زمینه‌های قیام امام حسین: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط

| موضوع مرتبط = قیام امام حسین

[[آگاهی]] بر تمام علل و اسباب قیامی که در اعماق [[زمان]] امتداد یافته و هم چنان پرتپش و نیروبخش در [[جان]] [[آدمیان]] [[روح]] [[ذلت‌ناپذیری]] و [[از خودگذشتگی]] را می‌دمد و در گذر زمان، انقلابگران [[راستین]] را در جهت دست‌یابی به اهدافی بلند در [[مسیر حق]] و [[بذل جان]] و [[مال]] رهنمون می‌شود، بسیار دشوار است. [[قیام]] [[ابا عبدالله الحسین]] {{ع}} نهضتی بود که [[رسالت]] [[اسلامی]] را پس از تباه شدن در عرصه [[هوا و هوس]] [[زمامداران]] [[فاسد]]، زنده ساخت و [[مسلمانان]] را آگاهی بخشید تا خواستار بازگشت [[حق]] به [[اهل]] آن و جایگاه اصلی‌اش شوند.

[[برترین]] آموزه‌هایی که علل و انگیزه‌های [[نهضت حسینی]] را از آن برداشت می‌کنیم [[روایات]] رسیده از بزرگ انقلابگر [[تاریخ]]، [[حضرت ابا عبدالله الحسین]] {{ع}} و نیز آثار و نتایج این قیام، در کنار آشنایی به [[شخصیت]] برجسته آن [[حضرت]] است. اکنون این [[حسین]] {{ع}} است که [[سپاهیان]] [[حر بن یزید ریاحی]] که وی را به محاصره درآورده و اجازه [[تغییر]] مسیر به وی نمی‌دهند، مخاطب قرار می‌دهد و می‌فرماید: [[مردم]]! [[رسول اکرم]] {{صل}} فرمود: هرکس [[حاکم]] ستم‌پیشه‌ای را [[مشاهده]] کند که [[محرمات الهی]] را [[حلال]] و [[پیمان]] [[خدا]] را می‌شکند و با [[سنّت پیامبر]] [[مخالفت]] می‌کند و یا به [[بندگان خدا]] به [[گناه]] و [[ستم]] [[رفتار]] می‌کند، ولی در عمل و گفتار با او به [[ستیز]] نپردازد [[خداوند]] او را در جایگاه همان [[ستمگر]] وارد [[دوزخ]] خواهد کرد.

به هوش باشید! که [[بنی امیه]] در پی [[شیطان]] و [[اطاعت]] او بوده و از [[اطاعت خدا]] دست برداشته‌اند و [[فساد]] و [[فحشا]] را در این [[سرزمین]] رواج داده‌اند، [[احکام الهی]] را به تعطیلی کشانده و [[بیت‌المال]] را به خود اختصاص داده‌اند، [[حرام]] [[الهی]] را حلال و حلال او را حرام شمرده‌اند، و من از کسانی که [[دین]] جدم را دستخوش تغییر و تبدیل ساخته‌اند، به [[رهبری جامعه]] سزاوارترم.

در نامه‌هایی که توسط پیک‌های خود برایم فرستاده بودید، آمده بود که شما با من [[بیعت]] کرده‌اید و مرا [[تسلیم]] [[دشمن]] نخواهید کرد و در برابر آنان مرا تنها نخواهید گذاشت، اگر واقعاً به [[عهد]] و [[پیمان]] خویش باقی هستید، در [[حقیقت]]، به [[سعادت]] [[ارزش انسانی]] خود دست یافته‌اید؛ زیرا من [[حسین]] [[فرزند علی]] و [[فاطمه]] [[دخت رسول خدا]] {{صل}} هستم که وجودم با وجود شما درآمیخته و خانواده‌های شما در [[حکم]] [[خانواده]] من هستند و شما باید من را الگوی خویش قرار دهید<ref>تاریخ طبری، ج۴، ص۳۰۴؛ الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۲۸۰.</ref>.

[[امام]] {{ع}} در خطابه‌ای دیگر با تشریح مقاصد شوم و خیانتکارانه دشمن و پافشاری آنان بر [[جنگ]] با آن [[حضرت]] و [[اطاعت]] از [[یزید]] [[فاسق]]، چنین فرمود: روی شما سیاه باد ای بردگان [[امت]]! ای ته‌ماندگان [[احزاب]] [[فاسد]]، که [[قرآن]] را پشت سر انداخته و از بینی [[شیطان]] افتاده‌اید و در جمع [[جنایتکاران]] و تحریف‌کنندگان [[کتاب الهی]] درآمده و خاموش‌کنندگان [[سنت الهی]] هستید. [[فرزندان پیامبر]] را از دم تیغ می‌گذرانید و [[نسل]] [[اوصیا]] را از میان برمی‌دارید، شما از آن دسته مردمید، که زنازادگان را به [[نسب]] خود ملحق می‌کنید و [[مؤمنان]] را در [[اذیت]] و [[آزار]] قرار می‌دهید. و فریاد [[پیشوایان]] استهزاگری هستید که قرآن را به [[استهزاء]] و [[تمسخر]] گرفتند و چه [[اعمال]] ناپسندی برای خویش پیش فرستادند و در [[عذاب الهی]]، جاودان‌اند...

سپس فرمودند: {{متن حدیث|أَلَا وَ إِنَّ الدَّعِيَّ ابْنَ الدَّعِيِّ قَدْ رَكَزَ بَيْنَ اثْنَتَيْنِ بَيْنَ السَّلَّةِ وَ الذِّلَّةِ، وَ هَيْهَاتَ مِنَّا الذِّلَّةُ! يَأْبَى اللَّهُ ذَلِكَ لَنَا وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ، وَ جُدُودٌ طَابَتْ وَ حُجُورٌ طَهُرَتْ وَ أُنُوفٌ حَمِيَّةٌ وَ نُفُوسٌ أَبِيَّةٌ لَا تُؤْثِرُ مَصَارِعَ اللِّئَامِ عَلَى مَصَارِعِ الْكِرَامِ}}<ref>«به هوش باشید! این مرد فرومایه فرزند فرومایه، مرا بین دوراهی پذیرش شمشیر و خواری و ذلت قرار داده است. هیهات که ما زیر بار ذلت رویم؛ زیرا خدا و پیامبرش و مؤمنان از ذلت‌پذیری ما ناخرسندند و اجداد طاهر، دامن‌های پاک مادران و اصالت و شرف خانواده، همت والا و غیرت و نفوس با شرافت، هرگز به ما اجازه نمی‌دهند اطاعت پست‌فطرتان و فرومایگان را بر مرگ شرافتمندانه ترجیح دهیم»... اعیان الشیعه، ج۱، ص۶۰۳.</ref>.<ref>[[سید منذر حکیم|حکیم، سید منذر]]، [[پیشوایان هدایت ج۵ (کتاب)|پیشوایان هدایت ج۵]] ص۱۸۳.</ref>

از همین‌جا می‌توان علل و انگیزه‌های [[نهضت]] [[قیام]] [[ابا عبدالله الحسین]] {{ع}} را در این موارد خلاصه کرد:

== زمینه اول: [[گمراهی]] [[مردم]] ==

=== [[جهل]] نسبت به اصول معارف اسلامی و [[آموزه‌های دینی]] ===

[[حکومت اموی]] تلاش کرد تا چهره [[واقعی]] [[رسالت]] اسلامی و ترکیب [[اجتماعی]] [[جامعه]] [[مسلمانان]] را دستخوش [[تغییر]] و تبدیل سازد. [[امویان]]، به گسترش [[تفرقه]] میان مسلمانان و تفاوت بین نژاد [[عرب]] و غیرعرب و [[ترویج]] [[روح]] کشاکش و [[نزاع]] قبیله‌ای پرداختند و در جهت نزدیک ساختن قبیله‌ای غیر از [[قبیله]] دیگر به دربار، بر طبق [[مصالح]] حکومت اموی، دست به تلاش زدند. [[مال]] و [[دارایی]] در انتشار روح فرصت‌طلبی و دوگانه‌پرستی و رو آوردن به [[هواپرستی]]، نقش مهمی داشت<ref>تاریخ طبری، ج۸، ص۲۸۸؛ اغانی ۴، ص۱۲۰.</ref>. از آنجا که وجود اهل بیت {{عم}} در ژرفا بخشیدن به [[باورها]] و اعتقادات‌ اسلامی و توجه به [[دشواری‌ها]] مسیر رسالت [[اسلام]]، تأثیر بسزایی داشت، امویان از لحظه‌ای که [[حکومت]] به انحصار [[معاویه]] درآمد به شیوه‌ای [[برنامه‌ریزی]] شده به محو و نابودی یاد و نام اهل بیت {{عم}} پرداختند. و گامی که در این راستا بر داشتند در اواخر [[حکومت معاویه]] که سعی کرد [[یزید]] را به [[جانشینی]] خود در آورد، کامل گردید<ref>نهج البلاغه، ج۳، ص۵۹۵؛ ج۴، ص۶۱؛ ج۱۱، ص۴۴.</ref><ref>[[سید منذر حکیم|حکیم، سید منذر]]، [[پیشوایان هدایت ج۵ (کتاب)|پیشوایان هدایت ج۵]] ص۱۸۹.</ref>.

=== دوری از مرجعیت اهل بیت و [[پیروی]] از دانشمندان درباری ===

=== فریب‌خوردن از تبلیغات بنی‌امیه ===

== زمینه دوم: گسترش فساد و اختلاف ==

=== فقدان امنیت ===

[[حکومت بنی امیه]] بر پایه [[جور]] و ستم و [[زور]] و [[دشمنی]]، شکل گرفت. از آن [[زمان]] که معاویه و دار و دسته‌اش به عنوان یک [[قدرت]] در [[جهان اسلام]] پدیدار شدند، بر ضدّ [[رهبر]] و [[پیشوای مسلمانان]] پس از [[رسول خدا]] {{صل}} دست به [[سرکشی]] و [[طغیان]] زده و [[اعمال]] خیانتکارانه خود را که رخدادهای [[ناگواری]] برای [[مسلمانان]] در پی داشت، شدت بخشید. خون‌های زیادی را بر [[زمین]] ریخت و آن [[روز]] که [[حکومت]] در انحصار وی قرار داشت، بدنهادترین [[انسان‌ها]] را بر [[اداره امور مسلمانان]] گمارد بلکه قبل از [[تسلط]] بر [[امت]]، کلیه عناصر طرفدار او میان [[مردم]] به ایجاد [[بیم]] و [[هراس]] و [[قتل]] و [[کشتار]] پرداختند به گونه‌ای که مردم در [[زمان]] [[فرمانروایی]] [[زیاد بن ابیه]] برای بیان دلیل [[ناامنی]] در سراسر [[کشور]] جمله «سعد را [[نجات]] بده، که [[سعید]] از دست رفت» را بر زبان می‌آوردند<ref>تاریخ طبری، ج۶، ص۷۷؛ تاریخ ابن عساکر، ج۳، ص۲۲۲؛ استیعاب، ج۱، ص۶۰؛ تاریخ ابن کثیر، ج۷، ص۳۱۹.</ref>.

معاویه در کمال [[گستاخی]] و بی‌پروایی به [[حق]] و بی‌حرمتی به [[ارزش‌های انسانی]] به [[امام حسین]] {{ع}} گفت: ای [[ابا عبد الله]]! تو خوب می‌دانی که ما [[پیروان]] پدرت را از دم تیغ گذرانده، آنان را [[حنوط]] کردیم و [[کفن]] نموده و بر جنازه‌هایشان [[نماز]] خواندیم و به [[خاک]] سپردیم<ref>تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۰۶.</ref>. امام حسین {{ع}} در برابر این همه [[ظلم و ستم]] دست بسته نماند. وی با معاویه به [[احتجاج]] پرداخت و سپس بر فرزند فاسقش شورید زیرا برای نجات [[امت مسلمان]] از چنین [[ستم]] و بیدادی بزرگ، احتجاج و [[پند]] و [[موعظه]] سودی نمی‌بخشید<ref>[[سید منذر حکیم|حکیم، سید منذر]]، [[پیشوایان هدایت ج۵ (کتاب)|پیشوایان هدایت ج۵]] ص۱۸۸.</ref>.

 

=== انتشار گونه‌های مختلف فساد ===

==== [[فساد سیاسی]] و [[فساد اداری|اداری]] ====

[[امام حسین]] {{ع}} که [[شاهد]] انحراف شدید و گسترده‌ای در رده [[زمامداری]] [[مسلمانان]] بود، بازایستادن از حرکت خداپسندانه‌اش برای وی مقدور نبود. اگر [[ماجرای سقیفه]]، [[خلافت]] را از صاحب اصلی و قانونی‌اش [[امام علی]] {{ع}} دور ساخت و [[پیروان]] [[سقیفه]] به [[گمان]] خویش و با [[توسل]] به ادعای [[حرمت]] [[بیعت شکنی]] و [[همراهی]] با [[مردم]] و حرمت ایجاد [[تفرقه]] میان مسلمانان و [[وجوب پیروی]] از پیشوای انتخابی خود، بر این امر صحّه گذاشتند، ولی [[امیر مؤمنان]] {{ع}} به گونه‌ای دیگر کوشید تا فسادی را که در اثر [[رفتار]] [[خلیفه]] غیر [[معصوم]] به وجود آمده بود، به [[اصلاح]] آورد و امام حسین {{ع}} بخشی از این واقعیت‌ها را در برهه [[خلافت عثمان]] به روشنی شاهد بود.

نظر به اینکه نتایج سقیفه برای محو آثار دین، نوعی هشدار به شمار می‌آمد. امام حسین {{ع}} فرمود: مردم! [[رسول خدا]] {{صل}} فرمود: هریک از شما [[زمامدار]] ستم‌پیشه‌ای را که [[حرام]] [[خدا]] را [[حلال]] شمرده و با خدا [[پیمان‌شکنی]] می‌کند و با [[سنت رسول خدا]] {{صل}} [[مخالفت]] می‌ورزد و میان [[بندگان خدا]] با [[گناه]] و [[ستم]] رفتار می‌کند، [[مشاهده]] کند و در عمل و گفتار با او به [[ستیز]] نپردازد، [[خداوند]] او را در جایگاه همان [[ستمگر]] در [[آتش دوزخ]] قرار خواهد داد.

 

[[یزید]] از کلیه صفات ناپسندی که [[رسول خدا]] {{صل}} [[مردم]] را از آنان برحذر می‌داشت، برخوردار بود و [[امام حسین]] {{ع}} که [[وارث پیامبر]] و مشعل‌دار [[رسالت]] بود، برای [[رویارویی]] با [[دشمن]] در جهت [[تغییر]] و تبدیل چنین وضعیتی، از دیگران سزاوارتر بود<ref>[[سید منذر حکیم|حکیم، سید منذر]]، [[پیشوایان هدایت ج۵ (کتاب)|پیشوایان هدایت ج۵]] ص۱۸۴.</ref>.

 

 

 

 

 

 

امام حسین {{ع}} [[اعلان]] داشته بود که: بنی امیه در هر حالتی از او دست برنخواهند داشت، از این‌رو، به برادرش [[محمد حنفیه]] به صراحت می‌فرماید: اگر در لانه حشره‌ای از این حشرات وارد شوم، خواه‌ناخواه مرا بیرون آورده و به [[قتل]] خواهند رساند و به [[جعفر بن سلیمان ضبعی]] فرمود: به [[خدا]] [[سوگند]]! [[دشمن]] از من دست بر نخواهد داشت تا قلبم را بیرون آورد ([[خون]] مرا بریزید).

 

== رهبر شایسته قیام ==

بنابر آنچه گذشت، اصول جامعه‌ای که [[پیامبر اکرم]]{{صل}} تأسیس کرده بود به راه فنا می‌رفت و [[سنت‌ها]] و ارزش‌های دینی به [[فراموشی]] سپرده می‌شدند. انحطاط دینی، اخلاقی و [[فرهنگی]] [[جامعه]]، به ویژه در نیمه اول دهه چهارم هجری، به اوج خود رسیده بود. از زمان خلیفه سوم، [[اشرافی‌گری]] و بذل و بخشش‌های بی‌حد و [[حصر]] از [[بیت‌المال]] به [[اقوام]] و [[نزدیکان]]، متعارف شد و مسلط کردن تبعیدی‌های [[عصر نبوی]] بر [[مقدرات]] جامعه اسلامی و در نهایت، [[قدرت]] بخشیدن به [[حزب اموی]]، خلافت اسلامی را به [[سلطنت]] کسری و قیصر مبدل ساخت.

 

اکنون چه کسی باید برای [[اصلاح امور]] [[قیام]] کند؟ یک فرد انقلابی و اصلاح طلب! اما کسی که به ناهنجاری‌های جامعه معترض است و ادعای اصلاح‌طلبی دارد، باید پیش از آنکه [[مصلح]] شود، [[صالح]] باشد؛ زیرا آرمان‌گرایی و اصلاح‌طلبی در سخن و [[شعار]] خلاصه نمی‌شود، بلکه درگیری با [[مشکلات]] و معضلات را طلب می‌کند.

 

از این‌رو، [[مصلح]] باید [[آگاه]]، خودساخته، مدیر و مدبر باشد؛ زیرا [[اصلاح]] [[اسلامی]]، حرکتی انقلابی است؛ [[انقلاب]] در [[افکار]]، [[فرهنگ]]، [[اخلاق]] و روحیات [[انسان‌ها]] و به موازات آن، [[تغییر]] در [[نظام‌های اجتماعی]] [[فاسد]] و [[حاکم]] بر آنها. بنابراین، اصلاح اسلامی، تغییری است در راستای [[رشد]] و [[کمال انسان]]، که هم [[مبارزه]] با [[آداب]] و عادات ناپسند را لازم می‌شمرد و هم نظام‌های حاکم بر [[اجتماع]] را به رعایت [[حق]] و [[عدالت]] و انجام [[اعمال]] صواب و [[صلاح]] وا می‌دارد.

 

از این‌رو، [[پیامبر]] بزرگ [[اسلام]]{{صل}} دو [[جهاد]] را بر [[مسلمانان]] [[متعهد]]، [[تکلیف]] کرده است؛ [[جهاد اکبر]] یا مبارزه با تجاوزات و طغیان‌های [[نفس انسان]] و [[جهاد اصغر]]، یا مبارزه با دشمنان خارجی و داخلی [[جامعه اسلامی]].

[[امامان]] بزرگوار [[شیعه]]، زمانی که [[جامعه انسانی]] گرفتار [[فساد]] شده بود، برای اصلاح آن، [[پیروان]] خویش را به هر دو جهاد فرا می‌خواندند. چنان که [[حسین بن علی]]{{ع}} به عنوان یک [[مصلح اجتماعی]]، با [[قیام]] خود علیه [[ظلم]] و فساد، در همان حال که زمینه انقلاب [[اجتماعی]] را فراهم می‌سازد، [[یاران]] و هوادارانش را به [[تهذیب نفس]] و [[تقوای الهی]] [[دعوت]] می‌کند.

 

این امر نه تنها به لحاظ هدفی که اسلام دنبال می‌کند، یعنی [[تربیت]] انسان‌های [[وارسته]] و خداگونه، بلکه از جنبه [[عقلی]] نیز دارای اهمیت است؛ زیرا اگر اصلاح طلبان خود [[صالح]] نباشند، نه معنای اصلاح را به [[درستی]] [[درک]] خواهند کرد و نه می‌توانند بر فساد [[غلبه]] یابند؛ چه این که در مسیر مبارزه ممکن است پیش از آنکه دیگران را به صلاح آورند، خود [[تسلیم]] فساد شوند، چنان که بسیاری مبارزان و [[مصلحان]] به دلیل عدم [[خودسازی]] و تقوای لازم، خویش را به [[دشمن]] تسلیم کرده و یا در صورت [[پیروزی]]، به دلیل همین وابستگی‌های [[نفسانی]] و [[رذایل اخلاقی]]، [[تشکیلات]] و [[نظام]] فاسدی را بنیان نهادند که در برخی مواقع به مرور از رژیم‌های گذشته بدتر شدند. پیروزی [[عباسیان]] بر [[امویان]] و فسادی که بعدها در [[دستگاه حکومت]] آنان به وجود آمد، شاهدی روشن بر این مدعاست. از سوی دیگر، اصلاح فردی نیز بدون توجه به [[اصلاح اجتماعی]] را به جایی نمی‌برد؛ زیرا [[رشد]] و [[تکامل]] و پالایش [[انسان]] در گرو همین مبارزات اجتماعی است<ref>محمد جواد صاحبی، احیاگری و اصلاح‌طلبی در نهضت حسینی، ص۳۹.</ref>.

 

از این‌رو، [[اسلام]] بر [[اصلاح]] [[رهبری سیاسی]] [[جامعه]] تأکید می‌ورزد و [[پیروان]] خویش را بر [[رهبران]] [[فاسد]] می‌شوراند تا نظام‌های [[جور]] را مورد [[تهدید]] قرار داده، [[رهبری]] آنان را به [[صالحان]] و با تقوایان بر گردانند. چنان که [[امام حسین]]{{ع}} انگیزه [[قیام]] خود را چنین تبیین می‌فرماید: «[[مردم]]! [[پیامبر خدا]]{{صل}} فرمود: هر کس [[سلطان]] [[زورگویی]] را ببیند که [[حرام]] [[خدا]] را [[حلال]] کرده، [[پیمان الهی]] را در هم شکسته، با [[سنت]] و [[قانون]] [[پیامبر]] از در [[مخالفت]] در آمده، در میان [[بندگان خدا]]، راه [[گناه]] و [[دشمنی]] در پیش می‌گیرد، اگر در برابر چنین [[زمامداری]] با عمل یا با گفتار خویش مخالفت نکند، بر [[خداوند]] است که، این فرد (بی‌تفاوت) را به جایگاه همان [[طغیانگر]]، که [[آتش جهنم]] است، داخل گرداند. مردم! [[آگاه]] باشید، اینان ([[بنی امیه]]) [[اطاعت خدا]] را ترک کرده و پیروی از شیطان را پیشه خود ساخته‌اند. [[فساد]] را ترویج و [[حدود الهی]] را تعطیل کرده «[[فییء]]» را به خود اختصاص داده و [[حلال و حرام]] خداوند را [[تغییر]] داده‌اند. در حالی که من به [[هدایت]] و [[اصلاح جامعه اسلامی]] از دیگران شایسته‌ترم»<ref>محمد بن جریر طبری، تاریخ طبری، ج۵، ص۴۰۲.</ref>.<ref>[[حمید رضا قنبری‌نژاد اصفهانی|قنبری‌نژاد اصفهانی، حمید رضا]]، [[اصلاحات از منظر امام حسین (مقاله)|مقاله «اصلاحات از منظر امام حسین»]]، [[فرهنگ عاشورایی ج۱۰ (کتاب)|فرهنگ عاشورایی ج۱۰]] ص۲۳.</ref>

# [[پرونده:151919.jpg|22px]] [[سید منذر حکیم|حکیم، سید منذر]]، [[پیشوایان هدایت ج۵ (کتاب)|'''پیشوایان هدایت ج۵''']]

# [[پرونده:1100821.jpg|22px]] [[حمید رضا قنبری‌نژاد اصفهانی|قنبری‌نژاد اصفهانی، حمید رضا]]، [[اصلاحات از منظر امام حسین (مقاله)|مقاله «اصلاحات از منظر امام حسین»]]، [[فرهنگ عاشورایی ج۱۰ (کتاب)|فرهنگ عاشورایی ج۱۰''']]

{{پانویس}}

[[رده:قیام امام حسین]]