تقوا در اخلاق اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

| عنوان مدخل  = تقوا

| مداخل مرتبط = [[تقوا در لغت]] - [[تقوا در قرآن]] - [[تقوا در حدیث]] - [[تقوا در نهج البلاغه]] - [[تقوا در اخلاق اسلامی]] - [[تقوا در کلام اسلامی]] - [[تقوا در معارف دعا و زیارات]] - [[تقوا در معارف و سیره علوی]] - [[تقوا در معارف و سیره سجادی]] - [[تقوا در معارف و سیره امام جواد]] - [[تقوا در جامعه‌شناسی اسلامی]] - [[تقوا در معارف و سیره نبوی]] - [[تقوا در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]]

| پرسش مرتبط  =  

== معناشناسی ==

[[تقوا]] در لغت به معنای پرهیز، حفاظت و [[مراقبت]] شدید و فوق العاده است و در اصطلاح به معنی [[حفظ]] [[آدمی]] از مطلق [[آلودگی]] [[اخلاقی]] و پرهیز از هر امری که [[غضب]] [[خداوند]] را به همراه دارد. در واقع می‌‌توان گفت [[تقوا]] حالتی درونی است و نوعی [[تسلط]] بر خویش و مهار [[تمایلات نفسانی]] است که نتیجۀ آن ایمان به خدا و [[یقین]] به [[قیامت]] و حساب و کتاب است. ایمان به خدا و [[یقین]] به [[قیامت]] و حساب و کتاب عامل پیدایش تقواست و ثمرۀ آن در [[رفتار]] و [[دوری از گناه]] آشکار می‌شود. [[متّقی]] کسی است که خودنگهدار، [[خداترس]] و مسلّط بر [[هوای نفس]] خویش باشد. [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} [[تقوا]] را اینچنین توصیف می‌‌کند: «[[تقوا]] یعنی اینکه [[انسان]] در گفتار، اظهار نظر، رفت و آمد، کسب و درآمد، خوردن و آشامیدن و گوش دادن و نگاه کردن و همۀ [[کارها]] [[خدا]] را در نظر داشته باشد و از مرز [[حلال]] به محدوده [[حرام]] وارد نشود»<ref>نهج البلاغه، ۱۸۴.</ref>.<ref>ر.ک: [[محمد مهدی خراسانی|خراسانی، محمد مهدی]]، [[تقوا (مقاله)|تقوا]] [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۸، ص۴۴۵ -۴۵۸؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۵۶. </ref>  

 

[[تقوی]] امری دارای مراتب است و از چهار مرحله تشکیل می‌‌شود:

# مخالفت با [[نفس امّاره]] و [[هوی و هوس]] و [[رذائل اخلاقی]]: این مرتبه، مرتبة تقوای [[مردم]] عادی است که همۀ [[مردم]] برای ایجاد [[تقوا]] در نفسشان باید از این مرحله عبور کنند. به عبارتی می‌‌توان گفت دوری [[متقین]] از [[رذائل اخلاقی]] و هوای [[نفسانی]] عامل موثر در [[قوی]] شدن قوای [[نفسانی]] برای [[ترک گناهان]] است. چنانکه [[قرآن کریم]] این نوع از [[تقوا]] را راه رسیدن به [[بهشت]] می‌‌داند: {{متن قرآن|فَأَمَّا مَنْ طَغَى وَآثَرَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا فَإِنَّ الْجَحِيمَ هِيَ الْمَأْوَى وَأَمَّا مَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ وَنَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوَى فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِيَ الْمَأْوَى}}<ref>«اما آنکه سرکشی کرده باشد، و زندگی این جهان را برگزیده باشد، تنها دوزخ جایگاه اوست. و اما آنکه از ایستادن در پیشگاه پروردگارش پروا کرده و روان خود را از خواهش (ناروا) بازداشته باشد؛ تنها بهشت جایگاه اوست.» سوره نازعات، آیه ۳۷ ـ ۴۱</ref>.

# مخالفت با هر چه غیر [[خدا]] در [[قلب]] [[آدمی]] است. متّقیانی که به این مرحلۀ از [[تقوا]] رسیدند، کسانی هستند که هر چه غیر از خداست را از [[حریم]] [[قلب]] بیرون می‌‌کنند و آنگاه [[خداوند]] و اوامرش را به صورت تام و کامل بر قلبشان مسلط می‌‌کنند.

# توجّه به غیر مستقل بودن تمامی [[عوالم]]، به غیر از [[خداوند]]: [[متقیان]] در این مرحله غرق در [[خداوند]] شده و [[عوالم]] را چنین می‌‌بینند: «هیچ چیزی را ندیدیم مگر آنکه [[خداوند]] را پیش از آن و بعد از آن و به همراه آن دیدم»<ref>{{متن حدیث|مَا رَأَیْتُ شَیْئاً إِلَّا وَ رَأَیْتُ اللَّهَ قَبْلَهُ وَ بَعْدَهُ وَ مَعَهُ}}؛ اللّمعة البیضاء، ص ۱۶۹.</ref>.

# توجه و [[وابستگی]] کامل به [[خداوند]]: [[متّقیان]] در این مرحله سراسر نگاهشان آمیخته به [[توحید]] به [[خداوند]] است و به هیچ وجه چیزی غیر از [[خداوند]] توجهشان را جلب نمی‌کند. این مرتبه، مرتبۀ تقوای اخصّ [[خواص]] است<ref>ر.ک: [[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۱ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ص ۱۸۷.</ref>. مصداق بارز کسانی که به این مرحله رسیدند، [[ائمه]] {{ع}} هستند، چنانکه بعد از [[نزول]] آیۀ {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! از خداوند چنان که سزاوار پروا از اوست پروا کنید و جز در مسلمانی نمیرید» سوره آل عمران، آیه ۱۰۲.</ref> که بیانگر بالاترین حد از تقواست [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} فرمودند: «قسم به [[خدا]] کسی جز ما [[اهل بیت]] به آن عمل نکرده است؛ ما هستیم که [[خدا]] را یاد می‌‌کنیم و هیچ گاه او را فراموش نمی‌کنیم؛ ماییم که [[خدا]] را شاکریم و هرگز وی را [[ناسپاسی]] نمی‌کنیم و ما هستیم که او را [[اطاعت]] کرده و هرگز [[نافرمانی]] نخواهیم کرد؛ آنگاه [[حضرت]] فرمود: چون این [[آیه]] نازل شد، [[صحابه]] گفتند: ما توان عمل به آن را نداریم، پس]]خداوند]] آیۀ {{متن قرآن|فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ}}<ref>«هر چه می‌توانید از خداوند پروا کنید» سوره تغابن، آیه ۱۶.</ref> برای کسانی که نمی‌توانند به این مرحله برسند نازل کرد»<ref>{{متن حدیث|سألت علی بن أبی طالب {{ع}} عن قوله تعالی: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقاتِهِ. قال: «و الله ما عمل بها غیر أهل بیت رسول الله، نحن ذکرنا الله فلا ننساه، و نحن شکرناه فلن نکفره، و نحن أطعناه فلم نعصه، فلما نزلت هذه الآیة، قالت الصحابة: لا نطیق ذلک. فأنزل الله تعالی: فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ}}؛ البرهان، ج ۱، ص ۶۶۷. </ref>.<ref>ر.ک: [[محمد مهدی خراسانی|خراسانی، محمد مهدی]]، [[تقوا (مقاله)|تقوا]] [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۸، ص۴۴۵ -۴۵۸.</ref> دربارۀ شخص [[پیامبر خاتم]] نیز این موضوع آمده است، چنانکه [[پیامبر]] در [[روایات]] متعددی خودشان را با تقواترین [[انسان‌ها]] می‌‌داند: «[[پرهیزگارترین]] و خداشناس‌ترین شما، من هستم»<ref>{{متن حدیث|رَسُولُ اللَّهِ {{صل}}: إنّ أتقاکم و أعلمکم بالله أنا}}؛ صحیح البخاری، ج۱، ص۱۶، ح۲۰؛ التمهید لابن عبد البرّ، ج۵، ص۱۲۰ بزیادة للهِ" بعد "أتقاکم" و کلاهما عن عائشه، کنز العمّال، ج۱۱، ص۴۲۵، ح۳۱۹۹۱. </ref>.

 

در [[قرآن کریم]] به تمامی این مراحل اشاره شده است: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ}}<ref>«ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید» سوره بقره، آیه ۲۷۸.</ref>، این [[آیه]] به سبب اطلاقی که در کلمۀ [[تقوا]] وجود دارد شامل چهار مرحله می‌‌شود، چنانکه در [[آیات]] دیگر [[قرآن]] هم [[دعوت]] عامی نسبت به [[تقوا]] صورت گرفته مانند: {{متن قرآن|وَمَنْ يُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ}}<ref>«(حقیقت) این است؛ و هر کس نشانه‌های (بندگی) خداوند را سترگ دارد، بی‌گمان، این (کار) از پرهیزگاری دل‌هاست» سوره حج، آیه ۳۲.</ref>، {{متن قرآن|وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا}}<ref>«و به جان (آدمی) و آنکه آن را بهنجار داشت، پس به او نافرمانی و پرهیزگاری را الهام کرد.» سوره شمس، آیه ۷ ـ ۸</ref>.<ref>ر.ک: [[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۱ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ص ۱۸۷. </ref>

 

در یک نگاه کلی می‌‌توان تمام مراحل [[تقوا]] را به واسطۀ روایتی از [[امام صادق]] {{ع}} به صورت جامع بیان کرد: «[[حق]] [[تقوا]] این است که [[خداوند]] به گونه ای [[اطاعت]] شود که هرگز معصیتی همراه آن نباشد و به شکلی از وی یاد شود که هیچ گاه فراموش نگردد و به طوری از او [[سپاسگزاری]] شود که هیچ کفرانی با آن صورت نپذیرد»<ref>{{متن حدیث|سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ {{ع}}عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقاتِهِ قَالَ یُطَاعُ فَلَا یُعْصَی وَ یُذْکَرُ فَلَا یُنْسَی وَ یُشْکَرُ فَلَا یُکْفَرُ}}؛ معانی الاخبار، ص ۲۴۰.</ref>.<ref>ر.ک: [[محمد مهدی خراسانی|خراسانی، محمد مهدی]]، [[تقوا (مقاله)|تقوا]] [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۸، ص۴۴۵ -۴۵۸. </ref>

باتوجه به [[آیات]] و [[روایات]] مواردی در بیان اهمیت [[تقوا]] بیان شده است که عبارت‌اند از:

# [[بهترین]] توشه: [[تقوا]] [[بهترین]] توشۀ معنوی است، چنانکه در آیۀ {{متن قرآن|تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوَى وَاتَّقُونِ يَا أُولِي الْأَلْبَابِ}}<ref>«ره توشه بردارید و بهترین رهتوشه پرهیزگاری است» سوره بقره، آیه ۱۹۷.</ref> از [[تقوا]] به عنوان [[بهترین]] توشه یاد شده است. ذکر [[تقوا]] به عنوان توشه بعد از بیان [[اعمال]] [[حج]] می‌‌تواند به این [[دلیل]] باشد، همان گونه که [[انسان]] در [[سفر]] [[حج]] [[نیازمند]] توشۀ مادی است، در [[سفر]] به [[آخرت]] نیز محتاج توشۀ معنوی مانند تقواست و چون [[انسان]] در [[سفر]] [[حج]] به [[ضرورت]] زاد و توشه پی می‌برد، به خوبی می‌تواند [[درک]] کند [[سفر آخرت]] با آن همه [[عظمت]] و پیچیدگی بدون ‌توشۀ [[تقوا]] میسّر نخواهد شد<ref>ر.ک: [[محمد مهدی خراسانی|خراسانی، محمد مهدی]]، [[تقوا (مقاله)|تقوا]] [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۸، ص۴۴۵ -۴۵۸. </ref>، چنانکه [[امام حسن]] {{ع}} درباره توشه [[آخرت]] فرمودند: «ای [[فرزند]] [[آدم]]! همانا تو از زمانی که از [[مادر]] متولد شدی یکسره در نابودی عمرت به سر می‌‌بری، پس آنچه در [[اختیار]] داری برای روزی که در پیش‌داری ([[آخرت]]) چیزی [[ذخیره]] کن. همانا [[مؤمن]] برای [[آخرت]] توشه برمی‌گیرد و [[کافر]] فقط مشغول [[لذت]] بردن و بهره وری از دنیاست و به [[فکر]] [[آخرت]] نیست». بنابراین مسیر [[آخرت]] بدون توشۀ معنوی به [[درستی]] طی نخواهد شد و [[بهترین]] توشه از نگاه [[قرآن]] و [[روایات]] فقط تقواست، چنانکه [[پیامبر اکرم]] {{صل}} با [[خداوند]] اینچنین [[مناجات]] می‌‌کردند: «خدایا! همه ما را در مسیر [[هدایت]] و [[تقوا]] را ‌توشۀ راه و [[بهشت]] را پایانِ کارمان ما قرار بده»<ref>{{متن حدیث|رَسُولُ اللَّهِ {{صل}}: اللَّهُمَّ اجْمَعْ أَمْرَنَا عَلَی الْهُدَی وَ اجْعَلِ التَّقْوَی زَادَنَا وَ الْجَنَّةَ مَآبَنَا}}؛ الأمالی للصدوق، ص۴۲۱، ح۵۵۹، روضه الواعظین، ص۴۹۵؛ بحارالأنوار، ج۷۰، ص۳۷۸، ح </ref>.<ref>ر.ک: [[محمد م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌|م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد]]، [[سیره پیامبر خاتم ج۱ (کتاب)|سیره پیامبر خاتم]]، ص ۲۸۴-۲۸۵. </ref>

# [[پوشش]] معنوی: [[تقوا]] [[بهترین]] [[پوشش]] معنوی است: {{متن قرآن|يَا بَنِي آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنَا عَلَيْكُمْ لِبَاسًا يُوَارِي سَوْآتِكُمْ وَرِيشًا وَلِبَاسُ التَّقْوَى ذَلِكَ خَيْرٌ ذَلِكَ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ}}<ref>«ای فرزندان آدم! برای شما جامه‌ای را فرو فرستاده‌ایم که شرمگاه‌های شما را می‌پوشاند و (نیز) جامه‌ای را که زینت است و لباس پرهیزگاری، باری، بهتر است؛ این از آیات خداوند است باشد که آنان در یاد گیرند» سوره اعراف، آیه ۲۶.</ref>. [[خداوند متعال]] در این [[آیه]] پس از یادآوری [[لباس]] ظاهری [[انسان]] به ذکر [[لباس]] [[باطنی]] و معنوی تحت عنوان [[تقوا]] می‌پردازد که بدی‌های [[باطنی]] [[انسان]] مانند [[شرک]]، [[گناهان]] و [[رذائل اخلاقی]] را می‌پوشاند. همچنین در آیۀ دیگر [[خداوند]] به [[فرزندان آدم]] هشدار می‌دهد مواظب باشید [[شیطان]] شما را [[فریب]] ندهد و [[لباس]] تقوایی را که بر شما پوشاندیم از شما نگیرد، همانطور که [[لباس]] پدر و مادر شما را با [[فریب]] از آنها گرفت: {{متن قرآن|يَا بَنِي آدَمَ لَا يَفْتِنَنَّكُمُ الشَّيْطَانُ كَمَا أَخْرَجَ أَبَوَيْكُمْ مِنَ الْجَنَّةِ يَنْزِعُ عَنْهُمَا لِبَاسَهُمَا لِيُرِيَهُمَا سَوْآتِهِمَا}}<ref>«ای فرزندان آدم! شیطان شما را نفریبد! چنان که پدر و مادر شما را از بهشت بیرون راند در حالی که لباسشان را از (تن) آنان بر می‌کند تا شرمگاه‌هایشان را به آنان بنمایاند» سوره اعراف، آیه ۲۷.</ref>. اما اینکه چرا [[تقوا]] از نگاه [[قرآن]] [[بهترین]] [[پوشش]] معنوی است، شاید بدین [[دلیل]] که در [[روایات]]، [[تقوا]] به عنوان [[لباس]] [[پاکیزه]] معرفی شده است، چنانکه سعید بن ابی هلال از [[پیامبر اکرم]] {{صل}} [[نقل]] می‌‌کند هرگاه [[پیامبر]] آیۀ «قَدْ أَفْلَحَ مَن زَکَّاهَا»<ref>سوره شمس، آیه ۹ </ref>را می‌خواند، می‌‌فرمود: «خدایا! به نفس من [[تقوا]] عطا کن و آن را [[پاکیزه]] فرما که برای [[تزکیه]] و [[پاکیزه]] کردن آن، تو بهترینی»<ref>{{متن حدیث|عَنْ سَعِیدِ بْنِ أَبِی هِلَالٍ: کَانَ رَسُولُ اللَّه‏{{صل}} إذا قَرَأَ هذه الایة ﴿قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکَّاهَا﴾ وقف ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ آتِ نَفْسِی تَقْوَاهَا وَ أَنْتَ وَلِیُّهَا وَ مَوْلَاهَا وَ أَنْتَ خَیْرُ مَنْ زَکَّاهَا}}؛ مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۵۵؛ بحار الأنوار، ج۱، ص۱۸۷، ح۱۱؛ المعجم الکبیر، ج۱۱، ص۸۷؛ ح۱۱۱۹۱؛ تفسیر ابن کثیر، ج۸، ص۴۳۶؛ تفسیر الفخر الرازی، ج۳۱، ص۱۹۴؛ مسند الشهاب، ج۲، ص۳۳۸، ح۱۴۸۱ عن أبی هریره و کلّها نحوه، کنز العمّال، ج۲، ص۶۹۶، ح۵۱۱۳ و راجع، صحیح مسلم، ج۴، ص۲۰۸۸ ح۷۳. </ref>.<ref>ر.ک: [[محمد م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌|م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد]]، [[سیره پیامبر خاتم ج۱ (کتاب)|سیره پیامبر خاتم]]، ص ۲۸۴-۲۸۵. </ref>

# [[تقوا]] [[دستور]] مستقیم [[خداوند]] به [[پیامبر خاتم]]: در [[قرآن کریم]] خطاب به [[رسول اکرم]] {{صل}} آمده است: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ اتَّقِ اللَّهَ}}<ref>«ای پیامبر! از خداوند پروا کن» سوره احزاب، آیه ۱.</ref>. [[تقوا]] همچنین سفارش [[خداوند]] به پیروان اسلام و دیگر [[ادیان الهی]] است. در اهمیت [[تقوا]] می‌‌توان گفت اگر ویژگی دیگری بیش از آن به [[صلاح]] [[بندگان]] و در خوبی، جامع‌تر و در [[ارزش]] عظیم‌تر و در [[عبودیت]] فراگیرتر می‌بود، [[خداوند]] [[مهربان]] به آن [[وصیت]] می‌کرد: {{متن قرآن|وَلَقَدْ وَصَّيْنَا الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ مِنْ قَبْلِكُمْ وَإِيَّاكُمْ أَنِ اتَّقُوا اللَّهَ}}<ref>«و ما به کسانی که به آنان پیش از شما کتاب (آسمانی) داده شده است و به شما، سفارش کرده‌ایم که از خداوند پروا کنید» سوره نساء، آیه ۱۳۱.</ref>.

 

سه نوع [[تقوا]] برای انسان‌های [[متقی]] وجود دارد:  

# ملکۀ [[تقوا]]: این ملکه بر اثر ممارست و تلاش در مرحلۀ اول [[تقوا]] یعنی تقوای مقدماتی ایجاد می‌‌شود. مثلاً گاهی شخص در انجام [[اعمال عبادی]] مثل [[نماز خواندن]] [[متوسل]] به تکرار و تمرین و دشواری می‌‌شود، به نحوی که اگر این ابزارها برای فرد مهیا نباشد [[اعمال عبادی]] وی دچار خلل می‌‌شود، چنین فردی قطعاً [[انسان]] [[متقی]] است اما عمل وی بر اثر ملکۀ [[تقوا]] صورت نگرفته است چراکه اگر [[اعمال]] وی بر اثر ملکۀ [[تقوا]] شکل می‌‌گرفت نباید [[متوسل]] به تکرار و تمرین دشواری می‌‌شد، بلکه باید اعمالش به صورت خودکار و بدون هیچ تکرار، تمرین، دشواری انجام می‌‌پذیرفت. درواقع می‌‌توان گفت تمامیِ ملکات در سایۀ [[افعال]] [[آدمی]] حاصل می‌شود. بنابراین هرکس [[مقید]] به [[واجبات]] باشد و به [[واجبات]] اهتمام بورزد و بر انجام آن [[مداومت]] کند و از طرفی از [[محرّمات]] دوری کند، دارای ملکۀ [[تقوا]] خواهد شد. البته باید توجه داشت به دست آوردن ملکۀ [[تقوا]] از طریق [[عزلت]] و [[گوشه نشینی]] راهی غلط است زیرا تقوایی که در وجود فرد بر اثر [[انزوا]] و [[عزلت]] ایجاد شده بسیار شکننده است، چراکه انجام [[واجبات]] و ترک [[محرمات]] برای فرد همراه با تحریکات نبوده است.  

# تقوای گزینشی: [[تقوا]] گزینشی یعنی اینکه فرد برخی [[اعمال]] مانند [[نماز خواندن]] و [[زکات]] دادن را انجام می‌‌دهد، اما نسبت به بعضی از [[اعمال]] که باید در آن [[تقوا]] رعایت شود [[سستی]] کرده و رعایت نمی‌کند، در واقع فرد نسبت به تمام امور [[تقوا]] را رعایت نمی‌کند به این نوع [[تقوا]]، تقوای گزینشی می‌‌گویند<ref>ر.ک: [[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۱ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی ج۱]] و [[دانش اخلاق اسلامی ج۳ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ص ۳۶۸ ـ ۳۷۱.</ref>.  

 

نکته ای که نباید از آن [[غفلت]] کرد این است که مفهوم [[تقوا]] در [[قلب]] [[متقین]] شکل می‌‌گیرد، در واقع ریش، [[تقوا]] امری [[قلبی]] است چنانکه در روایتی [[پیامبر اکرم]] {{صل}} فرمودند: «هر چیزی معدنی دارد و معدن [[تقوا]] [[قلوب]] عاقلان است»<ref>{{متن حدیث|لِکُلِّ شَیْ‏ءٍ مَعْدِنٌ وَ مَعْدِنُ التُّقَی قُلُوبُ الْعَاقِلِین}}؛ ‏ روضة الواعظین، ج۱، ص ۴. </ref>. در [[آیات قرآن]] هم می‌‌توان [[اثبات]] کرد، [[تقوا]] امری مربوط به [[قلب]] است چنانکه در آیۀ {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ يَغُضُّونَ أَصْوَاتَهُمْ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ أُولَئِكَ الَّذِينَ امْتَحَنَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ لِلتَّقْوَى لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ عَظِيمٌ}}<ref>«بی‌گمان خداوند دل‌های کسانی که صدایشان را نزد فرستاده خداوند فرو می‌دارند، برای پرهیزگاری آزموده است؛ آنان آمرزش و پاداشی سترگ خواهند داشت» سوره حجرات، آیه ۳.</ref> این مطلب به چشم می‌‌خورد. همچنین [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} [[تقوا]] را امر [[روحی]] و [[قلبی]] می‌‌داند: «شما را به [[تقوای الهی]] سفارش می‌کنم... که [[تقوا]] داروی درد قلب‌ها، رفع کننده کوردلی و دل‌مردگی، زداینده [[فساد]] [[قلبی]]، پاک‌کننده زنگار [[روانی]]، برطرف سازنده تیرگی دیده‌ها، امنیت‌بخش اضطراب‌ها و فروغ تاریکی‌های شماست»<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۸۹ </ref>.

 

تحقق مفهوم [[تقوا]] در خارج در قالب مصادیقی شکل می‌‌گیرد مانند:

# پرهیز از [[ربا]]: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَذَرُوا مَا بَقِيَ مِنَ الرِّبَا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ}}<ref>«ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و اگر مؤمنید آنچه از ربا که باز مانده است رها کنید» سوره بقره، آیه ۲۷۸.</ref>.

# اجتناب از [[استهزا]]، [[عیب‌جویی]]، [[لقب]] [[زشت]] دادن، [[گمان]] بد، تجسّس، [[غیبت]] و بدگویی: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا يَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسَى أَنْ يَكُونُوا خَيْرًا مِنْهُمْ وَلَا نِسَاءٌ مِنْ نِسَاءٍ عَسَى أَنْ يَكُنَّ خَيْرًا مِنْهُنَّ وَلَا تَلْمِزُوا أَنْفُسَكُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ بِئْسَ الِاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِيمَانِ وَمَنْ لَمْ يَتُبْ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِيمٌ يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ}}<ref>«اى كسانى كه ايمان آورده ‏ايد، نبايد قومى قوم ديگر را ريشخند كند، شايد آنها از اينها بهتر باشند، و نبايد زنانى زنانِ [ديگر] را [ريشخند كنند]، شايد آنها از اينها بهتر باشند، و از يكديگر عيب مگيريد، و به همديگر لقب هاى زشت مدهيد چه ناپسنديده است نام زشت پس از ايمان. و هر كه توبه نكرد آنان خود ستمكارند ای مؤمنان! از بسیاری از گمان‌ها دوری کنید که برخی از گمان‌ها گناه است و (در کار مردم) کاوش نکنید و از یکدیگر غیبت نکنید؛ آیا هیچ یک از شما دوست می‌دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟ پس آن را ناپسند می‌دارید و از خداوند پروا کنید که خداوند توبه‌پذیر است. ای مردم! ما شما را از مردی و زنی آفریدیم و شما را گروه‌ها و قبیله‌ها کردیم تا یکدیگر را باز شناسید، بی‌گمان گرامی‌ترین شما نزد خداوند پرهیزگارترین شماست، به راستی خداوند دانایی آگاه است» سوره حجرات، آیه ۱۱ ـ ۱۳</ref>.

# امر به [[نماز خواندن]]: {{متن قرآن|وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْهَا لَا نَسْأَلُكَ رِزْقًا نَحْنُ نَرْزُقُكَ وَالْعَاقِبَةُ لِلتَّقْوَى}}<ref>«و خانواده‌ات را به نماز فرمان ده و بر آن شکیب کن، ما از تو روزی نمی‌خواهیم که خود، تو را روزی می‌دهیم و سرانجام (نیک) برای پرهیزگاری است» سوره طه، آیه ۱۳۲.</ref>. همچنین [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} [[نماز خواندن]] و [[تلاوت قرآن]] را مصداق دیگری از [[تقوا]] می‌‌داند، چنانکه یکی از اوصاف [[متقین]] را اینچنین بیان می‌‌کند: «شب هنگام به [[نماز]] می‌ایستند و [[آیات]] [[نورانی]] [[قرآن]] را با همه وجود [[تلاوت]] می‌کنند»<ref>[[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ص ۲۰۸. </ref>.

# یادآوری [[خدا]] در ایام خاص [[حج]]: {{متن قرآن|وَاذْكُرُوا اللَّهَ فِي أَيَّامٍ مَعْدُودَاتٍ فَمَنْ تَعَجَّلَ فِي يَوْمَيْنِ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ وَمَنْ تَأَخَّرَ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ لِمَنِ اتَّقَى وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ}}<ref>«و خداوند را در روزهایی چند یاد کنید و آنکه (برای کوچ کردن از منا) بشتابد (و اعمال را) دو روزه (انجام دهد) گناهی نکرده است و آنکه دیر کند (و سه روزه بجای آورد، نیز) گناهی بر او نیست (و این اختیار) برای کسی است که (از محرّمات احرام) پرهیز کرده باشد و از خدا پروا كنيد و بدانيد كه شما را به سوى او گرد خواهند آورد.» سوره بقره، آیه ۲۰۳.</ref>.

 

و موارد دیگری مانند: اتمام [[حج]] و [[عمره]]<ref>سوره بقره، آیه: ۱۹۶. </ref>؛ پاس داشتن [[حق]] در نوشتن دیون و ادای شهادات<ref>سوره بقره، آیه: ۲۸۲ - ۲۸۳. </ref>.<ref>ر.ک: [[محمد مهدی خراسانی|خراسانی، محمد مهدی]]، [[تقوا (مقاله)|تقوا]] [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۸، ص۴۴۵ -۴۵۸.</ref>

برخی از عواملی که موجب ایجاد [[تقوا]] می‌‌شوند عبارت‌اند از:

# صدق در گفتار، [[میانه‌روی]]، [[فروتنی]]، عمل نافع، [[یقین]] به [[بهشت و جهنم]]، بزرگ داشتن [[خداوند]]، عواملی است که می‌‌تواند موجب به وجود آمدن [[تقوا]] شود، چنانکه در روایتی [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} [[متقین]] را با چنین اوصافی وصف کردند: «[[پرهیزگاران]] در [[دنیا]] دارای [[فضیلت‌ها]] هستند، گفتارشان از روی [[راستی]] است و پوشاکشان [[میانه‌روی]] و رفتارشان به [[فروتنی]] است. از آنچه که [[خداوند]] برایشان روانداشته چشم پوشیده‌اند و به عملی که آنان را سود رساند گوش فرا داشته‌اند، در [[سختی]] و گرفتاری چنانند که دیگران در آسایس و [[خوشی]] و اگر نبود [[اجل]] و مدّتی که [[خدا]] برای ایشان [[تعیین]] فرموده، از [[شوق]] [[ثواب]] و [[بیم]] [[عذاب]] چشم برهم زدنی [[جان]] در بدنشان قرار نمی‌گرفت. [[خداوند]] در نظر آنان بزرگ است و غیر او در دیدۀ آنها کوچک و [[یقین]] و باورشان به [[بهشت]] مانند [[یقین]] و [[باور]] کسی است که آن را دیده که [[اهل]] آن در آن به [[خوشی]] بسر می‌‌برند و ایمانشان به [[آتش]] همچون [[ایمان]] کسی است که آن را دیده که [[اهل]] آن در آن گرفتار عذابند»<ref>{{متن حدیث|فَالْمُتَّقُونَ فِیهَا هُمْ أَهْلُ الْفَضَائِلِ مَنْطِقُهُمُ الصَّوَابُ وَ مَلْبَسُهُمُ الِاقْتِصَادُ وَ مَشْیُهُمُ التَّوَاضُعُ غَضُّوا أَبْصَارَهُمْ عَمَّا حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَ وَقَفُوا أَسْمَاعَهُمْ عَلَی الْعِلْمِ النَّافِعِ لَهُمْ نُزِّلَتْ أَنْفُسُهُمْ مِنْهُمْ فِی الْبَلَاءِ کَالَّتِی نُزِّلَتْ فِی الرَّخَاءِ وَ لَوْ لَا الْأَجَلُ الَّذِی کَتَبَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ لَمْ تَسْتَقِرَّ أَرْوَاحُهُمْ فِی أَجْسَادِهِمْ طَرْفَةَ عَیْنٍ شَوْقاً إِلَی الثَّوَابِ وَ خَوْفاً مِنَ الْعِقَابِ عَظُمَ الْخَالِقُ فِی أَنْفُسِهِمْ فَصَغُرَ مَا دُونَهُ فِی أَعْیُنِهِمْ فَهُمْ وَ الْجَنَّةُ کَمَنْ قَدْ رَآهَا فَهُمْ فِیهَا مُنَعَّمُونَ وَ هُمْ وَ النَّارُ کَمَنْ قَدْ رَآهَا فَهُمْ فِیهَا مُعَذَّبُونَ}}؛ نهج البلاغة، چاپ عبده، خطبه ۱۹۱ </ref>.

# [[روزه‌داری]]: روزه‌داری سبب تقویت اراده، [[مقاومت]] در برابر [[شهوات]] و فروکش کردن [[هواهای نفسانی]] و در نهایت، رسیدن به تقواست: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! روزه بر شما مقرّر شده است چنان که بر پیشینیان شما مقرّر شده بود، باشد که پرهیزگاری ورزید» سوره بقره، آیه ۱۸۳.</ref>

# مراعات و [[اجرای حدود الهی]]: از آنجا که [[خداوند]] امور دشواری چون [[قصاص]] را به انگیزۀ پرهیز از [[آتش]] با اجتناب از [[معاصی]] [[واجب]] ساخته است، می‌توان [[اجرای حدود الهی]] را از جمله عوامل [[تقوا]] دانست: {{متن قرآن|وَلَكُمْ فِي الْقِصَاصِ حَيَاةٌ يَا أُولِي الْأَلْبَابِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ}}<ref>«و شما را ای خردمندان در قصاص، زندگانی (نهفته) است؛ باشد که شما پرهیزگاری ورزید» سوره بقره، آیه ۱۷۹.</ref>.

# پذیرش جدّی [[کتاب‌های آسمانی]] و یادآوری پیام‎های آنها می‌تواند عامل مهمی برای [[متقی]] شدن [[انسان‌ها]] باشد: {{متن قرآن|وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَكُمْ وَرَفَعْنَا فَوْقَكُمُ الطُّورَ خُذُوا مَا آتَيْنَاكُمْ بِقُوَّةٍ وَاذْكُرُوا مَا فِيهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ}}<ref>«و (یاد کنید) آنگاه را که از شما پیمان گرفتیم و (کوه) طور را بر فراز (سر) تان برافراختیم. (و گفتیم) آنچه به شما دادیم با توانمندی بگیرید و از آنچه در آن است یاد کنید، باشد که پرهیزگاری ورزید» سوره بقره، آیه ۶۳.</ref>. به همین [[دلیل]] [[خداوند]] اصل [[نزول قرآن]] و وعیدهای آن را بر اساس [[متقی]] شدن [[انسان‌ها]] پایه گذاری کرده است<ref>ر.ک: [[محمد مهدی خراسانی|خراسانی، محمد مهدی]]، [[تقوا (مقاله)|تقوا]] [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۸، ص۴۴۵ -۴۵۸. </ref>.

ثمرات [[تقوا]] در دو حوزۀ فردی و [[اجتماعی]] خلاصه می‌‌شود:

## اثرات مادی [[تقوا]]: [[تقوا]] فقط امری ورای [[زندگی]] و در راستای پیشرفت‌های معنوی نیست، بلکه در مسیر عادی و مادی [[زندگی]] عنصر بسیار موثر برای کمک رسانی به [[متقین]] است، چنانکه [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} فرمودند: «[[بندگان خدا]]، بدانید که [[متقین]]، هم از نعمت‌های [[دنیا]] بهرمند می‌‌شوند و هم از پاداش‌های [[آخرت]]. بنابراین آنان با [[اهل]] [[دنیا]] در نعمت‌های دنیاشان شریکند، اما [[اهل]] [[دنیا]] در [[آخرت]] آنان سهمی ندارند. آنان در [[دنیا]] به [[بهترین]] وجه [[زندگی]] می‌‌کنند و از [[بهترین]] چیزی که بهترین‌ها از آن بهره‌مند می‌شوند، بهره مند خواهند شد»<ref>{{متن حدیث|وَ اعْلَمُوا عِبَادَ اللَّهِ أَنَّ الْمُتَّقِینَ ذَهَبُوا بِعَاجِلِ الدُّنْیَا وَ آجِلِ الْآخِرَةِ، فَشَارَکُوا أَهْلَ الدُّنْیَا فِی دُنْیَاهُمْ وَ لَمْ [یُشَارِکْهُمْ أَهْلُ] یُشَارِکُوا أَهْلَ الدُّنْیَا فِی آخِرَتِهِمْ؛ سَکَنُوا الدُّنْیَا بِأَفْضَلِ مَا سُکِنَتْ وَ أَکَلُوهَا بِأَفْضَلِ مَا أُکِلَتْ، فَحَظُوا مِنَ الدُّنْیَا بِمَا حَظِیَ بِهِ الْمُتْرَفُونَ وَ أَخَذُوا مِنْهَا مَا أَخَذَهُ الْجَبَابِرَةُ الْمُتَکَبِّرُونَ}}؛ نهج البلاغه، نامه ۲۷.</ref>.<ref>[[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ص ۲۰۵-۲۰۶. </ref> چنانکه در [[قرآن]] هم به این موضوع اشاره شده است، به این بیان که [[متقین]] سرانجام [[زمین]] را به [[ارث]] می‌‌برند: {{متن قرآن|إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُهَا مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ}}<ref>«بی‌گمان زمین از آن خداوند است، به هر کس از بندگان خویش که بخواهد به میراث می‌دهد و سرانجام (نیکو) از آن پرهیزگاران است» سوره اعراف، آیه ۱۲۸.</ref>. همان‌گونه که مالک [[بهشت]] هم خواهند شد: {{متن قرآن|أُولَئِكَ هُمُ الْوَارِثُونَ الَّذِينَ يَرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ}}<ref>«آنانند که میراث برند همانان که بهشت را به میراث می‌برند؛ آنان در آن جاودانند» سوره مؤمنون، آیه ۱۰ ـ ۱۱</ref>.<ref>ر.ک: [[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۱ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی ج۱]] و [[دانش اخلاق اسلامی ج۳ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ص ۳۵۸. </ref>  

## [[ایمان به غیب]]: [[تقوا]] سبب پیدا شدن [[ایمان به غیب]] برای [[متقین]] می‌‌شود: «یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْب». نکته ای که در این صفت [[مقدس]] وجود دارد این است، [[ایمان به غیب]] با [[علم به غیب]] متفاوت است، در واقع [[ایمان به غیب]] مرحله ای بالاتر از [[علم به غیب]] است، به این بیان که [[ایمان به غیب]] یعنی [[تصدیق قلبی]] به [[امور معنوی]]، در حالی که [[علم به غیب]] فقط [[شناخت عقلی]] به این امور است، درواقع می‌‌توان گفت شخص [[متّقی]] کسی است که [[خداوند]] را به واسطۀ [[بصیرت]]، [[مشاهده]] می‌‌کند نه به واسطه بصرف به همین [[دلیل]] آنچه برای [[مردمان]] عادی غایب و پوشیده است، برای [[متقی]] در [[حکم]] [[شهود]] است؛ او می‌تواند [[حقیقت]] [[پیامبر]] و [[امامت]] را [[درک]] کند و هر چیزی که برای دیگران باید از طریق [[برهان]] و [[استدلال]] ثابت شود برای او مشهود و ظاهر است و به اقامۀ [[برهان]] نیازی ندارد، همچنین [[انسان]] [[متقی]] چنان به [[قیامت]] و تمامی مراحل آن از جمله [[قبر]] و [[برزخ]] و حساب و [[بهشت]] و جهنّم مأنوس است که گویی هر لحظ آن مراحل را [[مشاهده]] می‌‌کند<ref>ر.ک: [[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۱ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی ج۱]] و [[دانش اخلاق اسلامی ج۳ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ص ۳۶۲. </ref>.  

## روزی غیرمنتظره: [[تقوا]] سبب روزی غیر منتظره می‌‌شود: {{متن قرآن|وَمَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ}}<ref>سوره طلاق، آیه ۲ ـ ۳.</ref>.

## عمل همراه با [[تقوا]] ناچیز نیست: [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} فرمودند: «هیچ عملی با [[تقوی]] اندک نیست و چگونه عملی با توجه به [[تقوا]] ناچیز و اندک باشد آنچه پذیرفته می‌شود اندک است»<ref>{{متن حدیث|عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ {{ع}} قَالَ کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ {{صل}} یَقُولُ لَا یَقِلُّ عَمَلٌ مَعَ تَقْوَی وَ کَیْفَ یَقِلُّ مَا یُتَقَبَّلُ}}؛ اصول کافی، ج۲، ص۷۵ </ref>.<ref>ر.ک: [[محمد مهدی خراسانی|خراسانی، محمد مهدی]]، [[تقوا (مقاله)|تقوا]] [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۸، ص۴۴۵ -۴۵۸. </ref>

## [[تقوا]] سبب [[نجات]] می‌‌شود: [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} فرمودند: «اگر درهای [[آسمان]] و [[زمین]] بر بنده‌ای بسته شود اما او [[تقوای الهی]] پیشه کند، [[خداوند]] حتماً برای او راه نجاتی را مقرّر می‌‌کند»<ref>{{متن حدیث|وَ لَوْ أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ کَانَتَا عَلَی عَبْدٍ رَتْقاً ثُمَّ اتَّقَی اللَّهَ، لَجَعَلَ اللَّهُ لَهُ مِنْهُمَا مَخْرَجاً}}؛ نهج البلاغه، خطبه ۱۳۰ </ref>.<ref>ر.ک: [[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ص ۲۰۵-۲۰۶. </ref>

## [[تقوا]] عامل [[برتری]] [[متقین]] بر [[کافران]] در [[روز قیامت]] است: {{متن قرآن|زُيِّنَ لِلَّذِينَ كَفَرُوا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا وَيَسْخَرُونَ مِنَ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ اتَّقَوْا فَوْقَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَاللَّهُ يَرْزُقُ مَنْ يَشَاءُ بِغَيْرِ حِسَابٍ}}<ref>«زندگانی این جهان برای کافران آراسته شده است و (آنان) مؤمنان را به ریشخند می‌گیرند اما پرهیزگاران در روز رستخیز از آنان فراترند و خداوند به هر کس بخواهد بی‌شمار روزی می‌رساند» سوره بقره، آیه ۲۱۲.</ref>.<ref>ر.ک: [[محمد مهدی خراسانی|خراسانی، محمد مهدی]]، [[تقوا (مقاله)|تقوا]] [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۸، ص۴۴۵ -۴۵۸. </ref>

در [[آیات]] و [[روایات]] ویژگی‌هایی برای [[متقین]] بیان شده است مانند:

# [[حفظ]] [[آبرو]]: [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} فرمودند: «[[متقین]] در هنگام [[تنگ‌دستی]] و [[سختی]]، آبروی خود را [[حفظ]] می‌کنند و با [[حفظ]] [[شخصیت]] خویش با [[صبر]] و [[پایداری]] و [[تدبیر]] و [[قناعت]] بر [[مشکلات]] فائق می‌آیند»<ref>[[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ص ۲۰۷. </ref>.

# [[پاکی]]، [[احسان]]، فرونشاندن [[خشم]] و [[گذشت]] از [[لغزش‌ها]] از جمله ویژگی‌های [[متقین]] است: {{متن قرآن|جَنَّاتُ عَدْنٍ يَدْخُلُونَهَا تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ لَهُمْ فِيهَا مَا يَشَاءُونَ كَذَلِكَ يَجْزِي اللَّهُ الْمُتَّقِينَ الَّذِينَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلَائِكَةُ طَيِّبِينَ يَقُولُونَ سَلَامٌ عَلَيْكُمُ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ}}<ref>«بهشت‌هایی جاودان که در آن درمی‌آیند، از بن آنها جویبارها روان است، هر چه بخواهند در آن دارند، بدین‌گونه خداوند پرهیزگاران را پاداش می‌دهد. همان کسانی که در حال پاکی، فرشتگان جانشان را می‌گیرند؛ (و به آنان) می‌گویند: داخل بهشت شوید به خاطر کارهایی که کرده اید» سوره نحل، آیه ۳۱ ـ ۳۲</ref>. همچنین [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} می‌‌فرماید: «[[متقین]] [[خشم]] خود را فرو می‌برند و [[اسیر]] [[غضب]] نمی‌شوند، زیرا نزد [[امام]] جرعه‌ای خوش‌تر از [[فروخوردن خشم]] نیست»<ref>"وَ تَجَرَّعِ الْغَیْظَ فَإِنِّی لَمْ أَرَ جُرْعَةً أَحْلَی مِنْهَا عَاقِبَةً وَ لَا أَلَذَّ مَغَبَّةً"؛ نهج البلاغه، نامه ۶۹.</ref>. ایشان نسبت به [[عفو و گذشت]] [[متقین]] می‌‌فرماید: «[[عفو و گذشت]]، [[خصلت]] [[متقین]] است، زیرا همان‌گونه که آنان توقع دارند [[خداوند]] برخورد کریمانه ای با آنان داشته باشد، خودشان نیز به برخورد کریمانه با [[خلق]] [[خدا]] موظف هستند»<ref>[[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ص ۲۰۹. </ref>.

# [[زکات]] دادن و [[انفاق مال]] در [[راه خدا]]: {{متن قرآن|وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ}}<ref>«و از آنچه به آنان روزی داده‌ایم می‌بخشند» سوره بقره، آیه ۳.</ref>، [[متقیان]] از روزی‌های مادی ([[ثروت]]، [[غذا]] و...) و معنوی خود ([[جاه و مقام]] و [[دانش]] و...) در [[راه خدا]] [[انفاق]] می‌کنند.

* در مجموع می‌‌توان گفت [[متقین]] [[مطیع]] کامل [[اوامر الهی]] هستند، چنانکه [[امام باقر]] {{ع}} فرمودند: «در [[شناخت]] [[شیعیان]] ما این سوی و آن سوی نشوید، به [[خدا]] قسم شیعۀ ما کسی نیست جز آن کس که [[خداوند]] را کامل [[اطاعت]] نماید»<ref>{{متن حدیث|عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ {{ع}} قَالَ: لَا تَذْهَبْ بِکُمُ الْمَذَاهِبُ فَوَ اللَّهِ مَا شِیعَتُنَا إِلَّا مَنْ أَطَاعَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ}}؛ اصول کافی، ج۲، ص۷۳ </ref>.<ref>ر.ک: [[محمد مهدی خراسانی|خراسانی، محمد مهدی]]، [[تقوا (مقاله)|تقوا]] [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۸، ص۴۴۵ -۴۵۸. </ref>

{{پایان منابع}}