بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - '{{خرد}}' به '{ویرایش غیرنهایی}}') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۲۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{ | {{مدخل مرتبط | ||
{ | | موضوع مرتبط = حق | ||
| عنوان مدخل = حق | |||
| مداخل مرتبط = [[حق در لغت]] - [[حق در قرآن]] - [[حق در حدیث]] - [[حق در نهج البلاغه]] - [[حق در فلسفه اسلامی]] - [[حق در فقه اسلامی]] - [[حق در اخلاق اسلامی]] - [[حق در معارف مهدویت]] - [[حق در فقه سیاسی]] - [[حق در معارف دعا و زیارات]] - [[حق در معارف و سیره سجادی]] - [[حق در جامعه‌شناسی اسلامی]] - [[حق در حقوق اسلامی]] - [[حق در خانواده]] - [[حق در علوم قرآنی]] - [[حق در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]] | |||
| پرسش مرتبط = | |||
}} | |||
== | == معناشناسی == | ||
در آثار [[فیلسوفان]] [[مسلمان]]، معانی متعددی برای "[[حق]]" بیان شده است: | |||
#مطلق وجود که در خارج ت[[حق]]ق و فعلیت دارد؛ بنابراین [[حق]] بودن هر چیزی عبارت است از نحوه وجود [[عینی]] آن <ref>ابن سینا، الشفاء (الالهیات)، ص۴۸؛ الحکمة المتعالیة، ج۱، ص۸۹.</ref>. | # مطلق وجود که در خارج ت[[حق]]ق و فعلیت دارد؛ بنابراین [[حق]] بودن هر چیزی عبارت است از نحوه وجود [[عینی]] آن <ref>ابن سینا، الشفاء (الالهیات)، ص۴۸؛ الحکمة المتعالیة، ج۱، ص۸۹.</ref>. | ||
#وجود دائمی<ref>ابن سینا، الشفاء (الالهیات)، ص۴۸.</ref> مانند وجود [[عقل]]<ref>الحکمة المتعالیة، ج۱، ص۸۹، پاورقی، ملاهادی سبزواری.</ref>. | # وجود دائمی<ref>ابن سینا، الشفاء (الالهیات)، ص۴۸.</ref> مانند وجود [[عقل]]<ref>الحکمة المتعالیة، ج۱، ص۸۹، پاورقی، ملاهادی سبزواری.</ref>. | ||
#وجود [[واجب]] بالذات<ref>ابن سینا، الشفاء (الالهیات)، ص۴۸؛ الحکمة المتعالیة، ج۱، ص۸۹.</ref> که گاهی از آن به [[حق]] بالذات تعبیر می‌کنند در مقابل ممکن که [[باطل]] بالذات است و از آن به [[حق]] بالغیر نیز تعبیر می‌نمایند <ref>مرتضی مطهری، مجموعه آثار، ج۸، ص۲۴۸.</ref>. | # وجود [[واجب]] بالذات<ref>ابن سینا، الشفاء (الالهیات)، ص۴۸؛ الحکمة المتعالیة، ج۱، ص۸۹.</ref> که گاهی از آن به [[حق]] بالذات تعبیر می‌کنند در مقابل ممکن که [[باطل]] بالذات است و از آن به [[حق]] بالغیر نیز تعبیر می‌نمایند <ref>مرتضی مطهری، مجموعه آثار، ج۸، ص۲۴۸.</ref>. | ||
#[[اعتقاد]] و [[کلام]] مطابق با واقع، هنگامی که گفته می‌شود این [[کلام]] یا این [[اعتقاد]] [[حق]] است یعنی مطابق با واقع است و [[بهترین]] اقوال از نظر [[صدق]]، قولی است که [[صدق]] آن دائمی باشد<ref>ابن سینا، الشفاء (الالهیات)، ص۴۸؛ الحکمة المتعالیة، ج۱، ص۸۹.</ref>. | # [[اعتقاد]] و [[کلام]] مطابق با واقع، هنگامی که گفته می‌شود این [[کلام]] یا این [[اعتقاد]] [[حق]] است یعنی مطابق با واقع است و [[بهترین]] اقوال از نظر [[صدق]]، قولی است که [[صدق]] آن دائمی باشد<ref>ابن سینا، الشفاء (الالهیات)، ص۴۸؛ الحکمة المتعالیة، ج۱، ص۸۹.</ref>. | ||
#اختصاص: اختصاصی که به طور [[اجمال]]، قبل از [[تشکیل جامعه]] هم وجود داشته است و پس از تشکیل آن، به شکل‌های گوناگون و متنوعی ظاهر می‌شود که یکی از آنها [[حق]] است. بدین معنی که از اختصاص اجمالی مذکور، آنچه که به عین [[مال]] مربوط می‌شود، [[ملک]] و آنچه که مربوط به فایده [[مال]] است، "[[حق]]" نامیده می‌شود. در این دیدگاه، مسئلۀ اختصاص و [[مالکیت]]، امری اعتباری دانسته شده است و این اعتبار ریشه در امری غریزی و [[فطری]] دارد<ref>علامه طباطبایی، اصول فلسفه رئالیسم، ص۱۴۴-۱۴۶؛ المیزان، محمد باقر موسوی، ج۲، ص۷۶-۷۷ | # اختصاص: اختصاصی که به طور [[اجمال]]، قبل از [[تشکیل جامعه]] هم وجود داشته است و پس از تشکیل آن، به شکل‌های گوناگون و متنوعی ظاهر می‌شود که یکی از آنها [[حق]] است. بدین معنی که از اختصاص اجمالی مذکور، آنچه که به عین [[مال]] مربوط می‌شود، [[ملک]] و آنچه که مربوط به فایده [[مال]] است، "[[حق]]" نامیده می‌شود. در این دیدگاه، مسئلۀ اختصاص و [[مالکیت]]، امری اعتباری دانسته شده است و این اعتبار ریشه در امری غریزی و [[فطری]] دارد<ref>علامه طباطبایی، اصول فلسفه رئالیسم، ص۱۴۴-۱۴۶؛ المیزان، محمد باقر موسوی، ج۲، ص۷۶-۷۷.</ref>. | ||
==جستارهای وابسته== | همچنین در [[فلسفه]] [[غرب]]، [[حق]] در معانی زیر به کار می‌رود: | ||
{{ | # مطابقت قول با واقع. | ||
# موجود [[حقیقی]] نه موجود توهمی. | |||
# [[تصور]] دور از تناقض یا [[تصور]] چیزی که عقلا ممکن باشد<ref>منوچهر صانعی دره بیدی، فرهنگ فلسفی، ص۳۱۶ تا ۳۱۷.</ref>. | |||
حاصل آنکه، از تعاریف بیان شده در آثار [[فلسفی]]، معنای پنجم که معنای مورد نظر [[علامه طباطبائی]] است، می‌تواند در حوزه‌های [[فقهی]]، [[حقوقی]]، [[اجتماعی]] و [[سیاسی]] مورد استفاده قرار گیرد. معانی دیگر، گرچه در [[فلسفه]] کاربرد دارد و در استعمالات [[فیلسوفان]]، امری رایج است، اما در اینجا، محل بحث نیست<ref>[[آرزو شکری|شکری، آرزو]]، [[حقوق اهل بیت (کتاب)|حقوق اهل بیت]]، ص۲۶- ۲۸.</ref>. | |||
بنا بر تعریف [[فارابی]] از [[حق]]، این کلمه دارای سه معناست: گفتار [[مطابق با واقع]]؛ موجود بالفعل و موجود زوال‌ناپذیر. تمام این معانی بر [[خداوند]] صادق است؛ زیرا [[حق]] یا در [[ذات الهی]] اعتبار می‌گردد که در این صورت بر طبق معنای دوم و سوم، [[خداوند]] [[حق]] است یا بر امر او اعتبار می‌گردد که در این صورت نیز بنا بر معنای اوّل [[حق]] است؛ چه اینکه [[امر الهی]] همان گفتار اوست و چون ماورای ذات او چیزی در بدو امر متصور نیست و [[اراده]] او بر وفق [[علم]] [[ازلی]] متحقق می‌گردد، [[امر الهی]] [[حق]] است که در این صورت [[حق]] وصف [[فعل خداوند]] خواهد بود. [[اهل]] [[کلام]] و علمای متقدم چون [[حقّ]] را به معنای موجود و [[باطل]] را به معنای معدوم و موجود بالذات را [[خداوند]] می‌دانستند، بر این نظر متفق بودند که حقِّ مطلق واجب‌الوجود است و بقیه موجودات خارجی حق‌های مقیّدی هستند که به [[جعل]] [[واجب]] نیازمندند؛ لذا [[خداوند]] از طرفی هم [[حق]] مطلق است و هم حق‌کنندۀ غیر<ref>حامد ناجی، حق، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ج۱، ص۹۵۰.</ref>، {{متن قرآن|وَيُحِقُّ اللَّهُ الْحَقَّ بِكَلِمَاتِهِ}}<ref>«و خداوند حقّ را با کلمات خویش درست می‌دارد هر چند گنهکاران نپسندند» سوره یونس، آیه ۸۲.</ref>.<ref>[[عبدالله نظرزاده|نظرزاده، عبدالله]]، [[فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم]]، ص:۲۳۶-۲۳۷.</ref> | |||
== جستارهای وابسته == | |||
{{مدخل وابسته}} | |||
* [[حق الله]] | * [[حق الله]] | ||
* [[حق و باطل]] | * [[حق و باطل]] | ||
| خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
* [[دعوی در حق]] | * [[دعوی در حق]] | ||
* [[دفاع از حق]] | * [[دفاع از حق]] | ||
*[[ شهادت به حق]] | * [[شهادت به حق]] | ||
* [[غصب حق]] | * [[غصب حق]] | ||
* [[قضاوت حق]] | * [[قضاوت حق]] | ||
{{پایان | {{پایان مدخل وابسته}} | ||
==منابع== | == منابع == | ||
{{منابع}} | |||
# [[پرونده:1379781.jpg|22px]] [[آرزو شکری|شکری، آرزو]]، [[حقوق اهل بیت (کتاب)|'''حقوق اهل بیت''']] | |||
# [[پرونده:1379779.jpg|22px]] [[عبدالله نظرزاده|نظرزاده، عبدالله]]، [[فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم (کتاب)|'''فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم''']] | |||
{{پایان منابع}} | |||
==پانویس== | == پانویس == | ||
{{ | {{پانویس}} | ||
[[رده:حق]] | [[رده:حق]] | ||