معنویت در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

| عنوان مدخل  = [[معنویت]]

| مداخل مرتبط = [[معنویت در قرآن]] - [[معنویت در حدیث]] - [[معنویت در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]]

[[نظام معنویت اسلامی]]، یکی از نظام‌های منشی و [[رفتاری]] مبتنی بر [[نظام]] بینشی و نگرشی است که ساحت معنایی و [[ملکوتی]] [[انسان]] را معرفی می‌کند. [[امام خمینی]] در سخنرانی‌ها و نگاشته‌های متعددی به تبیین [[معنویت]] [[اسلامی]] و گونه‌های معنویت مثبت و منفی پرداخته و مبانی معنویت اسلامی را بیان کرده و به عوامل و موانع و کارکردهای معنویت اشاره کرده است.<ref>[[محمد جواد رودگر|رودگر، محمد جواد]]، [[نظام معنویت اسلامی - رودگر (مقاله)| مقاله «نظام معنویت اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۲۹۳.</ref>

معنویت [[اجتماعی]] و «معنویت» [[انقلاب]] و [[نظام اسلامی]] نیز تنها به معنای [[دعا]]، [[نیایش]]، [[عبادت]] و... نیست؛ بلکه معنویتی ساری و جاری در چالش‌های روزمره و واقعیت‌های [[حیات انسان]] و [[زندگی فردی]] - [[اجتماعی]] است. [[معنویت]]، [[خلوت]] و خلسه صرف نیست، و با [[مساوات]] و [[مواسات]] و رعایت [[حقوق شهروندی]]، نسبتی تام و تمام دارد، نه اینکه نسبت‌شان در بی‌نسبتی و جزیره‌ای بودن آنها با هم باشد؛ چه اینکه معنویت، معلول [[معرفت]] و مولود [[عبودیت]] و محصول [[تحقّق عدالت]] [[فکری]] و [[اخلاقی]] در حوزه [[انسانیت]] [[انسان]] است و راه کسب معنویت نیز [[اصلاح]] درون و برون می‌باشد؛ لذا معنویت اومانیستی، سکولاریستی و لیبرالیستی اساساً معنویت نیست و اگر باشد ناقص و ناکافی است و چه بسا انسان و [[جامعه انسانی]] را دچار «[[بحران هویت]]» نماید<ref>یادداشت‌ها، ج۱۱، ص۲۷۵.</ref>. معنویت بر پایه [[باورهای اسلامی]]، رابطه دو سویه با [[عدالت اجتماعی]] و [[کرامت]] و [[حریت]] [[انسانی]] دارد و تأثیر معنویت و معرفت، معنویت و کرامت، معنویت و [[عدالت]] و معنویت و حریت، تأثیری دو جانبه و متقابل است؛ به تعبیر بسیار زیبای استاد [[شهید مطهری]]: «اگر در جامعه‌ای عدالت اجتماعی برقرار نباشد، پایه معنویت هم [[متزلزل]] خواهد بود. [[منطق]] [[اسلام]] این است که معنویت را با عدالت و توأم با یکدیگر می‌باید در [[جامعه]] برقرار کرد. در جامعه‌ای که عدالت وجود نداشته باشد، هزاران هزار [[بیمار]] [[روانی]] به وجود می‌آیند. محرومیت‌ها، ایجاد عقده‌های روانی می‌کند و عقده‌های روانی [[تولید]] انفجار.»..<ref>مطهری، مجموعه آثار، ج۲۴، ص۲۵۸.</ref>. یا فرمودند: «از نظر [[قرآن]]، معنویت پایه [[تکامل]] است. این همه [[عبادات]] که در اسلام بر روی آن تکیه شده است، برای تقویت جنبه [[معنوی]] [[روح انسان]] است.»..<ref>مطهری، مجموعه آثار، ج۲۲، ص۴۱۹.</ref>. اگر [[حکومت اسلامی]] ریشه در [[معارف]] و [[معنویات]] نداشته و از آنجا [[تغذیه]] و تقویت نشود و هماره [[قرب به خدا]] و [[توحید]] و [[معرفت الهی]] را وجهه [[همت]] خویش قرار ندهد و بسط [[روح]] و [[روحیه]] عبودیت و [[بندگی خدا]] و تأمین نیازهای بُعد اصیل انسان؛ یعنی روح را مطمح نظر ننماید، قطعاً دارای خلاءهای بنیادی و کلیدی خواهد شد و در نتیجه، [[پویایی]]، [[بالندگی]] و [[کارآمدی]] لازم را نیز نخواهد داشت که اساس و تعدیل می‌کند که به [[الهیات]] منجر شده و در [[مادیات]] به نظر الهیات نظر می‌کند و در الهیات به نظر مادیات نظر می‌کند، [[اسلام]] حامع بین همه جهات است<ref>مطهری، مجموعه آثار، ج۶، ص۴۶۷ - ۴۶۸.</ref>؛ بنابراین، [[انسان اسلام]] بین ماده و معنا جمع می‌نماید و به [[دنیا]] با چشم گذرگاه به [[آخرت]] با دیده منزلگاه می‌نگرد و این نوع نگاه را از [[قرآن]] گرفته است آنجا که می‌فرماید: {{متن قرآن|وَلَا تَنْسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيَا}}<ref>«و بهره خود از این جهان را (هم) فراموش مکن» سوره قصص، آیه ۷۷.</ref> یا {{متن قرآن|قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ}}<ref>«بگو: چه کسی زیوری را که خداوند برای بندگانش پدید آورده و (نیز) روزی‌های پاکیزه را، حرام کرده است؟» سوره اعراف، آیه ۳۲.</ref>.<ref>[[محمد جواد رودگر|رودگر، محمد جواد]]، [[نظام معنویت اسلامی - رودگر (مقاله)| مقاله «نظام معنویت اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۲۹۳.</ref>.

[[امام خمینی]]، اسلام را به صورت منظومه‌وار و دارای سامانه و ساختار کاملاً مشخصی [[تفسیر]] می‌کرد و اسلام را بر اساس [[نظام]] وجودی [[انسان]]، [[انسانی]] که دارای: ۱. [[عقل]] ۲. [[قلب]] ۳. قالب با ابعاد [[عقلانی]]، [[نفسانی]] و [[جسمانی]] است دیده و [[تعالیم اسلام]] و آموزه‌های آن را مطابق ساحت‌ها و [[ابعاد وجودی انسان]]، [[تعالیم]] مربوط به عقل یا عقلانی، تعالیم مربوط به قلب یا نفسانی و تعالیم مربوط به قالب یا جسمانی نظام می‌داد؛ لذا حلقه [[واسط]] ابعاد وجودی انسان و اسلام را همانا [[معارف]] مربوط به [[تربیت معنوی]] یا [[سیر]] و سلوکی تحت عنوان [[اخلاق]] و [[عرفان]] می‌دانست<ref>شرح چهل حدیث، ص۳۹۱ - ۳۹۲.</ref> و در یک شبکه به هم پیوسته‌ای عقل، قلب و قالب را تحلیل کرده و با معارف عقلانی، [[معنوی]] و [[رفتاری]] مطابقت می‌داد و [[معتقد]] بود هر سه بعد و ساحت انسان و اسلام پیوند [[حقیقی]] و ربط وجودی با هم دارند چنانکه امام مراتب ثلاثه انسانیه را در یک پیوند ارگانیکی و دیالکتیکی در جوانب کمال و [[نقص]] می‌دید<ref>شرح چهل حدیث، ص۳۷۸.</ref>. پس [[معنویت]] نقش کلیدی و [[منزلت]] محوری در [[نظام فکری]] [[امام]] در [[مقام]] [[اسلام‌شناسی]] دارد و [[عقلانیت و معنویت]] از هم جدایی نداشته، بلکه به‌هم سرشته و پیوسته‌اند؛ چنانکه [[شریعت]] و معنویت در ترابط و پیوست ناگسستنی با هم‌اند.

امام [[معنویت]] را ساری در همه ابعاد [[تکامل]] [[اجتماعی]] طرح کردند و بر این [[باور]] بودند که فرد و [[جامعه]] بایسته است در ساخت‌های گوناگون [[رشد]] و [[پیشرفت]] نماید تا بعدی از ابعاد رشد کرده و ابعاد دیگر متوقف شده و از [[بالندگی]] و رشد باز بماند که [[جوامع]] غربی چنین‌اند و اینک به نقایص و خلاءهای تکاملی خویش [[آگاهی]] یافته بانگ بازگشت به معنویت را سر داده‌اند، بنابراین باید معنویت در همه ساحت‌ها و ابعاد جریان یافته و تحقق پیدا کند.<ref>[[محمد جواد رودگر|رودگر، محمد جواد]]، [[نظام معنویت اسلامی - رودگر (مقاله)| مقاله «نظام معنویت اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۳۰۰.</ref>

امام در بحث از نشئات وجودی [[انسان]] و تطابق آن با [[علوم]] و [[معارف اسلامی]] به تبیین ترابط و تعامل آنها با هم نیز پرداختند تا علومی که به [[تربیت]] ظاهر و [[باطن]] [[آدمیان]] می‌پردازند مثل [[فقه]] و مبادی آن، [[علم]] [[آداب]] [[معاشرت]] و [[تدبیر]] [[منزل]] و [[سیاست]] مدن در تربیت ظاهر و علومی که به تربیت باطن اهتمام دارند مثل: علم به منجیات و مهلکات خلقیه و علم به مبادی وجود آنها یعنی [[علم اخلاق]] و علومی که تقویت و [[تربیت عقلانی]] - [[فکری]] مثل [[علم]] [[عقاید]] و [[کلام]] و [[حکمت اسلامی]] را مطرح ساختند<ref>شرح چهل حدیث، ص۳۸۷.</ref> تا گونه‌های [[معنویت]] را در [[اخلاق]] و [[عرفان]] بر دو پایه محکم و بنیاد مستحکم یعنی: ۱. عقاید [[عقلانی]] و [[منطق]] [[حیات]] و [[فلسفه]] [[زندگی]] یا [[جهان‌بینی اسلامی]] که عقلانی، اثبات‌پذیر، تعهدآور، عشق‌آفرین و حرکت‌زاست؛ ۲. [[شریعت]] جامع و کامل یا باید و نبایدهای سازنده مبتنی نماید و [[سلوک معنوی]] در دو ساحت [[اخلاقی]] - [[عرفانی]] پشتوانه‌های روشن و [[غنی]] و [[قوی]] داشته باشند<ref>شرح چهل حدیث، ص۳۸۴-۳۹۰.</ref>.

پس [[امام]] گونه‌شناسی‌اش در ساحت [[معنویت]] بر پایه معنویت [[اخلاقی]] و [[عرفانی]] دارای مفهوم و مصداق گسترده و قلمرو وسیعی است که به برخی از آنها اشاراتی شد که در گونه‌های [[سیاسی]]، [[اقتصادی]]، [[علمی]]، [[اجتماعی]] و... قابل تطبیق و تحلیل است.<ref>[[محمد جواد رودگر|رودگر، محمد جواد]]، [[نظام معنویت اسلامی - رودگر (مقاله)| مقاله «نظام معنویت اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۳۰۲.</ref>

[[عقلانیت]] و [[تفکر]]: یکی از مبانی [[معنویت]]، عقلانیت و تفکر است که تفکر مبنای کلیدی [[تربیت معنوی]] و [[عقل]] مبنای محوری [[سلوک معنوی]] در [[اخلاق]] و [[عرفان]] است<ref>شرح چهل حدیث، ص۵-۶.</ref>؛ چنانکه [[امام]] تفکر را مفتاح ابواب [[معارف]] و کلید خزاین [[کمالات]] و [[علوم]] و مقدمه لازمه حتمیه [[سلوک]] [[انسانیت]] دانسته‌اند<ref>شرح چهل حدیث، ص۲۵۶.</ref>.<ref>[[محمد جواد رودگر|رودگر، محمد جواد]]، [[نظام معنویت اسلامی - رودگر (مقاله)| مقاله «نظام معنویت اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۳۰۵.</ref>

لازم به یادکرد است که [[امام]] ابواب معرفت را [[قرآن]] و [[انسان کامل]] [[الهی]] دانسته و بر آن تأکید می‌کند<ref>شرح دعای سحر، ص۲۱۱ و ۲۰۶ و ۲۲۷.</ref>. حال با توجه به نکات مطرح شده می‌یابیم که در [[معرفت‌شناسی]] [[امام خمینی]] [[معنویت]] در دو ساحت: ۱. حدوث و پیدایش معرفت ۲. بقاء و گسترش معرفت، نقش زیرساختی دارد؛ آن هم [[معرفتی]] که از [[طهارت]] [[باطن]] و [[نزاهت]] [[روح]] و [[سلامت قلب]] حاصل شده باشد، بنابراین معنویت و معرفت در ترابط وجودی و دیالکتیکی با هم‌اند.<ref>[[محمد جواد رودگر|رودگر، محمد جواد]]، [[نظام معنویت اسلامی - رودگر (مقاله)| مقاله «نظام معنویت اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۳۱۳.</ref>

در بحث از عوامل معنویت، راه‌ها و شروط نیز مطرح می‌شود.

'''[[مشارطه]]''': یعنی [[انسان]] با خود شرط کند در راستای [[خودسازی]] و تحصیل [[معنویت]] که [[گناه]] نکند، [[عهد]] و [[میثاق الهی]] را نشکند، از [[خدا]] بخواهد که او را در [[مبارزه]] با [[هواهای نفسانی]] و وسوسه‌های ابلیسی کمک کند و...<ref>شرح چهل حدیث، ص۹.</ref>.

'''[[محاسبه]]''': [[امام خمینی]] محاسبه را یکی از عوامل و روش [[سیر]] [[انسانی]] و [[تکامل معنوی]] به‌شمار می‌آورد یا می‌فرماید بایسته است که [[آدمی]] در خود دقیق شده، حساب‌کش خود باشد و همه کارهای خویش را تحت نظر بگیرد<ref>صحیفه امام، ج۱۸، ص۱۷؛ ج۱۷، ص۱۹۳؛ ج۱۴، ص۴۶۱؛ شرح چهل حدیث، ص۵۱ - ۵۲.</ref> همان‌طوری که امام محاسبه نفس را در تحصیل [[نور ایمان]] و معنویت دارای نقش برجسته‌ای می‌داند<ref>شرح جنود عقل و جهل، ص۱۰۷.</ref>.

آنچه از مجموع اندیشه‌های [[امام]] و گفتمان [[فکری]] - معرفتی‌اش [[استنباط]] و [[اصطیاد]] می‌شود این است که معنویت [[راستین]] دارای کارکرد همه جانبه و در ساحت‌های گوناگون [[عقلی]]، [[علمی]]، [[سیاسی]] و [[اجتماعی]] و... دارای [[کارآمدی]] خاصی است چه اینکه معنویت، [[روح]] و بنیاد [[تکامل]] فرد و [[جامعه]] است.

# رمز [[پیروزی]] و بقاء در همه عرصه‌های جهانی<ref>صحیفه امام، ج۸، ص۱۱ و ۱۴؛ ج۷، ص۲۳ - ۲۴.</ref>.<ref>[[محمد جواد رودگر|رودگر، محمد جواد]]، [[نظام معنویت اسلامی - رودگر (مقاله)| مقاله «نظام معنویت اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۳۱۷.</ref>

امام خمینی موانع معنویت را با عبارات مختلف و در قالب‌های متکثر طرح و تحلیل کردند؛ مثل موانع [[تزکیه]]، [[تربیت نفس]]، [[سیر و سلوک]] و... برخی از موانع درونی و بیرونی [[سیر]] [[معنوی]] و [[سلوک]] [[عرفانی]] عبارت‌اند از:

 

'''[[تبعیت]] از هواهای نفس''': [[سقوط]] معنوی انسان مثل صعود معنوی‌اش تدریجی و مرحله به مرحله است و [[آدمی]] قدم به قدم در اثر تمنیات و [[تمایلات]] [[حیوانی]] تنزل یافته و سیر نزولی می‌کند تا درکات را یکی بعد از دیگری تجربه کند و گاهی با یک [[متابعت]] از نفس به چندین [[مفاسد]] و [[مهالک]] [[مبتلا]] می‌شود<ref>شرح چهل حدیث، ص۱۷۱.</ref>. انسان در اثر [[حاکمیت]] نفس بر خود، [[انوار]] [[عقل]] و [[ایمان]] را در خود خاموش می‌کند و ولادت ثانیه که ولادت انسانیه است را [[درک]] و دریافت نمی‌کند<ref>شرح چهل حدیث، ص۱۶۹.</ref>. بنابراین [[حب]] به نفس ریشه معنویت‌سوزی و همه [[مشکلات]] سیر و سلوک عرفانی است<ref>صحیفه امام، ج۱، ص۲۲.</ref>. همچنین [[غفلت]] از خود و عدم [[تزکیه نفس]]، [[نور]] [[فطرت]] را خاموش و [[دل]] را خالی از [[محبت]] الهیه می‌کند<ref>شرح جنود عقل و جهل، ص۸۳.</ref>. در نگاه [[امام]] با [[ریاضت]] می‌شود با حب به نفس [[مبارزه]] کرد<ref>صحیفه امام، ج۲۱، ص۳۲۴.</ref>. در هر حال همه [[گرفتاری‌ها]] از انانیت [[انسان]] است<ref>تفسیر سوره حمد، ص۱۲۴.</ref>.

 

'''[[حب دنیا]]''': از نظر [[امام]] و با توجه به [[آموزه‌های اسلامی]] همه خطاها از [[حب]] دنیاست، از حب [[شهرت]] است که [[محبت دنیا]] انسان را به [[هلاکت]] [[ابدی]] می‌کشاند<ref>شرح چهل حدیث، ص۱۲۴؛ صحیفه امام، ج۶، ص۲۸۴.</ref>. از نظر امام ریشه حب دنیا هم [[حب نفس]] است که آن هم حب دنیاست<ref>صحیفه امام، ج۱۶، ص۱۶۲.</ref>.

'''[[غفلت]] و [[فراموشی]] [[آخرت]]''': [[معاد]] گریزی، غفلت از حساب و کتاب‌های [[قیامت]] و فراموش کردن آخرت در گفتار، [[کردار]] و [[رفتار]]، مایه [[بدبختی]] و از دست دادن [[معنویت]] است<ref>شرح چهل حدیث، ص۱۷۵ - ۱۷۶.</ref>.

'''[[انکار]] [[مقامات معنوی]]''': امام یکی از بدترین خارهای طریق کمال و وصول به [[مقامات]] معنویه را انکار مقامات و مدارج غیبیه معنویه بر می‌شمارد چه اینکه این انکار [[روح]] [[شوق]] را می‌میراند و [[آتش]] [[عشق]] را خاموش می‌کند و انسان را از [[طلب]] باز می‌دارد<ref>شرح چهل حدیث، ص۵۰۷؛ آئینه جمال، ص۶۰-۶۱.</ref>. یا می‌فرماید [[اولیاء]] را به خود [[قیاس]] مکن و [[قلوب]] [[انبیاء]] و [[اهل]] [[معارف]] را مثل قلوب خود نگیر<ref>شرح چهل حدیث، ص۴۵۵.</ref>.

'''غفلت از [[گناه]] و کوچک شمردن آن''': یکی از موانع مهم از دست دادن معنویت یا عدم دستیابی به معنویت، گناه کردن و کوچک دانستن گناه است. از نظر امام نفوسی که به [[معاصی]] [[مبتلا]] شد نقشی در آن صورت نمی‌گیرد<ref>شرح چهل حدیث، ص۴۷۴.</ref>.

[[امام خمینی]] [[علم]] بدون عمل<ref>شرح چهل حدیث، ص۱۵۲.</ref>، [[بغض]] [[عدل]] و حب [[ظلم]]<ref>شرح چهل حدیث، ص۱۱۳.</ref>، [[نفاق]]<ref>شرح چهل حدیث، ص۱۵۷.</ref>، [[عصبیت]]<ref>شرح چهل حدیث، ص۱۴۵.</ref> و... را نیز از موانع [[تربیت معنوی]] و [[سیر و سلوک]] [[الهی]] می‌شمارند.<ref>[[محمد جواد رودگر|رودگر، محمد جواد]]، [[نظام معنویت اسلامی - رودگر (مقاله)| مقاله «نظام معنویت اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۳۱۹.</ref>

معنویت در شعاع [[اندیشه]] و [[اشراق]] یا [[بینش]] و [[گرایش]] امام خمینی از اصالت و اهمیت بنیادین و زیرساختی برخوردار است و در [[سیر]] [[تکامل]] همه جانبه انسان نقش کلیدی دارد. معنویت از نظرگاه ایشان ریشه در [[عالم غیب]] و [[باطن]] هستی داشته و بر مدار [[فطرت]] [[استوار]] است.

معنویت دارای مبانی مختلفی است که به برخی از آنها از دیدگاه [[امام]] اشاراتی شده است که عبارت‌اند از: ۱. مبنای [[انسان]] [[شناختی]] ۲. مبنای [[هستی‌شناختی]] ۳. مبنای [[معرفت‌شناختی]] و...

امام [[معنویت]] را در همه ارکان و ابعاد [[رشد]] و [[تکامل]] فردی - [[اجتماعی]] بر اساس ساحت‌های وجودی انسان مورد پذیرش و بحث قرار دادند. معنویت با [[مادیت]]، [[روحانیت]] با جسمانیت، [[ملکوت]] با [[ملک]] در [[اندیشه]] امام آمیخته است و تفکیک آنها از هم نادرست و ناکارآمد است.<ref>[[محمد جواد رودگر|رودگر، محمد جواد]]، [[نظام معنویت اسلامی - رودگر (مقاله)| مقاله «نظام معنویت اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۳۲۰.</ref>

==معنویت اسلامی==

اسلام از آنجا که [[دینی]] [[الهی]] است، [[هدف]] اقصای‌اش [[تربیت معنوی]] [[انسان]] است. [[ایمان به خداوند]]، زنده بودن [[دل]] به یاد خدا و [[خضوع]] و [[خشوع]] در برابر [[عظمت الهی]] مؤلفه‌های [[حیات معنوی]] انسان است. [[تربیت اسلامی]] این [[ارزش‌های معنوی]] را در انسان محقق می‌سازد و [[حیات طیبه]] را به ارمغان می‌آورد، تا از مواهب و نعمات الهی بهره‌مند می‌شود. دوری از [[بدگمانی]]، [[بدگویی]] و بددلی و در یک [[کلام]]، [[تربیت اخلاقی]] جزء اساسی این [[فضائل انسانی]] است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در بیست و دومین سالگرد امام خمینی، ۱۴/۳/۱۳۹۰. بیانات در دیدار با مسئولان نظام در روز میلاد پیامبر{{صل}}، ۲/۱۲/۱۳۸۹.</ref>.<ref>[[سید فرید حاج سید جوادی|حاج سید جوادی، سید فرید]]، [[اسلام‌شناسی - حاج سید جوادی (مقاله)|مقاله «اسلام‌شناسی»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲]] ص ۲۴۶.</ref>

==تعریف [[معنویت]]==

معنویت به معنای کاوشی درونی غالباً در مقابل مادی، فیزیکی و بیرونی قرار داده شده است. بعضی «معنویت» را موضوعی گسترش یافته‌تر از «[[دین]]» می‌دانند که کمتر نهادینه شده است. در برابر این نگرش گروهی دیگر معنویت را به عنوان [[قلب]] دین می‌دانند که به ویژه در تجربه‌های [[دینی]] و [[عرفانی]] حاصل می‌شود<ref>فرهنگ ادیان جهان، ص۵۹۷.</ref>.

«این واژه در سیاق‌های کاملاً متنوع و متفاوتی به کار گرفته می‌شود و تعریف آن چندان ساده نیست. بعضی از افراد در ارجاع به «معنویت» یا «امر [[معنوی]]» کمی [[احساس]] [[سختی]] می‌کنند، چون که آن را به صورتی دوگانه انگارانه [[درک]] می‌کنند. چنانچه گویی در مقابل «ماده» و یا «امر فیزیکی» یا «[[جهان]]» قرار دارد. دیگران مفهوم «امر معنوی» یا «معنویت» را به «امر دینی» یا «دینی» ترجیح می‌دهند، چون که کمتر نهادینه شده و بیشتر حالت پخش و اشاعه دارد»<ref>راهنمای ادیان زنده، ج۲، ص۱۲۶۱.</ref>.

معنویت خارج از چارچوب دین، معانی زیادی دارد. ما از انسان‌های با [[روحیه]] سخن می‌گوییم که [[رفتاری]] با روحیه به نمایش می‌گذارند؛ روحیه عاملی مشخص در [[شخصیت انسان]] است؛ ما درباره روحیه‌های بالا و پایین و حتی نوشابه‌های الکلی تقطیر شده به نام «روحیه‌ها»» (spirits) صحبت می‌کنیم... با این کاربرد اصولاً (spirit) [[روح]] به معنای انرژی اعم از جسمی یا [[روانی]] است<ref>روان‌شناسی دین و معنویت، ص۳۵.</ref>.

معنویت در [[اندیشه]] [[مقام معظم رهبری]]، دامنه وسیعی دارد. به طوری که پرتو آن به همه ساحت‌های [[زندگی]] گسترده می‌شود و ساختار و سمت و سویی دیگر برای زندگی از آن بر می‌آید. در اندیشه ایشان معنویت در [[زندگی فردی]] و [[اجتماعی]] معنی‌دار است و موجب [[شکوفایی]] و [[کامیابی]] در زندگی می‌شود و زندگی [[انسانی]] را در افقی [[نورانی]] و متعالی جریان می‌دهد که در [[فرهنگ قرآنی]] به آن [[حیات طیبه]] می‌گویند. از این منظر معنویت تنها در [[لطف]] و مهر و [[جاذبه]] خلاصه نمی‌شود، بلکه [[قهر]] و [[مبارزه]] و دافعه هم دارد. قهر با فریبندگی و زخارف [[دنیوی]] و [[مبارزه]] با دنیامداران [[ستمگر]] از جوهره [[معنویت]] جدا نیست و بخش دافعه معنویت را تشکیل می‌دهد. این همه در عین برخورداری از نعمت‌های دنیوی در مسیر [[خشنودی خداوند]] و [[عشق]] و [[بندگی]] است.

معنویت یعنی «رابطه و اتصال [[قلبی]] با [[خداوند]]»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۱/۱/۱۳۶۹.</ref> یعنی «مجذوب شدن در مقابل [[لطف الهی]]»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۱/۲/۱۳۸۹.</ref> معنویت از یک سو «[[راز و نیاز]] با [[خدا]] و [[ارتباط]] [[دل‌ها]] با [[خدای متعال]]» است و از سوی دیگر «[[فریب]] [[ظواهر]] را نخوردن و [[دلبستگی]] به [[زر و زیور]] [[دنیا]] و زخارف دنیا پیدا نکردن» است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۲۷/۶/۱۳۷۰.</ref>. این دو بعد معنویت مکمل هم هستند، به طوری که جنبه [[جاذبه]] و لطف الهی [[انسان]] را به اوج می‌برد و جنبه دافعه او را از مراتب [[پست]] و فرودست [[زندگی]] می‌برد و به این ترتیب موجب حرکت و صعود انسان از مراتب پایین زندگی به مراتب بالای [[حیات]] می‌شود.

[[حقیقت]] معنویت در [[قلب]] و [[درون انسان]] می‌روید و می‌بالد و خاستگاه و زیستگاه آن ژرفای وجود انسان است. هنگامی که معنویت با دو جنبه مکمل‌اش از قلب و درون انسان ببالد و در عمل و زندگی او جریان یابد، آنگاه شاخص‌هایی نظیر [[مهربانی]] و [[شفقت]] با [[مردم]] و مبارزه و سرسختی با نامردمان و نیز تلاش برای [[آبادی]] دنیا و برخورداری از [[نعمت‌های الهی]] و همراه آن [[وارستگی]] و [[دل نبستن به دنیا]] نمودار می‌شود.

گاهی ممکن است اموری با معنویت مشتبه شوند که باید به این مشتبهات توجه داشت و از معنویت انگاری آنها [[پرهیز]] کرد. نخست اینکه معنویت و [[عرفان]] در الفاظ و اصطلاحات خشک و بی‌معنا و دهان پر کن نیست. «استفاده از اصطلاحات عرفا و احیاناً به کار بردن آنها در موارد نه چندان به جا» را نباید معنویت تلقی کرد<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۱۳/۱۲/۱۳۷۰.</ref>.

دومین موضوعی که ممکن است با معنویت مشتبه شود، تکیه محض به [[ظواهر]] و دور شدن از [[باطن]] [[ارتباط با خداوند]] و [[انجام وظیفه]] در جهت [[رضا]] و [[تقرب]] به اوست. با این وصف [[معنویت]] فقط [[عبادت]] نیست، بلکه انجام وظیفه در برابر [[خداوند]] و [[دین]] اوست، که تنها دل‌های لبریز از معنویت [[توانایی]] تشخیص و انجام درست [[وظیفه]] را دارند. با یک نگاه گذرا به [[تاریخ صدر اسلام]] می‌بینیم که شخصیت‌های با [[عظمت]] و مورد [[ستایش]] را تنها به خاطر [[عبادت‌ها]] و نمازهای طولانی نمی‌ستاییم، بلکه به خاطر موضع‌گیری‌های [[سیاسی]] و [[اجتماعی]] و مجاهدت‌شان ارجمند می‌شماریم. کسانی مثل ابی ذر، [[عمار]]، [[مقداد]]، [[میثم تمار]] و [[مالک اشتر]] کمتر برای عبادت‌شان [[مدح]] شده‌اند. در برابر آنها «خیلی از بزرگان که مورد [[مذمت]] قرار گرفتند، به خاطر [[شرب خمر]] مذمت نشدند، به خاطر بی‌نمازی مذمت نشدند؛ به خاطر عدم حضور در آنجا که حضورشان لازم بود، مذمت شدند»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۱/۱/۱۳۸۹.</ref>.

عبادت کردن بخشی از [[وظایف]] [[بندگی]] و [[معنوی]] در [[ارتباط]] با خداست، که البته اگر بدون [[درک]] درست معنویت باشد اثر مناسب و [[شایسته]] را در [[رشد]] و [[شکوفایی]] معنوی نخواهد گذاشت. معنویت اولاً موجب تشخیص درست وظیفه است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۱۷/۱۱/۱۳۷۲.</ref>. ثانیاً موجب انجام درست وظیفه، نه [[سستی]] و نه [[غرور]]. با تمام توان پای کار آمدن و [[خدا]] را حاضر و ناظر و صاحب کار دانستن<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۱/۵/۱۳۸۹.</ref> در این صورت میان [[نماز]] و عباداتی که در [[خلوت]] انجام می‌شود، با [[خدمت]] به [[خلق]] و [[آبادی زمین]] و [[جهاد در راه خدا]] فرقی نیست، همه این [[کارها]] برای خداست و گامی در مسیر رشد و شکوفایی معنوی.

درک درست معنویت نتیجه [[بلوغ]] معنوی است و کسانی که در خلوت خود به [[لذت‌ها]] و بهجت‌های معنوی سرگرم شده‌اند و از وظایف سیاسی و اجتماعی [[غفلت]] کرده‌اند، [[اهل]] معنویت‌اند، اما معنویتشان در [[طفولیت]] مانده و به رشد کافی و بلوغ نرسیده است. سر، معنا و باطن [[زندگی]] این است که متوجه یک مبدأ و [[تکلیف]] باشیم. «[[منتظر]] یک [[الهام]] بودن و [[گوش به فرمان]] یک مبدأ [[حاکم]] و [[قادر]] و [[صاحب اختیار]] از [[غیب]] بودن. این، اصل قضیه است»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۲۹/۹/۱۳۷۴.</ref>. به [[انتخاب]] [[انسان]] نیست که آنچه را [[دوست]] دارد از دایره [[وظایف الهی]] برگزیند و آنچه را نمی‌پسندد، فروگذارد. {{متن قرآن|عَسَى أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئًا وَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَعَسَى أَنْ تُحِبُّوا شَيْئًا وَهُوَ شَرٌّ لَكُمْ وَاللَّهُ يَعْلَمُ وَأَنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ}}<ref>«بسا چیزی را ناپسند می‌دارید و همان برای شما بهتر است و بسا چیزی را دوست می‌دارید و همان برایتان بدتر است و خداوند می‌داند و شما نمی‌دانید» سوره بقره، آیه ۲۱۶.</ref>. [[معنویت]] دارای [[شعور]] و نیرویی است که فرد و [[جامعه]] را به پای [[انجام وظیفه]] می‌رساند و در انجام آن موفق می‌سازد.

دریافت [[الهامات]] و تشخیص [[وظیفه]] از دو راه امکان دارد که میان این دو راه رابطه منطقی برقرار است. نخست تشخیص وظیفه و [[کشف]] خواست و [[رضای خدا]] با [[حجت شرعی]] است. ما باید «همواره در هر مرحله‌ای جستجو کنیم و رضای خدا را بر حسب حجت شرعی کشف کنیم و بر طبق آن عمل نماییم.... این قضیه مستقیم به وصول ما به هدف‌های [[الهی]] [[ارتباط]] دارد»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۲۷/۶/۱۳۷۰.</ref>.

دوم در اثر [[تسلیم]] بودن و [[حفظ]] ارتباط درونی با [[خدا]] از طریق [[شناخت]] حجت شرعی و انجام وظیفه، در [[قلب]] انسان نورانیتی پدید می‌آید که در شرایط مختلف تکلیف را مشخص می‌کند. «تسلیم در مقابل [[خدای متعال]]» موجب «مجذوب شدن در [[لطف الهی]]» است. تسلیم و جذبه [[دل]] را [[نورانی]] می‌کند و «دلی که [[آگاه]] از حوادث جاری دنیاست، تکلیف را برای صاحب خود معین می‌کند»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۱۷/۱۱/۱۳۷۲.</ref>. {{متن قرآن|مَنْ يُؤْمِنْ بِاللَّهِ يَهْدِ قَلْبَهُ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ}}<ref>«هر کس به خداوند ایمان آورد (خداوند) دلش را راهنمایی می‌کند و خداوند به هر چیزی داناست» سوره تغابن، آیه ۱۱.</ref>.

پیدایش این [[نورانیت]] نتیجه تسلیم و انجام [[تکالیف شرعی]] است و [[الهامات]] درونی و دریافت شده از راه [[نورانیت]] [[دل]] هیچ‌گاه با تکالیف شرعی در [[تعارض]] قرار نمی‌گیرد. در [[حقیقت]] حجت‌های [[شرعی]] معیاری برای [[درستی]] سنجی الهامات درونی است و میان الهامات [[الهی]] و وسوسه‌های [[شیطانی]] تمایز قرار می‌دهد. به این ترتیب ماهیت وظیفه‌گرایانه [[معنویت]] مشخص می‌شود. البته این وظیفه‌گرایی از نوع وظیفه‌گرایی که در فلسفه‌های [[سکولار]] مطرح می‌شود و در برابر نتیجه‌گرایی قرار دارد، نیست. وظیفه‌گرایی در [[معنویت اسلامی]] با نتیجه‌گرایی گره خورده و پیامدهایی نظیر [[قدرت]]<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۱۶/۷/۱۳۶۹.</ref>، [[آرامش]]<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۱۹/۴/۱۳۸۹.</ref>، [[شادمانی]]<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۴/۱۲/۱۳۷۱.</ref>، [[عشق]] به [[انسان‌ها]] و [[مبارزه]] با [[هوس‌ها]]، [[هدایت]] و حرکت در [[راه راست]]<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۱/۱/۱۳۶۹.</ref>، [[پیروزی]]<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۱۸/۱۲/۱۳۸۸.</ref>، [[موفقیت]] و [[پیشرفت]]<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۱۹/۱۱/۱۳۶۹.</ref> از لوازم جدایی ناپذیر معنویت است.

با این تعریف معنویت، حاصل و رهاورد عرفان است. نوعی [[معرفت]] که نتیجه آن [[درک]] [[حضور الهی]] و نزدیکی دل انسان به [[خداوند]] است. موضوع چنین [[معرفتی]] باید خداوند و جلوه‌های الهی باشد و بدون [[شک]] این معرفت [[ذهنی]] نیست، بلکه [[قلبی]] و درونی است که می‌تواند [[دل انسان]] را به [[خدا]] نزدیک کند. به این ترتیب می‌توانیم عناصر [[عرفان]] را برشماریم: [[معرفت خداوند]] از راه [[دل]] که موجب [[درک]] حضور او می‌شود و [[انسان]] را به او نزدیک می‌کند.

به این ترتیب [[معنویت]] به معنای [[ارتباط با خدا]] و [[تجربه]] [[جاذبه]] [[لطف]] و حضور او [[حقیقت]] عرفان است و عرفان در صورت برخورداری از این جوهره [[معنوی]] [[حقیقی]] است و بدون آن چیزی بیش از الفاظ و اصطلاحات پوچ نیست.<ref>[[حمید رضا مظاهری‌سیف|مظاهری‌سیف، حمید رضا]]، [[نظام معنویت اسلامی - مظاهری‌سیف (مقاله)|مقاله «نظام معنویت اسلامی»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲]] ص ۳۵۴.</ref>

===جایگاه معنویت در منظومه فکری مقام معظم رهبری===

معنویت از شعبه‌های بحث [[خداشناسی]] است و به قلمرو مبانی اندیشه‌های [[رهبری]] مربوط می‌شود. اگر در مفهوم‌شناسی آن دقت کنیم می‌بینیم که جنبه کاربردی و زندگی‌ساز خداشناسی، معنویت است. به این لحاظ معنویت نقشی بنیادین در اندیشه‌های مقام معظم رهبری پیدا کند؛ به طوری که در کتاب «[[توحید]]، [[نفی]] [[عبودیت]] غیر خدا» به طور محوری به موضوع معنویت می‌پردازند.

از این دیدگاه سایر مقولات [[فرهنگی]] و [[سیاسی]] و [[اجتماعی]]، همه پیکره‌هایی هستند که وقتی [[روح]] معنویت در آنها دمیده شود، زنده می‌شوند و می‌توانند به طور شایسته‌ای در [[زندگی]] انسان کارآیی داشته باشند. بنابراین [[پیشرفت]]؛ [[عدالت]] و [[فرهنگ]] همه در گرو معنویت است و [[نظام‌های اخلاقی]]، [[حقوقی]]، اجتماعی و غیره با معنویت [[استوار]] خواهند بود. بررسی ابعاد معنویت در [[اندیشه]] مقام معظم رهبری ما را به آنجا می‌رساند که می‌بینیم در کانون [[افکار]] و اندیشه‌های ایشان موضوعی کلیدی‌تر از معنویت وجود ندارد و اگر بخواهیم وجهه فکری مقام معظم رهبری را توصیف کنیم، عبارتی از این رساتر نخواهیم یافت که ایشان را «[[فیلسوف]] معنویت» بنامیم.<ref>[[حمید رضا مظاهری‌سیف|مظاهری‌سیف، حمید رضا]]، [[نظام معنویت اسلامی - مظاهری‌سیف (مقاله)|مقاله «نظام معنویت اسلامی»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲]] ص ۳۶۰.</ref>

==گونه‌شناسی [[معنویت]]==

معنویت چهارگونه است، که سه گونه از آن نادرست و [[انحرافی]] است و تنها یک گونه از آن با معیارهای [[اسلامی]] و تعریف ارائه شده از معنویت سازگار است و می‌تواند سامان دهنده [[زندگی]] [[انسان]] در بستر هستی باشد.

'''معنویت متحجرانه''': اولین صورت معنویت که کژروی و [[ناسازگاری]] با هستی و زندگی انسان در آن موج می‌زند؛ معنویتی است که با [[گریز]] از [[دنیا]] و دست کشیدن بی‌جهت از مواهب [[دنیوی]] شکل می‌گیرد. شکل [[افراطی]] این نوع معنویت در برخی از سنت‌های [[هندی]] و به طور عام‌تر مکتب‌های [[عرفانی]] شرقی دیده می‌شود. اما درجاتی از این [[انحراف]] در میان [[مسلمانان]] هم به وجود آمده و موجب [[کناره‌گیری]] آنها از دنیا و خالی کردن صحنه برای [[جولان]] [[سلطه‌گران]] و [[به استضعاف کشیدن]] [[مردم]] و دور افتادن آنها از مسیر [[رشد]] و [[شکوفایی]] [[معنوی]] شده است. «بسیاری از گرفتاری‌هایی که در مجموعه [[دینداران]] در گذشته اتفاق افتاده: اقبال به مسائل [[اخروی]] و [[دینی]]، بی‌توجهی به مواهب عالم [[حیات]] و استعدادهایی است که [[خدای متعال]] در این عالم قرار داده است»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۲۷/۲/۱۳۸۸.</ref>.

کسی که از [[زندگی دنیوی]] دست بشوید و به استعدادهای بی‌پایانی که در عالم ماده وجود دارد بی‌توجهی کند، از [[ارتباط]] با [[نعمت‌ها]] و [[الطاف الهی]] که به صورت [[جهان مادی]] به [[بشر]] ارزانی شده بازمی‌ماند و به این ترتیب [[جاذبه]] [[لطف الهی]] را در این بخش در جلوه‌های او [[تجربه]] می‌کند. این انحراف برخی از راه‌های ارتباط معنوی را که [[خداوند]] گشوده است، به روی انسان می‌بندد و [[محرومیت]] از [[الطاف]] او را به بار می‌آورد. «از دنیا [[غفلت]] کردن یعنی از مواهب حیات و مواهب زندگی غفلت کردن و به آن [[بی‌اعتنایی]] کردن؛ این هم یک انحراف دیگر است... اگر [[آخرت]] را به خاطر دنیا ترک کردید در این [[امتحان]] مردودید؛ اگر دنیا را هم به خاطر آخرت ترک کردید در این امتحان مردوید. این خیلی مهم است»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۲۷/۲/۱۳۸۸.</ref>.

[[قرآن کریم]] [[وظیفه]] [[انسان]] را [[آبادی زمین]] می‌داند و می‌فرماید: {{متن قرآن|هُوَ أَنْشَأَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَكُمْ فِيهَا فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ إِنَّ رَبِّي قَرِيبٌ مُجِيبٌ}}<ref>«او شما را از زمین پدیدار کرد و شما را در آن به آبادانی گمارد پس، از او آمرزش بخواهید سپس به درگاه وی توبه کنید که پروردگار من، پاسخ دهنده‌ای است» سوره هود، آیه ۶۱.</ref>. این [[آیه شریفه]] به روشنی بیان می‌کند که تلاش برای آبادی زمین و پرداختن به ابعاد مادی [[زندگی]] می‌تواند راهی برای بازگشتن به سوی [[خدا]] و حرکت در مسیر رضای او و [[انجام وظیفه]] [[الهی]] باشد. تأکید بر نزدیک بودن خدا و ذکر نام «قریب» به ظرفیت‌های بالای [[معنوی]] و [[تقرب]] آفرین تلاش در [[امور مادی]] با توجه به [[وظیفه الهی]] اشاره دارد.

در [[آیه]] دیگری می‌خوانیم: {{متن قرآن|وَابْتَغِ فِيمَا آتَاكَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ وَلَا تَنْسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيَا وَأَحْسِنْ كَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَيْكَ وَلَا تَبْغِ الْفَسَادَ فِي الْأَرْضِ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ}}<ref>«و در آنچه خداوند به تو داده است سرای واپسین را بجوی و بهره خود از این جهان را (هم) فراموش مکن و چنان که خداوند به تو نیکی کرده است تو (نیز) نیکی (پیشه) کن و در زمین در پی تباهی مباش که خداوند تبهکاران را دوست نمی‌دارد» سوره قصص، آیه ۷۷.</ref>. از این آیه شریفه بر می‌آید که نباید [[بهره‌های دنیوی]] که [[خداوند]] در دسترس قرار داده مورد بی‌توجهی و [[انکار]] قرار گیرد و این موضوع می‌تواند زمینه‌ساز [[فساد در زمین]] باشد. یعنی اگر این بهره‌های دنیوی را از نظر دور کنیم و از آنها روگردانیم زمینه برای فساد در زمین فراهم می‌گردد. در [[حقیقت]] واگذاردن [[ثروت]] و [[قدرت]] در [[زمین]] به [[ستمگران]] و فاسدان زمینه‌سازی برای [[افساد]] آنهاست و کسانی که در این واگذاری سهیم هستند، در فسادگری آنها [[شریک]] شده‌اند.

قائلان به [[معنویت]] متحجرانه نه تنها در [[محرومیت]] خود از [[الطاف]] این جهانی [[خداوند]] مقصراند، بلکه در [[توسعه]] [[مفاسد]] و تمکن یافتن فاسدان نیز مقصر و مسئول‌اند و این یک [[انحراف]] بزرگ راه [[معنویت]] است.

'''معنویت [[دنیوی]]''': گونه دیگر از معنویت نادرست و [[انحرافی]]، معنویتی است که بر [[انگیزه‌ها]] و اهداف دنیوی [[استوار]] شده است. برای مثال «[[فداکاری]]، ناشی از یک [[احساس]] [[معنوی]] است. آن احساس معنوی، می‌تواند [[دین]] باشد و یک جا هم می‌تواند [[ناسیونالیسم]] باشد». کسی که حاضر می‌شود پا به میدان [[مبارزه]] بگذارد و جانش را در [[کف دست]] می‌گیرد، به نوعی با معنویت درگیر شده است، اما [[انگیزه]] او برای این احساس و عمل معنوی، اهمیت دارد و قابل ارزیابی است. اگر فداکاری برای [[اهداف الهی]] و موجب نزدیکی و [[ارتباط با خداوند]] باشد، خوب و درست است، اما اگر اهدافی نظیر ناسیونالیسم، یا رسیدن به [[قدرت]]، یا صرفاً دست‌یابی به [[آرامش]] دنیوی باشد، اگر چه گاهی [[ارزشمند]] است، اما آن معنویتی نیست که استعدادهای معنوی [[انسان]] را در ارتباط با خداوند شکوفا می‌سازد و انسان را در [[جاذبه]] [[لطف الهی]] [[رشد]] می‌دهد.

کسی که فداکاری می‌کند و از [[جان]] خودش می‌گذرد و زندگی‌اش را [[معامله]] می‌کند، در قید و بند [[مادیات]] نیست، بدون [[شک]] یک عامل معنوی او را برانگیخته و به حرکت در آورده است، اما یک عامل معنوی منفی - مثل جاه‌طلبی‌ها - یا یک عامل مادی رقیق در کار بوده است. عامل مادی رقیق، جنبه معنویتی دارد؛ منتها جنبه معنویت بد، نه جنبه معنویت خوب»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۲۹/۶/۱۳۶۹.</ref>. معنویتی که معطوف به اهداف و آرزوهای دنیوی است، نمی‌تواند شکوفا کننده [[روح]] و استعدادهای [[عظیم]] معنوی باشد.

'''معنویت ستم‌پذیرانه''': [[هدف]] این گونه از معنویت، به [[انقیاد]] در آوردن [[مردم]] است به طوری که دامنه [[اقتدار]] [[نظام سلطه]] را به لایه‌های عمیق [[باورها]] و ارزش‌های مردم پیوند بزند. شکل‌گیری این معنویت دو بستر اصلی دارد. نخست بستر [[فطری]] و [[روانی]] [[انسان‌ها]] و دوم بستر [[سیاسی]] است. بستر [[فطری]] و [[روانی]] به این [[حقیقت]] مربوط می‌شود که شالوده هستی و [[حیات انسان]] متمایل به [[معنویت]] است و [[زندگی]] بدون معنویت غیر قابل [[تحمل]] می‌شود و از هم می‌پاشد. به همین علت امروزه تعداد موارد [[اقدام]] به خودکشی زیاد شده و [[خانواده]] [[پایداری]] خود را از دست داده است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۱/۳/۱۳۷۴.</ref>. معنویت «[[تغذیه]] [[روحی]] است» و [[نظام سلطه]] غرب به علت کمبود معنویت در آستانه [[فروپاشی]] قرار گرفته است.

بستر دوم شکل‌گیری معنویت [[سلطه]] پذیرانه به خطر افتادن [[اقتدار]] و سلطه [[نظام]] [[لیبرال]] [[سرمایه‌داری]] است. کانون این نظام آمریکاست و هیچ وقت [[نفرت]] از [[آمریکا]] مثل امروز در [[دنیا]] نبوده است. [[نارضایتی]]، نفرت و عدم [[مقبولیت]] برای یک [[نظام سیاسی]] مشکل بزرگی است. اگر قدرت‌ها نتوانند [[مردم]] را با خود همراه کنند، به پایان اقتدارشان نزدیک می‌شوند. این [[تهدید]] جدیدی امروز سلطه آمریکا بر [[جهان]] را به خطر انداخته است. به همین علت و برای حل این مشکل بزرگ به [[تغییر]] [[باورها]] و ارزش‌های مردم جهان از طریق [[ترویج]] [[دین‌ها]] و جنبش‌های [[معنوی]] ساختگی روی آورده‌اند و می‌خواهند به این ترتیب به [[رهبری]] دنیا دست یابند. در واقع مدیران نظام سلطه، چاره را در این دیده‌اند که «ارزش‌های خودشان را بر دنیا [[حاکم]] و مسلط کنند»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۲۵/۵/۱۳۸۳.</ref> و معنویتی هماهنگ با اهداف و ارزش‌های آمریکایی را در دنیا برای مردم درونی سازند.

میان این بستر پیوند نزدیکی برقرار است. وجود معنوی و [[روحانی]] [[انسان]] موجب شده است که از نظام مادی و [[ظالمانه]] سرمایه‌داری خسته و دل‌زده شود و [[بحران معنویت]] به تهدیدی جدی در فضای جهانی مبدل گردد. به همین منظور جنبش‌های معنوی و [[دینی]] را سامان دادند، تا پروژه دگرگونی [[ارزش‌ها]] و باورهای مردم به نام [[دین]] و معنویت انجام شود. برای ایجاد این تغییرات آمیختن [[ادیان]] گوناگون و احیای ادیان [[منسوخ]] و [[آلوده]] به [[خرافات]] بهترین راه است؛ زیرا از این طریق می‌توانند، [[باورها]] و ارزش‌های خود را هم در میان ملغمه به وجود آمده، جای دهند و [[دین]] مورد نظر خود را به صورتی که ادعا شود، ناظر به همه [[ادیان]] است، معرفی کنند. به این ترتیب تمام نیروی خود را مهیا کرده‌اند؛ «از عرفان‌های مادی پوچ بی‌محتوا گرفته تا ادیان [[منسوخ]]، تا سازمان‌هایی که اسمش دین است، باطنش [[سازمان سیاسی]] است، مشغول تلاش‌اند»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۱۴/۲/۱۳۸۷.</ref>.

چون نیروی مذهبی [[جامعه]] در طول قرن‌هایی که [[سکولاریسم]] [[ترویج]] می‌شده، به نهایت [[ضعف]] رسیده است، «عرفان‌های قلابی، معنویت‌های [[دروغین]]، و شیادانی» نقش آفرین شده‌اند، که مسیر [[شکوفایی]] [[معنوی]] و انگیزه‌های معنوی [[مردم]] را به [[انحراف]] کشیده و در جهت [[سلطه پذیری]] به [[گمراهی]] می‌برد<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۴/۴/۱۳۸۷.</ref>. این [[جریان‌ها]] در [[حقیقت]] «دکان‌داری‌های به ظاهر معنوی» و «عرفان‌های ساختگی» هستند<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۲۴/۹/۱۳۸۷.</ref>.

'''[[معنویت اسلامی]]''': معنویت اسلامی مبتنی بر مبانی [[اسلامی]] است و چون [[اسلام]] برنامه کامل [[زندگی]] است، معنویت اسلامی از ویژگی کل‌نگری برخورد است. کل‌نگری معنویت اسلامی در دو جهت دامن می‌گسترد. نخست در [[طول حیات]] بشری که در برگیرنده [[دنیا]] و [[آخرت]] است و دیگر در عرض [[حیات]] بشری که ساحت‌های گوناگون [[اقتصادی]] و [[سیاسی]] و [[علمی]] و [[فرهنگی]] را شامل می‌شود.

دنیا و آخرت از هم جدا نیستند و هر دو بستر حضور و [[حیات انسان]] و زندگی پیوسته تا [[ابدیت]] هستند. هر عملی در دنیا نتیجه‌ای در آخرت دارد و هر [[اندیشه]] و باوری نسبت به آخرت، اثری و عملی را در دنیا پدید می‌آورد. رابطه بین دنیا و آخرت مثل رابطه بین اندیشه و عمل است. همان طور که اندیشه و [[نیت‌ها]] [[باطن]] رفتاراند و [[رفتار]] و عمل ظاهر [[افکار]] و نیت‌هاست؛ رابطه دنیا و آخرت هم به همین ترتیب رابطه ظاهر و باطن است. به طوری که هر دو با هم زندگی [[انسان]] را می‌سازند. زندگی یک حقیقت است که در دو لایه ظاهر و باطن جریان دارد و [[معنویت]] که قرار گرفتن در [[جاذبه]] [[لطف الهی]] است، به [[باطن]] [[زندگی]] [[رسوخ]] می‌کند و در ظاهر آن آشکار می‌شود. «از منظر [[معنویت اسلامی]] [[دنیا]] هم جزو [[آخرت]] است»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۲۰/۱۰/۱۳۷۲.</ref> و اگر معنویت [[اخروی]] با [[بصیرت]] و [[عزم]] باشد، در [[زندگی دنیوی]] سرریز می‌شود، و اگر متحجرانه باشد، دست از اداره و [[آبادی]] دنیا می‌کشد و در لانه [[انزوا]] می‌خزد.

یکی از مفاهیم اساسی برای [[درک]] معنویت اسلامی و تلقی درست آن تعبیر [[استعمار]] [[ارض]] است که [[خداوند]] در [[آیه]] شصت و یک [[سوره مبارکه هود]] آن را معرفی کرده است. [[آبادی زمین]] [[رسالت]] این جهانی و [[دنیوی]] [[انسان]] است و هر فرد در این دنیا [[مأمور]] است که به اندازه [[توانایی]] خودش [[زمین]] را آباد کند. آبادی زمین ابعاد [[اقتصادی]]، [[سیاسی]]، [[علمی]] و [[فرهنگی]] را در بر می‌گیرد و معنویت اسلامی به همه این ابعاد [[روح]] و رنگ [[معنوی]] می‌بخشد و سراسر زندگی را در جاذبه لطف الهی قرار می‌دهد<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۲۷/۲/۱۳۸۸.</ref>.

کارهای دنیوی اعم از [[فعالیت‌های سیاسی]] و اقتصادی اگر با [[نیت]] خوب انجام شود، انسان را به [[قرب الهی]] و [[مقامات معنوی]] می‌رساند. و اگر با [[نیت بد]] و [[خودخواهی]] و [[خودپرستی]] انجام شود، موجب [[انحطاط]] و تنزل و [[سقوط]] در درکات است. «تمام محیط زندگی ما، تمام تلاش‌های [[دنیایی]] ما، بخشی از آخرت است. دنیا و آخرت، جدا نیست»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۲۰/۱۰/۱۳۷۲.</ref>.

همه فعالیت‌های دنیوی به شرط توجه به خداوند و [[قصد قرب]] او به ذکر تبدیل می‌شود و موجب شکل‌گیری [[ارتباط]] نزدیک و درونی با خداست. به این ترتیب روح معنویت در ساحت‌های گوناگون زندگی دمیده می‌شود و دنیا و آخرت از [[تقابل]] و دوگانگی به [[وحدت]] و [[یگانگی]] می‌رسد و انسان [[حقیقت]] زندگی را درک کرده به ژرفای وجود خود دست یافته است و حقیقت خویش را در [[یکپارچگی]] کامل می‌بیند. حقیقتی [[ابدی]]، یکپارچه و سرشار از زندگی و [[روشنایی]] که در پرتو [[نور خدا]] و توجه و [[ارتباط]] با او [[کشف]] می‌شود.

[[زندگی دنیوی]] یک [[آزمون]] بزرگ است که رمز [[موفقیت]] در آن [[معنویت]] است. در این آزمون [[انسان]] باید با توجهات [[قلبی]] و [[ارتباط با خداوند]]، خود را به صورتی یکپارچه در برابر نور خدا قرار دهد و با تمام وجودش که [[تسلیم]] [[خدا]] شده، او را ببیند و در این ارتباط همه ابعاد [[زندگی]] را به [[یگانگی]] برساند. «اگر [[آخرت]] را به خاطر [[دنیا]] ترک کردید در این [[امتحان]] مردودید؛ اگر دنیا را هم به خاطر آخرت ترک کردید در این امتحان مردودید»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۲۷/۲/۱۳۸۷.</ref>.<ref>[[حمید رضا مظاهری‌سیف|مظاهری‌سیف، حمید رضا]]، [[نظام معنویت اسلامی - مظاهری‌سیف (مقاله)|مقاله «نظام معنویت اسلامی»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲]] ص ۳۶۱-۳۶۷.</ref>

اساس معنویت [[ارتباط]] با خداست و این ارتباط در گرو [[معرفت]] اوست؛ البته اگر [[معرفت خدا]] درست بررسی شود، خواهیم دید که ارتباط با او همان معرفت اوست؛ زیرا معرفت خدا هنگامی در شکل‌گیری معنویت مؤثر است، که صرفاً [[ذهنی]] و نظری نباشد، بلکه هستی و [[حیات انسان]] را دگرگون کند و او را در [[نور الهی]] [[غرق]] سازد. ([[توحید]]، اقیانوس بیکرانه‌ای است که [[اولیای خدا]] در آن غرق می‌شوند»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۲۲/۱/۱۳۶۹.</ref> و همه نمودهای هستی را [[آیت]] و جلوه [[خدا]] می‌بینند و به هر سوی که می‌نگرند، [[نور خدا]] و جلوه‌های او چشم و دل‌شان را پر می‌کند. درست مثل کسی که در میان اقیانوس است، و در هر سو غیر از بی‌کرانگی نمی‌بیند. [[درک]] وجود و معرفت حضور [[خداوند]] به گونه‌ای است، که اگر به [[درستی]] حاصل شود، چیزی در عالم مستقل از او به نظر نمی‌آید و این نظرگاهی صادقانه و منطبق بر [[واقعیت]] هستی است.

[[ارتباط با خدا]] از منظر [[معنویت اسلامی]] از نوع [[روابط]] اعتباری و قراردادی که در [[روابط اجتماعی]] بین [[انسان‌ها]] شکل می‌گیرد نیست. همچنین از نوع برخی روابط [[تکوینی]] میان پدیده‌ها و مبتنی بر تعلق و [[وابستگی]] دوطرفه نیست، بلکه ربطی قاهرانه است که در آن همه پدیده‌های هستی از جمله وجود [[انسان]] به صورت جلوه‌ای از [[اراده خداوند]] دیده می‌شود و اصالت و [[استقلال]] همه در اراده خداوند محو می‌شود. از این منظر «هر چه هست از [[خدای متعال]] است؛ از [[اراده]] [[ذات مقدس]] [[ربوبی]] است. ما عجز محض هستیم»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۱۷/۱۱/۱۳۷۲.</ref>. عمق این پیوند با افزایش معرفت و [[بصیرت]] [[معنوی]] بیشتر می‌شود، تا جایی که از مرحله ربط قاهرانه به مرحله ربط ظلی می‌رسد و معلوم می‌شود که «مایی وجود ندارد. هر چه هست اوست»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۱۷/۱۱/۱۳۷۲.</ref>. به این ترتیب همه [[افعال]] و اوصاف و هستی انسان در پیشگاه هستی و اراده خداوند رنگ می‌بازد و معلوم می‌شود که [[انسان]] و سایر [[آفرینش]] چیزی جز نیاز و [[فقر]] و ربط و تعلق به و [[جود]] [[خداوند]] و [[اراده الهی]] نیست.

همه عالم لبریز از [[نور]] و حضور و [[لطف]] و [[رحمت الهی]] است و کسی که این [[حقیقت]] را دریابد، در [[جاذبه]] [[لطف الهی]] قرار می‌گیرد. جاذبه‌ای که توهم [[استقلال]] پدیده‌های هستی را از [[دل]] و [[اندیشه]] می‌زداید و [[نور خدا]] را در همه جا می‌نماید. [[واقعیت]] و حقیقت موجودات عالم تعلق و ربط و نیاز به خداست و چیزی جز تجلیات نور او در عالم آشکار نشده است. از این رو بدون [[معرفت]] او هیچ چیز به [[درستی]] شناخته نمی‌شود و اگر از یاد برود، خودمان را هم به درستی نخواهیم [[شناخت]] و حقیقت خود را نیز از یاد خواهیم برد؛ زیرا «[[خدای متعال]] [[روح]] هستی و حقیقت هستی است»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۳۰/۹/۱۳۸۳.</ref>.

زمینه‌سازی گشوده شدن این افق از [[معرفت خدا]] با [[تزکیه نفس]] انجام می‌شود و این زلال معرفت [[حق]] در صورت وجود زمینه مناسب، از سوی [[پروردگار]] [[عنایت]] و [[افاضه]] می‌شود. «[[اراده]] و [[قدرت]] و خواست اوست که [[دل‌ها]] را نرم و [[جان‌ها]] را به [[حقایق]] متمایل می‌کند و نور [[معنویت]] را به بعضی دل‌ها می‌تاباند. کسانی را به [[عبودیت]] خدای متعال مبتهج می‌کند که دیگر هیچ چیز در [[دنیا]] برای آنها [[لذت]] [[بنده]] [[خدا]] بودن را ندارد»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۱۷/۱۱/۱۳۷۲.</ref>.

 

گاهی پیوند میان [[دل]] و [[عقل]] بر اساس عقل عبودیت نبوده و حول عقل تبیین‌گر نظری بر قرار می‌شود. در این صورت به پدید آمدن اندیشه‌های [[زیبا]] و تشریفاتی در باب [[خداشناسی]] منجر شده و هیچ تحولی در [[زندگی]] و [[جامعه بشری]] به وجود نمی‌آورد. این پیوند عقیم و بی‌اثر میان دل و [[خرد]] نیز به کار نمی‌آید و از [[معنویت]] اصیل [[اسلامی]] فاصله دارد. «[[پیامبر]] توحید را مانند راهی جلوی پای [[مردم]] می‌گذاشت و [[اسلام]] دوره‌های بعد، آن را چون نظریه‌ای در محافل بحث و [[مجادله]] مطرح می‌ساخت. آنجا سخن از [[بینش]] تازه‌ای درباره [[جهان]] و [[تئوری]] تازه‌ای برای حرکت و تلاش زندگی بود، و اینجا بحث از ریزه‌کاری‌های [[کلامی]]، باب اوقات تفنن و [[فراغت]]»<ref>توحید نفی عبودیت غیر خدا، ص۱۸.</ref>.

توحید یک نظریه زیربنایی در مورد انسان و جهان، و نیز یک دکترین [[اجتماعی]] و [[اقتصادی]] و [[سیاسی]] است که ابعاد گسترده آن فرد و [[جامعه]] را دگرگون می‌کند و از [[نور خدا]] و [[بیم و امید]] و [[عشق]] و تسلیم او بودن سرشار می‌سازد. توحید از دیدگاه [[خط مشی]] اجتماعی صلاحیت هر گونه طراحی و کارگردانی مستقل و خودسرانه در امور جهان و انسان را از هر کسی جز [[خدا]] سلب می‌کند و «[[حق ولایت]] و [[سرپرستی]] [[جامعه]] و [[زمامداری]] [[زندگی]] [[انسان]] را نیز از هر کسی به جز خدا [[نفی]] می‌کند»<ref>توحید نفی عبودیت غیر خدا، ص۱۱و۱۲.</ref>.

به همین علت در طول [[تاریخ]] همراه قدرت‌های [[سلطه‌گر]] که برخوردار از [[زر و زور]] بوده‌اند، در برابر [[پیامبران خدا]] ایستادند و [[مردم]] را از شنیدن [[دعوت]] آنها به سوی [[توحید]]، بازداشتند.<ref>[[حمید رضا مظاهری‌سیف|مظاهری‌سیف، حمید رضا]]، [[نظام معنویت اسلامی - مظاهری‌سیف (مقاله)|مقاله «نظام معنویت اسلامی»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲]] ص ۳۶۷.</ref>

 

[[جهان بینی]] معنوی، توجه و [[ارتباط با خدا]] را تسهیل می‌کند و عالم را یکسر پژواک [[نور خدا]] می‌نماید و ذکر توحید و [[تسبیح]] را از هر ذره‌ای به گوش می‌رساند. «همه هستی [[آفریده]] خداست و جلوه‌گاه [[علم]] و [[قدرت]] او و پوینده به سوی اوست»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۳۱/۶/۱۳۶۶.</ref>. هر چه هست، پر از [[نور]] و حضور او و [[غرق]] در ذکر و یاد خداست و هیچ چیز بدون خدا معنا و حقیقتی ندارد. موجودات [[جهان هستی]] با همه تفاوت‌ها و تنوعی که دارند، «مثل کاروانی است که به طرف یک مقصد حرکت می‌کند و آن مقصد خداست»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۱۸/۷/۱۳۷۵.</ref>.

[[خداوند]]، نه تنها آغاز و آفریننده [[جهان]]، بلکه همراه و [[نگهدارنده]] آن و مقصد و سرانجام جهان است. همه جهان برپا به [[عشق]] و قدرت و [[دانش بی‌کران]] اوست و به سوی او می‌رود. کسی که خود را در میان این حرکت پر از [[شور]] و [[روشنایی]] می‌یابد، می‌فهمد که همه عالم او را به سوی خدا می‌راند. همان طور که [[امام حسین]] در [[دعای عرفه]] به خداوند عرض می‌کند: {{متن حدیث|فَقَدْ دَفَعَتْنِي الْعَوَالِمُ إِلَيْكَ‌}} به [[راستی]] که همه جهان‌ها مرا به سوی تو می‌راند.

از منظر [[معنویت اسلامی]] نه تنها هر پدیده‌ای در [[آفرینش]] نشانه‌ای از خداست، بلکه هر پدیده در هر لحظه یک نشانه است و اگر حجات [[عادت]] کنار رود خواهیم دید که تکراری در کار نیست و عالم همواره نو و سرشار از نشانه‌های تازه و بی‌نظیر [[الهی]] است. «احوال گوناگون [[طبیعت]]، پی در پی می‌آیند و [[تغییر]] پیدا می‌کنند؛ اینها همه‌اش [[آیات الهی]] است. ما [[عادت]] کردیم، اهمیت آنها را نمی‌فهمیم؛ و الا اگر [[انسان]] به این تغییر و تحولی که در [[طبیعت]] وجود دارد، عادت نکرده باشد و بار اولی باشد که اینها را می‌بیند، خواهد دید که خیلی حوادث شگفت‌آوری است. همین روئیدن گیاهان، نوشدن طبیعت، بارور شدن درختان، اینها همه علائم [[قدرت الهی]] است که همین طور ما با چشم عادت کرده خودمان از اینها آسان می‌گذریم»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۱۷/۱/۱۳۸۹.</ref>.

[[عالم آفرینش]] سرشار از [[نور]] و نشانه خداست و انسان هم به عنوان یک پدیده در این عالم نام و نشان اوست و هماهنگ با کل هستی به سوی او در حرکت است. به این ترتیب «با نگاه و نگرش [[توحیدی]]، اشیاء و اجزای عالم و حیوانات و جمادات و [[آسمان]] و [[زمین]] و همه چیز، به یکدیگر متصل و مرتبط‌اند و همه با انسان خویشاوندند. بنابراین، همه آنچه که انسان می‌بیند و [[احساس]] و [[درک]] می‌کند، یک افق و یک عالم و یک مجموعه است که در یک دنیای سالم و یک محیط [[امن]] قرار می‌گیرد»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۳۱/۶/۱۳۶۶.</ref>. [[امنیت]] و [[آرامش]] با درک [[هماهنگی]] عالم و اینکه همه هستی دست [[قدرت]] و [[رحمت]] خداست، حاصل می‌شود. این [[احساس آرامش]] به عمیق‌ترین لایه‌های هستی انسان می‌رسد و به گستردگی کل [[جهان هستی]] است. [[جهانی]] که همه چیزش در هر لحظه یاد و [[نام خدا]] و سرشار از نور و حضور اوست.<ref>[[حمید رضا مظاهری‌سیف|مظاهری‌سیف، حمید رضا]]، [[نظام معنویت اسلامی - مظاهری‌سیف (مقاله)|مقاله «نظام معنویت اسلامی»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲]] ص ۳۷۱.</ref>

 

[[حقیقت انسان]]، بسیار [[عظیم]] و با [[شکوه]] است و [[شناخت]] او با [[شناخت خداوند]] گره خورده است. «انسان [[برترین]] [[آفریده]] و [[جانشین]] اوست» و استعدادهای بزرگ و بی‌پایان [[آدمی]] به حدی است، که بسیاری از مکاتب و جریان‌های [[فکری]] و [[معنوی]] [[خدا]] را در انسان و نه از راه انسان جستجو می‌کنند.

انسان ترکیبی از استعدادهای بزرگ و بی‌شمار و [[ضعف‌ها]] و هوس‌های [[فریبنده]] و جذاب است. این دو به هم آمیخته‌اند و انسان را به صورت معمایی دشوار در آورده‌اند. («[[بشر]] خصوصیتش این است که مجموعه [[انگیزه‌ها]] و [[غرایز]] متضادی است و [[مکلف]] است که در خلال این انگیزه‌های گوناگون، [[راه کمال]] را بپیماید»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۱۵/۶/۱۳۸۰.</ref>. ترکیب شگفت‌انگیزی که به نام انسان می‌شناسیم می‌تواند [[مظهر]] [[برترین]] و [[زیباترین]] [[حقایق]] هستی باشد، و گاه می‌تواند محل بروز [[زشتی‌ها]] و پستی‌های بی‌همانند شود. کسانی که [[انسان‌شناسی]] را منهای [[خداشناسی]] دنبال کرده‌اند، این ظرفیت‌ها و استعدادهای والا و [[پست]] را در ابهامی رازآلود به ضمیر ناخودآگاه نسبت داده‌اند، اما از منظر [[معنویت اسلامی]] [[رسالت]] انسان در [[زندگی]] این است که معمای وجود خود را حل کند و با [[غلبه]] بر ضعف‌ها و پستی‌ها و [[هوس‌ها]]، عظمت‌ها و زیبایی‌های [[الهی]] را پرورش دهد. «انسان می‌تواند با استخراج گنجینه‌های [[استعداد]] - که در نهاد اوست - خود را و [[جهان]] را که برای او [[آفریده]] شده به زیباترین وجهی بسازد و بیاراید، و با دو بال [[علم]] و [[ایمان]] به [[عروج]] [[معنوی]] و مادی نائل آید، و می‌تواند با تضییع یا به [[انحراف]] کشاندن این استعدادها [[جهنمی]] از [[ظلم]] و [[فساد]] در [[جهان]] بیافریند»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۳۱/۶/۱۳۶۶.</ref>.

 

[[خودشناسی]] محصول [[تحول]] و [[خودسازی]] است. وقتی با تکیه بر [[آگاهی]] و [[عقلانیت]] که [[سرمایه]] [[عبودیت]] است، [[هوس‌ها]] و [[ضعف‌ها]] [[مدیریت]] شود و [[دعا]] و ذکر و [[تضرع]]، استعدادهای درونی را بیدار و شکوفا سازد، خود [[حقیقی]] و [[حقیقت انسان]] شناخته خواهد شد. در این صورت خواهد دید که آنچه به عنوان نیمه تاریک وجود و ناخودآگاه شناخته می‌شد، به سرچشمه [[نور]] بی‌کران پیوسته است و تنها پرده تاریک هوس‌ها، درون لبریز از نور [[انسان]] را به [[تاریکی]] تبدیل کرده بود. در این فرایند خودسازی که به خودشناسی می‌رسد، انسان به [[زندگی]] دیگری وارد می‌شود که [[قرآن کریم]] آن را [[حیات طیبه]] می‌نامد. در این افق متعالی از زندگی، انسان تمام هستی خود را لمس می‌کند و [[روشنایی]] [[الهی]] را در درون [[مشاهده]] می‌کند.

«[[خلقت]] ما برای تعالی معنوی و تعالی [[روحی]] است»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۱۷/۷/۱۳۸۴.</ref>. و امکان و [[استعداد]] این تعالی و [[تکامل]] در وجود ما نهاده شده است. نور و [[عشق]] و [[قدرت]] بی‌کران [[خدا]] در [[درون انسان]] است و کلید دست‌یابی به آن [[تسلیم]] و [[تعبد]] در برابر [[خداوند]] و مهار هوس‌های پوچ و گذراست. در صورتی که پرده تاریک هوس‌ها و نفسانیات کنار رود، [[حقیقت توحید]] که با تعبد و [[بندگی]] و تسلیم آغاز می‌شود و با [[کشف]] و [[شکوفایی]] استعدادهای [[عظیم]] و باشکوه درونی در پیوند با خداوند ادامه پیدا می‌کند. «از همه [[بت‌ها]] خطرناک‌تر، این بتی است که در درون و وجود ماست. این [[خودخواهی]]، این [[هوی و هوس]]، این [[خواهش‌های نفسانی]] مخالف [[حکم الهی]] را که در ما هست، اگر [[اطاعت]] کردیم، [[اسیر]] نفس خود شده‌ایم و این، با حضور در حصار [[توحید الهی]]، منافات دارد. وارد شدن در [[حصن]] [[خدا]]، یعنی با تمام وجود وارد شدن»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۲۳/۲/۱۳۷۱.</ref>.

این راه با «تکیه بر اقتدارات بی‌نهایتی که [[خداوند]] در نهاد [[انسان]] قرارداده و از او به‌کارگیری آنها را همچون فریضهای [[تخلف]] ناپذیر، [[طلب]] کرده است» طی می‌شود. یعنی خود را مرتبط و متصل به اقیانوس لایزال [[قدرت]] و [[حکمت الهی]] دیدن و به سمت [[هدف]] [[اعلی]]، با [[امید]] و بی‌تشویش شتافتن»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۱۰/۳/۱۳۶۹.</ref> و مقصد این راه بی‌انتهاست. رفتن در این راه یعنی راه [[شکوفایی]] [[حقیقت]] وجود انسان که با جریان [[لطف]] و [[دانش]] و [[عشق]] و [[قدرت الهی]] پیش می‌رود، خود مقصود است و هر گام که در این راه برداشته می‌شود، رهاوردی دارد.<ref>[[حمید رضا مظاهری‌سیف|مظاهری‌سیف، حمید رضا]]، [[نظام معنویت اسلامی - مظاهری‌سیف (مقاله)|مقاله «نظام معنویت اسلامی»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲]] ص ۳۷۲.</ref>

 

«[[اسلام]] یک [[دین]] [[معنوی]] است»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۲۰/۱۰/۱۳۷۲.</ref> و اساس آن بر [[ارتباط با خداوند]] و قرار گرفتن در [[جاذبه]] [[لطف الهی]] [[استوار]] شده است. انسان فطرتاً خداجوست و اسلام به این [[گرایش فطری]] پاسخ می‌دهد، که با نیازهای گوناگون [[بشر]] [[هماهنگی]] کامل دارد. در [[تعالیم اسلام]] خداگرایی در [[تعارض]] با نیازهای [[جسمانی]] و [[لذت‌ها]] و بهره از نعمت‌های مادی نیست. همچنین [[معنویت اسلامی]] انسان را وادار نمی‌کند که در برابر [[حقوق سیاسی]] خود [[سکوت]] و [[عزلت]] پیشه کند و در برابر متعرضان از در [[تسلیم]] و [[دوستی]] در آید. «اسلام، پیام‌آور [[امنیت]] و [[صلح]] و [[سلامت]] است»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۱۹/۴/۱۳۸۹.</ref>. در اسلام صلح و [[آرامش]] درونی بر اساس [[ارتباط]] و [[پیوند با خدا]] تعریف و تأمین می‌شود و دامنه آن به همه ابعاد [[زندگی]] گسترش می‌یابد. «از محیط درونی [[قلبی]] انسان بگیرید تا محیط [[جامعه]]، محیط [[خانواده]]، محیط [[کسب و کار]]، محیط زندگی جمعی، تا محیط بین‌المللی»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۱۹/۴/۱۳۸۹.</ref>.

آرامش و صلح از یک سو بستر مناسب برای [[بالندگی]] و شکوفایی معنوی و از سوی دیگر ثمره [[رشد معنوی]] است. بنابراین از دیدگاه اسلام صلح و آرامش هم [[ارزش]] ابزاری دارد و هم ارزش غایی. [[انسان]] با سکون و [[ایمان]] و [[آرامش]] می‌تواند [[سلوک]] خوبی به سوی [[خدا]] داشته باشد و از دستاوردهای این سلوک رسیدن به درجات بالاتر ایمان و آرامش و [[نفس مطمئنه]] خواهد بود.

نقش و جایگاه سازنده آرامش و [[صلح]] در تعالی [[انسانی]] به حدی است که [[دشمنان]] آرامش و صلح در [[حقیقت]] دشمنان تعالی و [[شکوفایی]] انسانی هستند و [[اسلام]] حذف این موانع را به طور اکید سفارش می‌کند. «آنچه که در اسلام به عنوان [[هدف]] [[دشمنی]] معرفی شده است، دقیقاً عبارت است از آن نقاطی که با این خطوط اصلی [[زندگی]] [[بشر]] در معارضه هستند. کسانی که با [[عدالت]] مخالف‌اند، کسانی که با صلح و [[امنیت]] و آرامش مخالف‌اند، کسانی که با [[صفا]] و [[روح]] مصفا و متعالی انسانی مخالف‌اند، اینها نقطه مقابل [[دعوت]] پیغمبرند»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۱۹/۴/۱۳۸۹.</ref>.

 

[[اسلام ناب]] و [[حقیقی]] [[اسلامی]] است که «به [[فکر]] طبقات [[مستضعف]] و [[محروم]] است، نه اسلامی که در [[خدمت]] [[قدرتمندان]] و اغنیاست». «در [[دنیا]] کسان دیگری هستند که ادعای اسلام می‌کنند؛ اما اسلام آنها اسلام محمد نیست؛ اسلام [[ابوجهل]] و [[ابولهب]] است؛ اسلام آمریکاست. کسانی هستند که ادعای اسلام و اسم اسلام را وسیله‌ای برای چاپیدن و [[سوء]] استفاده و [[تحمیق]] بیشتر قرار داده‌اند. آن اسلام، اسلامی است که به نفع [[سرمایه‌داران]] و [[زراندوزان]] و صاحبان میلیاردها دلار در بانک‌های خارجی است»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۲/۱/۱۳۸۹.</ref>.

[[معنویت]] اسلام روی یک خط [[تعادل]] است و در حقیقت راه میانه و مستقیمی را فرا روی انسان می‌گشاید، به طوری که نه با [[طمع]] [[قدرت]] و [[ثروت]] آرامش و معنویت را کنار بگذارد و نه با بهانه صلح و آرامش و معنویت از میدان زندگی کنار رود. [[حفظ]] این تعادل در گرو [[حاکمیت]] و قدرت است و بدون تحقق نقش حاکمیتی اسلام در زندگی بشر، هیچ‌گاه به [[زندگی معنوی]] مورد نظر اسلام نخواهیم رسید.

دنیا که بخش کوچکی از [[جهان آفرینش]] است، سراسر [[آیات]] و نعمات [[الهی]] است که [[انسان]] [[معنوی]] به قصد [[سیر]] در [[آیات]] و [[تجربه]] نعمات به [[دنیا]] رو می‌آورد و این روی آوری عین روی آوری به [[خدا]]، [[معنویت]] و [[ابدیت]] است. «همه این مواهبی که [[خدای متعال]] در عرصه [[گیتی]] [[آفریده]] است، مجموعه چیزهایی هستند که دنیا را تشکیل می‌دهند.... یک دسته از [[روایات]] اینهاست: {{متن حدیث|الدُّنْيَا مَزْرَعَةُ الْآخِرَةِ}}، {{متن حدیث|مَتْجَرُ عِبَادِ اللَّهِ}}؛ از این قبیل تعبیرات وجود دارد که اینها همه، نگاه مثبت به دنیا را نشان می‌دهد»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۳۰/۶/۱۳۸۷.</ref>.

 

نگاه مثبت به دنیا برای کسانی امکان دارد که بر اساس معنویت با دنیا [[ارتباط]] برقرار می‌کنند و دنیا برای آنان [[هدف]] نیست، بلکه وسیله‌ای برای [[شکوفایی]] معنوی است. معیار تشخیص دنیانگری مبتنی بر معنویت [[راستین]]، [[تعبد]] و [[تسلیم]] در برابر [[خداوند]] است که با دو شاخص سنجیده می‌شود. نخست این که در بهره‌بری از نعمات [[دنیوی]] [[حدود شرعی]] و [[خواست خداوند]] زیر پاگذاشته نمی‌شود و دوم اینکه در هنگامی که دنیا با [[دین]] و [[شریعت]] در [[تعارض]] قرار گیرد، [[آمادگی]] دست کشیدن از دنیا و [[نعمت‌ها]] و کامیابی‌های آن وجود دارد. در این صورت ارتباطی که بسترساز شکوفایی معنوی است، با دنیا ایجاد شده است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۲۰/۳/۱۳۷۵.</ref>.

شاخص‌های دنیانگری [[ضد]] معنوی این است که شخص هوس‌های خود را توجیه می‌کند و اگر این [[هوس‌ها]] در تعارض با [[تعالیم دینی]] و خواست خدا و حتی [[وجدان]] [[اخلاقی]] قرار گیرد، [[انگیزه]] و آمادگی برای دست کشیدن از دنیا وجود ندارد، بلکه به جای [[پرهیزکاری]] باب توجیه هوس‌ها و دست کشیدن از هنجارهای [[دینی]] و اخلاقی را می‌گشاید. معنویت‌های [[ستم]] پذیرانه معمولاً این نوع نگرش به دنیا را به نام معنویت معرفی می‌کنند. از نگاه آنها دنیا همه‌اش معنوی و باید از آن بهره برد و برای این بهره بری تنها معیار [[لذت]] و [[شادی]] است و [[راهنمایی]] غیر از ندای درون و خواست‌های [[نفسانی]] وجود ندارد. از این منظر هوس‌ها و نفسانیات [[مقدس]] تلقی می‌شوند و [[لذت]] و [[خوشی]] فراتر از لذت‌های [[دنیوی]] [[تصور]] نمی‌شود.

وقتی معیار [[زندگی]] و [[معنویت]] لذت و [[شادمانی]] باشد، در این صورت نمی‌توان مطمئن بود که [[توانگران]] به [[ناتوانان]] تعرض نمی‌کنند و چه بسا که زندگی از [[ستم]] و [[فساد]] و [[تبعیض]] پر شود. اما «در [[اندیشه]] [[الهی]] [[اسلام]] افراد [[بشر]]، [[برادران]] و [[خواهران]] یکدیگر و همه [[بندگان]] خدایند.»..<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۳۱/۶/۱۳۶۶.</ref>. «[[انسان‌ها]] – چه سیاه و چه سفید و چه دارای خون‌های مختلف و نژادهای گوناگون و [[وضعیت اجتماعی]] مختلف - با یکدیگر خویشاوندند»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۲۹/۹/۱۳۶۸.</ref>. به این ترتیب [[حیات طیبه]] هم بعد [[معنوی]] زندگی را سامان می‌دهد و هم بعد مادی را و از سوی دیگر هم در ساحت [[حیات]] فردی [[پاک]] و سازنده است و هم در ساحت [[حیات اجتماعی]] ستم و فساد و تبعیض را برطرف می‌کند<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۲۴/۴/۱۳۸۹ و ۲۲/۷/۱۳۷۴.</ref>.

برای دستیابی به حیات طیبه [[انسان]] به [[تنهایی]] نمی‌تواند پیش رود و کشمکش‌های درونی او از یک سو و فعالیت گروهی که [[روحیه]] استکباری دارند و نقش [[سلطه‌گری]] را ایفا می‌کنند، موجب می‌شود که حیات بشری از معیارهای حیات طیبه فاصله گیرد و [[شکوفایی]] معنوی‌اش به خطر بیافتد. بنابراین حضور [[پیامبران]] که [[پرچمدار]] ولایت‌اند و راه [[مبارزه]] با هوس‌های درونی و [[ایستادگی]] در برابر [[سلطه‌گران]] خارجی را به [[مردم]] می‌آموزند [[ضرورت]] دارد. البته در صورتی که مردم پذیرای [[تربیت]] و [[هدایت]] پیامبران و [[اولیای خدا]] باشند، حیات طیبه تحقق پیدا خواهد کرد<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۲۸/۱۰/۱۳۷۷.</ref>.

در دنیای امروز [[انقلاب اسلامی ایران]] گام بلندی بود برای گذر از [[حیات دنیوی]] محض و رسیدن به حیات طیبه «[[امام]] راه رسیدن به حیات طیبه را به ما آموخت و اساس [[تعالیم]] او این بود که «[[دنیا]] را وسیله‌ای در دست انسان برای [[رسیدن به کمال]]» می‌دانست<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۱۴/۳/۱۳۸۴.</ref>.<ref>[[حمید رضا مظاهری‌سیف|مظاهری‌سیف، حمید رضا]]، [[نظام معنویت اسلامی - مظاهری‌سیف (مقاله)|مقاله «نظام معنویت اسلامی»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲]] ص ۳۷۵.</ref>

===[[ولایت‌شناسی]]===

«[[ولایت]] یعنی پیوند و [[ارتباط]] تنگاتنگ و مستحکم»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۲۹/۹/۱۳۶۸.</ref> این پیوند نزدیک اول در ربط [[انسان]] [[موحد]] با [[خداوند]] پدید می‌آید و سپس [[روابط اجتماعی]] میان [[موحدان]] و [[مؤمنان]] را شکل می‌دهد. ریشه [[ولایت]] در [[توحید]] است. تأثیرگذاری [[ایمان]] و توحید در رابطه با خداوند، به صورت [[هدایت‌پذیری]]، [[عشق]] و [[دوستی]]، [[یاری]] و [[نصرت الهی]] پدیدار می‌شود و در [[روابط]] میان [[انسان‌ها]] به شکل عشق و [[محبت]]، [[امر به معروف و نهی از منکر]]، رسیدگی به امور دیگران و برپایی [[نظام اجتماعی]] عادلانه بروز می‌نماید. «و [[جامعه]] را به صورت یک جامعه هماهنگ و مرتبط به یکدیگر و متصل و برخوردار از [[وحدت]] (وحدت جهت و وحدت حرکت و وحدت [[هدف]]) می‌سازد»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۲۹/۹/۱۳۶۸.</ref>.

[[نور]] و حضور خداوند همه هستی را فراگرفته است و انسان موحد و [[مؤمن]] این نور را [[درک]] کرده و به سوی آن جذب شده است و با یاد خداوند وجودش را از نور و حضور او سرشار می‌سازد؛ آنگاه دل‌هایی که با [[نور خدا]] آشناست و حضور سرشار از عشق و [[روشنایی]] او را درک می‌کنند، به هم نزدیک می‌شوند و پیوندی مستحکم و تنگاتنگ میان‌شان ایجاد می‌شود. به این ترتیب از سرچشمه توحید، ولایت جاری می‌شود. «کسانی که به [[خدا]] ایمان پیدا کنند، خداوند آنها را [[هدایت]] می‌کند و به راه‌های [[سلم]] و [[هم‌زیستی]] سوق می‌دهد»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۲۹/۹/۱۳۶۸.</ref> هر جا که در میان مؤمنان [[اختلاف]] باشد، [[ولایت الهی]] [[سست]] شده است، منشأ این [[سستی]] و رنگ باختگی یا از درون نفس است و یا از خارج، حتی ممکن است این شیطنت‌ها و [[اختلاف‌ها]] از خارج [[جامعه اسلامی]] باشد<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۲۹/۹/۱۳۶۸.</ref>.

[[ولایت عام]] خدا همه عالم را در برگرفته و [[نیکان]] و بدان و تمام پدیده‌های هستی به اندازه ظرفیت‌شان در [[ولایت خداوند]] هستند. نور و حضور او همه عالم را پر کرده است، اما [[ولایت خاص]] او شامل حال [[اهل]] ایمان است و هدایت و [[نعمت]] و [[رحمت]] ویژه را در [[اختیار]] کسانی می‌گذارد، که [[آمادگی]] دریافت آنها را دارند. مهم‌ترین کارکرد [[ولایت خاص]] [[تربیت]] و [[پرورش معنوی]] انسان‌هاست. به طوری که پیش از رسیدن به [[بهشت اخروی]] «[[بهشت]] [[صفا]] و [[آرامش]]» را به [[بشر]] ارزانی می‌دارد و به این منظور از یک سو فرد را از «تباه شدن و هرز رفتن استعدادها و غلتیدن در لجن‌زار [[فساد اخلاقی]] برحذر» می‌دارد و از سوی دیگر «سرچشمه‌های [[فضیلت]] و [[راستی]] و [[محبت]] و کار و [[ابتکار]] و [[دانش]] و [[آگاهی]] را در او جاری ساختند، و [[یاد خدا]] و [[عشق]] به او را تلقین می‌کند»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۳۱/۶/۱۳۶۸.</ref>.

یکی از ویژگی‌های ولایت خاص [[خداوند]] این است که با [[برائت]] همراه است. یعنی در اینجا دیگر همه برابر نیستند و کسانی که [[نور]] و حضور خداوند را [[درک]] کرده‌اند، از دیگران که در [[گناه]] و بی‌خبری به سر می‌برند و دیگران را نیز به [[ظلم]] و [[فساد]] می‌کشند، جدا می‌شوند. وقتی [[انسان‌ها]] دل‌هاشان را با [[معرفت]] و [[ایمان]] آباد کنند، خداوند نوری به آنها می‌بخشد که با آن می‌توانند «دنیای ظلمانی را پر از نور کنند». {{متن قرآن|اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ}}<ref>«خداوند سرور مؤمنان است که آنان را به سوی روشنایی از تیرگی‌ها بیرون می‌برد» سوره بقره، آیه ۲۵۷.</ref> «این، [[نور ایمان]]، نور [[اسلام]]، نور محبت و نور [[دلسوزی]] برای [[انسان]] و [[انسانیت]] است. نور دیدن و شناختن ظلم و [[زشت]] شمردن [[ظالم]] است»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۱۷/۸/۱۳۷۴.</ref>. وقتی [[توحید]] در [[دل]] [[اهل]] ایمان [[رسوخ]] می‌کند، [[ولایت]] را می‌پرورد و این ولایت به صورت محبت و [[شفقت]] با [[مردم]] و [[مبارزه با ظلم]] و [[ظلمت]] آشکار می‌شود. این کیفیت نشان می‌دهد که ولایت با برائت همراه است و این دو مکمل هستند. ولایت بدون برائت ناتمام است و برائت ثمره طبیعی ولایت است.

ولایت دو افق دارد: افق [[باطنی]] و افق ظاهری. ولایت در افق باطنی عشق به [[خدا]] و [[بندگان]] خداست که در دل‌های پر از [[ایمان]] طلوع می‌کند و [[نور]] وهدایت را جریان می‌دهد. افق ظاهری [[ولایت]] [[قیام]] و [[مبارزه]] برای [[مردم]] است، تا امور زندگی‌شان به سامان آید و زمینه‌های [[هدایت]] و شکوفایی‌شان فراهم شود. [[ولایت ظاهری]] ریشه در [[ولایت باطنی]] دارد و کسی که [[عشق]] خدا و [[بندگان خدا]] را نچشیده باشد، نمی‌تواند برای آنان مبارزه کند. [[هدف پیامبران]] [[آموختن]] و [[تزکیه]] بوده است، تا از این راه «[[تحول]] درونی [[انسان]]» ایجاد شود و به «[[هدف خلقت]] خود برسد»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۲/۱۱/۱۳۷۱.</ref> و [[پیامبران]] برای این [[اهداف]] مبارزه می‌کردند و این مبارزه‌ها از بلندای معنویتی می‌جوشید، که پیامبران را به [[توحید]] و [[خداشناسی]] و سپس عشق به مردم و [[عزم]] سامان دهی به امور آنها رسانده بود.

 

پیامبران بنابر عمق ولایت باطنی‌شان و [[صفا]] و [[ثبات]] معنوی‌شان، شعاع ولایت ظاهری گسترده‌تری داشته و تأثیر بیشتری گذاشته‌اند. ولایت [[پیامبر اسلام]] در طول ده سال توانست تحولاتی به وجود آورد، که [[تاریخ]] به دو بخش پیش از [[اسلام]] و پس از اسلام تقسیم شود. عامل اصلی این تحول، «وجود خود [[پیغمبر]] است»، «که سرشار بود از [[معنویت]]<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۹/۵/۱۳۸۷.</ref>، [[ولایت معنوی]] [[پیامبر]] مطلق است و هر وقت زمینه عالم و [[زندگی]] [[بشر]] از معنویت تهی شود، همین [[معارف قرآن]] [[کریم]] می‌تواند آن خلأ را پر کند. «نیرویی در درون این مجموعه قانونی و مجموعه [[معارف]] وجود دارد که در همه شرایط می‌تواند خلاهای [[معنوی]] را پر کند و به [[بشریت]] امکان زیستن در فضای معنوی را بدهد»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۲۰/۱۰/۱۳۷۲.</ref>. [[قرآن کریم]] [[رحمت]] و ولایت ماندگار خداست که در وجود پیامبر اسلام جریان داشت و برای همیشه تحول آفرین، سازنده و زندگی بخش است. [[ولایت پیامبر]] در [[قرآن]] مجسم و ماندگار شد و در [[اهل بیت]] او تداوم یافت.

[[اولیای خدا]] که جلوه‌گاه ولایت الهی‌اند هدایت و [[یاری]] و [[تدبیر امور]] [[مسلمین]] را به دست می‌گیرند و بلکه به لحاظ [[ولایت]] و پیوندشان با [[خداوند]]، [[اطاعت]] و [[تسلیم]] در برابرشان موضوعیت پیدا می‌کند و در هر دوره‌ای همان طور که [[رضایت خدا]] را باید در نظر گرفت، [[رضایت]] [[اولیاء]] را باید در نظر گرفت<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۳/۳/۱۳۸۸.</ref>؛ زیرا توجه به [[اولیای خدا]] وسیله‌ای است برای توجه به خداوند و [[رشد]] و [[شکوفایی]] [[معنوی]].<ref>[[حمید رضا مظاهری‌سیف|مظاهری‌سیف، حمید رضا]]، [[نظام معنویت اسلامی - مظاهری‌سیف (مقاله)|مقاله «نظام معنویت اسلامی»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲]] ص ۳۷۹.</ref>

# [[پرونده:1100619.jpg|22px]] [[سید فرید حاج سید جوادی|حاج سید جوادی، سید فرید]]، [[اسلام‌شناسی - حاج سید جوادی (مقاله)|مقاله «اسلام‌شناسی»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ (کتاب)|'''منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲''']]

# [[پرونده:1100619.jpg|22px]] [[حمید رضا مظاهری‌سیف|مظاهری‌سیف، حمید رضا]]، [[نظام معنویت اسلامی - مظاهری‌سیف (مقاله)|مقاله «نظام معنویت اسلامی»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ (کتاب)|'''منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲''']]

[[رده:معنویت]]