِّ}}<ref>دعای ۲۰.</ref>؛ «و بر دست من، در [[حق مردم]] کارهای خیر جاری کن و کارهای خیر مرا با [[منت نهادن]] بر [[خلق]] [[آلوده]] مکن». | آن [[حضرت]] خود نیز از درگاه [[خداوند]] [[مهرورزی]] به [[مردم]] را درخواست کرده است: {{متن حدیث|وَ أَجْرِ لِلنَّاسِ عَلَى يَدِيَ الْخَيْرَ وَ لَا تَمْحَقْهُ بِالْمَنِّ}}<ref>دعای ۲۰.</ref>؛ «و بر دست من، در [[حق مردم]] کارهای خیر جاری کن و کارهای خیر مرا با [[منت نهادن]] بر [[خلق]] [[آلوده]] مکن». | ||
مهرورزی به دیگران، آن‌قدر مهم است که اگر [[انسانی]] مورد [[محبت]] دیگران قرار نگیرد، خداوند جبران خلأ ناشی از آن را خود به عهده می‌گیرد: «ای خداوندی که مهر می‌ورزی بر آن کس که بندگان تو به او محبت نمی‌کنند»<ref>نیایش چهل‌وششم.</ref>. | مهرورزی به دیگران، آن‌قدر مهم است که اگر [[انسانی]] مورد [[محبت]] دیگران قرار نگیرد، خداوند جبران خلأ ناشی از آن را خود به عهده می‌گیرد: «ای خداوندی که مهر می‌ورزی بر آن کس که بندگان تو به او محبت نمی‌کنند»<ref>نیایش چهل‌وششم.</ref>. | ||
===مصادیق مهرورزی=== | === مصادیق مهرورزی === | ||
[[امام سجاد]]{{ع}} [[یاری]] افراد [[ناتوان]] و ستمدیده، برآوردن نیاز [[نیازمندان]]، [[عیادت بیماران]]، [[راهنمایی]] رهجویان، [[اندرز]] به مشورت‌کنندگان، [[دیدار]] مسافران، [[نهان]] داشتن [[اسرار]]، پوشاندن [[عیب‌ها]]، [[اطعام]] و سود رساندن، تقدیم [[هدیه]]، گذشتن از بدکاران، [[پرهیز]] از [[بدگمانی]] و [[تهمت]]، [[تواضع]] و [[نرمخویی]]؛ [[عفاف]]، خیرخواهی و...<ref>نیایش بیستوششم.</ref> را از مصادیق مهرورزی معرفی کرده است. | [[امام سجاد]] {{ع}} [[یاری]] افراد [[ناتوان]] و ستمدیده، برآوردن نیاز [[نیازمندان]]، [[عیادت بیماران]]، [[راهنمایی]] رهجویان، [[اندرز]] به مشورت‌کنندگان، [[دیدار]] مسافران، [[نهان]] داشتن [[اسرار]]، پوشاندن [[عیب‌ها]]، [[اطعام]] و سود رساندن، تقدیم [[هدیه]]، گذشتن از بدکاران، [[پرهیز]] از [[بدگمانی]] و [[تهمت]]، [[تواضع]] و [[نرمخویی]]؛ [[عفاف]]، خیرخواهی و...<ref>نیایش بیستوششم.</ref> را از مصادیق مهرورزی معرفی کرده است. | ||
در [[مکتب]] امام زین‌العابدین{{ع}}، مهرورزی به [[والدین]] از برترین ارزش‌های انسانی است: «بار خدایا! چنان کن که همانند [[مادری]] مهربان، به آن دو [[نیکی]] و [[مهربانی]] کنم»<ref>نیایش بیست‌وچهارم.</ref>. | در [[مکتب]] امام زین‌العابدین {{ع}}، مهرورزی به [[والدین]] از برترین ارزش‌های انسانی است: «بار خدایا! چنان کن که همانند [[مادری]] مهربان، به آن دو [[نیکی]] و [[مهربانی]] کنم»<ref>نیایش بیست‌وچهارم.</ref>. | ||
«بار خدایا! چنان کن که فزرندانم [[یاور]] [[محبان]] و نیک‌خواهان باشند»<ref>نیایش بیست‌و‌پنجم.</ref>. | «بار خدایا! چنان کن که فزرندانم [[یاور]] [[محبان]] و نیک‌خواهان باشند»<ref>نیایش بیست‌و‌پنجم.</ref>. | ||
===موانع مهرورزی=== | === موانع مهرورزی === | ||
از منظر امام سجاد{{ع}}، برخی از [[صفات ناپسند]] [[راه]] مهرورزی به دیگران را بر روی انسان می‌بندند و باید از آنها به [[خدا]] [[پناه]] برد. برخی از این موارد عبارتند از [[رشک]] و [[حسد]] نسبت به دیگران. [[امام]]{{ع}} به خدا عرض می‌کند: | از منظر امام سجاد {{ع}}، برخی از [[صفات ناپسند]] [[راه]] مهرورزی به دیگران را بر روی انسان می‌بندند و باید از آنها به [[خدا]] [[پناه]] برد. برخی از این موارد عبارتند از [[رشک]] و [[حسد]] نسبت به دیگران. [[امام]] {{ع}} به خدا عرض می‌کند: | ||
«بار خدایا! سینه مرا از حسد خالی گردان، آن سان که بر هیچ یک از بندگان تو که در [[حق]] آنان [[احسان]] کرده‌ای رشک نبرم»<ref>نیایش بیست‌ودوم.</ref>. و در جای دیگر: «خداوندا! آن چنان که در [[دل]] من ستمدیدگی را [[ناپسند]] داشته‌ای، به من [[توفیق]] ده که به دیگران [[ستم]] نکنم»<ref>نیایش چهاردهم.</ref>. و نیز: «بار خدایا! [[کینه‌توزی]] [[دشمنان]] مرا به [[محبت]] و [[حسد]] [[حسودان]] مرا به [[مودّت]] بدل فرما»<ref>نیایش بیستم.</ref>.<ref>الصحیفة السجادیة، امام زین‌العابدین{{ع}}، ۱۴۱۸، قم، نشر الهادی؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۷۵؛ قرآن حکیم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، ۱۳۷۳، قم، دارالقرآن الکریم؛ نهج‌البلاغه، سید رضی، ۱۴۱۴، قم، هجرت.</ref>.<ref>[[فضل‌الله خالقیان|خالقیان، فضل‌الله]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «مهرورزی»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۴۱۹.</ref> | «بار خدایا! سینه مرا از حسد خالی گردان، آن سان که بر هیچ یک از بندگان تو که در [[حق]] آنان [[احسان]] کرده‌ای رشک نبرم»<ref>نیایش بیست‌ودوم.</ref>. و در جای دیگر: «خداوندا! آن چنان که در [[دل]] من ستمدیدگی را [[ناپسند]] داشته‌ای، به من [[توفیق]] ده که به دیگران [[ستم]] نکنم»<ref>نیایش چهاردهم.</ref>. و نیز: «بار خدایا! [[کینه‌توزی]] [[دشمنان]] مرا به [[محبت]] و [[حسد]] [[حسودان]] مرا به [[مودّت]] بدل فرما»<ref>نیایش بیستم.</ref>.<ref>الصحیفة السجادیة، امام زین‌العابدین {{ع}}، ۱۴۱۸، قم، نشر الهادی؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۷۵؛ قرآن حکیم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، ۱۳۷۳، قم، دارالقرآن الکریم؛ نهج‌البلاغه، سید رضی، ۱۴۱۴، قم، هجرت.</ref>.<ref>[[فضل‌الله خالقیان|خالقیان، فضل‌الله]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «مهرورزی»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۴۱۹.</ref> | ||
==منابع== | == منابع == | ||
{{منابع}} | |||
# [[پرونده:1100609.jpg|22px]] [[فضل‌الله خالقیان|خالقیان، فضل‌الله]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|'''مقاله «رحمت»، دانشنامه صحیفه سجادیه''']] | # [[پرونده:1100609.jpg|22px]] [[فضل‌الله خالقیان|خالقیان، فضل‌الله]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|'''مقاله «رحمت»، دانشنامه صحیفه سجادیه''']] | ||
# [[پرونده:1100609.jpg|22px]] [[علی اکبر شایسته‌نژاد|شایسته‌نژاد، علی اکبر]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|'''مقاله «مهرورزی»، دانشنامه صحیفه سجادیه''']] | # [[پرونده:1100609.jpg|22px]] [[علی اکبر شایسته‌نژاد|شایسته‌نژاد، علی اکبر]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|'''مقاله «مهرورزی»، دانشنامه صحیفه سجادیه''']] | ||
{{پایان منابع}} | |||
==پانویس== | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده:رحمت | [[رده:رحمت]] | ||