انحراف: تفاوت میان نسخه‌ها

'''انحراف''' به معنای برگشتن و [[نافرمانی]] و از نظر [[دین]] به [[معصیت]]، [[گناه]] و [[اعمال]] خلاف [[دستور الهی]] گفته می‌‌شود. انحراف از ابتدای [[خلقت]] شروع شد و تاکنون نیز ادامه دارد. زمینه‌های انحراف، جرم‌زایی [[خانواده]]، [[ضعف]] [[نظارت اجتماعی]]، دگرگونی در ارزش‌های [[اجتماعی]]، [[فقر]] و بیکاری و... است. [[پیامبران]] و [[ائمه]]{{عم}} و [[علمای دین]] در مقابل انحراف [[ایستادگی]] و با آن [[مبارزه]] کردند.

== مقدمه ==

«[[انحراف]]» به معنای برگشتن و به طرفی مایل شدن، [[کجروی]] و بی‌فرمانی است<ref>دهخدا، علی اکبر، لغتنامه دهخدا، ج۲، ص۲۹۸۹.</ref> و به مایل شدن از [[راه راست]] به کج‌راهه می‌گویند<ref>امینی، سیدمحمدعارف، خطر انحراف دانشگاه‌ها و راهکارهای عملی پیشگیری از دید امام خمینی، ص۵۳.</ref>. در اصطلاح [[فلسفی]]، [[تمایل]] از [[حد وسط]] و [[گرایش]] به یکی از طرفین را انحراف دانسته‌اند<ref>صلیبا، جمیل، فرهنگ فلسفی، ترجمه منوچهر صانعی، ص۱۶۹.</ref> و در اصطلاح [[علوم طبیعی]]، انحراف خروج از حد<ref>صلیبا، جمیل، فرهنگ فلسفی، ترجمه منوچهر صانعی، ص۱۶۹.</ref>. از نگاه [[حقوقی]] به عمل غیرقانونی<ref>شیخاوندی، داور، جامعه‌شناسی انحرافات و مسائل جامعتی ایران، ص۴۸.</ref>، از نظر [[جامعه‌شناسی]] به [[رفتار]] شکنندۀ [[هنجار]]<ref>سلیمی، علی و محمد داوری، جامعه‌شناسی کج‌روی، ص۲۲۲.</ref>، نگاه علمای [[اخلاق]] به عمل [[زشت]] و [[ناپسند]] [[جامعه]] یا [[وجدان]] و از نگاه [[دین]] به [[معصیت]]، [[گناه]] و [[اعمال]] خلاف [[دستور الهی]]<ref>صدر، سیدموسی، قرآن و پدیده انحراف در جامعه، ص۱۶.</ref> و [[بدعت]]<ref>پاکتچی، احمد، بدعت، ج۱۱، ص۵۵۸.</ref> گفته می‌شود<ref>[[نجمه خوشدل|خوشدل، نجمه]]، [[انحراف (مقاله)| مقاله «انحراف»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۲]] ص ۳۴۸.</ref>.

انحراف [[تاریخی]] به [[قدمت]] خود [[انسان]] دارد؛ چنان که در [[آیات]] مربوط به [[خلقت آدم]]{{ع}} در [[قرآن کریم]]، [[فرشتگان]]، [[آفرینش]] موجود زمینی را موجب انحراف و [[فساد]] و [[خونریزی]] می‌دانستند<ref>بقره، ۳۰.</ref>. در آیاتی از [[کتاب مقدس]]، به [[انحراف از حق]] اشاره و از آن [[نهی]] شده است<ref>خروج، ب ۲،۲۳، تثنیه، ب۵، ۳۲.</ref>. [[قرآن کریم]] نیز در آیه‌های گوناگون از تخطی و انحراف [[آدم]]{{ع}} و [[حوا]] سخن گفته<ref>بقره، ۳۶؛ طه، ۱۲۱.</ref> و با واژه‌هایی همچون [[ضلالت]]<ref>حمد، ۷؛ توبه، ۱۱۵؛ قمر، ۴۷.</ref>، [[غیّ]]<ref>بقره، ۲۵۶؛ مریم، ۵۹؛ شعرا، ۲۲۴.</ref> و [[زیغ]]<ref>آل عمران، ۷-۸؛ صف، ۵.</ref> که در برابر [[صراط مستقیم]] و [[هدایت]] و [[رشد]] قرار دارد، به موضوع انحراف و [[گمراهی]] اشاره کرده است.

 

[[جامعه اسلامی]] پس از [[رحلت رسول خدا]]{{صل}}، به انواع [[انحرافات]] از آموزه‌های [[نبوی]] [[مبتلا]] شد و زمانی که امیرالمؤمنین علی{{ع}}، [[حکومت]] را به دست گرفت، با انحرافاتی مانند بازتولید [[روابط]] و مناسبات قبیله‌ای، شکل‌گیری [[نظام]] طبقاتی، زیروروشدن ارزش‌های [[اجتماعی]]، [[تفرقه]] و از دست رفتن [[انسجام اجتماعی]]، [[روی‌گردانی]] از [[جهاد]]، [[فتنه‌انگیزی]] و [[پیمان‌شکنی]] مواجه بود و چنین انحرافاتی ویژه آن دوره نبود و در هر [[زمان]] و در میان هر جامعه‌ای قابل پدیدار شدن است<ref>امین ناجی، محمدهادی و کاظم قاضی‌زاده و غلامرضا بهنام، روش‌های مبارزه امام علی{{ع}} با انحراف‌های اجتماعی در نهج البلاغه، ص۱۰۳ - ۱۰۴ و ۱۱۹.</ref>.<ref>[[نجمه خوشدل|خوشدل، نجمه]]، [[انحراف (مقاله)| مقاله «انحراف»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۲]] ص ۳۴۸.</ref>

 

== ماهیت و معیار انحراف ==

[[انسان]] به [[حکم عقل]] و [[اختیار]] که او را بر سایر موجودات [[برتری]] می‌دهد، [[استعداد]] [[تکامل]] و استعداد انحراف را توأمان دارد. از جمله ویژگی‌های [[بشر]] [[افراط]] و [[تفریط]] است و انحراف نتیجه خارج شدن از حد [[تعادل]] و [[جهالت]] انسان است<ref>مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ج۱۹، ص۱۰۹-۱۱۱.</ref>. [[جامعه شناسان]] یکی از عناصر عمده در شکل دادن به معنای انحراف و [[کج‌روی]] کنش‌ها را [[میزان]] سازگار بودن یک رفتار با [[فرهنگ]] و [[نظام ارزشی]] [[حاکم]] بر [[جامعه]] می‌دانند<ref>سلیمی، علی و محمد داوری، جامعه‌شناسی کج‌روی، ص۱۵۷.</ref>.

 

[[قرآن کریم]]، معیار انحراف را [[سرپیچی]] از [[دستورهای الهی]] و دور شدن از مسیر [[بندگی]] و کمال [[واقعی]] می‌داند. در [[قرآن]]، علاوه بر [[کج‌رفتاری]]، کج‌باوری و [[کج‌اندیشی]] نیز انحراف خوانده شده است<ref>صدر، سیدموسی، قرآن و پدیده انحراف در جامعه، ص۱۷.</ref>.

 

از نظر [[دانشمندان]] [[علم اخلاق]] نیز خروج از حد و راه میانه و [[اعتدال]] و [[زیاده‌روی]] یا کوتاهی در برآوردن خواسته نیروهای درونی [[انسان]]، باعث انحراف می‌شود<ref>نراقی، ملااحمد، معراج السعاده، ص۷۹.</ref>. به طور کلی اگر [[رفتاری]] با انتظارات مشترک [[جامعه]] یا یک گروه سازگار نباشد و بیشتر افراد، آن را [[ناپسند]] تلقی کنند، [[کج‌روی]] [[اجتماعی]] با [[انحراف]] تلقی می‌شود<ref>میری، سید حسین، مطالعات انحرافات و کج‌روی‌های اجتماعی، ص۱۳۳.</ref>. برخی از [[جامعه‌شناسان]] انحراف را به دو شاخه مثبت و منفی تقسیم کرده‌اند<ref>صدر، سیدموسی، قرآن و پدیده انحراف در جامعه، ص۱۶؛ حیدرنسب، نادر و علی بخشی، انحراف چیست؟ منحرف کیست؟، ص۲۳ -۲۴.</ref>. در انحراف مثبت، فرد با اطلاع و [[آگاهی]] کامل، حدود و ارزش‌های [[حاکم]] بر جامعه را زیر پا می‌گذارد و خود [[ارزش]] و اعتباری نو که [[برتر]] از ارزش‌های پیشین است، می‌آفریند؛ ولی در انحراف منفی، فرد یا گروهی از [[نظام]] [[ارزش‌های جامعه]] [[تجاوز]] می‌کند و نظامی می‌آفریند که از نظام پیشین و [[هنجار]] حاکم [[پست‌تر]] است<ref>صدر، سید موسی، قرآن و پدیده انحراف در جامعه، ص۱۶؛ شیخاوندی، داور، جامعه‌شناسی انحرافات و مسائل جامعتی ایران، ص40.</ref>.<ref>[[نجمه خوشدل|خوشدل، نجمه]]، [[انحراف (مقاله)| مقاله «انحراف»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۲]] ص ۳۴۸.</ref>

 

== زمینه‌های انحراف ==

 

به طور کلی مهم‌ترین عوامل [[انحراف]]، عبارت‌اند از: محیط طبیعی، نژاد و [[ارث]]، نبود [[تعلیم و تربیت]] و نارسایی [[فرهنگ جامعه]]<ref>سیف اللهی، سیف اللهی، مبانی جامعه‌شناسی، ص۲۲۴ – ۲۲۵.</ref>، جرم‌زایی [[خانواده]]، [[ضعف]] [[نظارت اجتماعی]]، ضعف [[مبانی دینی]]، دگرگونی در ارزش‌های [[اجتماعی]]، [[فقر]]، [[بیکاری]] و [[نقص]] جسمی و [[ذهنی]]<ref>قجاوند، کاظم، کلیات جامعه‌شناسی انحرافات اجتماعی، ص۳۲ -۳۳.</ref>؛ همچنین برخی علت‌های [[سیاسی]] مانند [[رهبران]] [[فاسد]]، نبود [[عدالت سیاسی]] و [[قضایی]] و بعضی از عوامل جغرافیایی نظیر شرایط آب و هوایی و شرایط [[فرهنگی]] ناشی از آن نیز در این زمینه نقش دارند<ref>قجاوند، کاظم، کلیات جامعه‌شناسی انحرافات اجتماعی، ص۳۲ -۳۳.</ref>.

 

 

از سوی دیگر، از نظر ایشان [[انحراف فکری]] و [[فرهنگی]]، خطرناک‌ترین نوع انحراف است و در صورت انحراف در [[فرهنگ]]، دیری نخواهد گذشت که [[انحراف فرهنگی]] بر همه [[غلبه]] می‌کند؛ راه [[نجات]] از آن نیز [[استقلال]]، [[اصلاح]] فرهنگ، اصلاح [[مدارس]] و [[همت]] جمعی و همگانی برای [[سد]] راه انحراف است و تلاش گروهی و محدود نمی‌تواند راه به جایی ببرد<ref>خمینی، سید روح الله، صحیفه، ج۱۴، ص۳ و ج۱۷، ص۳۲۲- ۳۲۳.</ref>. از این رو به نقشه [[دشمن]] برای انحراف و کج‌روی [[نوجوانان]] و [[جوانان]] در مدارس و دانشگاه‌ها هشدار می‌داد و از دانش‌آموزان و دانشجویان می‌خواهد برای پیشگیری از انحراف، در کنار تحصیل به [[تهذیب]] [[اخلاقی]] هم بپردازند<ref>خمینی، سید روح الله، صحیفه، ج۱۴، ص۲.</ref>.<ref>[[نجمه خوشدل|خوشدل، نجمه]]، [[انحراف (مقاله)| مقاله «انحراف»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۲]] ص ۳۴۹.</ref>

 

[[آیات قرآن]] نشان می‌دهد که [[مبارزه]] با انواع [[انحراف‌های فکری]] ـ [[اعتقادی]]<ref>نحل، ۳۶.</ref> و عملی و [[اخلاقی]]<ref>اعراف، ۳۳ و ۸۰ -۸۱.</ref>، [[وظیفه]] مشترک همه [[پیامبران الهی]]{{ع}} بوده است؛ چنان که [[قرآن کریم]] این وظیفه را در قالب [[امر به معروف و نهی از منکر]]<ref>آل عمران، ۱۱۴.</ref> متوجه همه انسان‌های [[خردمند]] و [[توانمند]] جامعه نیز دانسته است<ref>هود، ۱۱۶.</ref>. [[علمای شیعه]] در طول [[تاریخ]]، نقش تعیین کننده‌ای در [[سرنوشت]] [[امت اسلامی]] داشته‌اند و هرگاه به [[وظیفه]] خود عمل کرده‌اند، مانع [[انحراف]] و [[منحرفان]] بوده‌اند<ref>عبداللهی، امید، فعالیت علمی و فرهنگی علمای شیعه در عصر پهلوی، ص۹.</ref>.

 

[[علما]] و [[روحانیون]] ضامن بقای [[اسلام]] و احیاگران اسلام به شمار می‌روند<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۶، ص۲۷۸.</ref> و به هنگام انحراف و خطر برای اسلام، نخست به [[گفتگو]] و [[نصیحت]] و در صورت تأثیر نکردن، به [[قیام]] بر اساس وظیفه [[اقدام]] می‌کنند<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۱، ص۱۱۴- ۱۱۵.</ref>.

 

[[رهایی]] کامل از هر نوع [[انحراف اجتماعی]] با ایجاد نهادهای نظارتی<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۱۸، ص۴۶۵- ۴۶۶.</ref> و فعالیت مداوم همگان در [[شناسایی]] و طرد عناصر [[منحرف]]<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۳، ص۴۳۲- ۴۳۳.</ref> بستگی دارد و [[هوشیاری]] مداوم تک‌تک [[ملت]] و حرکت به سمت [[وحدت]] بر مبنای [[اسلام ناب]]، از دیگر وسایل [[غلبه]] و [[چیرگی]] بر [[انحرافات]] است<ref>همان، ج۳، ص۴۰۷، ۴۳۳؛ ج۴، ص۱۰۰، ۲۹۶؛ ج۱۴، ص۳۷۳ و ج۱۵، ص۳۰-۳۳.</ref>. همچنین  [[رسانه‌ها]] و [[وسایل ارتباط جمعی]] ابزاری مهم برای ایجاد [[فرهنگ]] سالم و زدودن غبار انحرافات از چهره [[جامعه]] به شمار می‌آیند<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۹، ص۴۵۶، ۴۹۶؛ ج۱۲، ص۱۲ و ج۱۸، ص۳۶۲- ۳۶۳، ۴۷۹.</ref>.<ref>[[نجمه خوشدل|خوشدل، نجمه]]، [[انحراف (مقاله)| مقاله «انحراف»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۲]] ص ۳۵۱.</ref>

 

== [[جلوگیری از انحراف]] ==

یکی از [[وظایف]] [[ائمه]] {{ع}} جلوگیری از انحراف در [[امت اسلامی]] است. [[قرآن کریم]] شاهدی بر این مدعاست که حتی در [[دوران حضور]] [[پیشوایان]] [[دین]]، انحرافاتی میان [[پیروان]] آنها رخ داده است. [[شیعیان]] نیز از این پدیده مستثنا نبوده و نیستند؛ به ویژه آنکه [[مقامات]] والای [[علمی]] و [[معنوی]] ائمه اطهار {{عم}} و بروز و نمود [[کرامات]] و آگاهی‌های [[غیبی]] ایشان برای برخی شیعیان سنگین بود و هرگونه انحراف از مسیر [[حق]] را محتمل می‌ساخت. نتیجه این مقدمات، بروز اندیشه‌های [[انحرافی]] برای برخی شیعیان در [[مسائل اعتقادی]] بود که واکنش جدی پیشوایان [[تشیع]] را به دنبال داشت.

 

[[سیره]] و [[سنت]] [[امامان معصوم]] {{عم}} بیانگر وجود وظیفه‌ای است که ایشان در برابر [[انحرافات]] برای خود [[احساس]] کرده و وارد میدان می‌شدند. مانند برخورد آن حضرات با اندیشه‌های [[غلو]] در مورد خودشان<ref>ر. ک: [[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[بررسی انطباق شئون امامت در کلام امامیه بر قرآن و سنت (کتاب)|بررسی انطباق شئون امامت در کلام امامیه بر قرآن و سنت]]، ص۲۹۵.</ref>.

 

 

همچنین در برخی [[روایات]]، رفع اختلاف‌های [[مردم]] در [[تفسیر دین]] و مقابله با جریان‌های انحرافی که در جامعه پدیدار می‌شوند در همین راستا بیان شده است<ref>ر.ک: [[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[بررسی انطباق شئون امامت در کلام امامیه بر قرآن و سنت (کتاب)|بررسی انطباق شئون امامت در کلام امامیه بر قرآن و سنت]]، ص۲۲۲ تا ۲۳۵.</ref>.

 

==[[انحراف از امام]]==

== منابع ==

# [[پرونده:IM009734.jpg|22px]] [[نجمه خوشدل|خوشدل، نجمه]]، [[انحراف (مقاله)| مقاله «انحراف»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|'''دانشنامه امام خمینی ج۲''']]

# [[پرونده:457575.jpeg|22px]] [[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[بررسی انطباق شئون امامت در کلام امامیه بر قرآن و سنت (کتاب)|'''بررسی انطباق شئون امامت در کلام امامیه بر قرآن و سنت''']]

== پانویس ==

{{پانویس}}