واقعه رده: تفاوت میان نسخه‌ها

در اینکه در واپسین روزهای [[زندگی پیامبر]]{{صل}} و کمی پس از [[رحلت]] آن حضرت، عده‌ای از [[دین اسلام]] برگشتند و مرتّد شدند، تردیدی نیست؛ کما اینکه در [[لزوم]] برخورد [[دستگاه خلافت]] با این گروه هم نباید هیچ [[شک]] و شبهه‌ای به [[دل]] راه داد. اما آنچه باید مورد توجه قرار گیرد آن است که عدّه زیادی از [[شورشیان]] که توسط [[ابوبکر]] [[سرکوب]] و کشته شدند، نه [[مرتد]]، بلکه به [[اذعان]] بسیاری از بزرگان، [[مسلمان]] بودند و انگیزه‌هایی متفاوت، آنان را وادار به [[مخالفت]] با [[حکومت]] مرکزی [[مدینه]] کرده بود. از این رو باید تلاش نمود تا صف [[مرتدان]] را از [[مخالفان]] حکومت [[قریش]] و نیز معترضان به دستاورد [[سقیفه]] و برخی جویندگان [[جانشین]] [[واقعی]] [[پیامبر]]{{صل}} جدا نمود و آنها را از اتّهام «[[ارتداد]]» [[تبرئه]] کرد و این امر جز با مطالعه دقیق منابع دسته اول [[تاریخ اسلام]] صورت نمی‌پذیرد<ref>واقدی، کتاب الردّه، ص۴۸؛ ابن کثیر، البدایة و النهایه، ج ۶، ص۳۱۲؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الرسل و الملوک، ج ۳، ص۲۴۲، مهدی رزق الله احمد، الثابتون علی الاسلام ایّام فتنة الردّه، ص۳۲.</ref>.<ref>[[علی غلامی دهقی|غلامی دهقی، علی]]، [[جنگ‌های ارتداد و بحران جانشینی پس از پیامبر اکرم  (مقاله)|جنگ‌های ارتداد و بحران جانشینی پس از پیامبر اکرم]]، ص۳۴؛ [[اباصلت فروتن|فروتن، اباصلت]]، [[علی اصغر مرادی|مرادی، علی اصغر]]، [[واژه‌نامه فقه سیاسی (کتاب)|واژه‌نامه فقه سیاسی]]، ص ۳۳.</ref>

"رِدَّه" برگرفته از ریشه فعلی «ردد» و در لغت به معنای «بازگشت و [[رجوع]] به عقب» است. این واژه در اصطلاحات [[فقهی]] «[[برگشت از دین]] اسلام و بازگشت به [[کفر]]» معنا یافته است<ref>راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ذیل «رد»؛ ابن منظور، لسان العرب، ذیل «ردد».</ref>. "[[جنگ‌های رِدّه]]" به مجموعه‌ جنگ‌هایی اطلاق می‌‌شود که از [[سال ۹ هجری]] میان [[حکومت مدینه]] و [[مخالفان]] ـ اعم از [[اعتقادی]] و سیاسی ـ آغاز و تا سال ۱۲ هجری ادامه یافته است. این [[سرکشی]] [[اعراب]] را می‌‌توان از حیث زمانی به دو دورۀ اواخر [[حیات پیامبر]]{{صل}} و دورۀ [[خلافت ابوبکر]] و از حیث محتوایی و جنس آن، به دو دسته اعتقادی و سیاسی ـ اعتقادی تقسیم کرد. از میان این حوادث، تنها [[ادعای نبوت]] [[اسود عنسی]] در [[زمان]] خود [[پیامبر]]{{صل}} انجام گرفت و کار او با کشته شدنش در ایام [[حیات]] حضرت، خاتمه یافت<ref>محمد بن جریر طبری، تاریخ الرسل و الملوک، ج۳، ص۲۳۰-۲۳۳؛ نک: یعقوبی، تاریخ، ترجمه، ج۲، ص۶-۷؛ ابن‌اثیر، الکامل، ج۲، ص۳۳۶- ۳۳۸.</ref>. [[مورخان]] در باب [[تاریخ]] وقوع این واقعه، [[اختلاف]] کرده‌اند. [[ابن اسحاق]]، وقوع این [[جنگ‌ها]] را به سال ۱۲ هجری دانسته است، اما برخی دیگر خبر از وقوع این جنگ‌ها در سال ۱۱ هجری داده‌اند<ref> محمد بن جریر طبری، تاریخ الرسل و الملوک، ج ۳، ص۳۱۴؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج ۲، ص۳۷۲.</ref>.

داده‌های [[تاریخی]] حکایت از آن دارند که عمدۀ این قبایل از [[اعراب]] معروف و پراکندۀ بدوی بوده‌اند که در حد فاصل سال ششم بعد از [[صلح حدیبیه]]، [[فتح مکه]]، غزوۀ حنین و [[تبوک]] (به‌خصوص در سال ۹ هجری مشهور به [[عام الوفود]]) [[تسلیم]] [[اسلام]] شده بودند، اما بنابر [[شهادت]] [[قرآن]] و [[آیات]] نازل‌ شده، هنوز در میان [[اعراب بادیه]] اسلام به [[ایمان]] تبدیل نشده بود<ref>نک: محمد بن جریر طبری، تاریخ الرسل و الملوک، ج ۳، ص۲۴۴؛ شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ص۱۰۵، ۱۱۷ـ ۱۱۸؛ فیاض، تاریخ اسلام، ص۱۱۶-۱۱۷.</ref>، به همین روی، بلافاصله پس از [[رحلت]] [[نبی مکرم اسلام]]{{صل}} اعلام [[عدم اطاعت]] کردند و [[اقدام]] به [[حمله]] به مدینه نمودند<ref>مسعودی، التنبیه و الاشراف، ص۲۴۷- ۲۴۹؛ بلاذری، فتوح البلدان، ص۹۴؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مقاله "رِدّه"، زهیر صیامیان گرجی.</ref>.

[[اشعث بن قَیس]]، [[رئیس]] کنده، مخالفتی با [[اسلام]] نداشت و ضمن تردید در [[بیعت با ابوبکر]] گفت: [[عرب]] جز به [[جانشینی]] فردی از تیره [[بنی هاشم]] (بزرگان [[مکه]]) [[رضایت]] نمی‌دهد و اگر قرار باشد [[جانشینی پیامبر]]{{صل}} از بنی هاشم خارج شود، خود آنان ([[قبیله کنده]]) که از [[خاندان]] شاهان ([[ملوک]] کنده) بوده‌اند، بدان [[منصب]] سزاوارتر از دیگران‌اند<ref>واقدی، کتاب الردّه، ص۱۶۷ـ۱۶۹، ۱۷۱ـ۱۷۶؛ ابن اعثم کوفی، الفتوح، ج ۱، ص۴۵ـ۴۸.</ref>.  شورش [[قبیله کنده]] در حضرموت، هم انگیزه [[اقتصادی]] (نپرداختن [[زکات]]) و هم انگیزه [[سیاسی]] (نپذیرفتن [[خلافت ابوبکر]]) داشت و [[نزاع]] عامل [[خلیفه]] با [[پیروان]] اشعث در چهارچوب دسته‌بندی‌های قبیله‌ای روی داد<ref>دغفوس، دراسات فی التاریخ العربی الاسلامی الوسیط، ص۲۴۵.</ref>.

   

برخی از [[قبایل عرب]] نیز نمایندگانی به [[مدینه]] فرستادند و پیشنهاد دادند [[نماز]] بخوانند، اما از [[پرداخت زکات]] معاف باشند. [[ابوبکر]] نپذیرفت و توصیه‌های [[عمر]] را که از او خواست یک سال از آنان [[زکات]] نگیرد تا شاید بازگردند، نادیده گرفت. عمر بعداً این [[اقدام]] ابوبکر را ستود<ref>محمد بن عمر واقدی، کتاب الرِّدَّة، ص۳۸، ۵۱ـ۵۲؛ ابن قتیبه، الامامة و السیاسة، ج ۱، ص۲۲ـ۲۳؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الرسل و الملوک، ج ۳، ص۲۴۱، ۲۴۴؛ مفید، الفصول المختارة من العیون و المحاسن، ص۱۲۰.</ref>. فقهای امامی و بیشتر [[اهل سنّت]] مانعین [[زکات]] را از اهل رده به شمار نیاورده و آنان را [[مسلمان]] و [[مؤمن]] دانسته اند<ref>ابن حزم، المُحَلّی، ج ۱۱، ص۱۹۳؛ شیخ طوسی، المبسوط فی فقه الامامیه، ج ۷، ص۲۶۳ـ۲۶۴، ۲۶۷ـ۲۶۸.</ref>.<ref>دانشنامه جهان اسلام، مقاله "رِدَّه"، محمدرضا ناجی و محترم وکیلی سحر.</ref>

== گونه‌های ارتداد قبایل ==  

[[اهل]] ردّه در کتاب [[المبسوط]] [[شیخ طوسی]](ره) به دو قسم تقسیم شده‌اند: قومی که بعد اسلام‌شان [[کافر]] شدند که در ارتدادشان شکی نیست. گروه دوم قومی که با وجود [[مسلمان]] بودن از پرداخت زکات خودداری کردند. این گروه که [[اکثریت]] را تشکیل می‌‌دادند، قطعاً از اهل رده نیستند<ref> شیخ طوسی، المبسوط، ج۷، ص۲۶۷.</ref>.