حضرت آدم در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

[[خدا]] می‌خواست موجودی بیافریند که گل سرسبد [[عالم هستی]] باشد و شایستۀ [[مقام خلافت الهی]] و نماینده «[[الله]]» در زمین گردد. در [[حدیثی]] از [[امام صادق]]{{ع}} به همین معنی اشاره شده است که فرشتگان بعد از [[آگاهی]] از مقام [[آدم]] دانستند که او و فرزندانش سزاوارترند که [[خلفای الهی]] در زمین و حجت‌های او بر [[خلق]] بوده باشند<ref>[[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]، [[قصه‌های قرآن (کتاب)|قصه‌های قرآن]] ص ۱۷.</ref>.

فرشتگان به عنوان سؤال برای [[درک]] [[حقیقت]] و نه به عنوان [[اعتراض]] «گفتند آیا در [[زمین]] کسی را قرار می‌دهی که [[فساد]] کند و [[خون‌ها]] بریزد؟! در حالی که ما تو را [[عبادت]] می‌کنیم [[تسبیح]] و حمدت بجا می‌آوریم و تو را از آنچه شایسته ذات پاکت نیست [[پاک]] می‌شمریم»<ref>{{متن قرآن|قَالُوا أَتَجْعَلُ فِيهَا مَنْ يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ}} «گفتند: آیا کسی را در آن می‌گماری که در آن تباهی می‌کند و خون‌ها می‌ریزد در حالی که ما تو را با سپاس، به پاکی می‌ستاییم و تو را پاک می‌شمریم» سوره بقره، آیه ۳۰.</ref>. ولی [[خداوند]] در اینجا پاسخ سربسته به آنها داد که توضیحش در مراحل بعد آشکار گردید: «فرمود من حقائقی را می‌دانم که شما نمی‌دانید»!<ref>{{متن قرآن|قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ}} «فرمود: من چیزی می‌دانم که شما نمی‌دانید» سوره بقره، آیه ۳۰.</ref>. فرشتگان آن چنان که از سخنانشان پیدا است پی برده بودند که این [[انسان]] فردی سر براه نیست، فساد می‌کند، [[خون]] می‌ریزد، خرابی به بار می‌آورد. اما از کجا دانستند؟!  

قابل توجه اینکه فرشتگان روی سه مسأله درباره صفات خودشان تکیه کردند، [[تسبیح]] و [[حمد]] و [[تقدیس]]، در [[حقیقت]] آنها می‌خواستند بگویند اگر هدف اطاعت و بندگی است ما سر بر فرمانیم، و اگر عبادت است ما هم همواره مشغول آنیم، و اگر پاک‌سازی خویشتن یا صفحه روی [[زمین]] است ما چنین می‌کنیم، در حالی که انسان مادی هم خود [[فاسد]] است و هم صفحه زمین را پر از [[فساد]] می‌کند. ولی برای اینکه [[حقایق]] به‌طور تفصیل بر فرشتگان روشن شود [[خداوند]] [[اقدام]] به [[آزمایش]] آنها نمود، تا خودشان اعتراف کنند که میان آنها و آدم «تفاوت از زمین تا [[آسمان]] است»!<ref>[[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]، [[قصه‌های قرآن (کتاب)|قصه‌های قرآن]] ص ۱۸.</ref>

[[قرآن]] در ادامه داستان گذشته پیرامون مقام و عظمت [[انسان]] به فصل دیگری از آن پرداخته، چنین می‌گوید: «بخاطر بیاور هنگامی را که به [[فرشتگان]] گفتیم برای [[آدم]] [[سجده]] و [[خضوع]] کنید آنها همگی سجده کردند جز [[ابلیس]] که سرباز زد و [[تکبر]] ورزید»<ref>{{متن قرآن|وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ أَبَى وَاسْتَكْبَرَ}} «و (یاد کنید) آنگاه را که به فرشتگان گفتیم: برای آدم فروتنی کنید، همه فروتنی کردند جز ابلیس که سرباز زد و سرکشی کرد» سوره بقره، آیه ۳۴.</ref>.

آری او [[استکبار]] کرد «و بخاطر همین استکبار و [[نافرمانی]] از [[کافران]] شد»<ref>{{متن قرآن|وَكَانَ مِنَ الْكَافِرِينَ}} «و از کافران شد» سوره بقره، آیه ۳۴.</ref>. این [[فرمان الهی]] سند زنده و [[گواه]] روشنی بر [[شرافت انسان]] و عظمت مقام او است که پس از تکمیل خلقتش، تمام فرشتگان [[مأمور]] می‌شوند در برابر این [[آفرینش]] بزرگ سر [[تعظیم]] فرود آورند، به [[راستی]] کسی که لایق [[مقام خلافت الهی]] و نمایندگی او در [[زمین]] است و [[استعداد]] آن همه [[تکامل]] و پرورش [[فرزندان]] بلند مقامی همچون [[پیامبران]] به خصوص [[پیامبر اسلام]] و جانشینانش دارد شایسته هر نوع احترامی است<ref>[[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]، [[قصه‌های قرآن (کتاب)|قصه‌های قرآن]] ص ۲۰.</ref>.

می‌دانیم «ابلیس» طبق صریح [[قرآن]] از جنس [[فرشتگان]] نبود، بلکه در صف آنها قرار داشت او از طائفه [[جن]] بود که مخلوق مادی است<ref>در سورۀ کهف آیۀ ۵۰ می‌خوانیم: {{متن قرآن|وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ كَانَ مِنَ الْجِنِّ...}} «و (یاد کن) آنگاه را که به فرشتگان گفتیم برای آدم فروتنی کنید! (همه) فروتنی کردند جز ابلیس که از پریان بود» سوره کهف، آیه ۵۰.</ref>.

[[شک]] نیست که «سجده» به معنی «[[پرستش]]» برای خدا است،؛ چراکه در [[جهان]] هیچ معبودی جز خدا نیست، و معنی [[توحید]] [[عبادت]] همین است که غیر از خدا را پرستش نکنیم. بنابراین جای تردید نخواهد بود که [[فرشتگان]] برای آدم «سجده پرستش» نکردند، بلکه سجده برای خدا بود ولی بخاطر [[آفرینش]] چنین موجود شگرفی، و یا اینکه سجده برای آدم کردند اما سجده به معنی «[[خضوع]]» نه پرستش. در کتاب «[[عیون الاخبار]]» از [[امام]] «[[علی بن موسی الرضا]]»{{ع}} چنین می‌خوانیم: «سجدۀ فرشتگان پرستش خداوند از یک سو، و [[اکرام]] و [[احترام]] آدم از سوی دیگر بود؛ چراکه ما در صلب آدم بودیم»!</ref>.<ref>[[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]، [[قصه‌های قرآن (کتاب)|قصه‌های قرآن]] ص ۲۱.</ref>

{{اصلی|بهشت حضرت آدم}}

پس از ماجرای [[آزمایش]] فرشتگان، به آدم دستور داده شد او و همسرش در بهشت سکنی گزیند، «به آدم گفتیم تو و همسرت در بهشت ساکن شوید و هر چه می‌خواهید از نعمت‌های آن گوارا بخورید! ولی به این درخت مخصوص نزدیک نشوید که از [[ظالمان]] خواهید شد»<ref>{{متن قرآن|وَقُلْنَا يَا آدَمُ اسْكُنْ أَنْتَ وَزَوْجُكَ الْجَنَّةَ وَكُلَا مِنْهَا رَغَدًا حَيْثُ شِئْتُمَا وَلَا تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَكُونَا مِنَ الظَّالِمِينَ}} «و گفتیم: ای آدم! تو و همسرت در بهشت جای گیرید و از (نعمت‌های) آن، از هر جا خواهید فراوان بخورید اما به این درخت نزدیک نشوید که از ستمگران گردید» سوره بقره، آیه ۳۵.</ref>.

#اساساً بهشت جای [[تکلیف]] نبود بلکه دورانی بود برای [[آزمایش]] و [[آمادگی]] آدم برای آمدن در روی [[زمین]] پر این نهی تنها جنبه آزمایشی داشت.</ref>.<ref>[[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]، [[قصه‌های قرآن (کتاب)|قصه‌های قرآن]] ص ۲۹.</ref>

در اینجا «[[آدم]]» خود را در برابر [[فرمان الهی]] دربارۀ خودداری از درخت ممنوع دید، ولی شیطان اغواگر که [[سوگند]] یاد کرده بود که دست از [[گمراه کردن]] آدم و فرزندانش بر ندارد به وسوسه‌گری مشغول شد و برای رسیدن به این [[هدف]]، بهترین راه را این دید که از [[عشق]] و علاقۀ ذاتی [[انسان]] به [[تکامل]] و [[ترقی]] و «[[زندگی]] جاویدان»، استفاده کند و هم عذر و بهانه‌ای برای [[مخالفت]] [[فرمان خدا]] برای آنان بتراشد؛ لذا به آدم و همسرش گفت: «[[خداوند]] شما را از این درخت [[نهی]] نکرده مگر به خاطر اینکه اگر از آن بخورید یا [[فرشته]] خواهید شد و یا [[جاودانه]] در [[بهشت]] خواهید ماند»<ref>{{متن قرآن|فَوَسْوَسَ لَهُمَا الشَّيْطَانُ لِيُبْدِيَ لَهُمَا مَا وُورِيَ عَنْهُمَا مِنْ سَوْآتِهِمَا وَقَالَ مَا نَهَاكُمَا رَبُّكُمَا عَنْ هَذِهِ الشَّجَرَةِ إِلَّا أَنْ تَكُونَا مَلَكَيْنِ أَوْ تَكُونَا مِنَ الْخَالِدِينَ}} «پس شیطان آن دو را به وسوسه افکند تا از شرمگاه‌هایشان آنچه را بر آن دو پوشیده بود بر آنها آشکار سازد و گفت: پروردگارتان شما را از این درخت باز نداشت مگر بدین رو که مبادا دو فرشته شوید یا از جاودانگان گردید» سوره اعراف، آیه ۲۰.</ref> و به این ترتیب، فرمان خدا را در نظر آنان به گونۀ دیگری جلوه داد، و این طور مجسم کرد که نه تنها خوردن از «شجرۀ ممنوعه» زیانی ندارد، بلکه موجب [[عمر]] جاویدان و یا رسیدن به مقام و درجۀ [[فرشتگان]] خواهد شد.

در روایتی که از [[امام صادق]] و [[امام علی بن موسی الرضا]]{{عم}} نقل شده چنین می‌خوانیم که: «[[شیطان]] به [[آدم]] گفت اگر شما از این درخت ممنوع بخورید، هر دو [[فرشته]] خواهید شد و برای همیشه در [[بهشت]] می‌مانید، و گرنه شما را از بهشت بیرون می‌کنند»! آدم با شنیدن این سخن در [[فکر]] فرو رفت، امّا شیطان برای اینکه پنجه‌های [[وسوسه]] خود را بیشتر و محکم‌تر در [[جان]] آدم و [[حوا]] فرو برد، «سوگندهای شدیدی یاد کرد، که من [[خیرخواه]] شما هستم»!<ref>{{متن قرآن|وَقَاسَمَهُمَا إِنِّي لَكُمَا لَمِنَ النَّاصِحِينَ}} «و برای آن دو سوگند خورد که من از خیرخواهان شمایم» سوره اعراف، آیه ۲۱.</ref>.<ref>[[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]، [[قصه‌های قرآن (کتاب)|قصه‌های قرآن]] ص ۲۴.</ref>

آدم که هنوز تجربۀ کافی در [[زندگی]] نداشت، و گرفتار [[دام‌های شیطان]] و [[خدعه]] و [[دروغ]] و [[نیرنگ]] نشده بود، و نمی‌توانست [[باور]] کند، کسی این چنین قسم دروغی یاد کند، و چنین دام‌هائی بر سر راه او بگذارد، سر انجام [[تسلیم]] [[فریب]] شیطان شد، و با ریسمان پوسیدۀ [[مکر]] و خدعۀ او، برای به‌دست آوردن آب حیات و [[ملک]] جاویدان، به چاه [[وسوسه‌های ابلیس]] فرو رفت و نه تنها آب حیات به دستش نیامد، بلکه در گرداب [[نافرمانی خدا]] افتاد، «به این ترتیب شیطان، آنها را فریب داد و با طناب خود آنها را در چاه فرو برد»<ref>{{متن قرآن|فَدَلَّاهُمَا بِغُرُورٍ}} «پس آنان را با فریب فرو لغزاند» سوره اعراف، آیه ۲۲.</ref>.

با اینکه آدم می‌بایست، با توجه به سوابق [[دشمنی]] شیطان، و با [[علم]] و اطلاع از [[حکمت]] و [[رحمت]] واسعۀ [[خدا]] و [[محبت]] و [[مهربانی]] او، تمام وسوسه‌ها را نقش بر آب کرده، تسلیم شیطان نشود ولی هر چه بود واقع شد. «همین که آدم و همسرش از آن درخت ممنوع چشیدند، بلافاصله لباس‌هایشان از تنشان فرو ریخت و اندامشان آشکار گشت»<ref>{{متن قرآن|فَلَمَّا ذَاقَا الشَّجَرَةَ بَدَتْ لَهُمَا سَوْآتُهُمَا}} «و چون از آن درخت چشیدند شرمگاه‌هایشان بر آنان نمودار گشت» سوره اعراف، آیه ۲۲.</ref>.  

از این جمله همچنین به خوبی استفاده می‌شود که آنها قبل از ارتکاب این خلاف، برهنه نبودند بلکه پوششی داشتند که در [[قرآن]]، نامی از چگونگی این [[پوشش]] برده نشده است، اما هر چه بوده است، نشانه‌ای برای [[شخصیت]] [[آدم]] و [[حوا]] و احترام آنها محسوب می‌شده که با [[نافرمانی]] از اندامشان فرو ریخته است. [[شاهد]] این سخن این [[کلام الهی]] است که می‌گوید: «ای فرزندان آدم! [[شیطان]] شما را [[فریب]] ندهد، آنچنان که پدر و مادرتان را از [[بهشت]]، بیرون کرد، و لباس آنها را از تنشان جدا ساخت»<ref>{{متن قرآن|يَا بَنِي آدَمَ لَا يَفْتِنَنَّكُمُ الشَّيْطَانُ كَمَا أَخْرَجَ أَبَوَيْكُمْ مِنَ الْجَنَّةِ يَنْزِعُ عَنْهُمَا لِبَاسَهُمَا لِيُرِيَهُمَا سَوْآتِهِمَا}} «ای فرزندان آدم! شیطان شما را نفریبد! چنان که پدر و مادر شما را از بهشت بیرون راند در حالی که لباسشان را از (تن) آنان بر می‌کند تا شرمگاه‌هایشان را به آنان بنمایاند» سوره اعراف، آیه ۲۷.</ref>.

و اگر بعضی از نویسندگان [[اسلامی]] نوشته‌اند که آدم در آغاز برهنه بود در واقع اشتباهی است آشکار که بر اثر نوشته‌های [[تورات]] پیدا شده است! به هر حال [[قرآن]] سپس می‌گوید: «هنگامی که [[آدم]] و [[حوا]] چنین دیدند بلافاصله از برگ‌های درختان بهشتی برای پوشیدن اندام خود، استفاده کردند و در این موقع از طرف [[خداوند]] ندا رسید که مگر من شما را از آن درخت [[نهی]] نکردم، مگر به شما نگفتم که [[شیطان]] [[دشمن]] آشکار و سرسخت شما است»<ref>{{متن قرآن|وَطَفِقَا يَخْصِفَانِ عَلَيْهِمَا مِنْ وَرَقِ الْجَنَّةِ وَنَادَاهُمَا رَبُّهُمَا أَلَمْ أَنْهَكُمَا عَنْ تِلْكُمَا الشَّجَرَةِ وَأَقُلْ لَكُمَا إِنَّ الشَّيْطَانَ لَكُمَا عَدُوٌّ مُبِينٌ}} «و به چسباندن از برگ‌های بهشت بر آنها آغازیدند و پروردگارشان به آن دو ندا داد: آیا شما را از این درخت باز نداشته و به شما نگفته بودم که به راستی شیطان، شما را دشمنی آشکار است؟» سوره اعراف، آیه ۲۲.</ref> چرا [[فرمان]] مرا به دست [[فراموشی]] سپردید و در این گرداب [[سقوط]] کردید؟<ref>[[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]، [[قصه‌های قرآن (کتاب)|قصه‌های قرآن]] ص ۲۵.</ref>

[[قرآن]] در ادامه داستان می‌گوید: «سرانجام [[شیطان]] آن دو را به [[لغزش]] واداشت و از آنچه در آن بودند (بهشت) بیرون کرد»<ref>{{متن قرآن|فَأَزَلَّهُمَا الشَّيْطَانُ عَنْهَا فَأَخْرَجَهُمَا مِمَّا كَانَا فِيهِ}} «شیطان، آنان را از آن فرو لغزاند و از جایی که بودند بیرون راند» سوره بقره، آیه ۳۶.</ref>. آری از بهشتی که کانون [[آرامش]] و [[آسایش]] و دور از درد و [[رنج]] بود بر اثر [[فریب]] شیطان اخراج شدند. «ما به آنها دستور دادیم که همگی به [[زمین]] فرود آئید در حالی که [[دشمن]] یکدیگر خواهید بود»<ref>{{متن قرآن|وَقُلْنَا اهْبِطُوا بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ وَلَكُمْ فِي الْأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَمَتَاعٌ إِلَى حِينٍ}} «و ما گفتیم: فرود آیید دشمن یکدیگر! و در زمین تا روزگاری، آرامشگاه و برخورداری خواهید داشت» سوره بقره، آیه ۳۶.</ref> [[آدم]] و [[حوا]] از یکسو و شیطان از سوی دیگر.

اینجا بود که آدم متوجه شد [[راستی]] به خویشتن [[ستم]] کرده و از محیط آرام و پرنعمت بهشت بخاطر [[تسلیم شدن]] در برابر [[وسوسه‌های شیطان]] بیرون رانده شده و در محیط پرزحمت و مملو از مشقتی قرار خواهد گرفت، درست است که آدم [[پیامبر]] بود و [[معصوم]] از [[گناه]] ولی چنانکه خواهیم گفت هرگاه [[ترک اولی]] از پیامبر سرزند [[خداوند]] نسبت به او سخت می‌گیرد، همانند گناهی که از افراد عادی سر بزند و این جریمۀ سنگینی بود که آدم در برابر آن [[نافرمانی]] پرداخت<ref>[[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]، [[قصه‌های قرآن (کتاب)|قصه‌های قرآن]] ص ۲۸.</ref>.

{{اصلی|توبه حضرت آدم}}

بعد از ماجرای وسوسۀ [[ابلیس]] و دستور خروج آدم از [[بهشت]]، آدم متوجه شد [[راستی]] به خویشتن [[ستم]] کرده، و از آن محیط آرام و پرنعمت، بر اثر [[فریب]] [[شیطان]] بیرون رانده شده و در محیط پر زحمت و [[مشقت]] بار [[زمین]] قرار خواهد گرفت، در اینجا آدم به [[فکر]] جبران خطای خویش افتاد و با تمام [[جان]] و [[دل]] متوجه [[پروردگار]] شد، توجهی آمیخته با کوهی از [[ندامت]] و [[حسرت]].

درست است که آدم در [[حقیقت]] کار حرامی انجام نداده بود، ولی همین [[ترک اولی]] نسبت به او [[عصیان]] محسوب می‌شد، او به سرعت متوجه وضع خود شد و به سوی پروردگارش بازگشت. به هر حال آنچه نمی‌بایست بشود - یا می‌بایست بشود - شد، و با اینکه توبۀ آدم پذیرفته گردید، ولی اثر وضعی کار او که هبوط به زمین بود [[تغییر]] نیافت<ref>[[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]، [[قصه‌های قرآن (کتاب)|قصه‌های قرآن]] ص ۳۰؛ [[سید هاشم رسولی محلاتی|رسولی محلاتی، سید هاشم]]، [[تاریخ انبیاء (کتاب)|تاریخ انبیاء]] ص ۴۰.</ref>.

در اینکه «کلمات» و سخنانی را که خدا برای توبه به آدم [[تعلیم]] داد چه سخنانی بوده است گفتگو است. معروف این است که این جملات می‌باشد: {{متن قرآن|قالا ربنا ظلمنا انفسنا و ان لم تغفرلنا و ترحمنا لنکونن من الخاسرین}} «گفتند: خداوندا ما بر خود ستم کردیم، اگر تو ما را نبخشی و بر ما رحم نکنی از زیانکاران خواهیم بود»<ref>{{متن قرآن|قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ}} «گفتند: پروردگارا! ما به خویش ستم کردیم و اگر ما را نیامرزی و بر ما نبخشایی بی‌گمان از زیانکاران خواهیم بود» سوره اعراف، آیه ۲۳.</ref>.

در این هنگام بار دیگر دست [[رحمت الهی]] به سوی او دراز می‌گردد و او را از سقوط همیشگی رهائی می‌بخشد اگر چه کم و بیش، گرفتار آثار تلخ وضعی گناه خود خواهد بود، ولی این ماجرا درس عبرتی برای او خواهد شد، و می‌تواند از این [[شکست]] پایه‌های [[پیروزی]] زندگی [[آینده]] خود را محکم کند و از این [[زیان]] [[سود]] سرشاری در آینده ببرد.</ref>.<ref>[[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]، [[قصه‌های قرآن (کتاب)|قصه‌های قرآن]] ص ۳۱.</ref>

== منابع ==

{{منابع}}