←منشأ و خاستگاه (زمینه‌ها و عوامل)
| خط ۳۴: | خط ۳۴: | ||
== شرایط صبر == | == شرایط صبر == | ||
== منشأ و خاستگاه (زمینه‌ها و عوامل) == | == منشأ و خاستگاه (زمینه‌ها و عوامل) == | ||
برای اینکه صبر در انسان تحقق یابد غیر از منشا و خاستگاه آنکه همان [[خداوند تعالی]] است<ref>صافات، آیات ۱۰۲ و ۱۰۶؛ بقره، آیه ۲۵۰؛ نحل، آیه ۱۲۷</ref> عوامل و موجباتی میخواهد که در اینجا به آنها اشاره می‌‌شود: | |||
# [[آگاهی]]: آگاهی و [[شناخت]] از [[فلسفه]] حوادث پیش آمده<ref>{{متن قرآن|وَكَيْفَ تَصْبِرُ عَلَى مَا لَمْ تُحِطْ بِهِ خُبْرًا}} «و چگونه در چیزی که به آن آگاهی فراگیر نداری شکیب می‌کنی؟» سوره کهف، آیه ۶۸.</ref>، آگاهی از [[سرنوشت]] گذشتگان<ref>{{متن قرآن|تِلْكَ مِنْ أَنْبَاءِ الْغَيْبِ نُوحِيهَا إِلَيْكَ مَا كُنْتَ تَعْلَمُهَا أَنْتَ وَلَا قَوْمُكَ مِنْ قَبْلِ هَذَا فَاصْبِرْ إِنَّ الْعَاقِبَةَ لِلْمُتَّقِينَ}} «این از خبرهای غیب است که ما به تو وحی می‌کنیم؛ تو و قومت پیش از این آنها را نمی‌دانستید پس شکیبا باش که سرانجام (نیکو) از آن پرهیزگاران است» سوره هود، آیه ۴۹.</ref>، آگاهی از [[جهل]] ریشه دار و انکارهای [[جاهلانه]] [[دشمنان]]<ref>روم، آیات ۵۸ تا ۶۰</ref> و آگاهی از [[قوانین]] و [[سنت‌های الهی]] زمینه‌ساز صبر در [[آدمی]] است. بنابراین، نقش [[علم]] و آگاهی نسبت به مسایل می‌‌تواند در ایجاد صبر در شخص موثر باشد. | |||
# [[اراده قوی]]: [[خداوند]] در آیاتی بر [[عزم]] و اراده قوی به عنوان یکی از مهمترین موجبات و عوامل صبر اشاره دارد که از آن جمله می‌‌توان به [[آیه]] ۱۸۶ [[سوره آل عمران]]، ۱۷ [[سوره لقمان]]، ۴۳ [[سوره شوری]] و ۳۵ [[سوره احقاف]] اشاره کرد. | |||
# [[استغفار]]: استغفار از [[گناهان]] زمینه‌ساز صبر و [[شکیبایی]] است.<ref>{{متن قرآن|فَلَا تُعْجِبْكَ أَمْوَالُهُمْ وَلَا أَوْلَادُهُمْ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ بِهَا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَتَزْهَقَ أَنْفُسُهُمْ وَهُمْ كَافِرُونَ}} «و دارایی‌ها و فرزندان آنان تو را به شگفتی نیفکند، جز این نیست که خداوند میخواهد آنان را در زندگی این جهان به عذاب افکند و در حالی که کافرند جانشان (از تن) بیرون رود» سوره توبه، آیه ۵۵.</ref> در [[حقیقت]] کسی که گناهی کرده با [[استغفار]] از [[خداوند]] این [[فرصت]] را برای خود فراهم می‌‌آورد تا [[بی‌تابی]] و [[جزع]] و فزع نکند و تحت [[رحمت الهی]] قرار گیرد. | |||
# [[اعتقاد به معاد]]: [[باور]] به [[رستاخیز]] و اعتقاد به معاد و [[روز جزا]] از موجبات [[پایمردی]] در برابر [[سختی]] هاست.<ref>بقره، آیات ۴۵ و ۴۶ و ۲۴۹</ref> کسی که [[ایمان به معاد]] و باور به [[کیفر]] شدن [[کفار]] در [[آخرت]] دارد در برابر فشارهای مخالفان و [[دشمنان]] <ref>معارج، آیات ۱ تا ۵</ref> و در برابر [[عنادورزی]] مخالفان [[صبر]] پیشه می‌‌کند.<ref>غافر، آیات ۷۰ تا ۷۷</ref> چنانکه باور به نزدیکی [[معاد]] موجب می‌‌شود که صبر شخص افزایش یابد و در برابر [[مصیبت‌ها]]، [[سختی‌ها]] و فشارهای دشمنان [[شکیبایی]] ورزد.<ref>معارج، آیات ۵ تا ۷</ref> | |||
# [[امانتداری]]: از موجبات شکیبایی در برابر [[شر]] و [[بدی]] است. به این معنا که [[امین]] با [[امانت داری]] خویش زمینه صبر را در خود ایجاد می‌‌کند و از [[صابران]] می‌‌شود. <ref>معارج، آیات ۱۹ تا ۳۲</ref> | |||
# [[امتحان]]: شکیباسازی و [[توانمند]] کردن [[روحیه]] [[مردم]]، [[فلسفه آزمایش]] آنان از سوی خداوند است. بنابراین می‌‌توان گفت که [[امتحانات الهی]] در اشکال گوناگون آن، موجب توانمندسازی و تاب آوری مردم می‌‌شود و صبر ایشان را ایجاد یا افزایش می‌‌دهد. <ref>بقره، آیه ۱۵۵؛ آل عمران، آیه ۱۸۶؛ هود، آیات ۷ تا ۱۱؛ فرقان، آیه ۲۰</ref> | |||
# [[امید]] به [[امداد]] [[خدا]]: امید [[انبیا]] و [[مؤمنان]] به [[امداد الهی]] پشتوانه صبر و [[مقاومت]] آنها<ref>{{متن قرآن|أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَلَمَّا يَأْتِكُمْ مَثَلُ الَّذِينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِكُمْ مَسَّتْهُمُ الْبَأْسَاءُ وَالضَّرَّاءُ وَزُلْزِلُوا حَتَّى يَقُولَ الرَّسُولُ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ مَتَى نَصْرُ اللَّهِ أَلَا إِنَّ نَصْرَ اللَّهِ قَرِيبٌ}} «آیا گمان می‌کنید به بهشت در خواهید آمد با آنکه هنوز داستان کسانی که پیش از شما (در) گذشتند بر سر شما نیامده است؟ به آنان سختی و رنج رسید و لرزانده شدند تا جایی که پیامبر و مؤمنان همراه وی می‌گفتند: یاری خداوند کی در می‌رسد؟ آگاه باشید که یاری خداوند نز» سوره بقره، آیه ۲۱۴.</ref> و تاب آوری ایشان در برابر [[شداید]]<ref>یوسف، آیه ۸۳</ref> و دست یابی به [[صبر جمیل]] و [[پسندیده]] می‌‌شود.<ref>{{متن قرآن|قَالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنْفُسُكُمْ أَمْرًا فَصَبْرٌ جَمِيلٌ عَسَى اللَّهُ أَنْ يَأْتِيَنِي بِهِمْ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ}} «(یعقوب) گفت: (نه چنین است) بلکه هوای نفستان کاری را در چشمتان آراست پس (کار من) شکیبی نیکو (خواهد بود)، باشد که خداوند همه آنان را به نزد من باز آورد، اوست که دانای فرزانه است» سوره یوسف، آیه ۸۳.</ref> | |||
# [[امید]] به [[بهشت]]: آرزوی ورود به بهشت مقتضی [[صبر]] و [[پایداری]] در [[سختی]] هاست که [[خداوند]] در آیاتی از جمله ۲۱۴ [[سوره بقره]] و ۱۴۲ [[سوره آل عمران]] به آن توجه داده است. | |||
# [[انفاق]] [[مالی]]: اختصاص دادن سهمی مشخص از [[مال]] خود به [[نیازمندان]] از [[اسباب صبر]] در برابر [[مشکلات]] و [[مصیبت‌ها]] و [[تکالیف]] سخت [[الهی]] است.<ref>معارج، آیات ۱۹ تا ۲۵</ref> | |||
# [[ایمان]]: شکی نیست که ایمان نقش کلیدی در [[زندگی]] [[بشر]] به ویژه در مسئله صبر در برابر مشکلات، تکالیف، مصیبت‌ها، آزمون‌ها و مانند آن دارد. به عنوان نمونه ایمان به [[پیروزی]] [[اهل تقوا]] زمینه‌ساز صبر در برابر مشکلات است <ref>اعراف، آیه ۱۲۸؛ هود، آیه ۴۹؛ نحل، آیه ۱۲۷ و ۱۲۸</ref>، همچنین [[باور]] و توجه به عالمانه و [[حکیمانه]] بودن [[افعال الهی]] <ref>یوسف، آیه ۸۳</ref>، ویا توجه و ایمان به [[رزاقیت]] خداوند<ref>طه، آیه ۱۳۲</ref>، و نیز توجه به [[بصیر]] بودن [[خدا]] <ref>فرقان، آیه ۲۰</ref>، یا حتمی بودن [[پاداش الهی]]<ref>{{متن قرآن|قَالُوا أَإِنَّكَ لَأَنْتَ يُوسُفُ قَالَ أَنَا يُوسُفُ وَهَذَا أَخِي قَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَيْنَا إِنَّهُ مَنْ يَتَّقِ وَيَصْبِرْ فَإِنَّ اللَّهَ لَا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ}} «گفتند: آیا تو همان یوسفی؟ گفت: من یوسفم و این، برادر من (بنیامین) است؛ خداوند بر ما منّت نهاد، چنین است که هر کس پرهیزگاری ورزد و شکیبایی کند بی‌گمان خداوند پاداش نیکوکاران را تباه نمی‌گرداند» سوره یوسف، آیه ۹۰.</ref>، توجه به [[توکل]] و نقش آن <ref>مزمل، آیات ۹ و ۱۰</ref> و مانند آنها نقش تعیین کننده ای در ایجاد و افزایش [[صبر]] [[انسان]] دارد. | |||
# [[بصیرت]]: بصیرت و [[درک عمیق]]، از عوامل صبر و [[شکیبایی]] است که [[خداوند]] در [[آیات]] ۶۵ و ۶۶ [[سوره انفال]] و ۱۹ و ۲۰ [[سوره رعد]] به آن توجه داده است. | |||
# [[بینش توحیدی]]: [[جهان بینی توحیدی]] [[مؤمنان]] (از [[خدا]] بودن و به سوی او بازگشتن) دلیل صبر آنان در برابر [[سختی]] هاست. این بدان معناست که [[توحید]] به ویژه توحید فعل، نقش تعیین کننده در ایجاد و تقویت صبر در [[بشر]] دارد.<ref>بقره، آیات ۱۵۵و۱۵۶</ref> | |||
# [[پاکدامنی]] و [[عفت]]: پاکدامنی از موجبات شکیبایی در برابر [[شرور]] و [[بدی‌ها]] و [[بدکاری]] هاست که خداوند در آیات ۱۹ تا ۳۱ [[سوره معارج]] به آن اشاره کرده است. | |||
# [[تدبر]] در سرگذشت ها: تدبر و تامل در سرگذشت‌ها به ویژه پیامبرانی چون ایوب{{ع}} و [[موسی]]{{ع}} و یوسف{{ع}} و [[یعقوب]]{{ع}} و مانند آنها می‌‌تواند در ایجاد و افزایش صبر، مفید و سازنده باشد. <ref>ص، آیات ۴۱ تا ۴۴؛ غافر، آیه ۵۵</ref> | |||
# [[ترس]] از [[عذاب]] و [[کیفر]]: ترس از عذاب خداوند از عوامل شکیبایی در سختی هاست که از آیات ۱۹ تا ۲۸ سوره معارج این معنا به دست می‌‌آید. | |||
# [[تسبیح خدا]]: [[تسبیح]] و [[ستایش پروردگار]] در [[صبح و شام]]، زمینه [[استواری]] [[روح]] و دستیابی به صبر در برابر ناگواریهاست. <ref>طه، آیه ۱۳۰؛ غافر، آیه ۵۵؛ ق، آیه ۳۹</ref> | |||
# [[تواضع]]: [[فروتنی]] از عوامل دستیابی به صبر است که در آیات ۳۴ و۳۵ [[سوره حج]] به آن اشاره شده است. | |||
#توجه به اسوه‌های صبر: توجه به اسوه‌های صبر تقویت کننده [[روحیه]] شکیبایی در انسان است. [[خداوند]] بار‌ها در [[قرآن]] به [[مشکلات]] و فشارهایی که [[پیامبران]] [[تحمل]] کرده‌اند اشاره نموده تا [[صبر]] [[پیامبر]]{{صل}} و [[مؤمنان]] افزایش یابد.<ref>آل عمران، آیه ۱۶۴؛ انعام، آیه ۳۴؛ انبیاء، آیات ۸۳ و۸۵؛ ص،آیات۱۷ و ۴۱ و ۴۴</ref> | |||
همچنین [[خشوع]] <ref>بقره، آیه ۴۵</ref>، [[خردمندی]] و [[تعقل]] <ref>رعد، آیات ۱۹ و ۲۲</ref>، داشتن خصلت‌های [[نیک]] <ref>فصلت، آیات ۳۴ و ۳۵</ref>، [[سجده]] <ref>انسان، آیات ۲۴ و ۲۶</ref>، [[شب زنده داری]] <ref>طه، آیه ۱۳۰</ref>، [[نماز]] و [[مداومت]] بر آن <ref>معارج، آیات ۱۹ تا ۲۳</ref>، [[وفای به عهد]] <ref>معارج، آیات ۱۹ تا ۳۲</ref>، [[یاد خدا]] <ref>انسان، آیات ۲۴ و ۲۵</ref>، [[یقین]] به [[آیات الهی]]<ref>سجده، آیه ۲۴</ref> و مانند آنها از موجبات ایجاد یا تقویت صبر و [[حلم]] و [[بردباری]] و [[شکیبایی]] است.<ref>[[خلیل منصوری|منصوری، خلیل]]، [[عوامل ایجاد صبر و بردباری (مقاله)|عوامل ایجاد صبر و بردباری]].</ref>. | |||
=== شناخت === | === شناخت === | ||
=== ایمان === | === ایمان === | ||
| خط ۴۰: | خط ۶۲: | ||
=== تقوا و خداترسی === | === تقوا و خداترسی === | ||
=== تواصی به صبر === | === تواصی به صبر === | ||
== آثار و فوائد == | == آثار و فوائد == | ||
=== آسان شدن سختی‌ها === | === آسان شدن سختی‌ها === | ||