کاتبان وحی در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر

کاتبان وحی در تاریخ اسلامی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲۴ آوریل ۲۰۲۳، ساعت ۱۳:۱۸

۱۱٬۲۷۸ بایت اضافه‌شده ، ‏۲۴ آوریل ۲۰۲۳

۱۱۵٬۱۸۳

ویرایش

@@ خط ۵۷: / خط ۵۷: @@
 # '''اقتاب:''' چوب‌هایی که بر شتران می‌نهادند تا بر آنها سوار شوند؛
 # '''حریر و پارچه:''' گاهی [[قرآن]] را بر روی آنها می‌نوشتند<ref>محمدباقر حجتی کرمانی، تاریخ قرآن کریم، ص۳۱۵.</ref><ref>[[یدالله حاجی‌زاده|حاجی‌زاده، یدالله]]، [[کاتبان وحی (مقاله)|کاتبان وحی]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۲۳۷-۲۳۸.</ref>.
+==دبیران [[پیامبر]]{{صل}}==
+[[کاتبان رسول خدا]]{{صل}} مسئولیت‌های گوناگونی بر عهده داشتند و افزون بر [[نگارش]] [[وحی]]، [[نامه‌های پیامبر]]{{صل}} را به سران [[قبایل]] و کشورهای [[جهان]] و [[قراردادها]] و [[پیمان]] [[نامه‌ها]] را می‌نوشتند یا در هنگام اعزام [[کارگزاران زکات]]، افرادی [[مسئول]] نگارش صورت حساب [[اموال زکوی]] بودند. در چاپ جدید [[مکاتیب الرسول]] دبیران پیامبر به سه دسته تقسیم شده‌اند:
+#نویسندگان وحی که عبارتند از: [[امیرالمؤمنین علی]]{{ع}}، [[أبی بن کعب]]، [[زید بن ثابت]]، [[عبدالله بن سعد بن أبی سرح]]، [[عثمان بن عفان]] و [[حنظلة بن ربیع بن صیفی]]؛
+#نویسندگان عهدها، نامه‌ها، [[دعاوی]] و [[اسناد]] که نام سی و هفت تن از آنها آمده است: ۱. [[علی بن ابی طالب]]{{ع}}؛ ۲. [[أبی بن کعب]]؛ ۳. [[زید بن ثابت]]؛ ۴. [[عبدالله بن أرقم زهری]]؛ ۵. [[ابوبکر بن أبی قحافه]]؛ ۶. [[عمر بن خطاب]]؛ ۷. [[عثمان بن عفان]]؛ ۸. [[زبیر بن عوام]]؛ ۹. [[طلحة بن عبیدالله]]؛ ۱۰. [[أبوسلمة بن عبد الأسد مخزومی]]؛ ۱۱. [[خالد بن سعید بن عاص]]؛ ۱۲. برادرش [[ابان بن سعید]]؛ ۱۳. [[ابوسفیان بن حرب]]؛ ۱۴. [[معاویة بن ابی‌سفیان]]؛ ۱۵. [[یزید بن ابی سفیان]]؛ ۱۶. [[حنظلة بن ربیع اسدی]]؛ ۱۷. [[ثابت بن قیس بن شماس]]؛ ۱۸. [[شرحبیل بن حسنه]]؛ ۱۹. [[مغیرة بن شعبه]]؛ ۲۰. [[عبدالله بن زید بن عبد ربه]]؛ ۲۱. [[جهیم بن صلت]]؛ ۲۲. [[خالد بن ولید]]؛ ۲۳. [[علاء بن حضرمی]]؛ ۲۴. [[عمرو عاص]]؛ ۲۵. [[حصین بن نمیر]]؛ ۲۶. [[محمد بن مسلمه انصاری]]؛ ۲۷. [[علاء بن عقبه]]؛ ۲۸. [[حویطب بن عبدالعزی عامری]]؛ ۲۹. [[سعد بن أبی وقاص]]؛ ۳۰. [[أرقم بن أبی أرقم زهری]]؛ ۳۱. [[عامر بن فهیره]]؛ ۳۲. [[عبدالله بن عبدالله بن ابی بن سلول]]؛ ۳۳. سجل؛ ۳۴. [[عثمان بن أبی العاص]]؛ ۳۵. [[عبدالله بن أبی بکر]]؛ ۳۶. [[بریدة بن حصیب]]؛ ۳۷. [[عباس بن عبدالمطلب]]. البته وی در [[صحت]] برخی از این گزارش‌ها تردید می‌کند. از جمله آنچه درباره دو [[خلیفه اول]] نقل شده است.
+#نویسندگان [[زکات‌ها]] و خمس‌ها و مصارف آنها، به نام‌های [[زبیر بن عوام]]، [[جهیم بن صلت]]، [[عبدالله بن رواحه]]، [[معیقیب بن ابی فاطمه دوسی]]، [[حذیفة بن یمان]] و [[معاذ بن جبل]]<ref>مکاتیب الرسول (۴ جلدی)، ج۱، ص۱۲۳ - ۱۷۷.</ref>.
+نقل شده [[زبیر بن عوام]] و [[جهیم بن صلت]] نگاشتن [[اموال]] [[صدقات]] را بر عهده داشتند و [[حذیفة بن یمان]]، مقدار برآورد خرمای نخل‌ها را می‌نوشت [[مغیرة بن شعبه]] و [[حُصین بن نمیر]] نیز قرض‌ها و [[معاملات]] را می‌نگاشتند<ref>صبح الأعشی، ج۱، ص۱۲۵.</ref>. معیقیب بن ابی فاطمه، اموال [[غنایم]] و [[عبدالله بن ارقم]]، [[نامه]] به [[پادشاهان]] را می‌نگاشت<ref>مکاتیب الرسول (۲ جلدی)، ج۱، ص۲۱ - ۲۲ و چاپ جدید، ج۱، ص۱۴۵ و ۱۷۶.</ref>؛ اما به نظر می‌رسد اینها همیشگی نبوده است.
+نویسندگان کتاب‌های [[تاریخ قرآن]] که نتوانسته‌اند [[کاتبان وحی]] را از دیگر [[کاتبان]] تشخیص دهند بیشتر این افراد را به عنوان [[کاتب وحی]] معرفی کرده‌اند. در کتاب [[تاریخ]] القرآن شمار کاتبان وحی را به بیش از چهل تن رسانده<ref>عبدالله زنجانی، تاریخ القرآن، ص۴۸.</ref>. همین گونه در کتاب [[پژوهشی]] درباره [[قرآن]] نام چهل تن را آورده است که شامل همه افراد گروه اول، چهار نفر اول دسته سوم و سی و یک نفر اول گروه دوم به اضافه [[حاطب بن عمرو]]، [[مصعب بن عمیر]]، [[عبدالله بن جحش]] و [[فاطمه سدوسی]]<ref>پژوهشی در تاریخ قرآن، ص۲۰۲-۲۰۳.</ref> است که ممکن است وی همان معیقیب بن ابی فاطمه باشد که [[تحریف]] شده است. دکتر رامیار، عدد کاتبان وحی را به چهل و [[پنج تن]] رسانده که در میان آنان علاوه بر آنچه یاد شد نام [[جهم بن قیس]]، [[سالم مولی ابی حذیفه]]، [[أبو زید قیس بن سکن]]، [[عقبة بن عامر]]، [[ابو ایوب انصاری]]، [[حنظلة بن ابی عامر]] و [[حاطب بن أبی بلتعه]] (عمرو)<ref>تاریخ قرآن، ص۲۶۳ - ۲۶۴.</ref> به چشم می‌خورد. در نتیجه، مجموع کاتبان [[نبوی]] به پنجاه و یک نفر می‌رسند.
+ملازم‌ترین افراد را با [[پیامبر]]{{صل}} در [[نگارش]] [[علی بن أبی طالب]]{{ع}} و [[زید بن ثابت]] دانسته‌اند <ref>تاریخ قرآن، ص۴۸.</ref>.
+برخی به جای [[نام امام علی]]{{ع}} اسم [[معاویه]] را ذکر کرده‌اند<ref>صبح الأعشی، ج۱، ص۱۲۶.</ref> که درست نیست؛ زیرا معاویه در [[فتح مکه]] به [[مسلمانان]] پیوست و نمی‌توان او را به جای کسی معرفی کرد که [[اولین مرد مسلمان]] بوده و در همه صحنه‌های [[سیاسی]] و [[جهادی]] همراه [[حضرت رسول]]{{صل}} بوده است. افزون بر آن، نقل شده که معاویه تنها چند ماه برخی از [[نامه‌های پیامبر]]{{صل}} را مینگاشت. روزی به خاطر [[غذا خوردن]] در [[نگارش]] تعلل ورزید به گونه‌ای که [[پیامبر]] فرمود: «[[خدا]] هرگز او را [[سیر]] نکند»<ref>{{متن حدیث|لَا أَشْبَعَ اللَّهُ بَطْنَهُ}}؛ مکاتیب الرسول (۲ جلدی)، ج۱، ص۲۱۰ و چاپ جدید، ج۱، ص۱۶۱. </ref>؛
+بنابراین در شمردن معاویه از نویسندگان [[وحی]] تردید است تا چه رسد که بخواهیم او را از ملازمان پیامبر{{صل}} در امر [[کتابت]] بدانیم. در [[روضة الصفا]] پس از بیان [[قبایح]] معاویه آورده است که چون وی [[برادر]] [[ام حبیبه]] [[همسر رسول خدا]]{{صل}} بود و چند روزی [[کاتب وحی]] و به [[اعتقاد]] راقم حروف کاتب [[صدقات]] بوده، شیخ سنائی غزنوی در [[شأن]] او گفته است:
+{{شعر}}
+{{ب|''پسر [[هند]] اگر چه خال من است''|2=''[[دوستی]] ویم به کاری نیست''}}
+{{ب|''ور نوشت او خطی ز بهر [[رسول]]''|2=''به خطش نیز افتخاری نیست''}}
+{{ب|''در مقامی که شیر مردانند''|2=''در خط و خال اعتباری نیست''<ref>مجالس المؤمنین، ج۲، ص۹۷.</ref>}}
+{{پایان شعر}}
+علی{{ع}} از [[مکه]] با پیامبر بود؛ اما افرادی مانند معاویه، [[عمرو عاص]] و [[مغیرة بن شعبه]] در سال‌های پایانی به [[اسلام]] پیوستند؛ از این رو در [[عقد الفرید]] [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} را به عنوان یکی از آگاهان به فنّ کتابت معرفی کرده و جزو اولین نویسندگان وحی دانسته است که دیگران در غیاب وی به کتابت می‌پرداختند <ref>مکاتیب الرسول، ج۱، ص۲۷؛ عقد الفرید، ج۴، ص۲۱۵.</ref>.
+برخی [[محققان]] در این که [[ابوبکر]] و [[عمر]] جزو [[کاتبان پیامبر]] باشند تردید کرده‌اند؛ زیرا نامه‌ای که با امضای آنها باشد دیده نشده و نقل است که ابوبکر آشنایی کامل به نگارش نداشته است و او را جزو هفده تن با سواد [[مکه]] در [[صدر اسلام]] ذکر نکرده‌اند<ref>عقد الفرید، ج۴، ص۲۱۲؛ مکاتیب الرسول، ج۱، ص۲۶ و چاپ جدید (۴ جلدی)، ج۱، ص۱۴۶-۱۴۷.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین (کتاب)|سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین]]، ج3، ص 45 - 49.</ref>
+==انواع [[نگارش]]==
+برای [[کتابت]] اقسام گوناگونی ذکر کرده‌اند؛ اما آنها از دو نوع خارج نیستند:
+#کتابت «انشاء»: منظور، همه موارد نگارشی است که نیاز به تألیف [[کلام]] و ترتیب معانی دارد و شامل نامه‌های [[اداری]]، عهدها، [[دستورات]]، صلح‌نامه‌ها، امان‌ها، [[پیمان‌ها]] و فرمان‌های [[حکومتی]] است.
+#کتابت «[[اموال]]»: یعنی آنچه مربوط به دیوان‌های [[مالی]] و گردآوری [[مالیات]]، [[خراج]]، [[صدقات]]، [[حفظ]] و [[تقسیم بیت المال]] و [[موارد مصرف]] آن می‌باشد.
+برابر آنچه از [[دوران رسول خدا]]{{صل}} ارائه شد «[[قلقشندی]]» نتیجه می‌گیرد که افزون بر [[دیوان]] انشاء، [[دیوان اموال]] نیز در [[دوران پیامبر]] ایجاد شده؛ زیرا عده‌ای [[مسئول]] ثبت مقدار اموال بودند؛ ولی چون این گفته را [[متواتر]] نمی‌داند در ایجاد دیوان اموال در [[زمان پیامبر]]{{صل}} [[تردید]] می‌نماید<ref>صبح الأعشی، ج۱، ص۸۵ و ۱۲۵.</ref>؛ اما می‌‌توان گفت در [[زمان]] حضرت، بخش اموال به صورت [[تشکیلات اداری]] [[منظم]] در نیامده بود.
 == منابع ==
 {{منابع}}
+# [[پرونده: 1100830.jpg|22px]] [[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین ج۳ (کتاب)|'''سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین ج۳''']]
 # [[پرونده:42439.jpg|22px]] [[یدالله حاجی‌زاده|حاجی‌زاده، یدالله]]، [[کاتبان وحی (مقاله)|کاتبان وحی]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۲''']]
 {{پایان منابع}}