←منابع
(←منابع) |
|||
| (۱۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط | {{مدخل مرتبط | ||
| موضوع مرتبط = امام حسین | | موضوع مرتبط = امام حسین | ||
| خط ۶: | خط ۵: | ||
| پرسش مرتبط = | | پرسش مرتبط = | ||
}} | }} | ||
'''[[امام حسین]] {{ع}}''' در سال ۶۱ هجری برعلیه [[یزید بن معاویه]] '''قیام''' کرده و به دستِ نیروهای "[[ابن زیاد]]" به [[شهادت]] رسید. این قیام دارای ویژگی‌های است مانند: [[ذلت‌ناپذیری]]؛ [[شجاعت]]؛ [[ظلم‌ستیزی]]؛ حق‌طلبی و برخی علل باعث به پیدایش آن شد، مانند: [[گمراهی]] [[مردم]]؛ گسترش فساد و اختلاف و [[گسترش ظلم و جور]]. اهدافی که برای امام در این قیام ترسیم شده عبارت است از: [[زنده کردن اسلام]] و [[اصلاح جامعه]]، [[احیای سنت نبوی]] و [[سیره علوی]]؛ [[هدایت]] و آگاه ساختن مسلمانان؛ افشای ماهیت واقعی امویان و [[از بین بردن سلطه استبدادی]] آنان بر [[جهان اسلام]] و غیره. آثار این قیام نیز عبارت است از: [[احیای اندیشه امامت]]؛ [[احیای فرهنگ جهاد]]؛ [[زمینه‌سازی تشکیل حکومت اسلامی]]؛ [[احیای فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر]]؛ ادای وظیفه دینی در برابر حاکم فاسد. | |||
== حادثه عاشورا == | |||
{{اصلی|حادثه عاشورا}} | |||
در روز عاشورای سال ۶۱ هجری، [[امام حسین]] {{ع}} در سرزمین [[کربلا]] به دستِ نیروهای "[[ابن زیاد]]" به [[شهادت]] رسید. [[امام حسین]] {{ع}} که حاضر نبود [[تسلیم]] حکومتِ "[[یزید]]" شود، از [[شهر]] خود ([[مدینه]]) به [[مکه]] [[هجرت]] کرد و پس از چند ماه اقامت، به [[دعوت]] [[مردم کوفه]] عازم سرزمین [[عراق]] شد، ولی پیش از رسیدن به [[کوفه]]، در محاصره سربازان [[دشمن]] قرار گرفت. [[روز عاشورا]] میان [[امام]] و [[سپاه]] [[کوفه]] [[جنگ]] در گرفت و [[حسین بن علی]] {{ع}} و [[فرزندان]] و یارانش مظلومانه [[شهید]] شدند. از آن روز، عاشورا مظهر مظلومیت و [[مکتب]] درس‌های [[مقاومت]] و [[شجاعت]] و فداکاری در راه [[حق]] و [[آزادی]] گردید. [[مسلمانان]] به ویژه [[شیعیان]]، این روز بزرگ را به [[سوگواری]] [[امام حسین]] {{ع}} می‌پردازند و با [[اشک]] ریختن در عزای آن [[امام]] [[شهید]]، خاطره آن حماسه را زنده نگه می‌دارند. در عاشورا عظیم‌ترین همایش مذهبی و ریشه‌دارترین سنت‌های [[دینی]] و مردمی در سراسر [[جهان]] برپا می‌شود. [[امامان]] [[شیعه]]، پیوسته این روز را زنده نگه داشته و [[پیروان]] خود را به آن بزرگداشت توصیه می‌کردند<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۹۷.</ref>. | |||
== مبانی و ویژگی‌های قیام == | == مبانی و ویژگی‌های قیام == | ||
| خط ۴۶: | خط ۵۱: | ||
# '''[[اجرای قانون شرع]] و [[تأمین قسط و عدل]] و [[از بین بردن بدعت‌ها]] و [[کجروی‌ها]]:''' [[امام]] در نامه‌ای که همراه [[مسلم بن عقیل]] به [[کوفیان]] نوشت، [[رسالت]] [[امامت]] را اینگونه ترسیم فرمود: "به جانم [[سوگند]]! امام و [[پیشوا]] تنها کسی است که به [[کتاب خدا]] عمل کند و [[عدل و داد]] را بر پا دارد، [[دین حق]] را پذیرفته و خود را [[وقف]] [[راه خدا]] کند"<ref>{{متن حدیث|... فَلَعَمْرِی مَا اَلْإِمَامُ إِلاَّ اَلْعَامِلُ بِالْکِتَابِ وَ اَلْآخِذُ بِالْقِسْطِ، وَ اَلدَّائِنُ بِالْحَقِّ وَ اَلْحَابِسُ نَفْسَهُ عَلَی ذَاتِ اَللَّهِ وَ اَلسَّلاَمُ}}؛ حیاة الامام الحسین بن علی، ج ۲، ص۳۴۰.</ref>.<ref>ر.ک: [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|فرهنگ عاشورا]]، ص۶۷؛ [[محمد اسماعیل‌زاده|اسماعیل‌زاده، محمد]]، [[امام حسین در منظر اهل سنت (مقاله)|مقاله «امام حسین در منظر اهل سنت»]]، [[فرهنگ عاشورایی ج۱۲ (کتاب)|فرهنگ عاشورایی ج۱۲]]، ص ۴۸.</ref> | # '''[[اجرای قانون شرع]] و [[تأمین قسط و عدل]] و [[از بین بردن بدعت‌ها]] و [[کجروی‌ها]]:''' [[امام]] در نامه‌ای که همراه [[مسلم بن عقیل]] به [[کوفیان]] نوشت، [[رسالت]] [[امامت]] را اینگونه ترسیم فرمود: "به جانم [[سوگند]]! امام و [[پیشوا]] تنها کسی است که به [[کتاب خدا]] عمل کند و [[عدل و داد]] را بر پا دارد، [[دین حق]] را پذیرفته و خود را [[وقف]] [[راه خدا]] کند"<ref>{{متن حدیث|... فَلَعَمْرِی مَا اَلْإِمَامُ إِلاَّ اَلْعَامِلُ بِالْکِتَابِ وَ اَلْآخِذُ بِالْقِسْطِ، وَ اَلدَّائِنُ بِالْحَقِّ وَ اَلْحَابِسُ نَفْسَهُ عَلَی ذَاتِ اَللَّهِ وَ اَلسَّلاَمُ}}؛ حیاة الامام الحسین بن علی، ج ۲، ص۳۴۰.</ref>.<ref>ر.ک: [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|فرهنگ عاشورا]]، ص۶۷؛ [[محمد اسماعیل‌زاده|اسماعیل‌زاده، محمد]]، [[امام حسین در منظر اهل سنت (مقاله)|مقاله «امام حسین در منظر اهل سنت»]]، [[فرهنگ عاشورایی ج۱۲ (کتاب)|فرهنگ عاشورایی ج۱۲]]، ص ۴۸.</ref> | ||
# '''سلب مشروعیت نظام غاصب:''' اگرچه خسارت، [[انحراف]] و انحطاطی که در دوران [[حکومت امویان]] دامن‌گیر [[مسلمانان]] شد، بسیار سنگین بود اما خطری بسیار بزرگ‌تر از همه اینها وجود داشت که نه تنها مسلمانان، بلکه مستقیماً [[آیین اسلام]] را نشانه رفته بود و آن اینکه انحراف یاد شده دامن خود [[اسلام]] را نیز بگیرد و این [[آیین]] را با همان [[انحرافی]] روبه‌رو سازد که مسلمانان بدان دچار شده بودند. [[امویان]] در جایگاه [[سیاسی]] و [[اجتماعی]] خویش، بسیار بر عنصر مشروعیت تکیه می‌کردند و از راه‌های گوناگون به [[مردم]] القا می‌نمودند که جایگاه خلافت، نیرومندتر از جایگاه رسالت است و می‌گفتند: «[[خلیفه]] کسی، [[برتر]] از فرستاده اوست». [[امام حسین]] {{ع}} با [[نهضت]] خویش سعی داشت این چارچوب مشروع را که حاکمان اموی در پس آن پناه گرفته بودند، بشکند و نشان مشروعیت را از [[حکومت اموی]] سلب کند<ref>[[محمد مهدی آصفی|آصفی، محمد مهدی]]، [[بر آستان عاشورا ج۱ (کتاب)| بر آستان عاشورا ج۱]]، ص ۲۶۶-۲۷۱.</ref>. | # '''سلب مشروعیت نظام غاصب:''' اگرچه خسارت، [[انحراف]] و انحطاطی که در دوران [[حکومت امویان]] دامن‌گیر [[مسلمانان]] شد، بسیار سنگین بود اما خطری بسیار بزرگ‌تر از همه اینها وجود داشت که نه تنها مسلمانان، بلکه مستقیماً [[آیین اسلام]] را نشانه رفته بود و آن اینکه انحراف یاد شده دامن خود [[اسلام]] را نیز بگیرد و این [[آیین]] را با همان [[انحرافی]] روبه‌رو سازد که مسلمانان بدان دچار شده بودند. [[امویان]] در جایگاه [[سیاسی]] و [[اجتماعی]] خویش، بسیار بر عنصر مشروعیت تکیه می‌کردند و از راه‌های گوناگون به [[مردم]] القا می‌نمودند که جایگاه خلافت، نیرومندتر از جایگاه رسالت است و می‌گفتند: «[[خلیفه]] کسی، [[برتر]] از فرستاده اوست». [[امام حسین]] {{ع}} با [[نهضت]] خویش سعی داشت این چارچوب مشروع را که حاکمان اموی در پس آن پناه گرفته بودند، بشکند و نشان مشروعیت را از [[حکومت اموی]] سلب کند<ref>[[محمد مهدی آصفی|آصفی، محمد مهدی]]، [[بر آستان عاشورا ج۱ (کتاب)| بر آستان عاشورا ج۱]]، ص ۲۶۶-۲۷۱.</ref>. | ||
==ابعاد قیام امام حسین== | |||
===[[ابعاد اجتماعی قیام امام حسین]]=== | |||
====[[نقش زنان در قیام امام حسین]]==== | |||
=== ابعاد سیاسی قیام امام حسین === | |||
{{اصلی|ابعاد سیاسی قیام امام حسین}} | |||
اگر سخنان و مواضع [[امام حسین]]{{ع}} پس از به [[خلافت]] رسیدن یزید و [[دعوت]] [[حاکم]] یزید بر [[مدینه]] از [[امام]] برای [[بیعت]] تا فرود آمدن آن حضرت بر خاک کربلا را که بر آن در برابر [[امویان]] ایستاد، بررسی کنیم، می‌بینیم [[انگیزه قیام امام حسین]]{{ع}} بر ضد [[حکومت امویان]] که به شهادت امام در [[واقعه عاشورا]] انجامید، دو عامل بنیادی داشت: عامل [[سیاسی]] و عامل انقلابی. | |||
# '''عامل سیاسی:''' نخستین کاری که [[یزید بن معاویه]] پس از در دست گرفتن زمام خلافت بدان اهتمام ورزید، [[تحمیل]] بیعت بر [[مردمان]] [[مکه]] و مدینه بود. مکه و مدینه در اعطا یا سلب [[مشروعیت]] از مرکز خلافت در [[شام]]، نقطه ثقل سیاسی بودند. آنچه برای یزید اهمیت فزون‌تری داشت، بیعت سه نفر بود: امام حسین{{ع}}، [[عبدالرحمن بن ابی بکر]] و [[عبدالله بن زبیر]]. امام حسین{{ع}} در پاسخ به [[ولید بن عتبه]] مبنی بر بیعت کردن با یزید فرمود: «ما [[اهل بیت]] نبوتیم و معدن [[رسالت]] و جایگاه آمد و شد [[فرشتگان]] و فرودگاه [[رحمت]]. [[خداوند]] با ما آغاز کرد و به پایان برد. یزید مردی شراب‌خوار و آدمکش است که آشکارا [[فسق]] و [[فجور]] می‌کند؛ پس چونان [[منی]] با چونان اویی بیعت نمی‌کند»<ref>ابن اعثم کوفی، محمد بن علی، الفتوح، ج۱۸، ص۵.</ref>. بنابراین، امام حسین{{ع}} در هیچ صورتی با یزید بیعت نمی‌کرد و یزید نیز امام را بدون بیعت رها نمی‌نمود، حال هر پیامدی که می‌خواهد، داشته باشد<ref>[[محمد مهدی آصفی|آصفی، محمد مهدی]]، [[بر آستان عاشورا ج۳ (کتاب)|بر آستان عاشورا ج۳]]، ص ۱۳۹-۱۵۱.</ref>. | |||
# '''عامل انقلابی:''' عامل دوم [[نهضت]] و قیام امام حسین{{ع}}، همان «[[امر به معروف و نهی از منکر]]» بود تا بدین روی، [[امت]] را برانگیزد و [[آگاه]] سازد و حالت رکود، [[جمود]] و [[تسلیم]] آن را بشکند. مشخص شد که [[حاکمان اموی]] چگونه [[تهدید]]، [[قتل]] و [[فساد]] را در [[جامعه]] رواج دادند و توانستند [[جامعه اسلامی]] را [[سست]] و نا [[استوار]] سازند و [[روح]] [[مقاومت]]، [[قیام]] و [[نافرمانی]] آن را از میان برند و روحیه [[تسلیم]] و کرنش در برابر واقعیت فساد [[حاکم]] را بپراکنند. هنگامی که [[سخنان امام حسین]]{{ع}} در مسیر خویش از [[مدینه]] تا [[کربلا]] را بررسی می‌کنیم، در می‌یابیم که مسئله عدم پذیرش بیعت و [[اعلان]] آن به عنوان موضعی [[سیاسی]] بر ضد [[نظام حاکم]]، بیانگر تمامی ابعاد قیام و [[نهضت حسینی]] نیست، بلکه این [[نهضت]]، بُعد دیگری نیز دارد که همان [[امر به معروف و نهی از منکر]] است تا بدین روی، مسلمانان برای مبارزه و رویارویی با [[نظام]] [[طاغوت]] برانگیخته شوند و آن را براندازند. [[امام حسین]]{{ع}} در وصیت نامه خویش که پیش از خروج از مدینه به سوی [[مکه]] آن را نزد برادرش [[محمد بن حنفیه]] به [[امانت]] نهاد، می‌فرماید: «من برای [[سرکشی]]، خود پسندی و [[فساد]] و [[ستم]] قیام نکردم، بلکه تنها برای طلب [[اصلاح]] در [[امت]] جدم محمد{{صل}} قیام کرده‌ام و بر آنم تا امر به معروف و نهی از منکر کنم و به [[سیره]] جدم محمد و سیره پدرم [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} عمل نمایم»<ref>خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل، ج۱، ص۱۸۸؛ ابن اعثم کوفی، محمد بن علی، الفتوح، ج۵، ص۳۳-۳۴؛ قمی، شیخ عباس، نفس المهموم، ص۷۴؛ عسکری، سید مرتضی، معالم المدرستین، ج۳، ص۶۱؛ مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحار الأنوار، ج۴۴، ص۳۲۹.</ref>.<ref>[[محمد مهدی آصفی|آصفی، محمد مهدی]]، [[بر آستان عاشورا ج۳ (کتاب)|بر آستان عاشورا ج۳]]، ص ۱۵۳-۱۶۰.</ref> | |||
== راه و روش قیام == | == راه و روش قیام == | ||
| خط ۶۹: | خط ۸۳: | ||
## [[انقلاب زید بن علی بن الحسین]] {{ع}}<ref>تاریخ طبری، ج۴، ص۴۲۶.</ref>.<ref>[[محمد اسماعیل‌زاده|اسماعیل‌زاده، محمد]]، [[امام حسین در منظر اهل سنت (مقاله)|مقاله «امام حسین در منظر اهل سنت»]]، [[فرهنگ عاشورایی ج۱۲ (کتاب)|فرهنگ عاشورایی ج۱۲]]، ص ۴۹.</ref> | ## [[انقلاب زید بن علی بن الحسین]] {{ع}}<ref>تاریخ طبری، ج۴، ص۴۲۶.</ref>.<ref>[[محمد اسماعیل‌زاده|اسماعیل‌زاده، محمد]]، [[امام حسین در منظر اهل سنت (مقاله)|مقاله «امام حسین در منظر اهل سنت»]]، [[فرهنگ عاشورایی ج۱۲ (کتاب)|فرهنگ عاشورایی ج۱۲]]، ص ۴۹.</ref> | ||
== علل عدم قیام امام حسین {{ع}} در | == علل عدم قیام امام حسین {{ع}} در زمان معاویه == | ||
دهه آخر عمر [[معاویة بن ابی سفیان]] مصادف با آغاز [[امامت امام حسین]] {{ع}} بود. در این دهه، سیاست‌های | دهه آخر عمر [[معاویة بن ابی سفیان]] مصادف با آغاز [[امامت امام حسین]] {{ع}} بود. در این دهه، سیاست‌های شومی که [[معاویه]] در جهت استحاله و [[انحراف]] [[جامعه اسلامی]] و شیعه‌زدایی به کار گرفت از این قرارند: | ||
# جلوگیری از هر گونه [[اعتراض]] و [[جنبش]] مخالف از طریق فشار [[سیاسی]] و [[اقتصادی]]، [[کشتار]]، [[شکنجه]]، [[حبس]] و [[تحمیل]] [[فقر]] و [[گرسنگی]] نسبت به آنان. | # جلوگیری از هر گونه [[اعتراض]] و [[جنبش]] مخالف از طریق فشار [[سیاسی]] و [[اقتصادی]]، [[کشتار]]، [[شکنجه]]، [[حبس]] و [[تحمیل]] [[فقر]] و [[گرسنگی]] نسبت به آنان. | ||
# احیای تبعیض‌های | # احیای تبعیض‌های نژادی و رقابت‌های قبیله‌ای در میان [[قبایل]] و تضعیف آنها و برطرف کردن خطرشان از [[حکومت]]. | ||
# [[جعل حدیث]]، [[تفسیر]] و [[تأویل آیات قرآن]] به نفع خود، تخدیر | # [[جعل حدیث]]، [[تفسیر]] و [[تأویل آیات قرآن]] به نفع خود، تخدیر افکار عمومی، [[مشروعیت]] و [[مقبولیت]] دادن به حکومت. | ||
# | # ترویج فرقه‌های [[باطل]] نظیر: جبریه و [[مرجئه]] که از نظر [[عقیدتی]] با سیاست معاویه هم‌سو بودند. | ||
# جذب و به‌کارگیری افراد مکار و غداری چون [[مغیرة بن شعبه]] [[والی کوفه]]، [[زیاد بن ابیه]] [[والی بصره]] و [[کوفه]]، [[عمرو بن عاص]] [[والی مصر]]، [[مروان بن حکم]] و [[سعید بن عاص]] و | # جذب و به‌کارگیری افراد مکار و غداری چون [[مغیرة بن شعبه]] [[والی کوفه]]، [[زیاد بن ابیه]] [[والی بصره]] و [[کوفه]]، [[عمرو بن عاص]] [[والی مصر]]، [[مروان بن حکم]] و [[سعید بن عاص]] و ولید [[کارگزاران]] [[اموی]] در [[حجاز]] که معاویه را در ایجاد خفقان [[یاری]] می‌دادند؛ به خصوص زیاد بن ابیه در هنگام [[ولایت]] بر کوفه و [[بصره]] (۵۰-۵۳ ه. ق). | ||
# | # تطهیر [[عثمان]] و مخدوش کردن چهره [[حضرت علی]] {{ع}} به عنوان حیله‌های سیاسی<ref>حیاة الامام الحسین {{ع}}، ج۲، ص۱۶۷ - ۱۳۴؛ سیره پیشوایان، ص۱۴۶.</ref>. | ||
[[امام حسین]] {{ع}} در این دوره مطابق [[وظیفه]] [[امر به معروف و نهی از منکر]] در برابر [[اعمال]] معاویه [[احساس مسئولیت]] شدیدی نسبت به [[حفظ شریعت]] جدش از انحراف و استحاله می‌نمودند. | [[امام حسین]] {{ع}} در این دوره مطابق [[وظیفه]] [[امر به معروف و نهی از منکر]] در برابر [[اعمال]] معاویه [[احساس مسئولیت]] شدیدی نسبت به [[حفظ شریعت]] جدش از انحراف و استحاله می‌نمودند. | ||
بنابراین به شکل‌های مختلفی عکس‌العمل نشان می‌دادند. | بنابراین به شکل‌های مختلفی عکس‌العمل نشان می‌دادند. یک‌بار اموالی را که از [[یمن]] به [[شام]] می‌بردند ضبط نمودند<ref>موسوعة کلمات الامام الحسین {{ع}}، ص۲۴۸.</ref>، بار دیگر نسبت به [[قتل]] [[حجر بن عدی]] و یارانش در [[سفر]] معاویه برای [[حج]]، او را نکوهش کرد<ref>موسوعة کلمات الامام الحسین {{ع}}، ص۲۵۰.</ref>. خطبه‌ای نیز در «[[منی]]» در جمع [[صحابه]] و [[تابعین]] ایراد فرمود<ref>موسوعة کلمات الامام الحسین {{ع}}، ص۲۷۰.</ref>. با این حال، عوامل ذیل [[امام]] را از [[قیام]] علیه [[معاویه]] برای [[تشکیل حکومت اسلامی]] باز می‌داشت: | ||
یک‌بار اموالی را که از [[یمن]] به [[شام]] می‌بردند ضبط نمودند<ref>موسوعة کلمات الامام الحسین {{ع}}، ص۲۴۸.</ref>، بار دیگر نسبت به [[قتل]] [[حجر بن عدی]] و یارانش در [[سفر]] معاویه برای [[حج]]، او را | # اظهار پایبندی به [[صلح امام حسن]] {{ع}} با معاویه<ref>موسوعة کلمات الامام الحسین {{ع}}، ص۲۳۸.</ref>: [[امام]] به [[قرارداد]] صلحی که از طرف معاویه از همان ابتدا در گفتار<ref>انساب الاشراف، ج۳، ص۴۴ و ۴۵؛ الفتوح، ص۷۶۹؛ مقاتل الطالبیین، ص۴۵.</ref> و بعداً در عمل<ref>کشتار شیعیان، بیعت گرفتن برای جانشینی یزید، ترور امام حسن {{ع}} و اهانت به امیرالمؤمنین {{ع}} همه بر خلاف عهدنامه صلح بودند. برای مواد صلح‌نامه ر. ک: صلح‌نامه امام حسن {{ع}}، ص۳۵۶-۳۵۷.</ref> نقض شده بود، به طور یک جانبه پایبند بودند. بلکه همان دلایلی که باعث [[صلح]] برادرش با معاویه و [[حفظ]] [[شیعیان]] شده بود و نیز جو خفقان و [[کشتار]] عمال معاویه باعث اظهار پایبندی امام به صلح‌نامه برادرش می‌گردید<ref>ر.ک: اصغر فروغی ابری، «چرا امام حسین {{ع}} به روزگار حکومت معاویه قیام نکرد»، نشریه دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد، شماره ۵۳-۵۴، ۱۳۸۰ ش، ص۶-۱۱.</ref>. بدین ترتیب [[دشمن]] نمی‌توانست علیه امام این موضع را بگیرد که آنچه برادرش در طول نه سال (۴۱-۵۰ ه. ق) پذیرفته بود، زیر پا نهاده است. | ||
# اظهار | # [[شخصیت]] معاویه در نظر [[مردم]]: وی از زنده بودن نام و یاد [[پیامبر اکرم]] {{صل}} در [[رنج]] بود<ref>مروج الذهب، ج۳، ص۴۵۴ (ضمن شرح حال مأمون).</ref>؛ ولی جامعۀ آن [[روز]] او را [[صحابی پیامبر]]، کاتب [[وحی]]، خال المؤمنین<ref>مختصر تاریخ دمشق، ج۲۴، ص۳۹۹. شوهر خواهرش در سفر به حبشه مرتد شد و نجاشی پادشاه حبشه ام حبیبه را به خواست پیامبر {{صل}} به نکاح حضرت درآورد (ر.ک: الطبقات الکبری، ج۶، ص۷۲).</ref>، [[منتقم]] خون عثمان، دارای سن و تجربه بیشتر می‌دانستند. ضمناً معاویه ظاهرساز و از زمان عمر دارای منصب بود<ref>تاریخ الدولة الامویه، ص۱۳.</ref> و به سبب صلح امام حسن {{ع}} ادعای [[مشروعیت حکومت]] داشت<ref>این موارد قابل رد بوده ادعایی بیش نیستند. ر.ک: النصایح الکافیه، ص۲۰۹ به بعد و ص۲۶۴ - ۲۶۹.</ref>. | ||
# [[شخصیت]] معاویه در نظر [[مردم]]: وی از زنده بودن نام و یاد [[پیامبر اکرم]] {{صل}} در [[رنج]] بود<ref>مروج الذهب، ج۳، ص۴۵۴ (ضمن شرح حال مأمون).</ref>؛ ولی جامعۀ آن [[روز]] او را [[صحابی پیامبر]]، کاتب [[وحی]]، | |||
# احتمال [[ترور]]، قبل از [[قیام]] به وسیلۀ معاویه: همان‌طور که [[امام حسن]] {{ع}} را با [[دسیسه]] [[مسموم]] و [[شهید]] کرد<ref>مقاتل الطالبیین، ص۴۸؛ انساب الاشراف، ج۳، ص۵۵.</ref>. | # احتمال [[ترور]]، قبل از [[قیام]] به وسیلۀ معاویه: همان‌طور که [[امام حسن]] {{ع}} را با [[دسیسه]] [[مسموم]] و [[شهید]] کرد<ref>مقاتل الطالبیین، ص۴۸؛ انساب الاشراف، ج۳، ص۵۵.</ref>. | ||
# اوضاع [[اجتماعی]] نامناسب [[جامعه]]: روحیۀ [[خیانت]] و ترک [[نصرت]] و [[تسلیم]] آنها در برابر فشارها و اغواگری‌های [[معاویه]] و عدم ثمردهی جانبازی در بیدار کردن [[روح]] | # اوضاع [[اجتماعی]] نامناسب [[جامعه]]: روحیۀ [[خیانت]] و ترک [[نصرت]] و [[تسلیم]] آنها در برابر فشارها و اغواگری‌های [[معاویه]] و عدم ثمردهی جانبازی در بیدار کردن [[روح]] سلحشوری [[مردم]]. | ||
# لوث شدن [[قیام]] یا کاهش اثرات آن به دلیل قوت دستگاه | # لوث شدن [[قیام]] یا کاهش اثرات آن به دلیل قوت دستگاه تبلیغاتی [[حاکم]]. | ||
# [[امام]] به دنبال | # [[امام]] به دنبال فرصت مناسب‌تر بود تا با [[آگاهی]] از خصوصیات و [[شخصیت]] [[یزید]]<ref>موسوعة کلمات الامام الحسین {{ع}}، ص۲۸۳ - ۲۸۵.</ref>، ([[جانشین]] معاویه) و حساسیت جامعه نسبت به او قیام خود را آغاز نمایند. یزید از مادری کلبی به نام میسون متولد شد<ref>تاریخ الدولة الامویه، ص۴۲؛ حیاة الامام الحسین {{ع}}، ج۲، ص۱۷۹-۱۸۴.</ref>. کلبی‌ها بیابانگرد و دارای روحیۀ [[خشونت]] و بداوت بودند. یزید در حمایت مادرش در صحرا [[رشد]] نمود، مادرش نتوانست [[زندگی]] در [[دمشق]] را تحمل نماید؛ لذا به صحرا بازگشت<ref>تاریخ الدولة الامویه، ص۴۲.</ref>. یزید در اوج [[رفاه]]، در [[جوانی]] به [[شعر]] و [[لهو و لعب]] رو آورد. به خاطر داشتن مربی، شاعر، درباریان و مشاور مسیحی و همچنین سابقۀ قبیله‌ای مادر، [[گرایش]] به [[مسیحیت]] داشت<ref>سمو المعنی فی سمو الذات، ص۸۰-۸۲؛ تاریخ الشعوب الاسلامیه، ص۱۲۴؛ سیره پیشوایان، ص۱۸۰.</ref>. در [[اعتراض]] به نوشیدن شراب می‌گوید: اگر بر [[دین]] احمد [[حرام]] است، من بر دین [[مسیح]] می‌خورم. با این حال معاویه او را برای [[جانشینی]] خود آماده می‌کرد و مسئولیت‌هایی به او می‌داد. در سفری به [[مکه]] که از طرف معاویه «[[امیرالحاج]]» شده بود به [[امام حسین]] {{ع}} شراب [[تعارف]] کرد و در مقابل اعتراض حضرت در ضمن شعری، [[تعجب]] خود را ابراز کرد<ref>موسوعة کلمات الامام الحسین {{ع}}، ص۲۴۹، به نقل از الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۶۰۳.</ref>. | ||
یزید از | |||
نظر به این موارد امام حسین {{ع}} در جواب اولین [[نامه]] نگاری [[کوفیان]] و [[دعوت]] از او در سال چهل ونه یا سال پنجاه هجری قمری به [[صلح]] برادرش اظهار پایبندی نمودند. در این سال [[امام حسن]] {{ع}} [[وفات]] یافت و «[[جعده بن هبیره بن ابی وهب]]» امام حسین {{ع}} را به [[کوفه]] دعوت نمود<ref>موسوعة کلمات الامام الحسین {{ع}}، ص۲۳۸.</ref>. نامه‌نگاری کوفیان پس از این تا سال شصت و یک هجری قمری متوقف ماند. | |||
محبوبیت [[امام]] هم رفته رفته در [[جامعه]] رو به افزایش بود؛ به گونه‌ای که در پی [[شهادت]] حجر بن عدی و یارانش توسط [[معاویه]]<ref>الاخبار الطوال، ص۱۷۰؛ تاریخ یعقوبی، ج۳، ص۲۳۰؛ مروج الذهب، ج۳، ص۳؛ تاریخ الطبری، ج۳ ص۲۳۰.</ref> در مرج عذرا [[حکومت اموی]] از وجود امام‌حسین {{ع}} در [[مدینه]] [[احساس]] خطر می‌کرد. به همین سبب معاویه نامه‌ای به امام‌حسین {{ع}} نوشته او را از [[فتنه]] منع کرد. امام هم در جواب، نامه‌ای کوبنده برای او فرستاد و جنایات او را در [[حق]] [[شیعیان]] یک یک برشمرد<ref>موسوعة کلمات الامام الحسین {{ع}}، ص۲۵۰.</ref>. | |||
[[ | از طرفی مسئله [[بیعت]]<ref>الغدیر، ج۱۰، ص۳۴۲.</ref> برای [[یزید]] و [[جانشینی]] او در برنامه کاری معاویه قرار داشت و امام مخالف جدی آن بود. مخالفان دیگری هم از [[صحابه]] با این امر ـ که گامی در جهت تبدیل [[خلافت]] به [[پادشاهی]] تلقی می‌گردید ـ در مدینه وجود داشت. بدین منظور معاویه دوبار به [[مکه]] [[سفر]] کرد و در سفر دوم در حالی که دستور داده بود مردان مسلح با [[شمشیر]] بر بالای سر مخالفان بایستند، خود بر [[منبر]] رفت و اعلام کرد آنان بیعت کرده‌اند. | ||
از | مخالفان، این بیعت را پس از اتمام جلسه و بیعت عمومی [[انکار]] نمودند. بدین ترتیب [[حجاز]] به عنوان کانون خطر برای معاویه باقی ماند. امام سعی داشتند خود و یارانش بهانه‌ای، به دست معاویه ندهند و در عین حال در جامعه حالت آمادگی و [[انتظار]] به وجود آورند تا کار را پس از معاویه از سرگیرند. معاویه نیز برای پس از خود در مورد مخالفان، توصیه‌هایی به یزید کرده بود<ref>وقعة الطف، ص۱۷۲.</ref>. | ||
سرانجام پس از دیرزمانی که [[جامعه اسلامی]] در برابر هیبت حکومت اموی قد خم کرده [[تسلیم]] شده بود، با مرگ معاویه به [[جنبش]] درآمد و موانع برداشته شد. [[امام حسین]] {{ع}} در این هنگام نقش [[تاریخی]] و [[رسالت]] خود را در [[مبارزه با ستم]]، [[نجات]] [[امت]] از دست [[دشمنان]] سرسخت و دمیدن [[روح]] سلحشوری در [[مردم]] ایفا نمودند و برای هر قیامی بر ضد [[ستم]] [[حاکم]] ـ در هر [[زمان]] و مکان ـ [[الگو]] و نمونه عالی‌ای فراهم آوردند. | |||
[[معاویه]] در پانزدهم [[رجب]] سال شصت هجری قمری هلاک شد<ref>الاخبار الطوال، ص۱۷۱؛ الارشاد (مفید)، ج۲، ص۳۲.</ref>. پسرش [[یزید]] از [[ولید بن عتبة بن ابی سفیان]] (والی خود در [[مدینه]])<ref>وقعة الطف، ص۷۲.</ref> خواست که از حسین {{ع}} در کنار [[عبدالله بن عمر]] و [[عبدالرحمن بن ابی بکر]] و [[عبدالله بن زبیر]] [[بیعت]] بگیرد<ref>الاخبار الطوال، ص۱۷۲- ۱۷۳؛ مقتل الحسین للخوارزمی، ج۱، ص۲۶۰.</ref>. | |||
[[معاویه]] در پانزدهم [[رجب]] سال شصت | |||
[[امام]] و عبدالله بن زبیر از بیعت خودداری نمودند. در سوم [[شعبان]] همان سال، امام برای [[تبلیغ]] اهداف [[قیام]] خود از مدینه وارد [[شهر]] [[أمن]] [[مکه]] شدند<ref>لهوف سید بن طاووس، ص۴۶.</ref> و تا هشتم ذی الحجه در آنجا بودند<ref>وقعة الطف، ص۱۴۷.</ref>. [[ابن زبیر]] هم فعالیت‌هایی داشت، ولی با ورود امام به مکه تلاش‌های او در جهت به دست‌گیری [[قدرت]] در [[حجاز]] تحت‌الشعاع | [[امام]] و عبدالله بن زبیر از بیعت خودداری نمودند. در سوم [[شعبان]] همان سال، امام برای [[تبلیغ]] اهداف [[قیام]] خود از مدینه وارد [[شهر]] [[أمن]] [[مکه]] شدند<ref>لهوف سید بن طاووس، ص۴۶.</ref> و تا هشتم ذی الحجه در آنجا بودند<ref>وقعة الطف، ص۱۴۷.</ref>. [[ابن زبیر]] هم فعالیت‌هایی داشت، ولی با ورود امام به مکه تلاش‌های او در جهت به دست‌گیری [[قدرت]] در [[حجاز]] تحت‌الشعاع شخصیت امام قرار گرفت. در این بین از دهم [[رمضان]] نامه‌نگاری سران [[شیعه]] پس از وقفه‌ای طولانی از [[کوفه]] به مکه آغاز شد<ref>وقعة الطف، ص۹۲؛ الاخبار الطوال، ص۱۷۴.</ref> و شدت گرفت<ref>لهوف، سید بن طاووس، ص۵۰.</ref>. | ||
در این بین از دهم [[رمضان]] | |||
امام نیز [[مسلم بن عقیل]] را به کوفه فرستاد تا آنچه آنان نوشته بودند از نزدیک بررسی کرده و نتیجه را گزارش کند. همچنین امام نامه‌ای به اشراف [[بصره]] ([[مالک بن مسمع بکری]]، [[احنف بن قیس]]، [[منذر بن جارود]]، [[مسعود بن عمرو]]، [[قیس بن هیثم]] و [[عمرو بن عبیدالله بن معمر]]) نوشتند. در این | امام نیز [[مسلم بن عقیل]] را به کوفه فرستاد تا آنچه آنان نوشته بودند از نزدیک بررسی کرده و نتیجه را گزارش کند. همچنین امام نامه‌ای به اشراف [[بصره]] ([[مالک بن مسمع بکری]]، [[احنف بن قیس]]، [[منذر بن جارود]]، [[مسعود بن عمرو]]، [[قیس بن هیثم]] و [[عمرو بن عبیدالله بن معمر]]) نوشتند. در این نامه، امام ضمن بیان حقانیت خود، آنان را به [[کتاب خدا]] و [[سنت رسول الله]] فرا خواندند<ref>موسوعة کلمات الامام الحسین {{ع}}، ص۳۱۵.</ref>. | ||
مسلم بن عقیل در پنجم [[شوال]] سال شصت هجری قمری به کوفه وارد شد. نامه‌ای مبنی بر بیعت بیست هزار نفر از او در مکه قبل از حرکت به دست امام رسیده بود<ref>بحارالانوار، ج۴۴، ص۳۳۶.</ref>. [[امام حسین]] {{ع}} با دریافت اطلاعات روشنی از اوضاع کوفه با در نظر داشتن خطر جانی، همراه [[خاندان]] و [[عشیره]] خود و عده‌ای از [[شیعیان]] به طرف آن [[شهر]] روان شدند. به همراه بردن خاندان با توجه به حضور [[ابن زبیر]] در [[مکه]] و اوضاع متغیر [[حجاز]] بسیار ضروری بود<ref>ابن زبیر در فکر بازگردان خلافت به حجاز بود و در جنگ جمل در صف مخالفان علی {{ع}} در کنار خاله‌اش عایشه قرار داشت.</ref>. | مسلم بن عقیل در پنجم [[شوال]] سال شصت هجری قمری به کوفه وارد شد. نامه‌ای مبنی بر بیعت بیست هزار نفر از او در مکه قبل از حرکت به دست امام رسیده بود<ref>بحارالانوار، ج۴۴، ص۳۳۶.</ref>. [[امام حسین]] {{ع}} با دریافت اطلاعات روشنی از اوضاع کوفه با در نظر داشتن خطر جانی، همراه [[خاندان]] و [[عشیره]] خود و عده‌ای از [[شیعیان]] به طرف آن [[شهر]] روان شدند. به همراه بردن خاندان با توجه به حضور [[ابن زبیر]] در [[مکه]] و اوضاع متغیر [[حجاز]] بسیار ضروری بود<ref>ابن زبیر در فکر بازگردان خلافت به حجاز بود و در جنگ جمل در صف مخالفان علی {{ع}} در کنار خاله‌اش عایشه قرار داشت.</ref>. در این هنگام افراد سرشناس زیادی از جمله: [[عبدالله بن عباس]] و [[برادر]] [[امام]] ([[محمد حنفیه]]) او را از حرکت بازمی‌داشتند. | ||
در این هنگام افراد سرشناس زیادی از جمله: [[عبدالله بن عباس]] و [[برادر]] [[امام]] ([[محمد حنفیه]]) او را از حرکت بازمی‌داشتند. | |||
امام به هر یک از آنان به نحوی جواب می‌دادند؛ زیرا سران [[شیعه]] که به [[امام نامه]] نوشته بودند از اوضاع [[سیاسی]] [[کوفه]] [[شناخت]] بیشتری داشتند و از نزدیک [[شاهد]] امور بودند. مسلم هم مشاهدات آنها را در [[نامه]] خود به امام از کوفه [[تأیید]] کرده بود. در حالی که [[عبدالله بن عباس]] و [[محمد حنفیه]] سال‌ها بود که از مکه و [[مدینه]] خارج نشده بودند<ref>خطر جانی در رفتن به کوفه همره امام آن قدر زیاد و جدی بود که عبدالله بن عباس و محمد حنفیه بن علی بن ابی طالب در حجاز ماندند. (محمد به سبب انتساب به مادرش خوله، حنفیه نام گرفت.)</ref>. از طرفی در مکه احتمال | امام به هر یک از آنان به نحوی جواب می‌دادند؛ زیرا سران [[شیعه]] که به [[امام نامه]] نوشته بودند از اوضاع [[سیاسی]] [[کوفه]] [[شناخت]] بیشتری داشتند و از نزدیک [[شاهد]] امور بودند. مسلم هم مشاهدات آنها را در [[نامه]] خود به امام از کوفه [[تأیید]] کرده بود. در حالی که [[عبدالله بن عباس]] و [[محمد حنفیه]] سال‌ها بود که از مکه و [[مدینه]] خارج نشده بودند<ref>خطر جانی در رفتن به کوفه همره امام آن قدر زیاد و جدی بود که عبدالله بن عباس و محمد حنفیه بن علی بن ابی طالب در حجاز ماندند. (محمد به سبب انتساب به مادرش خوله، حنفیه نام گرفت.)</ref>. از طرفی در مکه احتمال ترور امام می‌رفت<ref>امام حسین {{ع}} در مکه به ابن عمر فرمود: {{متن حدیث|إِنَّ الْقَوْمَ لا يَتْرُكُوني وَ إِنْ أَصابُوني، وَ إِنْ لَمْ يُصيبُوني فَلا يَزالُونَ حَتّى أُبايِعَ وَ أَنَا كارِهٌ، أَوْ يَقْتُلُوني}} (موسوعة کلمات الامام الحسین {{ع}}، ص۳۰۸). همچنین به ابن زبیر فرمود: {{متن حدیث|و الله لان اقتل خارجا منها بشبر أحب الى من ان اقتل داخلا منها بشبر، و ايم الله لو كنت في جحر هامه من هذه الهوام لاستخرجوني}} (همان، ص۳۲۴). در راه کربلا به صفاح فرمود: {{متن حدیث|لَوْ لَمْ أَعْجَلْ لَأُخِذْتُ}} (همان، ص۳۳۵.) و به اباهرّه فرمود: {{متن حدیث|يَا أَبَا هِرَّةَ إِنَّ بَنِي أُمَيَّةَ أَخَذُوا مَالِي فَصَبَرْتُ وَ شَتَمُوا عِرْضِي فَصَبَرْتُ وَ طَلَبُوا دَمِي فَهَرَبْتُ...}} (همان، ص۳۴۵).</ref>.<ref>[[علی اصغر رجاء|رجاء، علی اصغر]]، [[امام حسین و قیام برای تشکیل حکومت اسلامی (مقاله)|مقاله «امام حسین و قیام برای تشکیل حکومت اسلامی»]] [[فرهنگ عاشورایی ج۸ (کتاب)|فرهنگ عاشورایی ج۸]] ص ۷۸.</ref> | ||
==مقدمات قیام== | |||
===[[امتناع امام حسین از بیعت یزید]]=== | |||
===[[وصیت امام حسین به محمد حنفیه]]=== | |||
==آغاز قیام== | |||
===[[حرکت امام حسین]]=== | |||
====[[حرکت امام حسین به سوی مکه]]==== | |||
====[[حرکت امام حسین به سوی کوفه]]==== | |||
== منابع == | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
| خط ۱۱۷: | خط ۱۳۴: | ||
# [[پرونده:151919.jpg|22px]] [[سید منذر حکیم|حکیم، سید منذر]]، [[پیشوایان هدایت ج۵ (کتاب)|'''پیشوایان هدایت ج۵''']] | # [[پرونده:151919.jpg|22px]] [[سید منذر حکیم|حکیم، سید منذر]]، [[پیشوایان هدایت ج۵ (کتاب)|'''پیشوایان هدایت ج۵''']] | ||
# [[پرونده:13681024.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|'''فرهنگ عاشورا''']] | # [[پرونده:13681024.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|'''فرهنگ عاشورا''']] | ||
# [[پرونده:13681040.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه دینی''']] | |||
# [[پرونده:IM010327.jpg|22px]] [[محمد مهدی آصفی|آصفی، محمد مهدی]]، [[بر آستان عاشورا ج۱ (کتاب)|'''بر آستان عاشورا ج۱''']] | # [[پرونده:IM010327.jpg|22px]] [[محمد مهدی آصفی|آصفی، محمد مهدی]]، [[بر آستان عاشورا ج۱ (کتاب)|'''بر آستان عاشورا ج۱''']] | ||
# [[پرونده:1100821.jpg|22px]] [[حمید رضا قنبری‌نژاد اصفهانی|قنبری‌نژاد اصفهانی، حمید رضا]]، [[اصلاحات از منظر امام حسین (مقاله)|مقاله «اصلاحات از منظر امام حسین»]]، [[فرهنگ عاشورایی ج۱۰ (کتاب)|'''فرهنگ عاشورایی ج۱۰''']] | # [[پرونده:1100821.jpg|22px]] [[حمید رضا قنبری‌نژاد اصفهانی|قنبری‌نژاد اصفهانی، حمید رضا]]، [[اصلاحات از منظر امام حسین (مقاله)|مقاله «اصلاحات از منظر امام حسین»]]، [[فرهنگ عاشورایی ج۱۰ (کتاب)|'''فرهنگ عاشورایی ج۱۰''']] | ||
# [[پرونده:1100819.jpg|22px]] [[علی اصغر رجاء|رجاء، علی اصغر]]، [[امام حسین و قیام برای تشکیل حکومت اسلامی (مقاله)|مقاله «امام حسین و قیام برای تشکیل حکومت اسلامی»]]، [[فرهنگ عاشورایی ج۸ (کتاب)|'''فرهنگ عاشورایی ج۸''']] | # [[پرونده:1100819.jpg|22px]] [[علی اصغر رجاء|رجاء، علی اصغر]]، [[امام حسین و قیام برای تشکیل حکومت اسلامی (مقاله)|مقاله «امام حسین و قیام برای تشکیل حکومت اسلامی»]]، [[فرهنگ عاشورایی ج۸ (کتاب)|'''فرهنگ عاشورایی ج۸''']] | ||
# [[پرونده:1100823.jpg|22px]] [[محمد اسماعیل‌زاده|اسماعیل‌زاده، محمد]]، [[امام حسین در منظر اهل سنت (مقاله)|مقاله «امام حسین در منظر اهل سنت»]]، [[فرهنگ عاشورایی ج۱۲ (کتاب)|'''فرهنگ عاشورایی ج۱۲''']] | # [[پرونده:1100823.jpg|22px]] [[محمد اسماعیل‌زاده|اسماعیل‌زاده، محمد]]، [[امام حسین در منظر اهل سنت (مقاله)|مقاله «امام حسین در منظر اهل سنت»]]، [[فرهنگ عاشورایی ج۱۲ (کتاب)|'''فرهنگ عاشورایی ج۱۲''']] | ||
# [[پرونده:1100819.jpg|22px]] [[سید محسن آل سید غفور|آل سید غفور، سید محسن]]، [[کارکردهای سیاسی عاشورا (مقاله)|مقاله «کارکردهای سیاسی عاشورا»]]، [[فرهنگ عاشورایی ج۸ (کتاب)|'''فرهنگ عاشورایی ج۸''']] | |||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||