آزادی بیان: تفاوت میان نسخه‌ها

== اصول و مبانی ==

از بعضی [[آیات]] استفاده می‌شود که اظهار و عرضه آرا و [[عقاید]] گوناگون در [[جامعه]] [[آزاد]] است و خود [[انسان]] پس از شنیدن آرای مختلف، باید به [[انتخاب]] درست و احسن دست زند:

# {{متن قرآن|فَبَشِّرْ عِبَادِ * الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ}}<ref>«پس به بندگان من مژده بده! * کسانی که گفتار را می‌شنوند آنگاه از بهترین آن پیروی می‌کنند» سوره زمر، آیه ۱۷-۱۸.</ref>. این [[آیه]] آزادی بیان را [[تأیید]] می‌کند، اما درباره [[آزادی]] انتخاب، [[مؤمنان]] را به انتخاب [[بهترین]] گزینه ملزم می‌کند. گرچه [[قرآن]] [[انسان‌ها]] را [[تشویق]] می‌کند که سخن‌های گوناگون را بشنوند و سخن بهتر را برگزیند، اما در همین حال، سخن بهتر را معرفی می‌کند و دست انسان را در تعیین و تشخیص آن باز نمی‌گذارد<ref>عبدالله جوادی آملی، فلسفه حقوق بشر، ص۱۹۱.</ref>.

# {{متن قرآن|ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ}}<ref>«(مردم را) به راه پروردگارت با حکمت و پند نیکو فرا خوان و با آنان با روشی که بهتر باشد چالش ورز!» سوره نحل، آیه ۱۲۵.</ref>. بنیان دعوت [[پیامبر اسلام]] {{صل}} با آزادی بیان برای [[مخالفان]] پی‌ریزی شد.

دومین مبنای [[فقهی]] آزادی بیان، سیره نظری و عملی [[معصومان]] {{عم}} است.

[[پیامبر اسلام]] {{صل}} با [[تبعیت]] از [[آیات الهی]]، برای [[اصحاب]] خود و مخالفان، آزادی بیان می‌داد. در مسائل [[حکومتی]] و [[اجتماعی]]، مانند [[جنگ]]، از اصحاب می‌خواست مواضع خود را اظهار کنند. ایشان با آنان مشاوره می‌کرد و در مواردی [[رأی]] شورا را بر رأی خود ترجیح می‌داد. [[پیامبر]] در مواجهه با غیر [[مسلمانان]]، آنان را به گفت‌و‌گو در مسائل [[عقیدتی]] فرا می‌خواند، [[منافقان]] را در [[کشور اسلامی]] [[آزاد]] می‌گذاشت و [[اهل کتاب]] به عنوان [[شهروند]] کشور اسلامی مواضع و [[عقاید]] خود را [[حفظ]] کرده و گاهی به [[گفت‌وگو]] و [[مجادله]] با پیامبر می‌پرداختند<ref>محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج۱۰، ص۱۲۶.</ref>.

معصومان {{عم}} در مقام نظر و [[اندیشه]] نیز به صورت‌های مختلف به مسأله آزادی بیان پرداخته و به آن بها می‌دادند؛ از آن جمله است:

# [[روایات]] [[نصیحت]]: نصیحت یعنی [[تذکر]] [[ضعف‌ها]] و کاستی‌های فعلی یا محتمل دیگران به خودشان از روی [[دلسوزی]] و [[شفقت]]، که این عمل متضمن آزادی بیان است.

# [[اصل اباحه]]: یکی از [[قواعد]] [[فقهی]] که در حوزه [[سیاست]] و [[رفتار فردی]] و [[اجتماعی]] [[انسان]] جایگاه ویژه‌ای دارد، قاعده “اباحه” و [[حلیت]] است. براساس این قاعده، همه چیز دارای [[حکم]] جواز، حلیت و آزادی هستند، مگر اینکه دلیل خاصی بر [[حرمت]] و ممنوعیت آن باشد. این اصل مورد پذیرش بیشتر فقهاست.

علاوه بر [[قرآن]] و [[روایات]]، [[عقل]] نیز اصل آزادی بیان را تأیید می‌کند. [[نعمت]] زبان و بیان از نعمت‌های [[طبیعت]] و [[فطری]] [[الهی]] است که [[خداوند]] به همه [[انسان‌ها]] [[عطا]] کرده است و هیچ کس نمی‌تواند این نعمت و [[حق]] فطری را تحدید یا سلب کند، زیرا تحدید آن موجب از دست دادن یک حق طبیعی می‌شود که با [[ظلم و ستم]] برابر است<ref>[[محمد حسن قدردان قراملکی|قدردان قراملکی، محمد حسن]]، [[آزادی در فقه و حدود آن (کتاب)|آزادی در فقه و حدود آن]]، ص۱۵۶-۱۶۷.</ref>.