|
|
| (۱۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{امامت}} | | {{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = اهل بیت | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = [[شئون اهل بیت در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]] | پرسش مرتبط = }} |
| <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
| |
| <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[شئون اهل بیت در قرآن]] - [[شئون اهل بیت در حدیث]] - [[شئون اهل بیت در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]]</div>
| |
| <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
| |
|
| |
|
| ==مقدمه==
| | '''اهل بیت {{عم}} شئون''' مختلفی دارند که در چهار بخش کلی قرار می‌گیرد: شأن تکوینی ـ معنوی: [[اهل بیت]] {{عم}} مصداق [[انسان]] کامل‌اند و به خاطر جایگاهی که در پیشگاه خداوند دارند، پیوسته از [[مقام ولایت]] در تصرف بهره‌مند بوده‌اند؛ [[شأن علمی]] ـ [[معرفتی]]: اهل بیت {{عم}} [[علمی]] ویژه دارند و به عنوان [[خزائن]] [[علم الهی]] معرفی شده‌اند؛ شأن اخلاقی ـ [[تربیتی]]: شأن اخلاقی [[اهل بیت]] {{عم}} ریشه در [[عبودیت]] و مقام والای [[معنوی]] ایشان در پیشگاه [[خداوند متعال]] دارد و ثمره [[اطاعت از خداوند]] و متصف شدن به [[فضائل اخلاقی]] است؛ [[شأن]] [[سیاسی]] ـ [[اجتماعی]]: [[تدبیر]] [[امور سیاسی]] ـ اجتماعی [[جامعه]] و تشکیل حکومت از آموزه‌های اساسی [[قرآن]] و از [[شئون]] [[انبیا]] و اهل بیت {{عم}} است. |
| اهل بیت{{عم}} بر اساس این ویژگی‌ها شئون و [[مقامات]] مختلفی دارند، که در چهار بخش تبیین می‌شوند: «[[شأن]] [[تکوینی]] - [[معنوی]]»، «[[شأن علمی]] - [[معرفتی]]»، «[[شأن اخلاقی]] - [[تربیتی]]» و «شأن [[سیاسی]] - [[اجتماعی]]». | |
| برخی از ابعاد این شئون به رابطه اهل بیت{{عم}} با [[خداوند متعال]] و برخی به رابطه اهل بیت{{عم}} با دیگر [[مخلوقات]] و از جمله [[انسان]] برمی‌گردد:
| |
|
| |
|
| ==شأن تکوینی - معنوی== | | == مقدمه == |
| امور تکوینی مربوط به جنبه آفرینشی موجودات و خارج از حیطه [[اختیار انسان]] است و با [[اراده]] مستقیم [[حق تعالی]] یا کسی که از جانب [[خداوند]] [[اذن]] [[تصرف در امور]] عالم را دارد، محقق می‌شود<ref>مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۱، ص۱۲۹.</ref>. [[اهل بیت]]{{عم}} مصداق [[انسان]] کامل‌اند و به خاطر جایگاهی که در پیشگاه خداوند دارند، پیوسته از [[مقام ولایت]] در [[تصرف]] -حتی قبل از آنکه [[امامت]] ظاهری ایشان در [[غدیر]] مطرح شود- بهره‌مند بوده‌اند<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۲، ص۱۱۱؛ ج۱۲، ص۴۲۰-۴۲۱؛ ج۱۹، ص۴۰۳.</ref>. از این‌رو همه ذرات عالم در برابر ایشان [[خاضع]] و مطیع‌اند؛ بر همه موجودات [[قائم]] و از جانب خداوند مأذون‌اند تا هرگونه که بخواهند [[اعمال]] [[ولایت]] کنند<ref>امام خمینی، ولایت فقیه، ص۵۳؛ امام خمینی، مصباح الهدایة، ص۸۴.</ref>. البته [[ولی خدا]] هرگز خلاف [[رضای خدا]] را نمی‌خواهد. اهل بیت{{عم}} به جهت بهره‌مندی از این [[مقام]]، [[واسطه فیض]] به [[جسم]] و [[جان]] یکایک [[آحاد]] [[انسان‌ها]] هستند<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۲۸/۶/۱۳۹۱.</ref>؛ حتی غیر [[مؤمنین]] هم به واسطه ایشان از [[فیض]] مواهب هستی بهره‌مند می‌گردند<ref>طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، تحقیق عبادالله تهرانی، ص۲۸۵-۲۸۶.</ref>.
| | [[اهل بیت]] {{عم}} شئون و [[مقامات]] مختلفی دارند که در چهار بخش تبیین می‌شوند: «[[شأن]] [[تکوینی]] ـ [[معنوی]]»، «[[شأن علمی]] ـ [[معرفتی]]»، «شأن اخلاقی ـ [[تربیتی]]» و «شأن [[سیاسی]] ـ [[اجتماعی]]». برخی از ابعاد این شئون به رابطه اهل بیت {{عم}} با [[خداوند متعال]] و برخی به رابطه اهل بیت {{عم}} با دیگر [[مخلوقات]] و از جمله [[انسان]] برمی‌گردد. |
|
| |
|
| ایشان [[مظهر]] جمیع [[اسماء و صفات]] الهی‌اند؛ همان گونه که خودشان به «[[اسمای حسنای الهی]]» خود را معرفی کرده‌اند<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، ج۱، ص۱۴۴.</ref>. اسم علامت مسما است و هر اسمی که مرتبه وجودی بالاتری داشته باشد مظهریت بیشتری دارد<ref>امام خمینی، شرح دعای سحر، ترجمه سیداحمد فهری، ص۷۳.</ref> و اسم اعلی در مقام [[ظهور]] [[پیغمبر اکرم]]{{صل}} و [[ائمه اطهار]]{{عم}} می‌باشد؛ ازاین رو هرچند همه [[انبیا]] و [[اولیا]] مظهر اسمای الهی‌اند، ولی تجلی [[اسم اعظم]] خداوند مخصوص [[خاتم الانبیا]]{{صل}} و اوصیای او است<ref>امام خمینی، شرح دعای سحر، ترجمه سیداحمد فهری، ص۶۰-۶۱.</ref>. اهل بیت{{عم}} مظهر [[رحمت رحمانی]] [[الهی]] که مقام بسط وجود و مظهر [[رحمت]] رحیمیه الهی که مقام بسط کمال وجود است، می‌باشند؛ چنانکه خود [[رسول خدا]]{{صل}} فرمودند: اگر ما نبودیم خداوند عالم و [[آدم]] را [[خلق]] نمی‌کرد<ref>صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا{{ع}}، تحقیق حسین اعلمی، ج۱، ص۲۳۷.</ref>. معنای این سخن این است که [[پیامبر]]{{صل}} و [[اهل بیت]]{{عم}} واسطه میان [[ملکوت]] و [[ملک]] و ربط دهنده [[واجب]] الوجود واحد به عالم کثرت، و واسطه [[خلقت]] [[ملائکه]] و [[کمالات وجودی]] ایشان هستند و این لازمه [[مقام ولایت]] کلی اهل بیت{{عم}} و گویای این [[حقیقت]] است که کمال وجود به واسطۀ ایشان [[ظهور]] می‌کند<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، ج۱، ص۴۴۲؛ امام خمینی، مصباح الهدایة، ص۶۲ بعد.</ref>.
| | === شأن تکوینی ـ معنوی === |
| چنین [[مقام]] والایی به دنبال پیمودن [[صراط]] [[عبودیت]] و [[مجاهده]] در [[راه خدا]] و نیل به [[مقام قرب الهی]] به دست می‌آید و [[انسان]] بر امور عالم مسلط و [[شاهد]] بر [[اعمال]] و [[حجت]] [[زمان]] خود می‌شود<ref>مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۳، ص۲۸۵.</ref> و به مرحله‌ای از وجود می‌رسد که فی‌الجمله اراده‌اش برجهان هستی [[حاکم]] شده و آن گونه که بخواهد به [[اذن الهی]] در امور [[تصرف]] می‌کند؛ هرچند [[تعیین]] حدود این تصرفات از توان [[بشر]] خارج است<ref>مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۳، ص۲۸۷.</ref>؛ و آنچه تحت عنوان [[معجزات]] [[پیامبران]] و [[کرامات]] [[اولیای الهی]] رخ می‌دهد از برجسته ترین مصادیق آن است<ref>مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۳، ص۳۰۳-۳۰۴.</ref>.<ref>[[مصطفی فرخی|فرخی، مصطفی]]، [[اهل بیت - فرخی (مقاله)| مقاله «اهل بیت»]]، [[مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی (کتاب)|مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی]]، ص ۲۲۵.</ref>.
| | امور تکوینی مربوط به جنبه آفرینشی موجودات و خارج از حیطه [[اختیار انسان]] است و با [[اراده]] مستقیم [[حق تعالی]] یا کسی که از جانب [[خداوند]] [[اذن]] تصرف در امور عالم را دارد، محقق می‌شود<ref>مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۱، ص۱۲۹.</ref>. [[اهل بیت]] {{عم}} مصداق [[انسان]] کامل‌اند و به خاطر جایگاهی که در پیشگاه خداوند دارند، پیوسته از [[مقام ولایت]] در تصرف ـ حتی قبل از آنکه [[امامت]] ظاهری ایشان در [[غدیر]] مطرح شود ـ بهره‌مند بوده‌اند<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۲، ص۱۱۱؛ ج۱۲، ص۴۲۰-۴۲۱؛ ج۱۹، ص۴۰۳.</ref>.<ref>[[مصطفی فرخی|فرخی، مصطفی]]، [[اهل بیت - فرخی (مقاله)| مقاله «اهل بیت»]]، [[مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی (کتاب)|مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی]]، ص ۲۲۵.</ref> |
|
| |
|
| ==[[شأن علمی]] - [[معرفتی]]== | | === [[شأن علمی]] ـ [[معرفتی]] === |
| اهل بیت{{عم}} [[علمی]] ویژه دارند و به عنوان [[خزائن]] [[علم الهی]] معرفی شده‌اند<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، ج۱، ص۱۹۲.</ref>. [[علوم]] ایشان از علوم همه [[انبیا]] و ملائک بالاتر و فراتر است<ref>امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۵۵۲.</ref>. این از [[ضروریات دین]] است که [[خاتم پیامبران]]{{صل}} همه علومی را که بشر برای [[هدایت]] به آن احتیاج دارند بیان کرده‌اند<ref>امام خمینی، الاجتهاد و التقلید، ص۲۲-۲۳.</ref> و بر اساس [[حدیث ثقلین]] [[تفسیر]] و تبیین آن بعد از پیامبر{{صل}} بر عهده [[امامان]]{{عم}} است؛ بر این اساس اهل بیت{{عم}} ترجمان [[قرآن]]، مبین و مفتر [[سنت پیامبر خاتم]]{{صل}} هستند و بیان بخش عظیمی از [[معارف اسلامی]] که [[پیامبر اسلام]]{{صل}} [[فرصت]] بیان آن را نداشته‌اند یا بیانش را به زمان دیگری موکول کرده‌اند، بر عهده اهل بیت{{عم}} قرار داده شده است<ref>کاشف الغطاء، محمدحسین، اصل الشیعة و اصولها، ص۸۰-۸۱؛ ربانی گلپایگانی، علی، «اهل بیت{{عم}}»، دانشنامه کلام اسلامی، ج۱، ص۵۵۷-۵۵۵، ۵۷۸.</ref>. [[اهل بیت]]{{عم}} و [[قرآن]] دو منبع اصلی برای دریافت [[معارف]] دینی‌اند و [[میراث]] برجای مانده از ایشان نیازهای [[معرفتی]] [[بشر]] را به زبانی غیر از [[زبان قرآن]] ارائه می‌کند<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۲۰، ص۴۰۸.</ref>. ایشان در [[فهم قرآن]] و [[سنت]] ممتاز بودند<ref>امام خمینی، التعادل و التراجیح، ص۸۲.</ref> و معارفشان چنان گسترده است که برای برآورده کردن همه نیازهای معرفتی بشر در موضوعات [[معنوی]] و [[فلسفی]] و [[عرفانی]] و هر مسئله‌ای که تا ابد پیش بیاید در سطوح مختلف [[ذهنی]] بشر، کافی است<ref>امام خمینی، التعادل و التراجیح، ص۸۲؛ ر.ک: آیت الله خامنه‌ای، ۵/۵/۱۳۸۴.</ref>؛ به همین جهت [[معارف اهل بیت]]{{عم}} در طول [[تاریخ]] [[مرجع]] همه [[عالمان دین]] بوده است و برای [[کشف]] [[حقایق]] و [[احکام دینی]] به ایشان [[رجوع]] می‌کرده‌اند<ref>امام خمینی، الاجتهاد و التقلید، ص۱۲-۱۳؛ آیت الله خامنه‌ای، ۱۴/۳/۱۳۸۶؛ ۱/۱/۱۳۸۷؛ آیت الله خامنه‌ای، مکتوبات، ۲۸/۱/۱۳۷۲.</ref>. | | اهل بیت {{عم}} [[علمی]] ویژه دارند و به عنوان [[خزائن]] [[علم الهی]] معرفی شده‌اند<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، ج۱، ص۱۹۲.</ref>. [[علوم]] ایشان از علوم همه [[انبیا]] و ملائک بالاتر و فراتر است<ref>امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۵۵۲.</ref>. این از [[ضروریات دین]] است که [[خاتم پیامبران]] {{صل}} همه علومی را که بشر برای [[هدایت]] به آن احتیاج دارند بیان کرده‌اند<ref>امام خمینی، الاجتهاد و التقلید، ص۲۲-۲۳.</ref> و بر اساس [[حدیث ثقلین]] [[تفسیر]] و تبیین آن بعد از پیامبر {{صل}} بر عهده [[امامان]] {{عم}} است؛ بر این اساس اهل بیت {{عم}} ترجمان [[قرآن]]، مبین و مفتر [[سنت پیامبر خاتم]] {{صل}} هستند و بیان بخش عظیمی از [[معارف اسلامی]] که [[پیامبر اسلام]] {{صل}} فرصت بیان آن را نداشته‌اند یا بیانش را به زمان دیگری موکول کرده‌اند، بر عهده اهل بیت {{عم}} قرار داده شده است<ref>کاشف الغطاء، محمدحسین، اصل الشیعة و اصولها، ص۸۰-۸۱؛ ربانی گلپایگانی، علی، «اهل بیت {{عم}}»، دانشنامه کلام اسلامی، ج۱، ص۵۵۷-۵۵۵، ۵۷۸.</ref>. [[اهل بیت]] {{عم}} و [[قرآن]] دو منبع اصلی برای دریافت معارف دینی‌اند و [[میراث]] برجای مانده از ایشان نیازهای [[معرفتی]] [[بشر]] را به زبانی غیر از [[زبان قرآن]] ارائه می‌کند<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۲۰، ص۴۰۸.</ref>. ایشان در فهم قرآن و [[سنت]] ممتاز بودند<ref>امام خمینی، التعادل و التراجیح، ص۸۲.</ref> و معارفشان چنان گسترده است که برای برآورده کردن همه نیازهای معرفتی بشر در موضوعات [[معنوی]] و [[فلسفی]] و [[عرفانی]] و هر مسئله‌ای که تا ابد پیش بیاید در سطوح مختلف [[ذهنی]] بشر، کافی است<ref>امام خمینی، التعادل و التراجیح، ص۸۲؛ ر.ک: آیت الله خامنه‌ای، ۵/۵/۱۳۸۴.</ref>؛ به همین جهت معارف اهل بیت {{عم}} در طول [[تاریخ]] [[مرجع]] همه [[عالمان دین]] بوده است و برای [[کشف]] [[حقایق]] و احکام دینی به ایشان رجوع می‌کرده‌اند<ref>امام خمینی، الاجتهاد و التقلید، ص۱۲-۱۳؛ آیت الله خامنه‌ای، ۱۴/۳/۱۳۸۶؛ ۱/۱/۱۳۸۷؛ آیت الله خامنه‌ای، مکتوبات، ۲۸/۱/۱۳۷۲.</ref>. |
|
| |
|
| امروز نیز همه افراد باید مهیای بهره‌مندی از [[اخبار]] و [[علوم اهل بیت]] [[عصمت]]{{عم}} در کنار قرآن و [[سنت پیامبر]]{{صل}} باشند و استعدادی که [[خداوند]] به آنها [[عطا]] کرده است در مسیر بهره‌مندی از این منبع [[عظیم]] به‌کار بندند<ref>ر.ک: امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۹، ص۹۱.</ref>. در همه دوران‌ها [[مسلمانان]] و بلکه همه [[آحاد]] [[انسان‌ها]] پیوسته محتاج دانستن و به‌کار بستن معارف و حقایق موجود در [[مکتب اهل بیت]]{{عم}} هستند و باید تمام تلاش خود را برای فراگیری و گسترش [[فرهنگ اهل بیت]]{{عم}} به‌کار گیرند<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۲۸/۵/۱۳۸۶؛ ۱/۱/۱۳۸۷.</ref>؛ زیرا تنها اهل بیت{{عم}}، [[هادیان]] [[حقیقی]] هستند که با [[هدایت تکوینی]] در [[نهان]] و با [[هدایت تشریعی]] در آشکار به سوی کمال [[راهنمایی]] می‌کنند<ref>امام خمینی، شرح دعای سحر، ترجمه سیداحمد فهری، ص۲۰۶.</ref>.
| | [[منابع علم]] [[اهل بیت]] {{عم}} عبارت‌اند از: ۱. [[تعلیم]] مستقیم [[خداوند]] که هنگام آفرینششان [[حقایق]] [[اسماء و صفات]] به ایشان تعلیم داده شده است<ref>امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۵۴۵.</ref>؛ ۲. [[اسم اعظم]] که به ایشان اعطا شده و مشتمل بر علومی است که بالاتر از علوم انبیا و [[ملائکه]]، و از خزینه غیب الهی است<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، ج۱، ص۲۳۰؛ امام خمینی، رساله توضیح المسائل، ۵۵۲.</ref>؛ ۳. علومی که از طریق [[روح القدس]] است و آن مقامی [[نورانی]] است که اهل بیت {{عم}} به واسطه آن، احاطه علمی قیومی بر همه ذرات عالم پیدا می‌کنند<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، ج۱، ص۳۹۸؛ امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۵۴۵.</ref>؛ ۴. علومی که برگرفته از [[معارف]] و [[علوم قرآن]] است<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، ج۱، ص۲۲۸-۲۲۹؛ مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۲۰، ص۱۳۲؛ امام خمینی، آداب الصلاة، ص۳۰۴.</ref>؛ ۵. [[وراثت از پیامبر]] [[اسلام]] {{صل}} همان‌گونه که اهل بیت {{عم}} ظرف [[علم پیامبر]] و [[وارث]] همه [[علوم]] [[نبوی]] هستند<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، ج۱، ص۲۲۳؛ مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۴، ص۷۱۷؛ امام خمینی، التعادل و التراجیح، ص۸۲؛ آیت الله خامنه‌ای، ۱/۱۰/۱۳۶۹.</ref>؛ ۶. تعلیم ویژه از سوی [[فرشتگان]]، مانند [[مصحف فاطمه]] {{س}}، که از سوی [[جبرئیل]] به ایشان املا شده است و [[حضرت علی]] {{ع}} آن را مکتوب نموده است. این [[مصحف]] در [[اختیار]] بوده و محل رجوع اهل بیت {{عم}} بوده است<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، ج۱، ص۲۳۸-۲۴۰؛ آیت الله خامنه‌ای، ۲۵/۹/۱۳۷۱.</ref>. به طور کلی خاستگاه [[علم ائمه]] {{عم}} همان سرچشمه [[علم لدنی]] [[رسول الله]] {{صل}} است<ref>امام خمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۵.</ref>.<ref>[[مصطفی فرخی|فرخی، مصطفی]]، [[اهل بیت - فرخی (مقاله)| مقاله «اهل بیت»]]، [[مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی (کتاب)|مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی]]، ص ۲۲۷.</ref> |
|
| |
|
| علاوه بر [[روایات اهل بیت]]{{عم}} در [[فقه]] و [[اخلاق]] و [[عقاید]]، یکی از غنی‌ترین منابع [[علوم الهی]]، دعاهایی است که از ایشان به ما رسیده است. این [[ادعیه]] [[معارف]] عالی [[الهی]] فراوانی را در خود جای داده‌اند؛ زیرا [[روایات]] به زبان عموم [[مردم]] و به تناسب [[فهم]] آنها ارائه شده است؛ ولی ادعیه زبانی دیگر دارد که مربوط به عرصه رابطه [[انسان کامل]] با [[خداوند متعال]] است<ref>امام خمینی، تفسیر سوره حمد، ص۱۸۹؛ امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۹، ص۲۸۶.</ref>. در دعاهای معتبر مثل [[صحیفه سجادیه]]، [[دعای عرفه]]، [[دعای کمیل]] و دیگر دعاهایی که از [[معصومین]]{{عم}} به دست ما رسیده است، معارفی بی‌بدیل وجود دارد؛ لذا باید در این [[دعاها]] [[تدبر]] صورت گیرد و نسبت به این منبع [[عظیم]] [[معرفتی]] [[غفلت]] نشود، زیرا با [[تفکر]] در این دعاها [[ذهن]] [[انسان]] به جوشش می‌افتد<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۱۴/۷/۱۳۷۹؛ ۱۷/۷/۱۳۸۴.</ref>. همه این [[علوم]] با زحمات طاقت‌فرسای [[علمای شیعه]] که در محضر [[ائمه]]{{عم}} جمع می‌شدند و این علوم را دریافت و جمع‌آوری می‌کردند از نسلی به [[نسل]] دیگر منتقل شده و این [[میراث]] گران‌بها در [[اختیار]] ما قرار گرفته است<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۳، ص۲۳۹.</ref>. در عین حال همان‌گونه که خود ائمه{{عم}} فرمودند: {{متن حدیث|عَلَيْنَا إِلْقَاءُ الْأُصُولِ وَ عَلَيْكُمُ التَّفْرِيعُ}}<ref>حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۲۷، ص۶۲.</ref>؛ [[علما]] با تلاش [[علمی]] وسیع، [[فروع]] مختلف مورد نیاز [[جامعه دینی]] را از اصول، [[استنباط]] کرده و [[فقه شیعه]] را به درجه‌ای از [[پویایی]] و [[بالندگی]] رساندند که امروزه در سرتاسر [[جهان]] نمونه ندارد<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۳، ص۲۳۹؛ آیت الله خامنه‌ای، مکتوبات، ۲۸/۱/۱۳۷۲، ۱۴/۱۱/۱۳۷۲.</ref>. این میراث گران‌بها و گنجینه کم‌نظیر علمای [[مجاهد]] [[شیعه]]، امروز در اختیار ماست و در قبال آن سه [[وظیفه]] اساسی معرفی، بهره‌برداری و تکمیل برعهده ما قرار گرفته است؛ به ویژه بعد از [[پیروزی]] [[انقلاب اسلامی]] که فقه شیعه معیار عمل [[جامعه اسلامی]] قرار گرفته است؛ از این‌رو باید برای بهره‌برداری از آن نهایت تلاش به کار گرفته شود. همچنین با توجه به سرعت حرکت و گسترش دامنه‌های [[زندگی]] [[بشر]] سؤالات جدیدی به وجود می‌آید که مستلزم تلاش پیوسته و تکمیل [[فقه]]، جهت پاسخ مناسب این سؤالات است<ref>آیت الله خامنه‌ای، مکتوبات، ۱۴/۱/۱۳۷۲.</ref>.
| | === شأن اخلاقی ـ [[تربیتی]] === |
| | [[خُلق]] و [[اخلاق]] حالتی [[نفسانی]] است که بدون نیاز به مقدمه‌چینی و [[تأمل]]، [[انسان]] را به سوی عمل می‌کشاند و این حالت از طریق [[تفکر]] و [[ریاضت]] و [[تربیت]] محقق می‌شود<ref>امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۵۱۰.</ref>. شأن اخلاقی [[اهل بیت]] {{عم}} ریشه در [[عبودیت]] و مقام والای [[معنوی]] ایشان در پیشگاه [[خداوند متعال]] دارد و ثمره [[اطاعت از خداوند]] و متصف شدن به [[فضائل اخلاقی]] است. این ویژگی همه [[رهبران]] [[ادیان الهی]] است که پیش و بیش از دیگران به [[آیین]] خویش پایبند بوده‌اند و بیش از گفتار از راه [[کردار]] دیگران را [[آموزش]] می‌داده‌اند<ref>مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۲۷، ص۸۲۰؛ امام خمینی، صحیفه امام، ج۶، ص۱۶۳.</ref>. |
|
| |
|
| [[منابع علم]] [[اهل بیت]]{{عم}} عبارت‌اند از: ۱. [[تعلیم]] مستقیم [[خداوند]]، که هنگام آفرینششان [[حقایق]] [[اسماء و صفات]] به ایشان تعلیم داده شده است<ref>امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۵۴۵.</ref>؛ ۲. [[اسم اعظم]] که به ایشان اعطا شده و مشتمل بر علومی است که بالاتر از [[علوم انبیا]] و [[ملائکه]]، و از خزینه [[غیب الهی]] است<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، ج۱، ص۲۳۰؛ امام خمینی، رساله توضیح المسائل، ۵۵۲.</ref>؛ ۳. علومی که از طریق [[روح القدس]] است و آن مقامی [[نورانی]] است که اهل بیت{{عم}} به واسطه آن، [[احاطه علمی]] قیومی بر همه ذرات عالم پیدا می‌کنند<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، ج۱، ص۳۹۸؛ امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۵۴۵.</ref>؛ ۴. علومی که برگرفته از [[معارف]] و [[علوم قرآن]] است<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، ج۱، ص۲۲۸-۲۲۹؛ مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۲۰، ص۱۳۲؛ امام خمینی، آداب الصلاة، ص۳۰۴.</ref>؛ ۵. [[وراثت از پیامبر]] [[اسلام]]{{صل}} همان‌گونه که اهل بیت{{عم}} ظرف [[علم پیامبر]] و [[وارث]] همه [[علوم]] [[نبوی]] هستند<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، ج۱، ص۲۲۳؛ مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۴، ص۷۱۷؛ امام خمینی، التعادل و التراجیح، ص۸۲؛ آیت الله خامنه‌ای، ۱/۱۰/۱۳۶۹.</ref>؛ ۶. تعلیم ویژه از سوی [[فرشتگان]]، مانند [[مصحف فاطمه]]{{س}}، که از سوی [[جبرئیل]] به ایشان [[املا]] شده است و [[حضرت علی]]{{ع}} آن را مکتوب نموده است. این [[مصحف]] در [[اختیار]] بوده و محل [[رجوع]] اهل بیت{{عم}} بوده است<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، ج۱، ص۲۳۸-۲۴۰؛ آیت الله خامنه‌ای، ۲۵/۹/۱۳۷۱.</ref>. به طور کلی خاستگاه [[علم ائمه]]{{عم}} همان سرچشمه [[علم لدنی]] [[رسول الله]]{{صل}} است<ref>امام خمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۵.</ref>.<ref>[[مصطفی فرخی|فرخی، مصطفی]]، [[اهل بیت - فرخی (مقاله)| مقاله «اهل بیت»]]، [[مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی (کتاب)|مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی]]، ص ۲۲۷.</ref>.
| | اهل بیت {{عم}} در عین [[زهد]] و دوری از [[ظالمان]]، آنجا که لازم بود [[اهل]] مشارکت‌های [[اجتماعی]] بودند و هرگز بنای برکناره‌گیری از [[مردم]] و [[برگزیدن]] کنج [[عزلت]] نداشتند<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۹، ص۱۸۰.</ref>. قلبشان آینه [[انوار]] [[هدایت الهی]]، و [[رفتار]] و اخلاقشان صددرصد آمیخته با [[فضیلت]] بود، [[هوای نفس]] خود را [[اسیر]] کرده، حتی به [[گناه]] [[فکر]] نمی‌کردند، [[تمایلات]] [[انسانی]] تأثیری بر آنها نداشت و در حوادث سخت [[زندگی]] [[اقتدار]] روحی‌شان جلوه‌گر بوده و در اوج [[اخلاق]] و [[معنویت]] بودند و هیچ کس نمی‌تواند ادعای چنین مقاماتی را داشته باشد<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۱۶/۱/۱۳۷۰؛ ۱۲/۱۲/۱۳۸۰.</ref>. جلوه‌ای از [[ظهور]] مقام معنوی اهل بیت {{عم}} در [[دعاها]] و نیایش‌های ایشان نهفته است که در اوج [[خضوع]] و [[خشوع]] با [[خداوند متعال]] به [[راز و نیاز]] پرداخته و [[بهترین]] مضامین [[معرفتی]] را در قالب همین [[نیایش‌ها]] به [[بشر]] ارائه می‌کنند؛ از جمله، دعاهای [[امام سجاد]] {{ع}} و دیگر [[ائمه]] {{عم}} بوده که راه‌گشای همگان است<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۲۶/۲/۱۳۸۷.</ref>. به همین خاطر پایه‌های اخلاق و فضیلت در گفتار و [[کردار]] اهل بیت {{عم}} است و هر [[انسان]] آزاده‌ای که خواهان کمال است، برای پرورش و گسترش خلقیات عالیه، همانطور که بسیاری از بزرگان ما عمل می‌کرده‌اند، باید به اهل بیت {{عم}} مراجعه کند<ref>ر.ک: امام خمینی، صحیفه امام، ج۲۱، ص۲؛ آیت الله خامنه‌ای، ۱۴/۷/۱۳۷۹؛ ۳/۳/۱۳۹۰.</ref>.<ref>[[مصطفی فرخی|فرخی، مصطفی]]، [[اهل بیت - فرخی (مقاله)| مقاله «اهل بیت»]]، [[مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی (کتاب)|مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی]]، ص ۲۲۹.</ref> |
|
| |
|
| ==[[شأن اخلاقی]] - [[تربیتی]]== | | == [[شأن]] [[سیاسی]] ـ [[اجتماعی]] == |
| [[خُلق]] و [[اخلاق]] حالتی [[نفسانی]] است که بدون نیاز به مقدمه‌چینی و [[تأمل]]، [[انسان]] را به سوی عمل می‌کشاند و این حالت از طریق [[تفکر]] و [[ریاضت]] و [[تربیت]] محقق می‌شود<ref>امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۵۱۰.</ref>. [[شأن اخلاقی]] [[اهل بیت]]{{عم}} ریشه در [[عبودیت]] و [[مقام]] والای [[معنوی]] ایشان در پیشگاه [[خداوند متعال]] دارد و ثمره [[اطاعت از خداوند]] و متصف شدن به [[فضائل اخلاقی]] است. این ویژگی همه [[رهبران]] [[ادیان الهی]] است که پیش و بیش از دیگران به [[آیین]] خویش پایبند بوده‌اند و بیش از گفتار از راه [[کردار]] دیگران را [[آموزش]] می‌داده‌اند<ref>مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۲۷، ص۸۲۰؛ امام خمینی، صحیفه امام، ج۶، ص۱۶۳.</ref>. | | [[تدبیر]] [[امور سیاسی]] ـ اجتماعی [[جامعه]] و تشکیل حکومت از آموزه‌های اساسی [[قرآن]] و از [[شئون]] [[انبیا]] و اهل بیت {{عم}} می‌باشد و نبود آن عامل از هم پاشیدگی جامعه است<ref>ر.ک: {{متن قرآن|وَقَالَ لَهُمْ نَبِيُّهُمْ إِنَّ اللَّهَ قَدْ بَعَثَ لَكُمْ طَالُوتَ مَلِكًا قَالُوا أَنَّى يَكُونُ لَهُ الْمُلْكُ عَلَيْنَا وَنَحْنُ أَحَقُّ بِالْمُلْكِ مِنْهُ وَلَمْ يُؤْتَ سَعَةً مِنَ الْمَالِ قَالَ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاهُ عَلَيْكُمْ وَزَادَهُ بَسْطَةً فِي الْعِلْمِ وَالْجِسْمِ وَاللَّهُ يُؤْتِي مُلْكَهُ مَنْ يَشَاءُ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ}} «و پیامبرشان به آنان گفت: خداوند طالوت را به پادشاهی شما گمارده است، گفتند: چگونه او را بر ما پادشاهی تواند بود با آنکه ما از او به پادشاهی سزاوارتریم و در دارایی (هم) به او گشایشی نداده‌اند. گفت: خداوند او را بر شما برگزیده و بر گستره دانش و (نیروی) تن او افزوده است و خداوند پادشاهی خود را به هر که خواهد می‌دهد و خداوند نعمت‌گستری داناست» سوره بقره، آیه ۲۴۷؛ {{متن قرآن|لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ...}} «ما پیامبرانمان را با برهان‌ها (ی روشن) فرستادیم و با آنان کتاب و ترازو فرو فرستادیم تا مردم به دادگری برخیزند.».. سوره حدید، آیه ۲۵.</ref>. همه انبیا علاوه بر [[نبوت]]، [[مقام امامت]] و [[رهبری]] نیز دارند، هرچند گروهی از ایشان به سبب عدم [[مقبولیت عمومی]] و نبود [[پیروان]] کافی [[توفیق]] تحقق عینی این امر را نداشتند<ref>حسینی بهشتی، سید محمد، پیامبری از نگاهی دیگر، ص۲۴۲.</ref>. [[پیامبر اسلام]] {{صل}} نیز از سوی [[خداوند متعال]] به عنوان [[حاکم]] مطلق [[نصب]] شد و بعد از ایشان، اهل بیت {{عم}} به امرالهی عهده‌دار این مقام شدند<ref>ر.ک: کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، ج۱، ص۲۸۶؛ مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۴، ص۷۴۲؛ امام خمینی، الاجتهاد و التقلید، ص۱۹.</ref>. البته شأن حکومت ایشان غیر از [[شأن]] بیان [[دین]] است و [[وجوب اطاعت]] از آن بزرگواران به جهت [[حاکمیت]] ایشان است نه از این جهت که صرفاً مبلّغ احکام دین هستند<ref>امام خمینی، المکاسب المحرمة، ج۲، ص۱۵۹؛ امام خمینی، بدائع الدرر فی قاعدة نفی الضرر، ص۱۰۵.</ref>. |
|
| |
|
| اهل بیت{{عم}} در مسیر [[رشد]] و تعالی، [[دل]] و جانشان سرشار از [[اخلاص]] و [[محبت به خداوند]] است و همین به عمل آنها [[ارزش]] می‌دهد، آنان همه چیز خود را در راه [[اسلام]] [[فدا]] کردند و به جهت همین گذشتن از نفس به [[مقامات]] والا در پیشگاه [[خداوند]] نائل شدند<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۰، ص۱۹۱؛ ج۱۶، ص۱۹۷.</ref>. ایشان [[مبارزه]] سخت و جانکاه و در عین حال پرمحتوا و فراگیر را در همه زمینه‌ها، به ویژه در عرصه معنوی و [[فرهنگی]] به قصد [[حفظ]] [[اساس اسلام]]، زنده نگه داشتن [[معارف قرآنی]] و جلوگیری از [[انحرافات]]، در [[طول عمر]] خود پیگیری کردند و ثمره آن را در [[اختیار]] [[بندگان خدا]] قرار دادند<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۷/۹/۱۳۸۴.</ref>. در تعامل با [[دنیا]] هرگز به بهانه پیشبرد اهداف خود به [[نیرنگ]] و [[فریب]] [[تمسک]] نجستند؛ بلکه رعایت [[فضایل اخلاقی]] را به عنوان یک ارزش، ملاک عمل خود قرار دادند<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۲۶/۷/۱۳۷۰.</ref>. هیچ [[وابستگی به دنیا]] و متعلقات [[دنیایی]] نداشتند؛ [[علی ابن ابی طالب]]{{ع}} در دوران خلافتش بعد از [[بیعت مردم]]، وضع زندگی‌اش از [[مردم]] عادی [[پایین‌تر]] بود و همچون [[فقیران]] [[زندگی]] می‌کرد<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۲، ص۳۵۹.</ref>. در [[سیره اهل بیت]]{{عم}} [[استقامت]] در راه [[هدف]] و [[خستگی‌ناپذیری]] در برابر سختی‌هایی که ممکن است از طریق [[دوستان]] [[نادان]] یا [[دشمنان]] عنود [[تحمیل]] شود [[ارزش معنوی]] والایی دارد؛ از این‌رو [[ثبات قدم]] در [[مسیر حق]] و [[هراس]] نداشتن از [[زورگویان]] عالم، مهمترین درسی است که [[اهل بیت]]{{عم}} در طول زندگیشان به آزادگان داده‌اند<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۷، ص۵۲.</ref>. | | در مکتب سیاسی [[اهل بیت]] {{عم}} [[دیانت]] عین [[سیاست]] و امری است که [[خداوند]] آن را [[اراده]] کرده است؛ [[اندیشه]] [[جدایی دین از سیاست]] [[انحرافی]] است که از [[زمان]] [[بنی‌امیه]] و [[بنی‌عباس]] به وجود آمده است؛ چنین اندیشه‌ای در واقع [[تکذیب]] خداوند و [[پیامبر]] {{صل}} و [[ائمه طاهرین]] {{عم}} است<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۲۰، ص۱۱۳-۱۱۴.</ref>. [[حقیقت]] این است که [[سلوک]] سیاسی از سلوک [[معنوی]] و [[اخلاقی]] جدا نیست؛ بلکه اساساً سیاستِ درست ریشه در [[اخلاق]] و [[معنویت]] دارد و براساس [[بینش توحیدی]] شکل می‌گیرد و در این حالت سیاست و [[حکومت]] زمینه‌ساز کمال [[مردم]] و ابزاری برای مقابله با [[فساد]] و ریشه‌کنی ظلم می‌شود<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۲۰/۶/۱۳۸۸.</ref>. |
|
| |
|
| اهل بیت{{عم}} در عین [[زهد]] و دوری از [[ظالمان]]، آنجا که لازم بود [[اهل]] مشارکت‌های [[اجتماعی]] بودند و هرگز بنای برکناره‌گیری از [[مردم]] و [[برگزیدن]] کنج [[عزلت]] نداشتند<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۹، ص۱۸۰.</ref>. قلبشان آینه [[انوار]] [[هدایت الهی]]، و [[رفتار]] و اخلاقشان صددرصد آمیخته با [[فضیلت]] بود، [[هوای نفس]] خود را [[اسیر]] کرده، حتی به [[گناه]] [[فکر]] نمی‌کردند، [[تمایلات]] [[انسانی]] تأثیری بر آنها نداشت و در حوادث سخت [[زندگی]] [[اقتدار]] روحی‌شان جلوه‌گر بوده و در اوج [[اخلاق]] و [[معنویت]] بودند و هیچ کس نمی‌تواند ادعای چنین مقاماتی را داشته باشد<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۱۶/۱/۱۳۷۰؛ ۱۲/۱۲/۱۳۸۰.</ref>. جلوه‌ای از [[ظهور]] [[مقام معنوی]] اهل بیت{{عم}} در [[دعاها]] و نیایش‌های ایشان نهفته است که در اوج [[خضوع]] و [[خشوع]] با [[خداوند متعال]] به [[راز و نیاز]] پرداخته و [[بهترین]] مضامین [[معرفتی]] را در قالب همین [[نیایش‌ها]] به [[بشر]] ارائه می‌کنند؛ از جمله، [[دعاهای امام سجاد]]{{ع}} و دیگر [[ائمه]]{{عم}} بوده که راه‌گشای همگان است<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۲۶/۲/۱۳۸۷.</ref>. به همین خاطر پایه‌های اخلاق و فضیلت در گفتار و [[کردار]] اهل بیت{{عم}} است و هر [[انسان]] آزاده‌ای که خواهان کمال است، برای پرورش و گسترش خلقیات عالیه، همانطور که بسیاری از بزرگان ما عمل می‌کرده‌اند، باید به اهل بیت{{عم}} مراجعه کند<ref>ر.ک: امام خمینی، صحیفه امام، ج۲۱، ص۲؛ آیت الله خامنه‌ای، ۱۴/۷/۱۳۷۹؛ ۳/۳/۱۳۹۰.</ref>.
| | موضوع دیگر در [[سیره سیاسی]] [[اهل بیت]] {{عم}} توجه به [[مردم‌سالاری دینی]] در اصل شکل‌گیری حکومت و اجرای امور حکومتی مثل [[جنگ]] و... است. اساساً [[حکومت]] یک امر [[اجتماعی]] است و تحقق عینی آن در گرو خواست عمومی و تلاش جمعی آحاد جامعه است و چنانچه چنین اقبالی صورت نگیرد امکان تشکیل حکومت وجود ندارد<ref>ر.ک: آیت الله خامنه‌ای، ۲۲/۱۲/۱۳۶۹.</ref>. به همین دلیل است که در سیره اهل بیت {{عم}} عمده تلاش‌ها بر [[تبلیغ]] و تبیین مبانی نظری حکومت و امامت دینی متمرکز شده است و تلاش [[مبارزاتی]] اکثر ائمه{{عم}} در راستای بالا بردن [[بینش]] [[مردم]] جهت شکل‌دهی رابطه صحیح بین [[امام]] و [[امت]] سازماندهی شده است<ref>ر.ک: امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۵، ص۱۲؛ آیت الله خامنه‌ای، ۲/۱۲/۱۳۸۹.</ref>، تا زمینه و [[مقبولیت]] برای شکل‌گیری [[حکومتی]] [[مشروع]] فراهم شود؛ نه اینکه حکومت بر اساس زورمندی زورداران و [[سلطه]] بر مردم، جهت ارضای خواسته‌های [[حاکمان]] شکل بگیرد<ref>ر.ک: امام خمینی، صحیفه امام، ج۸، ص۲۹۱، ۳۸۱؛ آیت الله خامنه‌ای، ۱۵/۸/۱۳۸۳.</ref>. |
|
| |
|
| با توجه به این خصوصیات خداوند متعال در [[شأن]] [[پیامبر اسلام]]{{صل}} فرمودند: {{متن قرآن|لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ}}<ref>«بی‌گمان فرستاده خداوند برای شما نمونه‌ای نیکوست» سوره احزاب، آیه ۲۱.</ref>؛ لذا همه [[رفتارها]] و گفتارهای ایشان و بلکه مجموعه زندگی ایشان برای ما [[حجت شرعی]] بوده و باید الگوی زندگی‌مان باشد<ref>مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۲۷، ص۲۱۵؛ امام خمینی، صحیفه امام، ج۳، ص۴۲۱؛ آیت الله خامنه‌ای، ۲۷/۱۲/۱۳۷۳.</ref>. به همین جهت [[خداوند]]، [[مقام]] آموزگاری و [[تربیت معنوی]] و [[اخلاقی]] [[انسان‌ها]] را به [[اهل بیت]]{{عم}} سپرده است. ایشان [[بهترین]] [[معلم]] و [[سرمشق]] [[اخلاقی]] و [[تربیتی]] برای [[جوامع]] بشری‌اند<ref>ر.ک: آیت الله خامنه‌ای، ۲۰/۶/۱۳۸۸.</ref> که می‌توانند دنیای آشفته [[بشر]] را ساماندهی کرده و او را به سوی [[هویت]] حقیقی‌اش [[راهنمایی]] کنند.<ref>[[مصطفی فرخی|فرخی، مصطفی]]، [[اهل بیت - فرخی (مقاله)| مقاله «اهل بیت»]]، [[مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی (کتاب)|مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی]]، ص ۲۲۹.</ref>.
| | در عصر غیبت نیز [[تشکیل حکومت دینی]]، هر زمانی که شرایط فراهم شود امری ضروری است و اهل بیت {{عم}} نیز این موضوع را مورد تأکید قرار داده و [[تکلیف]] [[جامعه]] را نسبت به امر حکومت مشخص کرده و آن را در کنار [[استنباط]] و [[بیان احکام]] برای مردم به عنوان یکی از [[شئون]] [[فقها]] مطرح کرده‌اند<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، ج۱، ص۶۷؛ امام خمینی، الاجتهاد و التقلید، ص۲۰؛ امام خمینی، ولایت فقیه، ص۲۵.</ref>؛ [[ولایت فقیه]] در راستای [[ولایت]] [[رسول الله]] {{صل}}<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۰، ص۳۰۸.</ref> از ضروریات [[مکتب]] [[شیعه]]<ref>امام خمینی، ولایت فقیه، ص۹؛ آیت الله خامنه‌ای، ۱۴/۳/۱۳۷۸.</ref> و دنباله ولایت [[معصومین]] {{عم}} است<ref>[[مصطفی فرخی|فرخی، مصطفی]]، [[اهل بیت - فرخی (مقاله)| مقاله «اهل بیت»]]، [[مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی (کتاب)|مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی]]، ص ۲۳۱-۲۳۵.</ref>. |
|
| |
|
| ==[[شأن]] [[سیاسی]] - [[اجتماعی]]==
| | == منابع == |
| [[تدبیر]] [[امور سیاسی]]- اجتماعی [[جامعه]] و [[تشکیل حکومت]] از آموزه‌های اساسی [[قرآن]]، و از [[شئون]] [[انبیا]] و اهل بیت{{عم}} می‌باشد و نبود آن عامل از هم پاشیدگی جامعه است<ref>ر.ک: {{متن قرآن|وَقَالَ لَهُمْ نَبِيُّهُمْ إِنَّ اللَّهَ قَدْ بَعَثَ لَكُمْ طَالُوتَ مَلِكًا قَالُوا أَنَّى يَكُونُ لَهُ الْمُلْكُ عَلَيْنَا وَنَحْنُ أَحَقُّ بِالْمُلْكِ مِنْهُ وَلَمْ يُؤْتَ سَعَةً مِنَ الْمَالِ قَالَ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاهُ عَلَيْكُمْ وَزَادَهُ بَسْطَةً فِي الْعِلْمِ وَالْجِسْمِ وَاللَّهُ يُؤْتِي مُلْكَهُ مَنْ يَشَاءُ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ}} «و پیامبرشان به آنان گفت: خداوند طالوت را به پادشاهی شما گمارده است، گفتند: چگونه او را بر ما پادشاهی تواند بود با آنکه ما از او به پادشاهی سزاوارتریم و در دارایی (هم) به او گشایشی نداده‌اند. گفت: خداوند او را بر شما برگزیده و بر گستره دانش و (نیروی) تن او افزوده است و خداوند پادشاهی خود را به هر که خواهد می‌دهد و خداوند نعمت‌گستری داناست» سوره بقره، آیه ۲۴۷؛ {{متن قرآن|لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ...}} «ما پیامبرانمان را با برهان‌ها (ی روشن) فرستادیم و با آنان کتاب و ترازو فرو فرستادیم تا مردم به دادگری برخیزند.».. سوره حدید، آیه ۲۵.</ref>. همه انبیا علاوه بر [[نبوت]]، [[مقام امامت]] و [[رهبری]] نیز دارند، هرچند گروهی از ایشان به سبب عدم [[مقبولیت عمومی]] و نبود [[پیروان]] کافی [[توفیق]] تحقق [[عینی]] این امر را نداشتند<ref>حسینی بهشتی، سید محمد، پیامبری از نگاهی دیگر، ص۲۴۲.</ref>. [[پیامبر اسلام]]{{صل}} نیز از سوی [[خداوند متعال]] به عنوان [[حاکم]] مطلق [[نصب]] شد و بعد از ایشان، اهل بیت{{عم}} به امرالهی عهده‌دار این [[مقام]] شدند<ref>ر.ک: کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، ج۱، ص۲۸۶؛ مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۴، ص۷۴۲؛ امام خمینی، الاجتهاد و التقلید، ص۱۹.</ref>. البته [[شأن حکومت]] ایشان غیر از [[شأن]] بیان [[دین]] است و [[وجوب اطاعت]] از آن بزرگواران به جهت [[حاکمیت]] ایشان است نه از این جهت که صرفاً [[مبلّغ احکام]] دین هستند<ref>امام خمینی، المکاسب المحرمة، ج۲، ص۱۵۹؛ امام خمینی، بدائع الدرر فی قاعدة نفی الضرر، ص۱۰۵.</ref>. به عنوان نمونه، [[نهی]] در قاعده «[[لاضرر]]»، که یک قاعده فراگیر در [[فقه]] است، نهی [[حکومتی]] است و [[پیامبر]]{{صل}} از آن جهت که [[حاکم]] [[جامعه]] است و [[مسئولیت]] [[تدبیر]] [[امور جامعه]] را دارد، چنین سخنی را فرموده‌اند؛ نه از این جهت که [[وظیفه]] [[تبلیغ دین]] را دارند<ref>امام خمینی، بدائع الدرر فی قاعدة نفی الضرر، ص۱۰۵.</ref>.
| |
| | |
| مطالعه [[روش پیامبر]]{{صل}} در برخورد با مسائل [[اجتماعی]] [[مسلمانان]] و همچنین [[تعیین خلیفه]] از سوی ایشان، به خوبی بیانگر این موضوع است که [[مدیریت]] [[امور سیاسی]] جامعه، یکی از مسئولیت‌های ایشان بوده است<ref>امام خمینی، ولایت فقیه، ص۲۶؛ آیت الله خامنه‌ای، ۲۷/۹/۱۳۸۷.</ref> و بعد از خود، این مسئولیت را به [[امامان معصوم]]{{عم}} [[تفویض]] نموده‌اند<ref>ر.ک: مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۴، ص۷۳۶؛ حسینی بهشتی، سید محمد، ولایت، امامت، روحانیت، ص۸۲؛ امام خمینی، صحیفه امام، ج۵، ص۲۸؛ ج۱۹، ص۶۳؛ آیت الله خامنه‌ای، ۲۰/۴/۱۳۶۹؛ ۳۰/۳/۱۳۷۱.</ref>. همچنین مطالعه [[تاریخ ائمه]]{{عم}} به خوبی آشکار می‌کند که ایشان ضمن پذیرش این مسئولیت از هیچ تلاشی برای [[تشکیل حکومت]] فروگذار نکرده‌اند و هر زمانی که مجالی یافته‌اند برای تحقق آن [[کوشش]] کرده‌اند و بر اساس [[آیه قرآن]]<ref>{{متن قرآن|أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ يَزْعُمُونَ أَنَّهُمْ آمَنُوا بِمَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ وَمَا أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِكَ يُرِيدُونَ أَنْ يَتَحَاكَمُوا إِلَى الطَّاغُوتِ وَقَدْ أُمِرُوا أَنْ يَكْفُرُوا بِهِ وَيُرِيدُ الشَّيْطَانُ أَنْ يُضِلَّهُمْ ضَلَالًا بَعِيدًا}} «آیا به آن کسان ننگریسته‌ای که گمان می‌برند به آنچه به سوی تو و آنچه پیش از تو فرو فرستاده شده است ایمان دارند (اما) بر آنند که داوری (های خود را) نزد طاغوت برند با آنکه به آنان فرمان داده شده است که به آن کفر ورزند و شیطان سر آن دارد که آنان را به گمراهی ژرفی درافکند» سوره نساء، آیه ۶۰.</ref> [[مبارزه با حکومت]] [[ظلم]] و [[تشکیل حکومت الهی]] را وظیفه‌ای [[الهی]] می‌دانستند<ref>ر.ک: آیت الله خامنه‌ای، ۱۸/۲/۱۳۷۷.</ref>؛ به طوری که [[مبارزه]] حاد [[سیاسی]] و در پیش گرفتن خط [[جهاد]] و مبارزه، شاخصه برجسته ایشان در تمام دوران ۲۵۰ ساله [[عصر حضور]] بوده است<ref>آیت الله خامنه‌ای، مکتوبات، ۱۸/۵/۱۳۶۳؛ ۲۶/۷/۱۳۶۸.</ref>.
| |
| | |
| در [[مکتب سیاسی]] [[اهل بیت]]{{عم}} [[دیانت]] عین [[سیاست]] و امری است که [[خداوند]] آن را [[اراده]] کرده است؛ [[اندیشه]] [[جدایی دین از سیاست]] [[انحرافی]] است که از [[زمان]] [[بنی‌امیه]] و [[بنی‌عباس]] به وجود آمده است؛ چنین اندیشه‌ای در واقع [[تکذیب]] خداوند و [[پیامبر]]{{صل}} و [[ائمه طاهرین]]{{عم}} است<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۲۰، ص۱۱۳-۱۱۴.</ref>. [[حقیقت]] این است که [[سلوک]] سیاسی از سلوک [[معنوی]] و [[اخلاقی]] جدا نیست؛ بلکه اساساً سیاستِ درست ریشه در [[اخلاق]] و [[معنویت]] دارد و براساس [[بینش توحیدی]] شکل می‌گیرد و در این حالت سیاست و [[حکومت]] زمینه‌ساز کمال [[مردم]] و ابزاری برای مقابله با [[فساد]] و ریشه‌کنی ظلم می‌شود<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۲۰/۶/۱۳۸۸.</ref>.
| |
| | |
| با این حال با توجه به شرایط [[جامعه]]، [[تشکیل حکومت]] تنها برای پیامبر{{صل}} و [[حضرت علی]]{{ع}} و [[امام حسن]]{{ع}} میسر شد و در زمان امام حسن{{ع}} یک [[صلح]] راهبردی در قالب [[نرمش]] قهرمانانه رخ داد و ظاهراً [[ائمه]] از حکومت کناره گرفتند؛ ولی پیوسته [[نهضت]] را با [[هدف]] تشکیل [[حکومتی]] مبتنی بر [[اسلام]] اصیل ادامه داده<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۲۲/۱/۱۳۶۹.</ref> و [[حق]] خود را مطالبه کرده‌اند<ref>ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب{{ع}}، ج۴، ص۳۲۰.</ref> و چنانچه [[فرصت]] فراهم می‌شد حتماً حکومت را نیز به دست می‌گرفتند<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۹، ص۱۸۰؛ ج۲۰، ص۱۱۳-۱۱۴.</ref>. اساساً عدم [[سازش]] با [[دشمنان]] و تن ندادن به [[ذلت]] و نرفتن زیر یوغ [[ستمکاران]] بی‌دین، یک [[اصل مسلم]] و [[قطعی]] در [[سیره سیاسی]] اهل بیت{{عم}} است<ref>ر.ک: امام خمینی، صحیفه امام، ج۳، ص۳۳۸-۳۳۹؛ آیت الله خامنه‌ای، ۹/۱/۱۳۸۱.</ref>. به [[گواهی]] [[تاریخ]] هر زمانی که [[اهل بیت]]{{عم}} به دلایلی امکان [[اقدام]] مستقیم نداشته‌اند، مبارزانی را که در برابر [[ظالمان]] [[قیام]] کرده‌اند [[تأیید]] و در حد ممکن از ایشان [[حمایت]] کرده‌اند<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۴، ص۹۹-۱۰۰.</ref>.
| |
| | |
| اهل بیت{{عم}} هیچ‌گاه بنا نداشتند از [[مردم]] [[کناره‌گیری]] کرده و خود را در [[بیان احکام]] محدود کنند؛ بلکه پیوسته داعیه [[حکومت]] داشتند<ref>ر.ک: آیت الله خامنه‌ای، ۲۶/۷/۱۳۶۸؛ ۳۰/۵/۱۳۷۰.</ref>. از ثمرات حضور [[اجتماعی]] ایشان در [[جامعه]] تببین [[معارف دینی]] و پایه‌گذاری کار تشکیلاتی [[شیعه]] در [[عصر حضور]] بوده است<ref>خامنه‌ای، سید علی، «سیره ائمه{{عم}}: پژوهشی در زندگی امام سجاد{{ع}}»، پاسدار اسلام (ماهنامه)، قم، سال ۱۳۶۱، ش۹، ص۱۰؛ خامنه‌ای، سید علی، پیشوای صادق، ص۲۸.</ref>.
| |
| البته [[حاکم]] در جوامعی که تابع [[مذهب]] و مسلک خاصی هستند، در [[درجه]] اول [[شأن]] مربی و مرشد دارد و شأن [[مدیریت]] او در درجه دوم بوده و حکومتش آهنگ [[تربیت]] دارد<ref>حسینی بهشتی، سید محمد، ولایت، امامت، روحانیت، ص۱۹۰-۱۹۱.</ref>؛ بنابراین تشکیل [[نظام سیاسی]] و حکومت کردن برای [[ائمه]]{{عم}} و هیچ یک از [[پیامبران]] مقصود نهایی نبوده است؛ بلکه انگیزه‌شان از [[تشکیل حکومت]] تحقق اهداف بالاتری همچون تبیین [[اسلام ناب محمدی]]{{صل}} و تشریح ابعاد گوناگون مسئله [[امامت]] با [[هدف]] شکل‌گیری [[جامعه مطلوب]] [[الهی]] و [[اقامه عدل]] در جامعه بوده است<ref>ر.ک: امام خمینی، صحیفه امام، ج۲۱، ص۳۹۷؛ آیت الله خامنه‌ای، مکتوبات، ۲۶/۷/۱۳۸۶.</ref> و هدف نهایی ایشان از حکومت و اقامه عدل در ابعاد مختلف جامعه، [[دعوت]] به سوی [[توحید]] و تحقق [[آرمان‌های الهی]]؛ گسترش [[معنویت]] و [[عرفان اسلامی]]، [[بیداری]] [[انسان]] و [[ارشاد]] او به سوی کمال است<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۸، ص۴۲۱؛ ج۲۰، ص۲۹۸؛ آیت الله خامنه‌ای، ۱۹/۹/۱۳۷۵.</ref>. ازاین رو صرفاً دنبال این نبوده‌اند که ظالمان را ساقط کنند و [[مستضعفان]] را از دست آنها [[نجات]] داده و زمینه [[رفاه]] [[دنیایی]] آنها را فراهم کنند، هرچند [[تأمین رفاه]] نیز مهم بوده است؛ بلکه همتشان این بوده است که با [[تحمل]] مشقت‌های فراوان [[جوامع]] را از یوغ ستم‌پیشگان [[آزاد]] کنند تا در سایه یک [[حکومت الهی]] زمینه [[تربیت]] همه جانبه [[انسان]] و [[نجات]] او از صفات حیوانی میسر شود<ref>ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، تحقیق علی اکبر غفاری، ص۲۳۹؛ امام خمینی، صحیفه امام، ج۷، ص۵۳۰-۵۳۴.</ref>.
| |
| | |
| موضوع دیگر در [[سیره سیاسی]] [[اهل بیت]]{{عم}} توجه به [[مردم‌سالاری دینی]] در اصل [[شکل‌گیری حکومت]] و اجرای [[امور حکومتی]] مثل [[جنگ]] و... است. اساساً [[حکومت]] یک امر [[اجتماعی]] است و تحقق [[عینی]] آن در گرو خواست عمومی و تلاش جمعی [[آحاد جامعه]] است و چنانچه چنین اقبالی صورت نگیرد امکان [[تشکیل حکومت]] وجود ندارد<ref>ر.ک: آیت الله خامنه‌ای، ۲۲/۱۲/۱۳۶۹.</ref>. به همین دلیل است که در [[سیره اهل بیت]]{{عم}} عمده تلاش‌ها بر [[تبلیغ]] و تبیین مبانی نظری حکومت و [[امامت دینی]] متمرکز شده است و تلاش [[مبارزاتی]] اکثر ائمه{{عم}} در راستای بالا بردن [[بینش]] [[مردم]] جهت شکل‌دهی رابطه صحیح بین [[امام]] و [[امت]] [[سازماندهی]] شده است<ref>ر.ک: امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۵، ص۱۲؛ آیت الله خامنه‌ای، ۲/۱۲/۱۳۸۹.</ref>، تا زمینه و [[مقبولیت]] برای شکل‌گیری [[حکومتی]] [[مشروع]] فراهم شود؛ نه اینکه حکومت بر اساس زورمندی زورداران و [[سلطه]] بر مردم، جهت ارضای خواسته‌های [[حاکمان]] شکل بگیرد<ref>ر.ک: امام خمینی، صحیفه امام، ج۸، ص۲۹۱، ۳۸۱؛ آیت الله خامنه‌ای، ۱۵/۸/۱۳۸۳.</ref>.
| |
| | |
| در [[عصر غیبت]] نیز [[تشکیل حکومت دینی]]، هر زمانی که شرایط فراهم شود امری ضروری است و اهل بیت{{عم}} نیز این موضوع را مورد تأکید قرار داده و [[تکلیف]] [[جامعه]] را نسبت به امر حکومت مشخص کرده و آن را در کنار [[استنباط]] و [[بیان احکام]] برای مردم به عنوان یکی از [[شئون]] [[فقها]] مطرح کرده‌اند<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، ج۱، ص۶۷؛ امام خمینی، الاجتهاد و التقلید، ص۲۰؛ امام خمینی، ولایت فقیه، ص۲۵.</ref>؛ [[ولایت فقیه]] در راستای [[ولایت]] [[رسول الله]]{{صل}}<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۰، ص۳۰۸.</ref> از ضروریات [[مکتب]] [[شیعه]]<ref>امام خمینی، ولایت فقیه، ص۹؛ آیت الله خامنه‌ای، ۱۴/۳/۱۳۷۸.</ref> و دنباله ولایت [[معصومین]]{{عم}} است<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۲/۷/۱۳۸۸.</ref>. در پرتو [[اندیشه]] مترقی [[ولایت فقیه]]، امروز [[حکومتی]] در [[ایران]] [[اسلامی]] شکل گرفته است<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۴/۱۱/۱۳۷۸.</ref> که آرزوی هزار ساله همه علمای [[اسلام]] و [[مؤمنان]]<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۵/۵/۱۳۷۲.</ref>و درست در جهت‌گیری خط حرکت [[امامان]]{{عم}}<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۷/۹/۱۳۸۴.</ref> و ثمره [[مجاهدت]] [[شهدا]] و [[اولیای الهی]] است<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۲۶/۶/۱۳۶۹؛ ۱۰/۴/۱۳۷۱؛ آیت الله خامنه‌ای، مکتوبات، ۱۶/۱۰/۱۳۸۲.</ref>. این روند به [[شکل‌گیری حکومت]] [[جهانی]] [[امام زمان]]{{ع}} منتهی خواهد شد و ایشان حکومتی متکی بر [[اراده]] [[مردم]] تشکیل خواهند داد. در دوران ایشان دنیای سرشار از [[عدالت]] و [[معرفت]] و [[محبت]]، رقم خواهد خورد که [[زندگی حقیقی]] [[بشر]] هم از آنجا به بعد است<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۲۶/۱/۱۳۷۹؛ ۳۰/۷/۱۳۸۱.</ref>.<ref>[[مصطفی فرخی|فرخی، مصطفی]]، [[اهل بیت - فرخی (مقاله)| مقاله «اهل بیت»]]، [[مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی (کتاب)|مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی]]، ص ۲۱۹.</ref>.<ref>[[مصطفی فرخی|فرخی، مصطفی]]، [[اهل بیت - فرخی (مقاله)| مقاله «اهل بیت»]]، [[مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی (کتاب)|مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی]]، ص ۲۳۱-۲۳۵.</ref>.
| |
| | |
| == جستارهای وابسته ==
| |
| | |
| ==منابع== | |
| {{منابع}} | | {{منابع}} |
| #[[پرونده:1100697.jpg|22px]] [[مصطفی فرخی|فرخی، مصطفی]]، [[اهل بیت - فرخی (مقاله)| مقاله «اهل بیت»]]، [[مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی (کتاب)|'''مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی''']] | | # [[پرونده:1100697.jpg|22px]] [[مصطفی فرخی|فرخی، مصطفی]]، [[اهل بیت - فرخی (مقاله)| مقاله «اهل بیت»]]، [[مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی (کتاب)|'''مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی''']] |
| {{پایان منابع}} | | {{پایان منابع}} |
|
| |
|
| ==پانویس== | | == پانویس == |
| {{پانویس}} | | {{پانویس}} |
|
| |
|
| [[رده:اهل بیت]] | | [[رده:اهل بیت]] |
| [[رده:مدخل]]
| |
اهل بیت (ع) شئون مختلفی دارند که در چهار بخش کلی قرار می‌گیرد: شأن تکوینی ـ معنوی: اهل بیت (ع) مصداق انسان کامل‌اند و به خاطر جایگاهی که در پیشگاه خداوند دارند، پیوسته از مقام ولایت در تصرف بهره‌مند بوده‌اند؛ شأن علمی ـ معرفتی: اهل بیت (ع) علمی ویژه دارند و به عنوان خزائن علم الهی معرفی شده‌اند؛ شأن اخلاقی ـ تربیتی: شأن اخلاقی اهل بیت (ع) ریشه در عبودیت و مقام والای معنوی ایشان در پیشگاه خداوند متعال دارد و ثمره اطاعت از خداوند و متصف شدن به فضائل اخلاقی است؛ شأن سیاسی ـ اجتماعی: تدبیر امور سیاسی ـ اجتماعی جامعه و تشکیل حکومت از آموزه‌های اساسی قرآن و از شئون انبیا و اهل بیت (ع) است.
مقدمه
اهل بیت (ع) شئون و مقامات مختلفی دارند که در چهار بخش تبیین می‌شوند: «شأن تکوینی ـ معنوی»، «شأن علمی ـ معرفتی»، «شأن اخلاقی ـ تربیتی» و «شأن سیاسی ـ اجتماعی». برخی از ابعاد این شئون به رابطه اهل بیت (ع) با خداوند متعال و برخی به رابطه اهل بیت (ع) با دیگر مخلوقات و از جمله انسان برمی‌گردد.
شأن تکوینی ـ معنوی
امور تکوینی مربوط به جنبه آفرینشی موجودات و خارج از حیطه اختیار انسان است و با اراده مستقیم حق تعالی یا کسی که از جانب خداوند اذن تصرف در امور عالم را دارد، محقق می‌شود[۱]. اهل بیت (ع) مصداق انسان کامل‌اند و به خاطر جایگاهی که در پیشگاه خداوند دارند، پیوسته از مقام ولایت در تصرف ـ حتی قبل از آنکه امامت ظاهری ایشان در غدیر مطرح شود ـ بهره‌مند بوده‌اند[۲].[۳]
اهل بیت (ع) علمی ویژه دارند و به عنوان خزائن علم الهی معرفی شده‌اند[۴]. علوم ایشان از علوم همه انبیا و ملائک بالاتر و فراتر است[۵]. این از ضروریات دین است که خاتم پیامبران (ص) همه علومی را که بشر برای هدایت به آن احتیاج دارند بیان کرده‌اند[۶] و بر اساس حدیث ثقلین تفسیر و تبیین آن بعد از پیامبر (ص) بر عهده امامان (ع) است؛ بر این اساس اهل بیت (ع) ترجمان قرآن، مبین و مفتر سنت پیامبر خاتم (ص) هستند و بیان بخش عظیمی از معارف اسلامی که پیامبر اسلام (ص) فرصت بیان آن را نداشته‌اند یا بیانش را به زمان دیگری موکول کرده‌اند، بر عهده اهل بیت (ع) قرار داده شده است[۷]. اهل بیت (ع) و قرآن دو منبع اصلی برای دریافت معارف دینی‌اند و میراث برجای مانده از ایشان نیازهای معرفتی بشر را به زبانی غیر از زبان قرآن ارائه می‌کند[۸]. ایشان در فهم قرآن و سنت ممتاز بودند[۹] و معارفشان چنان گسترده است که برای برآورده کردن همه نیازهای معرفتی بشر در موضوعات معنوی و فلسفی و عرفانی و هر مسئله‌ای که تا ابد پیش بیاید در سطوح مختلف ذهنی بشر، کافی است[۱۰]؛ به همین جهت معارف اهل بیت (ع) در طول تاریخ مرجع همه عالمان دین بوده است و برای کشف حقایق و احکام دینی به ایشان رجوع می‌کرده‌اند[۱۱].
منابع علم اهل بیت (ع) عبارت‌اند از: ۱. تعلیم مستقیم خداوند که هنگام آفرینششان حقایق اسماء و صفات به ایشان تعلیم داده شده است[۱۲]؛ ۲. اسم اعظم که به ایشان اعطا شده و مشتمل بر علومی است که بالاتر از علوم انبیا و ملائکه، و از خزینه غیب الهی است[۱۳]؛ ۳. علومی که از طریق روح القدس است و آن مقامی نورانی است که اهل بیت (ع) به واسطه آن، احاطه علمی قیومی بر همه ذرات عالم پیدا می‌کنند[۱۴]؛ ۴. علومی که برگرفته از معارف و علوم قرآن است[۱۵]؛ ۵. وراثت از پیامبر اسلام (ص) همان‌گونه که اهل بیت (ع) ظرف علم پیامبر و وارث همه علوم نبوی هستند[۱۶]؛ ۶. تعلیم ویژه از سوی فرشتگان، مانند مصحف فاطمه (س)، که از سوی جبرئیل به ایشان املا شده است و حضرت علی (ع) آن را مکتوب نموده است. این مصحف در اختیار بوده و محل رجوع اهل بیت (ع) بوده است[۱۷]. به طور کلی خاستگاه علم ائمه (ع) همان سرچشمه علم لدنی رسول الله (ص) است[۱۸].[۱۹]
شأن اخلاقی ـ تربیتی
خُلق و اخلاق حالتی نفسانی است که بدون نیاز به مقدمه‌چینی و تأمل، انسان را به سوی عمل می‌کشاند و این حالت از طریق تفکر و ریاضت و تربیت محقق می‌شود[۲۰]. شأن اخلاقی اهل بیت (ع) ریشه در عبودیت و مقام والای معنوی ایشان در پیشگاه خداوند متعال دارد و ثمره اطاعت از خداوند و متصف شدن به فضائل اخلاقی است. این ویژگی همه رهبران ادیان الهی است که پیش و بیش از دیگران به آیین خویش پایبند بوده‌اند و بیش از گفتار از راه کردار دیگران را آموزش می‌داده‌اند[۲۱].
اهل بیت (ع) در عین زهد و دوری از ظالمان، آنجا که لازم بود اهل مشارکت‌های اجتماعی بودند و هرگز بنای برکناره‌گیری از مردم و برگزیدن کنج عزلت نداشتند[۲۲]. قلبشان آینه انوار هدایت الهی، و رفتار و اخلاقشان صددرصد آمیخته با فضیلت بود، هوای نفس خود را اسیر کرده، حتی به گناه فکر نمی‌کردند، تمایلات انسانی تأثیری بر آنها نداشت و در حوادث سخت زندگی اقتدار روحی‌شان جلوه‌گر بوده و در اوج اخلاق و معنویت بودند و هیچ کس نمی‌تواند ادعای چنین مقاماتی را داشته باشد[۲۳]. جلوه‌ای از ظهور مقام معنوی اهل بیت (ع) در دعاها و نیایش‌های ایشان نهفته است که در اوج خضوع و خشوع با خداوند متعال به راز و نیاز پرداخته و بهترین مضامین معرفتی را در قالب همین نیایش‌ها به بشر ارائه می‌کنند؛ از جمله، دعاهای امام سجاد (ع) و دیگر ائمه (ع) بوده که راه‌گشای همگان است[۲۴]. به همین خاطر پایه‌های اخلاق و فضیلت در گفتار و کردار اهل بیت (ع) است و هر انسان آزاده‌ای که خواهان کمال است، برای پرورش و گسترش خلقیات عالیه، همانطور که بسیاری از بزرگان ما عمل می‌کرده‌اند، باید به اهل بیت (ع) مراجعه کند[۲۵].[۲۶]
تدبیر امور سیاسی ـ اجتماعی جامعه و تشکیل حکومت از آموزه‌های اساسی قرآن و از شئون انبیا و اهل بیت (ع) می‌باشد و نبود آن عامل از هم پاشیدگی جامعه است[۲۷]. همه انبیا علاوه بر نبوت، مقام امامت و رهبری نیز دارند، هرچند گروهی از ایشان به سبب عدم مقبولیت عمومی و نبود پیروان کافی توفیق تحقق عینی این امر را نداشتند[۲۸]. پیامبر اسلام (ص) نیز از سوی خداوند متعال به عنوان حاکم مطلق نصب شد و بعد از ایشان، اهل بیت (ع) به امرالهی عهده‌دار این مقام شدند[۲۹]. البته شأن حکومت ایشان غیر از شأن بیان دین است و وجوب اطاعت از آن بزرگواران به جهت حاکمیت ایشان است نه از این جهت که صرفاً مبلّغ احکام دین هستند[۳۰].
در مکتب سیاسی اهل بیت (ع) دیانت عین سیاست و امری است که خداوند آن را اراده کرده است؛ اندیشه جدایی دین از سیاست انحرافی است که از زمان بنی‌امیه و بنی‌عباس به وجود آمده است؛ چنین اندیشه‌ای در واقع تکذیب خداوند و پیامبر (ص) و ائمه طاهرین (ع) است[۳۱]. حقیقت این است که سلوک سیاسی از سلوک معنوی و اخلاقی جدا نیست؛ بلکه اساساً سیاستِ درست ریشه در اخلاق و معنویت دارد و براساس بینش توحیدی شکل می‌گیرد و در این حالت سیاست و حکومت زمینه‌ساز کمال مردم و ابزاری برای مقابله با فساد و ریشه‌کنی ظلم می‌شود[۳۲].
موضوع دیگر در سیره سیاسی اهل بیت (ع) توجه به مردم‌سالاری دینی در اصل شکل‌گیری حکومت و اجرای امور حکومتی مثل جنگ و... است. اساساً حکومت یک امر اجتماعی است و تحقق عینی آن در گرو خواست عمومی و تلاش جمعی آحاد جامعه است و چنانچه چنین اقبالی صورت نگیرد امکان تشکیل حکومت وجود ندارد[۳۳]. به همین دلیل است که در سیره اهل بیت (ع) عمده تلاش‌ها بر تبلیغ و تبیین مبانی نظری حکومت و امامت دینی متمرکز شده است و تلاش مبارزاتی اکثر ائمه(ع) در راستای بالا بردن بینش مردم جهت شکل‌دهی رابطه صحیح بین امام و امت سازماندهی شده است[۳۴]، تا زمینه و مقبولیت برای شکل‌گیری حکومتی مشروع فراهم شود؛ نه اینکه حکومت بر اساس زورمندی زورداران و سلطه بر مردم، جهت ارضای خواسته‌های حاکمان شکل بگیرد[۳۵].
در عصر غیبت نیز تشکیل حکومت دینی، هر زمانی که شرایط فراهم شود امری ضروری است و اهل بیت (ع) نیز این موضوع را مورد تأکید قرار داده و تکلیف جامعه را نسبت به امر حکومت مشخص کرده و آن را در کنار استنباط و بیان احکام برای مردم به عنوان یکی از شئون فقها مطرح کرده‌اند[۳۶]؛ ولایت فقیه در راستای ولایت رسول الله (ص)[۳۷] از ضروریات مکتب شیعه[۳۸] و دنباله ولایت معصومین (ع) است[۳۹].
منابع
پانویس
- ↑ مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۱، ص۱۲۹.
- ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ج۲، ص۱۱۱؛ ج۱۲، ص۴۲۰-۴۲۱؛ ج۱۹، ص۴۰۳.
- ↑ فرخی، مصطفی، مقاله «اهل بیت»، مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی، ص ۲۲۵.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، ج۱، ص۱۹۲.
- ↑ امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۵۵۲.
- ↑ امام خمینی، الاجتهاد و التقلید، ص۲۲-۲۳.
- ↑ کاشف الغطاء، محمدحسین، اصل الشیعة و اصولها، ص۸۰-۸۱؛ ربانی گلپایگانی، علی، «اهل بیت (ع)»، دانشنامه کلام اسلامی، ج۱، ص۵۵۷-۵۵۵، ۵۷۸.
- ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ج۲۰، ص۴۰۸.
- ↑ امام خمینی، التعادل و التراجیح، ص۸۲.
- ↑ امام خمینی، التعادل و التراجیح، ص۸۲؛ ر.ک: آیت الله خامنه‌ای، ۵/۵/۱۳۸۴.
- ↑ امام خمینی، الاجتهاد و التقلید، ص۱۲-۱۳؛ آیت الله خامنه‌ای، ۱۴/۳/۱۳۸۶؛ ۱/۱/۱۳۸۷؛ آیت الله خامنه‌ای، مکتوبات، ۲۸/۱/۱۳۷۲.
- ↑ امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۵۴۵.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، ج۱، ص۲۳۰؛ امام خمینی، رساله توضیح المسائل، ۵۵۲.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، ج۱، ص۳۹۸؛ امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۵۴۵.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، ج۱، ص۲۲۸-۲۲۹؛ مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۲۰، ص۱۳۲؛ امام خمینی، آداب الصلاة، ص۳۰۴.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، ج۱، ص۲۲۳؛ مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۴، ص۷۱۷؛ امام خمینی، التعادل و التراجیح، ص۸۲؛ آیت الله خامنه‌ای، ۱/۱۰/۱۳۶۹.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، ج۱، ص۲۳۸-۲۴۰؛ آیت الله خامنه‌ای، ۲۵/۹/۱۳۷۱.
- ↑ امام خمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۵.
- ↑ فرخی، مصطفی، مقاله «اهل بیت»، مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی، ص ۲۲۷.
- ↑ امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۵۱۰.
- ↑ مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۲۷، ص۸۲۰؛ امام خمینی، صحیفه امام، ج۶، ص۱۶۳.
- ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۹، ص۱۸۰.
- ↑ آیت الله خامنه‌ای، ۱۶/۱/۱۳۷۰؛ ۱۲/۱۲/۱۳۸۰.
- ↑ آیت الله خامنه‌ای، ۲۶/۲/۱۳۸۷.
- ↑ ر.ک: امام خمینی، صحیفه امام، ج۲۱، ص۲؛ آیت الله خامنه‌ای، ۱۴/۷/۱۳۷۹؛ ۳/۳/۱۳۹۰.
- ↑ فرخی، مصطفی، مقاله «اهل بیت»، مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی، ص ۲۲۹.
- ↑ ر.ک: ﴿وَقَالَ لَهُمْ نَبِيُّهُمْ إِنَّ اللَّهَ قَدْ بَعَثَ لَكُمْ طَالُوتَ مَلِكًا قَالُوا أَنَّى يَكُونُ لَهُ الْمُلْكُ عَلَيْنَا وَنَحْنُ أَحَقُّ بِالْمُلْكِ مِنْهُ وَلَمْ يُؤْتَ سَعَةً مِنَ الْمَالِ قَالَ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاهُ عَلَيْكُمْ وَزَادَهُ بَسْطَةً فِي الْعِلْمِ وَالْجِسْمِ وَاللَّهُ يُؤْتِي مُلْكَهُ مَنْ يَشَاءُ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ﴾ «و پیامبرشان به آنان گفت: خداوند طالوت را به پادشاهی شما گمارده است، گفتند: چگونه او را بر ما پادشاهی تواند بود با آنکه ما از او به پادشاهی سزاوارتریم و در دارایی (هم) به او گشایشی نداده‌اند. گفت: خداوند او را بر شما برگزیده و بر گستره دانش و (نیروی) تن او افزوده است و خداوند پادشاهی خود را به هر که خواهد می‌دهد و خداوند نعمت‌گستری داناست» سوره بقره، آیه ۲۴۷؛ ﴿لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ...﴾ «ما پیامبرانمان را با برهان‌ها (ی روشن) فرستادیم و با آنان کتاب و ترازو فرو فرستادیم تا مردم به دادگری برخیزند.».. سوره حدید، آیه ۲۵.
- ↑ حسینی بهشتی، سید محمد، پیامبری از نگاهی دیگر، ص۲۴۲.
- ↑ ر.ک: کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، ج۱، ص۲۸۶؛ مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۴، ص۷۴۲؛ امام خمینی، الاجتهاد و التقلید، ص۱۹.
- ↑ امام خمینی، المکاسب المحرمة، ج۲، ص۱۵۹؛ امام خمینی، بدائع الدرر فی قاعدة نفی الضرر، ص۱۰۵.
- ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ج۲۰، ص۱۱۳-۱۱۴.
- ↑ آیت الله خامنه‌ای، ۲۰/۶/۱۳۸۸.
- ↑ ر.ک: آیت الله خامنه‌ای، ۲۲/۱۲/۱۳۶۹.
- ↑ ر.ک: امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۵، ص۱۲؛ آیت الله خامنه‌ای، ۲/۱۲/۱۳۸۹.
- ↑ ر.ک: امام خمینی، صحیفه امام، ج۸، ص۲۹۱، ۳۸۱؛ آیت الله خامنه‌ای، ۱۵/۸/۱۳۸۳.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، ج۱، ص۶۷؛ امام خمینی، الاجتهاد و التقلید، ص۲۰؛ امام خمینی، ولایت فقیه، ص۲۵.
- ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۰، ص۳۰۸.
- ↑ امام خمینی، ولایت فقیه، ص۹؛ آیت الله خامنه‌ای، ۱۴/۳/۱۳۷۸.
- ↑ فرخی، مصطفی، مقاله «اهل بیت»، مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی، ص ۲۳۱-۲۳۵.
این مدخل زیرشاخهٔ بحث اهل بیت است. شئون اهل بیت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: شئون اهل بیت در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط ندارد